نوع مقاله : مروری

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

جنبش مشروطه‌خواهی مردم ایران، از زوایای مختلفی مورد بررسی محققان قرار گرفته است. با این حال این واقعۀ مهم از جهت انطباق با زمانه و افق تاریخی ایران کمتر مورد کندوکاو قرار گرفته است. اندک تحقیقات موجود در این زمینه به دو مشرب نظری تعلق دارد؛ در یک مشرب نظری مشروطیت واردۀ خارجی در نظر گرفته می‌شود که فاقد هر گونه تجانس مضمونی و انطباق اجتماعی با زمینۀ تاریخی ایران است و لذا شکست کوشش‌های فعالان مشروطه‌خواه برای برقرار ساختن چنین نظام سیاسی از ابتدا محتوم بود. در مشرب دوم ناکامی جنبش مشروطیت به عوامل بیرونی، مداخلات خارجیان و ضعف رهبران سیاسی نسبت داده می‌شود. بر این اساس، پرسش اصلی مقالۀ حاضر را می‌توان بدین ترتیب صورت‌بندی کرد که ناکامی و شکست جنبش مشروطیت در برقراری نظام سیاسی دموکراتیک ناشی از ناهمزمانی تاریخی این خواست با واقعیت‌های عینی- ذهنی ایران بود و یا می‌توان الگوی تبیینی جایگزینی را در برابر این نظریه مطرح کرد؟ روش تحقیق در بحث حاضر روشی ترکیبی است و همزمان از روش تحقیق تاریخی و روش تبیین علّی استفاده شده است. یافته‌های تحقیق دو نکتۀ اصلی در پاسخ به پرسش تحقیق معلوم ساخت. نخست آن که الگوی ناممکنیِ مشروطیت علی‌رغم برخورداری از توانایی‌هایی برای تبیین ناکامی مشروطیت، به دلیل رویکرد تقلیل‌گرا از توضیح بخش‌های دیگری از واقعیت تاریخی ناتوان است. دوم این که الگوی رقیب یعنی الگوی ناتمامی، ضمن تبیین مناسب نارسایی‌های ساختاری موجود، پروژۀ مشروطیت را برنامۀ تحول سیاسی‌ای می‌انگارد که همچنان در افق تاریخ معاصر ایران گشوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Iranian constitutional movement: An impossible illusion or an incomplete plan

چکیده [English]

Despite the fact that the issue of Iranian constitutional movement has been variously studied by researchers from different perspectives, only few studies have ever explored this significant event in its relation to the historical context of Iran. Most studies carried out in the field have taken two major theorethical stances: the first one holds that constitutionalism is believed to be a foreign import, and thus lacks any contextual congruency or social relevance to the historical context of Iran. This can suggest that from the very beginning the constitutionalists’ attempts to establish such a political order were doomed to failure. The second stance ascribes the failure of the constitutional movement to external factors, foreigners’ interventions and poor leadership.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Constitutional Movement of Iran
  • Teleology
  • Impossible project
  • Incomplete plan
  • Philosophic abstention
  • Democratization
  • Constructivism