نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای تاریخ دانشگاه شهید بهشتی
2 استادیار تاریخ دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
چکیدهتأسیس سلسلۀ قاجاریه پس از قریب یک قرن جنگ،خونریزی و ویرانی ناشی از انقراض صفویه و ظهور و انقراض افشایه و زندیه، نخبگان ایرانی را به ظهور سلطنتی قوی و پایدار امیدوار کرد. از این رو آنان با بازنویسی و بازتفسیر اندیشۀ سیاسی جاری در ایران، با هدف تحقق «سلطنت قوی» و ارکان و اجزای آن یعنی «امنیت» و «عدالت» و رهایی جامعه از «هرج و مرج»، «فتنه» و «اجتماع مهمله و معطّله»، تعلیم و تذکّر به پادشاهان قاجار را وجهۀ همّت خود ساختند. امّا قاجاریه در عمل نه از فرجام سلسله های پیشین درس گرفتند و نه به سخنان نخبگان مبنی بر کاربست نظریۀ «سلطنت قوی» گوش فرادادند. در نتیجه افزون بر غوطه ور شدن در مسائل قدیم، در مواجهه با صورت نظامی- سیاسی تمدن جدید نیز ناتوان مانده و بالاجبار صحنۀ سیاست ایران را ترک کردند. یافته های این تحقیق بر اساس روش تاریخی نشان می دهد که عدم کاربست نظریه و اندیشۀ «سلطنت قوی» اگرچه در عمل اتّفاق می افتاد، امّا ریشۀ مسأله نه در عمل، بلکه در نظر نهفته بود. زیرا فقدان انسجام متنی و ناسازگاری درونی نظریۀ مزبور در نظر و عمل از مهار قدرت مطلقه پادشاه و حکّام و جلوگیری از تبدیل حکومت به ضدّ خود عاجز بود و به همین علّت پادشاهان قاجار با تفسیر شخصی از مفهوم قدرت مطلقه و تبدیل حکومت به ضدّحکومت راه انقراض را در پیش گرفتند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Obstacles and Dilemmas of the Application of Strong Monarchy Theory in the Qajar Dynasty Age
نویسندگان [English]
- Ghobad Mansurbakht 1
- Mohammad Mahmud Hashemi 2
1 Assistant Professor, Department of History Shahid Beheshti University
2 PhD Student of History Shahid Beheshti University
چکیده [English]
Abstract
The establishment of Qajar dynasty after about one century of war, bloodshed and demolition resulting from the decade of Safavid dynasty and emergence and degrade of Afsharid and Zandiyeh dynasties , made Iranian elites hopeful for the emergence of a strong and stable monarchy. So , by rewriting and reinterpreting the political idea prevailing in Iran, aiming at a strong monarchy and its components i.e. security, and justice and freeing the society from disorder , plot and align of absurd and impassible issues, they began to educate and admonish the Qajar kings. However, in practice, Qajar rulers neither get any lesson from the previous dynasties and nor listened to the words of elites on the application of the theory of strong monarchy. Consequently, in addition to immersing in old issues, they were unable in confronting with the military-political faces of new civilization too and thus force to leave the scene of politics of Iran. The findings of this research based on the historical method show that the lack of application of the theory and idea of strong monarchy , thought was being occurring in practice but the root of the issue was not in practice but hidden in theory. Because the lack of textual integration and internal disagreement of the mentioned view in theory and practice was unable to control the absolute power of king and rulers from converting of government to its counter government. For this reason, having a personal interpretation of the absolute power , and conversion from a government to a counter-government , the Qajar kings took the route of their own degradation
کلیدواژه‌ها [English]
- Strong Monarchy- Iranshahr Political Idea- Absolute Power- Qajar Decay- Qajar Kings
- منابع و مآخذ فارسی
- اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا، اکسیر التواریخ، به کوشش جمشید کیانفر، تهران: وسیمن، 1370.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن، تاریخ منتظم ناصری، به کوشش محمداسماعیل رضوانی، ج3، تهران: دنیای کتاب، 1367.
- ________صدرالتواریخ، به کوشش محمد مشیری، تهران: روزبهان، 1357.
- اولیویه، سفرنامة اولیویه، ترجمة محمدطاهر میرزا، به کوشش غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات، 1371.
- پاتینجر، هنری، سفرنامة پاتینجر، ترجمة شاهپور گودرزی، تهران: دهخدا، 1348.
- حاج‌میرزا آقاسی ایروانی، عباس، «چهار فصل سلطانی و شیم فرخی»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج1، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386، صص 463-485.
- حزین لاهیجی، محمد بن علی، رسائل حزین لاهیجی، به کوشش اسکندر اسفندیاری، تهران: میراث مکتوب، 1377.
- دالمانی، هانری رنه، سفرنامة از خراسان تا بختیاری، ترجمة فره‌وشی، تهران: گیلان، بی‌تا.
- دروویل، گاسپار، سفر در ایران، ترجمة منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز، 1367.
- دماوندی، ابن حاج محمدحسین نصرالله، «تحفة الناصریه فی معرفة الالهیه»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج2، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386، صص7-50.
- دیولافوا، ژان، سفرنامة ایران و کلده، ترجمة همایون فره‌وشی، تهران: گیلان، بی‌تا.
- ذوالریاستین، قاضی محمد، «رساله در وجوب دعای شاه»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج2، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386، صص 469-493.
- «روح الاسلام و صراط المستقیم علی الانام»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج2، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386، صص 225-282.
- زرگری‌نژاد، غلامحسین، تاریخ ایران در دورة قاجاریه عصر آقامحمد خان، تهران: سمت، 1395.
- ساروی، محمد فتح‌الله، احسن التواریخ ( تاریخ محمدی)، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: امیرکبیر، 1371.
- ساوجی، میرزا موسی، « سیاست مدن»، رسائل سیاسی عصر قاجار، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران: کتابخانة ملی ایران، 1380، صص 36-119.
- سپهر، محمدتقی، ناسخ التواریخ، به کوشش جمشید کیانفر، ج 1 و 3، تهران: اساطیر، 1377.
- عباس‌میرزا نایب‌السلطنه، «نامة عباس‌میرزا نایب‌السلطنه به فرزندش محمد میرزا»، احوالات و دست‌خط‌های عباس‌میرزا نایب‌السلطنه، به کوشش ابوالقاسم لاچینی، تهران: بنگاه مطبوعاتی افشاری، 1326.
- قائم‌مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم، منشآت قائم‌مقام فراهانی، به کوشش جهانگیر قائم مقامی، تهران: ابن سینا، 1337.
- قائم‌مقام فراهانی، میرزا عیسی، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران: بقعه، 1380.
- «قوام‌الملک»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج 2، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386، صص 51-187.
- کرمانشاهی، محمدعلی، « احکام المدن»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج2، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386، صص 189-223.
- کشفی دارابی، سیدجعفر، « آثار عقل در سیاست مدن ( بخش سیاست مدن تحفة الملوک)»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج1، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386، صص 149-188.
- _________ «میزان الملوک و الطوائف و صراط المستقیم فی سلوک الخلائف»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج1، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386، صص 189-331.
- کوهمره، زین‌العابدین، رسالة تدابیر شاه و وزیر، به کوشش مهین‌دخت حاجیان‌پور، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1384.
- مارکام، کلمنت، تاریخ ایران در دورة قاجار، ترجمة میرزا رحیم فرزانه. به کوشش ایرج افشار، تهران: نشر فرهنگ ایران، 1364.
- مازندرانی، اسدالله شهرخواستی، «خصایل الملوک»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج1، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386، صص 505-732.
- «مشکوة محمدیه»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج1، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386،
- ملک‌آرا، عباس‌میرزا، شرح حال عباس‌میرزا ملک‌آرا، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: انجمن نشر آثار ایران، 1325.
- ملکم، جان، تاریخ ایران، ترجمة میرزا اسماعیل حیرت، ج2، تهران: سنایی، 1383.
- نایینی، محمدجعفر، جامع جعفری، به کوشش ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملی، 1353.
- نظام‌العلمای تبریزی، «تحفة خاقانیه»، سیاست‌نامه‌های قاجاری، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، ج2، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی، 1386. صص 495-567.
- وزیری، احمدعلی، تاریخ کرمان، به کوشش محمد ابراهیم باستانی پاریزی، ج2، تهران: نشر علمی، 1364.
- هدایت، رضاقلی، روضة الصفای ناصری، به کوشش جمشید کیانفر، ج14، تهران: اساطیر، 1385.
- Curzon, George N. Persia and Persian question. vol.1, London, Frank Gass and Co.Ltd, 1966.
- Fraser, James Baillie, A winter journey from Constantinople to Tehran. vol. 2, NewYork, Arno Press, 1973.
- Lockhart, Laurence. The fall of the Safavi dynasty and Afghan occupation of Persia. Cambridge University Press, 1958.
)