نوع مقاله : مروری

نویسندگان

• غلامحسین زرگری‌نژاد ¹
• محمدامیر احمدزاده ²

¹ استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران

² استادیار پژوهشکدۀ تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

یکی از مسائل مهم تاریخ ایران عصر ناصری شکل‌گیری تقابل دانش و فن‌آوری جدید در مقابل حفظ تلقی سنتی ایرانی از علم و عکس‌العمل عالمان علم سنتی بود. دستاوردهای علمی تمدن جدید مبتنی بر مبانی معرفت‌شناسی جدید و متکی بر روش تجربی در علوم طبیعی از طریق ترجمه‌ها در تضاد با درک سنتی از علم به معنای هرگونه دانستنی و تداوم جهان‌بینی سنتی ایرانی به همراه روش استقراء‌گرایی به عنوان روش کسب معرفت قرار گرفت. تقابل در عرصه‌های گوناگون علوم در عصر قاجاریه ابعاد و نمونه‌های متعدد داشت؛ درگیری منجم‌الدوله‌ها در مقابل مترجم ـ مولفان، مدارس سنتی در برابر دارالفنون و ردّیه‌های سنتی در قبال مقالات ترجمه‌ای و تألیفی روزنامه‌های جدید، مواردی از این دست بودند که عصری جدید را در موضوع مدرنیته علمی برای ایران رقم زد. تلاش گروه‌‌های اجتماعی در دو عرصۀ مذکور فضای چالش‌آمیز علمی و عقیدتی را به‌وجود آورد که در قالب ترجمه‌های علم جدید و رساله‌های سنتی قابل بررسی است. این مسائل به عنوان تقابل ستاره‌شناسی جدید و قدیم و در جریان ترجمۀ علوم جدید در عصر ناصری (1313 ـ 1264 ق)، موضوع مقالۀ حاضر بوده است. در این بررسی ضمن مطالعه محتوای متون ترجمه شده و متون ستاره‌شناسی متعلق به گفتمان سابق که رویکرد غالب عصر قاجار هم بوده است، به چالش‌هایی پرداخته می‌شود. در این بررسی، روش تحقیق تاریخی است و با اتکای به منابع خطی چاپ شده در موضوع مقاله در جهت کشف روابط علِّی بین شرایط تاریخی و رویکرد اندیشگی دو طیف مقابل و متضاد موافقان و مخالفان علم و روش علمی جدید بوده‌است.

کلیدواژه‌ها

• علم سنّتی
• ستاره‌شناسی
• ترجمه
• علوم جدید
• مترجمان
• تقابل علمی
• دورۀ ناصرالدین‌شاه

عنوان مقاله [English]

THE OPPOSITION BETWEEN TRADITIONAL AND MODERN ASTRONOMY IN THE PROCESS OF THE TRANSLATION OF THE NEW SCIENCES (NASSER-AL-DIN SHAH QAJAR ERA)

چکیده [English]

One of the important issues in the history of Iran (in Nasser-al-din Shah Qajar Era) is the opposition between the formation of new knowledge and technology and the preservation of the traditional knowledge and the reaction of the traditional science scholars. Epistemological foundations of a new civilization based on new scientific findings and on empirical methods in natural sciences through translations, with the traditional understanding of science and traditional means any knowledge and inductive method as a method for knowledge discovery was in contrast to the continuation of the Iranian traditional scientific approach. This contrast in various fields of science had occurred due to various aspects of Qajar era: clash between the traditional astronomers named “Monajem -al Dawlah” against the translators of the new science, traditional schools against the Dar-al-Fonun, and, traditional rejection of translation and writing in modern newspapers. These clashes marked a new era in the field of scientific modernity in Iran. Attempts made by social groups in the challenging field of science and ideology in the form of translations of modern science and traditional treatises can be investigated. The opposition between the new and the old astronomy and the new translation in the Nazareth era (18451896- A.C.), has been the subject of the present article. In this study, the content of translated texts on astronomy and the astronomy texts belonging to the dominant discourse of Qajar era will be challenged. In this essay, the historical method is the main method for the research. Based upon the sources published in the subject area, we are in search of the causal relations within historical conditions and we implement the history of ideas approach towards the opponents and the proponents of science and scientific methods.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Traditional Science
• Astronomy
• Translation
• New Science
• Translators
• Scientific Opposition
• Nasser-al-din-shah Era