نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار تاریخ گروه تاریخ انقلاب اسلامی پژوهشکدة امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

در دورة رضاشاه مبلغان اندیشه‌های اشتراکی و بعد کمونیستی دستگیر و تبعید می‌شدند. سیاست حکومت در تبعید این افراد با رویکرد آن در تبعید سایر مخالفان متفاوت بود. اینکه انتخاب این سیاست بر چه اساسی بوده و بر اساس چه مؤلفه‌هایی اتخاذ گردیده است هدف اصلی این پژوهش است. فرضیه این پژوهش نشان می‌دهد که درهم‌تنیدگی فعالیت‌های تبلیغی و جاسوسی اشتراکیون و کمونیست‌ها در دورة پهلوی اول بر نوع برخورد حکومت با آنان تأثیر داشته است که این تأثیر را می‌توان در انتخاب تبعیدگاه، تأمین شغل و معیشت آنها و مدت تبعیدشان مشاهده کرد.این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با کمک اسناد و مدارک آرشیوی و منابع اصلی تنظیم‌ شده است. در هر جایی که امکان کمی‌شدن وجود داشته از اعداد و ارقام برای تحلیل بهره برده شده است.یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که درهم‌تنیدگی فعالیت‌های تبلیغی و جاسوسی شوروی در دورة رضاشاه، واکنش حکومت را در انتخاب تبعیدگاه برای تبعیدیان اشتراکی و کمونیستی برانگیخت و تبعیدگاه‌هایی با اقلیم نامناسب برای آنان در نظر گرفته می‌شد. فعالان کمونیست از مناطق عمدتاً سردسیر به شهرهای مذهبی، گرم و خشک و کم‌جمعیت داخلی تبعید می‌شدند. همچنین به علت اختلاط فعالیت‌های تبلیغی و جاسوسی این تبعیدیان و با وجود اینکه آنان از نیروهای متخصصی بودند که می‌شد از وجودشان در نوسازی دورة رضاشاهی استفاده کرد، اما به دلیل انتخاب رویکرد امنیتی، در برخورد با آنان سختگیری صورت می‌گرفت و از ظرفیتشان استفاده نمی‌شد. حکومت رضاشاه تبعیدیان کمونیستی را برخلاف سایر تبعیدیان مدت بیشتری در تبعید نگه می‌داشت؛ تبعیدیان معترض به اصلاحات سه‌گانه معمولاً از چند ماه تا یک سال در تبعید به‌سر می‌بردند اما پایان مدت تبعید تبعیدیان فعالیت‌های اشتراکی مشخص نبود و اجازة آزادی به آنان داده نمی‌شد. مجازات تبعید در آن دوره، کیفری محل‌محور بود؛ برخلاف حبس که زمان‌محور بود و فرد مدت مشخصی را در زندان سپری می‌کرد. اما در باب تبعید در آن دوره و در خصوص تبعیدیان اشتراکی و کمونیستی، زمان اصلاً مدنظر نبود، بلکه مکان تبعید اهمیت داشت و زمانی برای پایان تبعید تعیین نشده بود و بدین خاطر است که زمان پایان تبعید تبعیدیان و آزادی آنان شهریور 1320 ش/اوت 1941 م است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the exile of communists in the first Pahlavi era

نویسنده [English]

  • Seyyed Mahmood Sadat Bidgoli

استادیار تاریخ گروه تاریخ انقلاب اسلامی پژوهشکدة امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران

چکیده [English]

During Reza Shah reign, propagandists of communist ideas were arrested and sent to exile. The policy of government in exile was different from that of other dissidents. The main purpose of this research is to determine which policy has been chosen and based on what elements. The hypothesis of this study shows that the enthusiasm of propaganda and spying activities of communists in the first half of the year influenced the kind of government's encounter with them, which can be seen in the choice of exile, the provision of their jobs and their livelihood, and the duration of their exile. This research is based on descriptive analytical method and with the help of archival documents and archival sources. Wherever possible, there are numbers used for analysis. The findings of this research show that the entanglement of Soviet propaganda and spy activities during Reza Shah reign caused the government's action to send communist to exile, and deportees with an inappropriate climate for them were considered. Communist activists were sent to exile from mostly frozen regions to religious, warm, dry, and domestic communities. Also due to the mixing of the propaganda and spying activities of these exiles and despite the fact that they were specialized forces that could be used to revitalize the era of Reza Shahi, they were strictly used to approach the security approach and were not using their capacity. Contrary to other exiles, Reza Shah’s regime maintained their approach to send communists on exile than exiled nationals. Exiles who opposed the three ـ year reform were usually exiled for several months to one year, but the end of the exile period for exile activities was unclear and was not allowed to be freed. The punishment for exile in this period is a criminal offense, unlike time ـ based imprisonment, and a person has spent a certain period in prison; however, in relation to exile during this period and in relation to communist and exiled exiles, time is not at all considered and the place of exile is important and there is no time for the end of the exile, and the time has come for the exiles to be released on September 13, 1941.

کلیدواژه‌ها [English]

  • exile
  • communism
  • Iran
  • Reza Shah Era
  • Khuzestan
  1. آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب، چاپ 6. ترجمة احمد گل‌محمدی، محمد ابراهیم فتاحی. تهران: نشرنی،1380.
  2. آقابکوف، سرگی یویج. خاطرات آقابکوف. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: پیام، 1357.
  3. ابن فارس، احمد. معجم مقائیس اللغه. تحقیق و ضبط عبدالمسلم محمد بن هارون. بیروت: دارالجیل،1420ق.
  4. احسانی، علی‌اصغر. خاطرات ما از قیام افسران خراسان. تهران: علمی، 1378.
  5. اسنادی از مطبوعات و احزاب دوره رضاشاه. به‌کوشش علیرضا اسماعیلی. تهران: سازمان چاپ و انتشارت وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی، 1380.
  6. افتخاری، یوسف. خاطرات دوران سپری‌شده، خاطرات و اسناد یوسف افتخاری 1299-1326. به کوشش کاوه بیات، مجید تفرشی، تهران: فردوسی،1370.
  7. افریقی مصری، محمد بن مکرم. لسان العرب. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات،1426ق.
  8. ایمانی، عباس. فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری. چاپ 14. تهران: گنج‌دانش،1383.
  9. بیات، کاوه. فعالیت‌های کمونیستی در دوره رضاشاه (1300-1310). تهران: سازمان اسناد ملی ایران، 1370.
  10. بیات، کاوه. کودتای لاهوتی، تبریز بهمن 1300. تهران: شیرازه،1376.
  11. جعفری لنگرودی، محمد جعفر. مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران:کتابخانة گنج دانش، 1378.
  12. خاتمی، محمد. رضاخان در مطبوعات دیروز. تهران: مدبر، 1377.
  13. دهخدا، علی‌اکبر. لغتنامه دهخدا. تهران: موسسة لغتنامه دهخدا، 1373.
  14. راوندی، مرتضی. سیر قانون و دادگستری در ایران. تهران: نشر چشمه، 1368.
  15. شفق سرخ.30 مرداد 1308ش.
  16. طاهراحمدی، محمود. اسناد روابط ایران و شوروی (در دوره رضاشاه 1304-1317 ش). تهران: پژوهشکدة اسناد سازمان اسناد ملی ایران،1374.
  17. عبده، جلال. چهل سال درصحنه قضایی، سیاسی، دیپلماسی ایران و جهان، جلد اول: خاطرات دکتر جلال عبده. تنظیم مجید تفرشی. تهران: موسسة فرهنگی رسا، 1368.
  18. فوروکاوا، نوبویوشی. سفرنامه فورو کاوا. ترجمة هاشم رجب‌زاده و کینیجی ئه‌اورا. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384.
  19. لنچافسکی، ژرژ. غرب و شوروی در ایران، سی سال رقابت 1948-1918. ترجمة حورا یاوری. ابن‌سینا: تهران، 1351.
  20. معین، محمد. فرهنگ فارسی معین. چاپ 3. تهران: سرایش، 1381.
  21. موسوی‌زاده، جهانگیر. محاکمه رئیس شهربانی رضاشاه و سایر متهمین، جلد1. تهران: کتابسرا، 1378.
  22. نفت در دوره رضاشاه، تجدیدنظر در امتیازنامه دارسی (قرارداد 1933). تهران: سازمان چاپ و انتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378.
  23. 2. اسناد
  24. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 49. پوشة 12. سند 11.
  25. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 49. پوشة 12. سند 13.
  26. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 14. پوشة 3. سند 27.
  27. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 2/45. پوشة 51. سند 3.
  28. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 49. پوشة 54. سند 31.
  29. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 49. پوشة 12. سند 4.
  30. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 49. پوشة 12. سند 8.
  31. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 2. پوشة 1. سند 96.
  32. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1300ش. کارتن 33. پوشة 1. سند 34.
  33. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1300ش. کارتن 33. پوشة 1. سند 56.
  34. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 2. پوشة 33. سند 9.
  35. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1300ش. کارتن 33. پوشة 1. سند 7.
  36. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه. سال 1301ش. کارتن 51. پوشة 9. سند 2.
  37. سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران. شمارة سند، 2216-293.
  38. سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران. شمارة سند، 8839-293.
  39. سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران. شمارة سند، 507-310.
  40. سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران. شمارة سند، 4429-240.
  41. سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران. شمارة سند، 663-296.
  42. سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران. شمارة سند، 531-298.
  43. سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران. شمارة سند، 6567-240.
  44. سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران. اسناد نخست‌وزیری. شمارة سند، 60151.
  45. موسسة مطالعات و پژوهش‌های سیاسی. شمارة سند، 143-1304ش.
  46. 3. اسناد لاتین
  47. Sir John Cadman to Brig - General Sir Clayton, British High Commissioner in Baghdad 24 May, 1929; Copies of Telegrams Regarding Recent Dispatches in Persia, 2nd May - July 1929, pp. 1-2, BPA. 59010
  48. Foreign Office 248/1365. Kashquli Agreement: Anglo-Persian Oil Company concessions. 1922.
  49. Foreign Office. 896 /6 /43.
  50. Foreign Office East 7123 /96 /43.
  51. Foreign Office 98 /98 /43.