نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشگاه تهران، ایران

2 استادیار گروه ایران‌شناسی، دانشگاه ولیعصر (عج) رفسنجان.

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شیراز.

چکیده

شاهســو نها در دوره قاجاریه یکی از بزر گترین اتحادی ههای ایلی ایران بودند که بخش وســیعی از مراتع قشلاقی خود در دشت مغان را در خلال جنگهای ایران و روس از دست دادند و دامنه ترددشان به مراتع دشت مغان(قشلاق) و دامن ههای کوه سبلان (ییلاق) محدود شد. با اجرای طرح اســکان اجباری در دوره رضاشاه، بســیاری از شاهسونها در دشت مغان اسکان یافتند. این پژوهش داده بنیاد براساس روش جمع‌آوری اطلاعات از کتابخانه‌ها و مراکز آرشیوی و با روش توصیفی تحلیلی، بر آن است تا چگونگی اسکان طوایف شاهسون را در دشت مغان، اَرشق، مراتع ییلاقی سبلان و نواحی مجاور این مناطق تبیین کند. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که طرح واگذاری اراضی دولتی آذربایجان و اخذ تعهد از اشخاص، ایجاد کانالهای آبیاری، ایجاد پس تهای امنیه برای جلوگیری از تمرد عشایر، استقرار مأمورین اسکان در نواحی اسکا نداد هشده، سوزاندن ابزار کوچ نشینی، تأسیس مدارس فلاحتی، حذف مالیات عل فچر و وضع قوانین دامداری از عوامل اصلی اسکان شاهسونها در دشت مغان و نواحی مجاور بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

(A study about the ways and manners of Shahsevans settlement in Reza Shah period (1310-1320/1931-1941

نویسندگان [English]

  • Shahram Yousefifar 1
  • Mohammad keshavarz 2
  • Mohammad Mehdi Moradi Khalaj 3

1 Professor, Department of History, Tehran University, Iran.

2 Assistant Professor, Department of Iranian Studies, Vali-e-Asr University of Rafsanja

3 Associate Professor, Department of History, Shiraz University

چکیده [English]

Shahsevan tribe, as one of the greatest tribal unions in the history of Iran, lost a vast proportion of its winter quarters (qeshlaq) during the wars between Iran and Russia, their movement being restricted to Moqan plain (for winter quarters, qeshlaq) and Sabalan hillsides (for summer quarters, yeylaq). Finally, a portion of Shahsevans were forced to settle in Moqan plain in Reza Shah Era. This article, by gathering data to do with Shahsevan tribe from historical references and archives and by using historical method and descriptive-analytic approach, studies the ways and manners of shahsevans' settlement in Moqan plain, arshaq, winter quarters of Sabalan and Areas adjacent to mentioned areas. The results show that giving governmental lands to people and taking guarantee (assurance) from them as well as construction of gendarmerie stations for preventing nomads from rebellion and disobedience, Action to create irrigation channels, besides establishment of settling officers in settled regions, establishment of agricultural schools, burning wandering instruments, Pasture tax elimination and regulating new agricultural laws, were the most important causes of Shahsevans settlement in Moqn plain and its neighbor regions.

اسماعیل­ پور، جمشید، عشایر آذربایجان و ایلات مغان، تبریز: مؤسسه هنری فاخته، 1377.
اعظام ­قدسی (اعظام ­الوزاره)، حسن، کتاب خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، جلد دوم، بی­جا، 1342.
امان­ اللهی بهاروند، سکندر، «زوال کوچ­ نشینی در ایران، یکجانشینی ایلات و عشایر»، مطالعات ملی، سال 5، ش 1، 1383، صص 155-184.
بشیریه، حسین، جامعه­شناسی سیاسی، نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی، 1374.
پوربختیار، غفار، «رضاشاه و طرح اسکان اجباری عشایر بختیاری (پژوهشی مبتنی بر اسناد)»، مسکویه، دوره 2، ش 8، 1387، صص 33-56. 
تاپر، ریچارد، تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسون‌های مغان، ترجمه حسن اسدی، تهران: اختران، 1384.
تاپر، ریچارد، «نمونه ایل شاهسون»، مجموعه مقالات رضا شاه و شکل­گیری ایران نوین، گردآوری استفانی کرونین، ترجمه مرتضی ثاقب­فر، تهران، جامی، 1383.
حق ­پرست، رعنا، «بررسی تغییرات ایجادشده در شیوه زندگی عشایر شاهسون در اثر ایجاد واحدهای بزرگ زراعی»، مجموعه مقالات سمینار استراتژی توسعه زندگی عشایر، تهران: انتشارات عشایری، 1370.
روزنامه حبل­المتین، س 38، ش 18 و 19، 31/02/1308، ص 24.
ضرغام بروجنی، جمشید، دولت­های عصر مشروطیت، تهران: مجلس شورای ملی (بی­تا [تاریخ مقدمه 1350]).
عزیززاده، میرنبی، تاریخ دشت مغان، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1386.
عوض­پور، اعظم، دشت مغان در گذر زمان، تهران: انتشارات انوار، 1378.
غفاری، هیبت­الله، ساختارهای اجتماعی عشایر بویر احمد، تهران: نی، 1368.
قاسمی، احد، مغان نگین آذربایجان، جلد دوم، تهران: مؤلف، 1377.
قلمی، عزیزالله، مغان در گستره تاریخ، ت‍ه‍ران‌: ف‍رش‍اد، 1376.
مرادی خلج، محمد مهدی، کشاورز محمد و شهرام یوسفی­فر، «بررسی تأثیرات عوامل سیاسی در تغییرات سرزمینی ایل شاهسون در دوره قاجاریه»، تاریخ­های محلی ایران، دوره 6، ش 11 (پاییز و زمستان 1396).
مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، جلد سوم، چاپ پنجم، تهران: زوار، 1384.
نادرپور، بابک، «دولت­های معاصر، جامعه ایلی و معمای کوچ یا اسکان»، فصلنامه عشایری ذخایر انقلاب، س 7 ، ش 2 و 3 ، شماره پیاپی 39 و 40، 1382.
نقیب­زاده، احمد، دولت رضا شاه و نظام ایلی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379.
واعظ (شهرستانی)، نفیسه، سیاست عشایری دولت پهلوی ­اول، تهران: نشر تاریخ ایران، 1388.
 ــــــــــــــــ، «تاریخچه اسکان»، فصلنامه کوچ، تهران: انتشارات اتحادیه مرکزی تعاونی­های عشایری ایران، 82-94، بهار 1362.
Koetz, walter N., Persian Diary 1939-41, Ann Arbor, University of Michigan, 1983.
http://rc.majlis.ir/fa/law, 97/04/30.
اسناد
اسکان ایلات [شاهسون]، 757/310، سازمان اسناد ملی ایران.
اع‍زام‌ ع‍ش‍ای‍ر ش‍اه‍س‍ون‌ از م‍غ‍ان‌ ب‍ه‌ آس‍ت‍ارا و ق‍راج‍ه‌داغ‌ و آب‍ادان‍ی‌ م‍غ‍ان‌، 633/293، سازمان اسناد ملی ایران.
اوراق واگذاری اراضی دولتی در دشت‌مغان، 43553/240، سازمان اسناد ملی ایران.
طرح مطالعات دامداری شرکت هاوائین اگرونومیک، 12899/220، سازمان اسناد ملی ایران.
گ‍زارش‌ ب‍ازرس‍ی‌ از ای‍الت‌ ش‍رق‍ی‌ آذرب‍ای‍ج‍ان‌، 28874/297، سازمان اسناد ملی ایران.
گ‍زارش­های ان‍ج‍ام‌ ام‍ور ث‍ب‍ت‍ی‌ م‍رات‍ع‌ ق‍ش‍لاق‍ی‌ دش‍ت‌ م‍غ‍ان‌، رس‍ی‍دگ‍ی‌ ب‍ه‌ م‍وارد اخ‍ت‍لاف‌ طوای‍ف‌ ش‍اه‍س‍ون‌ در م‍ورد خ‍ال‍ص‍ج‍ات‌ م‍غ‍ان‌، ص‍ورت‌ ق‍ش‍لاق‍ات‌، م‍رات‍ع‌، رق‍ب‍ات‌ خ‍ال‍ص‍ه‌ م‍غ‍ان‌ و اردب‍ی‍ل‌، ش‍ک‍ای‍ت‌ زارع‍ی‍ن‌، 39/320، سازمان اسناد ملی ایران.
لای‍ح‍ه‌ پ‍ی‍ش‍ن‍ه‍ادی‌ واگ‍ذاری‌ اراض‍ی‌ دول‍ت‍ی‌ آذرب‍ای‍ج‍ان‌ ج‍ه‍ت‌ اس‍ک‍ان‌ طوای‍ف‌ ش‍اه‍س‍ون‌، 17906/240، سازمان اسناد ملی ایران.
واگذاری اراضی قشلاقی مغان و سبلان و ارشق به خوانین ایل شاهسون،  19972/230، سازمان اسناد ملی ایران.
ــــــــــــ، «قانون اجازه واگذاری مراتع و اراضی دولتی واقعه در آذربایجان به خوانین و افراد شاهسون»، مصوبات مجلس شورای ملی، چاپ دوم، جلد اول، تهران، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، دوره 8، ش 1211، ص 706، 1311.