نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

پ‍وهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

  چکیدهسیر تحول دولت در جهان جدید نشان داده است که حکومت­های سنتی و خودکامه و حتی حاکمیت­های دین­گرای پیشامدرن پس از اصلاحات و جنبش­های اجتماعی به سوی نظم دموکراتیک پیش رفته­اند، اما در ایران این حرکت واژگونه بوده است. چنان که چند دهه پس از انقلاب مشروطه و تلاش در راهِ استقرار نهادهای دموکراتیک، سرانجام در پی انقلاب 1357، حکومتی دینی در ایران شکل گرفت. اندیشیدن درباره این چرخش گفتمانی و تغییر در مسیر فضای فکری و سیاسی ایران، پرسشی مهم و بحث­انگیز است که باید دربارۀ جنبه­های گوناگون آن به صورتی ژرف اندیشید. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که عوامل و مسائل گوناگونی از جمله تغییر بافت و زمینۀ اجتماعی ایران در دهه­های 1340 و 1350 خورشیدی؛ بروز چالش­های هویتی در میان اقشار گوناگون جامعۀ ایران؛ نقش و عملکرد زنان در گرایش به آموزه­های دینی؛ تحقیر دموکراسی و مشروطه­خواهی در ادبیات سیاسی مبارزان انقلابی؛ گسست در روابط بازیگران سیاسی؛ شکست سیاسی، فکری و تشکیلاتی نیروهای دموکراسی­خواه در رهبری و سازماندهی مبارزه؛ و سرانجام توانائی اسلام سیاسی هم در طرح نظریۀ حکومت و هم در نمادسازی و نبرد نمادها موجب تغییر مسیر مبارزات از دموکراسی به تئوکراسی شد. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

From democracy to theocracy: the causes and processes of the evolution of political discourse from democracy to religion

نویسنده [English]

  • Alireza Mollaiy Tavany

Institute for humanities and cultural studies

چکیده [English]

Evolution of government in the new world has shown that traditional and authoritarian governments and even pre-modern religious democracies have progressed toward becoming a democratic order after reforms and social movements, while in Iran this movement has been nothing but vague. As several decades after the Constitutional Revolution and the attempt to establish democratic institutions, a religious government was finally formed in Iran following the 1979 revolution. This is why the political discourse in Iran after a few decades of democratization has led to theocracy. This study examines the motivations and causes of this discursive turning point and the changing intellectual and political atmosphere of Iranian society through the method of historical analysis. This change, indeed, includes various aspects, some of which will be studied in this article. This study shows that factors such as the change in the social fabric of Iran in the 1930s and 1350s; the emergence of identity challenges among the various strata of the Iranian society; the shift in the notion of democracy in the political literature of revolutionary militants; the break in the relations of political actors; the political, intellectual, and organizational failure of the democratic forces to lead and organize the struggle; and finally, the ability of political Islam in the design of the theory of government and in the battle of symbols led to a shift that aspires toward theocracy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • political Islam
  • Democracy
  • Theocracy
  • National Front
  • Shariati
  • the Turning of Political Discourse
  1. منابع
  2. - آل‌احمد، جلال، در خدمت و خیانت روشنفکران، تهرن، خوارزمی، 1357، 2 ج.
  3. - استوار، مجید، انقلاب اسلامی و نبرد نمادها، تهران، نگاه معاصر، 1392.
  4. - بحثی دربارۀ روحانیت و مرجعیت، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1341.
  5. - براهنی، رضا، در انقلاب ایران چه شده است و چه خواهد شد، تهران، کتاب زمان، 1358.
  6. - بنی‌جمال، احمد، آشوب: مطالعه‌ای در زندگی و شخصیت دکتر مصدق، تهران، نی، 1386، چاپ اول.
  7. - پهلوی، محمدرضا، مأموریت برای وطنم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 2535.
  8. - پهلوی، محمدرضا، پاسخ به تاریخ، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، مترجم، 1371.
  9. - حافظیان، محمدحسین، زنان و انقلاب: داستان ناگفته، تهران، اندیشه برتر، 1380، چاپ اول.
  10. - خمینی، روح‌الله، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران، امیرکبیر، 1357.
  11. - رحیمی، مصطفی، قانون اساسی مشروطۀ ایران و اصول دموکراسی، تهران، نیلوفر، 1347، چاپ اول.
  12. - سفری، محمدعلی، قلم و سیاست از شهریور 1320 تا 28 مرداد 1332، تهران، نشر نامک، 1379، ج 1.
  13. - سلسلۀ پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ترجمۀ عباس مخبر، تهران، طرح نو، 1375.
  14. - سنجابی، کریم، خاطرات سیاسی دکتر کریم سنجابی، تهران، صدای معاصر، 1381.
  15. - شجاعی زند، علیرضا، برهۀ انقلابی در ایران، تهران، اروج، 1382.
  16. - شریعتی، علی، بازگشت، مجموعۀ آثار شمارۀ 4، تهران، الهام، 1357.
  17. - شریعتی، علی، زن، مجموعۀ آثار شمارۀ 21، تهران، چاپخش، 1380.
  18. - شریعتی، علی، شیعه، مجموعۀ آثار شمارۀ 7، تهران، انتشارات الهام، 1375.
  19. - طباطبائی، جواد، تأملی دربارۀ ایران، تهران، مینوی خرد، 1395، ج 2.
  20. - طباطبائی، جواد، تاملی درباره ایران، جلد نخست: دیباچه‌ای بر نظریۀ انحطاط ایران، تهران، مینوی خرد، 1397.
  21. - علم، امیراسدالله، گفت‌وگوهای من با شاه، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، ج 2، تهران، طرح نو، 1371.
  22. - عمید زنجانی، عباسعلی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، تهران، نشر کتاب سیاسی، 1367.
  23. - فوزی، یحیی، اندیشۀ سیاسی در ایران بعد از انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشکدۀ امام خمینی، 1388.
  24. - گازیوروسکی، مارک، سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمۀ فریدون فاطمی، تهران، نشر مرکز، 1371.
  25. - گروه بررسی مسائل ایران، مبانی جامعۀ نوین: گزارش کمیتۀ سیاسی و مرامی اجتماع دانشگاهیان و اندیشمندان، تهران، دانشگاه تهران، بی تا.
  26. - مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، 1376.
  27. - مطهری، مرتضی، مساله حجاب، تهران، صدرا، 1381.
  28. - معدل، منصور، طبقه، سیاست و ایدئولوژی در انقلاب ایران، ترجمه محمدسالار کسرائی، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1382.
  29. - مومنی، باقر، مسئله ارضی و جنگ طبقاتی در ایران، پیوند، 1359.
  30. - میلانی، عباس، نگاهی به شاه، نشر پرشین سیرکل، تورنتو، 1392.
  31. - میلانی، محسن، شکل‌گیری انقلاب اسلامی (از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی)، ترجمۀ مجتبی عطارزاده، تهران، گام نو، 1381.
  32. - هلیدی، فرد، دیکتاتوری و توسعۀ سرمایه‌داری در ایران، ترجمه فضل‌الله نیک‌آیین، تهران، امیرکبیر، 1358.
  33. - همایون کاتوزیان، محمدعلی، مصدق و نبرد قدرت، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا، 1379.
  34. - یزدانی، سهراب، کودتاهای ایران، تهران، نشر ماهی، 1396.