نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• سید حامد اکبری یاسوج ¹
• علی اکبر گرجی ازندریانی ²

¹ دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال

² دانشیار گروه حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

 هدف :  دهه ها پیش از نهضت مشروطه­، مدرن سازی حیات سیاسی ایران به دغدغه­ی جدی محافل فکری و حلقه های روشنفکری تبدیل گردید. پیشگامان این عرصه ، در ابتدای امر بیشتر به توصیف حیات سیاسی غربیان و تجویز آن در ایران می پرداختند ، اما به تدریج ، روشنفکران و متفکران به ارائه­ی نسخه هایی خاص برای مدرن سازی حیات سیاسی روی آوردند ؛ تاکید بر قانون، استقرار نظم سیاسیِ مشروطه و تفکیک حکومت از سلطنت و همه ی آنچه که در ذیل مفهوم تعدیل قدرت قرار می گرفت ، در جایگاه پر بسامدترین واژگان و مفاهیم این عصر قرار گرفتند. نظریه تعدیل قدرت که بر مبنای تفکیک امر حکومت کردن از سلطنت استوار است ، در پی چاره جویی برای جلوگیری از خودکامگی حاکمان و ایجاد سلطنت مشروطه در اقصی نقاط دنیا بوده است که رژیم سلطنتی ایران در عصر قاجار نیز از این قاعده مستثنی نیست . صورتبندی گفتمان مشروطه خواهی ، محصول این نظریه پردازی های فکری بود که در نهایت منجر به برپایی انقلاب مشروطه و استقرار سلطنت مشروطه گردید ، اما این نظریه پردازی ها به رغم اثرگذاری، مبرا از دوگانگی و تناقض های بی شمار نبودند ، به ویژه آن که مشروطه باوریِ مصرح در گفتمان های روشنفکریِ آن دوران، گاهأ آمیخته با نوعی خواستِ معطوف به مطلقه گرایی بود که این مقاله ، پاسخگوی همین پارادوکس ها یا تناقضات خواهد بود.روش تحقیق : سوال اصلی این مقاله این است که چرا روشنفکران و نظریه پردازانِ قبل و بعد از مشروطه نتوانستند به درستی ایده ی تعدیل قدرت در ساختار سیاسی ایران را نهادینه سازند و چرا این نظریه در نهایت منجر به استقرار مشروطیت به معنای واقعی کلمه نگردیده و مطلقه گرایی به خواست جامعه روشنفکری ایران تبدیل شد؟ در همین راستا سعی شده تا با توسل به روش تحقیق تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل داده ها در قالبی تاریخی- حقوقی است ، پاسخی به این پرسش مهم داده شود.یافته ها و دستاوردها :  مشروطه باوری هر چند در به بارنشستن آرمان های سیاسیِ مشروطه خواهان نقشی موثر داشت ، اما مطلقه گراییِ همراه با آن در نهایت آرمان های مدرنیته­ی سیاسیِ ایرانی در جهت نیل به دولت قانونمند و نهایتا نهادینه ساختن نظریه تعدیل قدرت ( تفکیک حکومت از سلطنت ) را در مسیری پر مخاطره قرار داد. آنچه این نوشتار در پی آن است ، توصیف و تبیین اجمالیِ کشاکش های این دو گرایشِ سیاسیِ تجدد خواهانِ ایرانی ، با نگاهی حقوقی- تاریخی به این مقوله است.

کلیدواژه‌ها

• تعدیلِ قدرت
• دولت مشروطه
• مطلقه گرایی

عنوان مقاله [English]

The historical analysis of theory of power adjustment in the struggle of absolutism and the ideology of constitutional state

نویسنده [English]

• seyed hamed akbari yasuj ¹

¹ Ph.D . Candidate of public Law , islamic azad university of Tehran north branch

چکیده [English]

Several decades before the Constitution Movement, modernization of the political life of Iran had turned to be a serious issue for the thoughtful assemblies and the enlightenment circles. The pioneers in this field, at the beginning, often described the political life of the westerns and recommended it for Iran. The intelligentsia and the thoughtful people gradually tended to provide particular prescriptions to modernize the political life; emphasizing on the law, establishing the constitutional regime, separating government from monarchy and whatever follows the concept of power adjustment were the most frequent vocabularies and concepts of this era. The theory of power adjustment, based on separating the act of ruling from monarchy, as one of the most important issues in the discussions related to the investigation into state and government, sought a remedy to prevent from the rulers' absolutism and forming the constitutional monarchy worldwide, and the monarchy in Iran during Qajar dynasty is not excepted of this rule. Formation of the constitutionalism debates was the the result of these thought theorizations that ultimately resulted in setting out the Constructional Revolution and establishment of constitutional monarchy. These theorizations, despite being effective, were not free of indefinite dualisms and contrasts. Especially the belief in constitution stipulated in the enlightenment discourses was often mixed with some type of request referring to absolutism. Although the belief in constitution played an effective role in achieving the political ideals of the constitutionalists , the absolutism that accompanied placed the Iranian modernized political ideals approaching to a lawful government and finally,interiorization of the power adjustment theory( separating government from the monarchy) into a perilous path. What this paper seeks is a brief description and characterization of the struggles of these two political attitudes of the Iranian advocates of revival with a legal-historical view

کلیدواژه‌ها [English]

• power adjustment
• constitutional state
• absolutism