مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

بازخوانی مواضع روحانیت در انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی

محمدساجد سلطانی ابری؛ فیاض زاهد؛ سیدمحمد ثقفی‌نژاد

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 1-24

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.1

چکیده

این بررسی می‌خواهد مواضع روحانیت را در فرآیند انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی بازشناسد. هدف تحقیق کندوکاوی ژرف در باب موجبات درگیری این قشر دیرپا در پهنة سیاست ایران از پیدایش سردار سپه تا برآمدن پادشاهی ... بیشتر

جماعت های پاگان و تعامل آنان با مسیحیان در بین‌النهرین در آستانۀ فتوح اسلامی

آزاده آزادی نژاد؛ روزبه زرین کوب؛ سینا فروزش

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 25-48

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.25

چکیده

بینالنهرین از دیرباز محل تلاقی تمدنها و بستر مناسبی برای زایش اندیشههای مختلف بوده است. این سرزمین، به دلیل موقعیت جغرافیایی آن، در تاریخ ایران نیز اهمیت زیادی دارد. در پایان دورۀ ساسانی، جماعت‌های ... بیشتر بینالنهرین از دیرباز محل تلاقی تمدنها و بستر مناسبی برای زایش اندیشههای مختلف بوده است. این سرزمین، به دلیل موقعیت جغرافیایی آن، در تاریخ ایران نیز اهمیت زیادی دارد. در پایان دورۀ ساسانی، جماعت‌های مذهبی مختلفی در بینالنهرین سکونت داشتند که گروهی از آنها پاگان بودند. در این پژوهش، منظور از پاگانها افرادی هستند که خدایانی غیر از خدای واحد را میپرستیدند و طبیعت کانون توجه آنها بود. چون فتوحات اسلامی صبغۀ مذهبی داشت و بینالنهرین یکی از سرزمینهایی بود که مورد توجه فاتحان مسلمان قرار گرفت، آشنایی با پیروان ادیانِ حاضر در بینالنهرین در این بازۀ زمانی ضروری است. به علاوه، چون در آن زمان مسیحیان حضور پررنگی در بینالنهرین داشتند، نحوۀ تعامل جماعت پاگان با مسیحیان در آستانۀ فتوح اسلامی به شناخت وقایع کمک میکند. هدف از این پژوهش، شناخت جماعت پاگان و نحوۀ تعامل آنها با مسیحیان است. این پژوهش با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با بهرهگیری از منابع تاریخی و همچنین شواهد باستانشناختی به این پرسش پاسخ میدهد که ممیزات پاگانهای ساکن در بینالنهرین در آستانۀ فتوح اسلامی چه بود و آنها چه تأثیری بر مسیحیانِ همجوار خود گذاشتند؟ یافتهها حاکی از آن است که حران، ادسا و حیره مراکز آیینی پاگانها در بینالنهرین بود. همچنین جادوگری، سرنوشتباوری بر پایۀ ستارهشناسی و قربانی کردن از شاخصههای پاگانیسم در این سرزمین بود. پاگانها بر مسیحیت تأثیرگذار بودند. در مقابل، راهبان مسیحی نیز میکوشیدند پاگانها را به مسیحیت متمایل کنند.

تحلیل کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (1345-1357ش)

حسن شمس آبادی؛ حمید بصیرت منش؛ سید محمود سادات بیدگلی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 49-72

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.49

چکیده

سازمان انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در اسفندماه 1345 تاسیس شد. این سازمان توانست با گرد آوردن بهترین نویسندگان، مترجمان، مصوّران ادبیات کودک را به لحاظ کمی و کیفی تا حد زیادی غنا بخشد. سؤال ... بیشتر

سیطرة رمانس‌گونگی بر تاریخ‌نگاری؛ گزارش یک پژوهش تجربی در باب فرم زبان

سید رضا وسمه‌گر؛ محمدعلی اکبری

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 73-102

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.73

چکیده

نوشتار حاضر گزارشی است از مسئله، روش مطالعه، مفاهیم بنیادین و نتایج قابل ‌استخراج از پژوهشی در باب فرم زبانیِ مسلط بر متون تاریخ‌نگاری. این مطالعة فرمالیستی تنوع انکارناپذیر متون تاریخ‌نگارانه ... بیشتر

رفع محرومیت عنصر اساسی در نظام حقوقی و قضایی مغولان: چنگیزخان، روح قانون (قرن هفتم و هشتم هجری)

بهمن شهریاری؛ عبدالرسول خیراندیش

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 103-122

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.103

چکیده

حکومتی که چنگیزخان در آغاز قرن هفتم هجری، برابر با قرن سیزدهم میلادی، در مغولستان تأسیس کرد، از حیث قضایی و حقوقی با دورۀ پیش از آن، یعنی دورۀ ستیز و تفرقۀ قبایل مغول، قابل قیاس نبود. وی در حکومت خود تنها ... بیشتر

«دولت مقتدر» و مسئلۀ «وحدت ملی» در مجلۀ آینده

کیانوش افشاری؛ حامد عامری گلستانی؛ شیوا جلال پور

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 123-144

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.123

چکیده

از دل زمانۀ پرآشوب مشروطیت دو ایدۀ مهم برآمد که بر مبنای یک «زمینۀ» مهم گسترش یافت: «دولت مقتدر» و «وحدت ملی». این دو مفهوم پس از مشروطیت بهعنوان «انگیزه» و «نیت» بسیاری از ... بیشتر

بررسی آلودگی هوای شهر تهران در دهة آخر حکومت پهلوی دوم (چالش‌ها و راهکارها)

محسن پرویش

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 145-168

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.145

چکیده

آلودگی هوای شهر تهران مسئلة تازهای نیست و آغاز آن به اوایل دورة پهلوی دوم برمیگردد. در این دوره، استفادة روزافزون از انرژی حاصل از سوختهای فسیلی و سایر آلایندههای هوا در شهرهای ... بیشتر آلودگی هوای شهر تهران مسئلة تازهای نیست و آغاز آن به اوایل دورة پهلوی دوم برمیگردد. در این دوره، استفادة روزافزون از انرژی حاصل از سوختهای فسیلی و سایر آلایندههای هوا در شهرهای بزرگی همانند تهران مسائل و مشکلات زیادی را ایجاد کرد. از این رو، ضرورت طرح استراتژی درازمدت بیش از گذشته احساس شد. برنامة حفاظت از محیط زیست برای اولین بار در برنامة عمرانی پنجم به صورت یک فصل جداگانه مطرح شد که مبارزه با آلودگی هوا از برنامههای مشخص آن به شمار میرفت. هدف کلی برنامة مبارزه با آلودگی هوا کمک به بهبود بهداشت عمومی، ایجاد شرایط مناسب محیطی و تقلیل زیانهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از آلودگی هوا بود. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی و با استناد به اسناد آرشیوی و منابع تاریخی درصدد بررسی آلودگی هوای شهر تهران در دهة آخر حکومت محمدرضاشاه پهلوی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد بهرغم افزایش درآمدهای نفتی در دورة پهلوی دوم، ساخت مترو و قطارهای شهری آنچنان در دستور کار دولت قرار نگرفت، تا جایی که معضل آلودگی هوای تهران به یک کلاف سردرگم تبدیل شد. از سویی نتایج تحقیقات ایرانی و خارجی در آن زمان نشان میداد آلایندههای خودرویی نقش مهمی در معضل آلودگی هوا دارند. یکی از مهمترین پیشنهادها برای کنترل آلودگی، برنامة کنترل ترافیک بود که مطرح شد و سپس در دستور کار قرار گرفت.

نقش زن در تاریخ‌نگاری باستانی پاریزی

مریم ابوطالبی پاریزی؛ محمد خداوردی تاج آبادی؛ ابراهیم خراسانی پاریزی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 169-188

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.169

چکیده

باستانی پاریزی در تاریخ‌نگاری، به‌ویژه در حوزۀ تاریخ اجتماعی، صاحب سبکی ویژۀ خود است. در تاریخ‌نگاری او چند زمینۀ مطالعاتی از اهمیت بسیاری برخوردارند، از جمله تاریخ اجتماعی، نقش زن در تاریخ، و تاریخ‌نگاری ... بیشتر

تحلیلی بر فعالیت‌ها و رویکردهای انجمن زردشت در تعامل با ایران

حسین رسولی؛ پرستو مظفری

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 189-208

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.189

چکیده

تأسیس کشور عراق در دهۀ سوم قرن بیستم و منضم شدن مناطق کردنشین به این کشور باعث ناامیدی کردها از وعده‌های انگلستان و جامعۀ ملل برای ایجاد کشوری مستقل در مناطق کردنشین امپراتوری عثمانی شد. از این رو، زمینه‌های ... بیشتر

تبارشناسی و خاستگاه تاریخی و جغرافیایی ایل مَمَسنی (با تکیه بر فرضیات جدید)

محمدرضا حافظ نیا؛ سید محمد حسین حسینی؛ وحید صادقی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 209-226

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.209

چکیده

ایل ممسنی بهعنوان یکی از ایلات لُرتبار واقع در شمال غربی استان فارس و دامنههای زاگرس، در تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بسزایی داشته است. دربارۀ مبدأ و منشأ این ایل دیدگاهها و نظرات متفاوتی وجود ... بیشتر ایل ممسنی بهعنوان یکی از ایلات لُرتبار واقع در شمال غربی استان فارس و دامنههای زاگرس، در تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بسزایی داشته است. دربارۀ مبدأ و منشأ این ایل دیدگاهها و نظرات متفاوتی وجود دارد. بنیان پژوهش کنونی بر این پرسش استوار است که تبار و خاستگاه تاریخی و جغرافیایی ایل ممسنی چه بود و ساختار سیاسی این ایل و استقرار طوایف آن در قلمروهای مختلف چگونه شکل گرفت؟ پژوهش حاضر که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و از طریق گردآوری دادهها به روش اسنادی (منابع دست اول، تاریخهای محلی و متون تاریخی معتبر) و میدانی (مصاحبه و مشاهده) انجام شده است، نشان میدهد که ایل ممسنی ضمن برخورداری از تبار و خاستگاه تاریخی ـ جغرافیایی دیرپا و کُهن، در اواخر دورۀ صفویه به سرزمین شولستان مهاجرت کرد. براساس فرضیات هشتگانۀ نویسندگان، طوایف ممسنی (بکش، جاوید، رستم و دشمنزیاری) به صورت تدریجی و مبتنی بر جهت جغرافیایی وارد سرزمین شولستان شدند و پس از همزیستی مسالمتآمیز اولیه در مجاورت شولها، بر آنها چیرگی یافتند و قلمرو جغرافیایی مختص به خود را تحت حکمرانی خوانین مجزا برگزیدند. بنابراین، ساختار جدید ایل ممسنی به صورت چهار طایفۀ لرتبار ممسنی، یک طایفۀ لرتبار شول و سپس یک طایفۀ ترکتبار قشقایی شکل گرفت، ولی به دلیل نبود منصب ایلخانی واحد، رفتهرفته تعارضات درونایلی و برونایلی (با دولت مرکزی و سایر ایلات) شدت یافت و ایل ممسنی از نظر اجتماعی ـ سیاسی دچار ازهمگسیختگی شد.

بررسی پیامدهای سیاست تعدیل نیروی انسانی و حقوق کارمندان بر مدیریت تورم (1323-1321ش)

آفرین توکلی؛ جمیله عزیزخواه

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 227-244

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.227

چکیده

در شهریور 1320 ایران توسط متفقین اشغال شد. متفقین دولت را وادار کردند تا منابع اقتصادی کشور را در اختیارشان قرار دهد. این اقدامات از طریق سیاستهای پولی محقق شد که به کاهش ارزش پول ایران و افزایش اعتبارات ... بیشتر در شهریور 1320 ایران توسط متفقین اشغال شد. متفقین دولت را وادار کردند تا منابع اقتصادی کشور را در اختیارشان قرار دهد. این اقدامات از طریق سیاستهای پولی محقق شد که به کاهش ارزش پول ایران و افزایش اعتبارات انگلیس و شوروی و در نهایت به انتشار اسکناس و توافق اجباری دولت با متفقین مبنی بر بازپرداخت اعتبارات دادهشده به آنان در پایان جنگ منجر شد که اثر تورمی زیادی به همراه داشت. برای حل این مشکل، دولت آرتور میلسپو را در 21 آبان 1321، بهعنوان رئیس کل دارایی با اعطای اختیارات برای اصلاحات، استخدام کرد. یکی از بخش‎هایی که میلسپو موظف به اصلاح آن شد، سیستم اداری و حقوق کارمندان بود که اثرات تورمی بیشترین آسیب را به آن زده بود. در این پژوهش تلاش میشود با روش تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع تاریخی ـ اقتصادی به این پرسش پاسخ داده شود که با توجه به تمرکز قسمت مهمی از برنامههای اصلاحی دولت و میلسپو بر نیروی انسانی ادارات دولتی، این برنامهها چه تأثیری بر زندگی و شرایط کارمندان دولتی و کاهش نرخ تورم داشت؟ نتایج پژوهش نشان میدهد دولت و میلسپو با درخواست افزایش حقوق کارمندان، به دلیل افزایش تورم، موافقت نکردند و بهمنظور اصلاحات در بخشهای اداری، به تعدیل نیروی انسانی ادارات و جایگزینی نیروهای متخصص امریکایی با حقوق دریافتی بر پایۀ دلار پرداختند. این مسئله به مخالفتها و اعتصابات گستردهای منجر شد که از یک سو به عدم کنترل تورم و از سوی دیگر به سیاسی شدن و ناکامی اصلاحات انجامید.

گونه‌شناسی اعتراض‌های زنان در عصر ناصری (1264-1313ق)

اکرم کرمعلی؛ سهم الدین خزایی؛ محسن رحمتی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 245-262

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.245

چکیده

ایران عصر قاجار دورۀ گذر از جامعۀ سنتی به سوی مدرنیته است. این مسئله در ابعاد مختلف تاریخ اجتماعی این دوره، از جمله در عرصۀ مسائل زنان، دیده میشود. تا پیش از دوران ناصری زنان در جامعه حضوری کمرنگ ... بیشتر

نقدی بر تئوری های اروپامحور در دوره بندی تاریخ اقتصادی ایران؛ ایدئولوژی، زمان پریشی و فراروایت

ناصر صدقی؛ عارف نریمانی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.1

چکیده

تاریخنگاری اقتصادی در ایران عموماً در قالب دو رویکرد معرفتی مارکسیستی ـ لنینیستی و نظریة آسیایی نمود یافته است. در این دو رویکرد با وجود آنکه نقش اقتصادی طبقات اجتماعی و دولت در تاریخ ایران نشان داده ... بیشتر تاریخنگاری اقتصادی در ایران عموماً در قالب دو رویکرد معرفتی مارکسیستی ـ لنینیستی و نظریة آسیایی نمود یافته است. در این دو رویکرد با وجود آنکه نقش اقتصادی طبقات اجتماعی و دولت در تاریخ ایران نشان داده شده، اندیشهها و تجربیات تاریخی مربوط به اقتصاد فئودالی و سرمایهداری در اروپا به تاریخ اقتصادی ایران تسری یافته است. به طوری که این وضعیت موجب شده است تاریخ اقتصادی ایران در وضعیتی غیرمرتبط با تجربیات تاریخی جامعه ایرانی مورد توجه قرار گیرد. پژوهش حاضر درصدد پرداختن به این مسئله است که رویکردهای تئوریک حاکم بر تاریخنگاری اقتصادی ایران، به لحاظ مبانی فکری و معرفتی، دارای چه مشکلات و محدودیتهای تحلیلی است؟ این مقاله با روش تحلیل انتقادی نگاشته شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد الگوهای تحلیلی حاکم بر دورهبندی تاریخ اقتصادی ایران جنبهای اروپامحور دارد و به خاطر ایدئولوژیزدگی، تحمیل فراروایتهای اروپامدار و زمانپریشی دچار محدودیتهای تحلیلی برای شناخت تاریخ اقتصادی ایران است. آنچه بهواسطة رویکردهای سوسیالیستی و آسیایی بر تاریخنگاری و دورهبندی تاریخ اقتصادی ایران حاکم گشته، نه برآمده از خصوصیات و واقعیات اقتصاد تاریخی جامعة ایرانی، بلکه ناشی از فهم خطی و تکاملی تاریخ اقتصادی ایران براساس مفهوم پیشرفت و ترقی در تفکر و تجربیات تاریخی غرب مدرن است.

ساسانیان روحانی‌تبار بودند

شهرام جلیلیان

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 23-69

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.23

چکیده

پدرام جم در پژوهش تازه‌ای به نام «آیا ساسانیان روحانی‌تبار بودند؟» به بازنگری روایت محمّد بن جریر طبری دربارة ساسان، نیای ساسانیان، و پیوند او با آتشکدة ایزدبانو آناهیتا در اصطخر پارس میپردازد ... بیشتر پدرام جم در پژوهش تازه‌ای به نام «آیا ساسانیان روحانی‌تبار بودند؟» به بازنگری روایت محمّد بن جریر طبری دربارة ساسان، نیای ساسانیان، و پیوند او با آتشکدة ایزدبانو آناهیتا در اصطخر پارس میپردازد و این گزارش را با آگاهی‌های حقوقی زردشتی دورة ساسانیان میسنجد و نتیجه می‌گیرد که ساسان در این آتشکده «سالارِ آتش» بوده و منصب دینی نداشته است. همچنین او گزارش آگاثیاس، تاریخ‌نگار بیزانسی، را دربارة تبار و پیشینة خاندانی اردشیر بابکان (224-240م)، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، با دیگر منابع تاریخی می‌سنجد و باور دارد که از روایت آگاثیاس نیز چیزی دربارة تبار روحانی اردشیر و خانوادة او به‌ دست نمی‌آید. بنابراین، جم دیدگاه پژوهندگانِ ایرانی و غیر ایرانی را دربارة روحانی‌تبار بودن ساسانیان درست نمیداند و اینکه آنها، بر پایة روایت طبری، ساسان را «موبد»، «هیربد» و یا «نگهبان آتشکدة آناهیتا» در اصطخر پارس انگاشته‌ و یا، بر پایة روایت آگاثیاس، اردشیر را مردی روحانی پنداشته‌اند، برداشت‌های نادرستی از روایت‌های طبری و آگاثیاس می‌انگارد و نیاکان اردشیر را از اشراف محلّی استان پارس می‌داند. با وجود این، به باور ما برداشت‌ها و نتیجه‌گیری‌های جم نادرست‌اند و ساسانیان به‌راستی روحانی‌تبار بوده‌اند. در این پژوهش، با تحلیل گزارش‌های طبری و آگاثیاس و نیز دیدگاه پاره‌ای از پژوهندگان ایرانی و غیر ایرانی دربارة تبار ساسانیان و کیستی و پایگاه ساسان و بابک و پیوند آنها با آتشکدة آناهیتا در اصطخر پارس، به نقد رویکرد و دیدگاه تازة جم دربارة خاستگاه اشرافی ساسانیان و روحانی‌تبار نبودن آنها خواهیم پرداخت.

علل انحطاط مشروطه از دیدگاه مجدالاسلام کرمانی

محسن اسدی زیدآبادی؛ محمدمهدی مرادی خلج

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 71-96

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.71

چکیده

احمد مجدالاسلام کرمانی از جمله روشنفکرانِ روزنامه‌نگار و مشروطه‌خواهان تأثیرگذار در مشروطه‌خواهی ایرانیان بود که نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و بیداری ایرانیان در مقابله با حکومت استبدادی و روی کار آوردن ... بیشتر احمد مجدالاسلام کرمانی از جمله روشنفکرانِ روزنامه‌نگار و مشروطه‌خواهان تأثیرگذار در مشروطه‌خواهی ایرانیان بود که نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و بیداری ایرانیان در مقابله با حکومت استبدادی و روی کار آوردن حکومتی مبتنی بر قانون داشت. با توجه به ناآشنایی ایرانیان با اصول و ساختار مشروطه و نهادهای برآمده از آن و نگاه اکثریت مشروطه‌خواهان و سیاستمداران که به دنبال بازتعریف مشروطه براساس دیدگاه‌های خود بودند، بخشی از مهمترین تلاش‌ها را مجدالاسلام دربارۀ ساختار حکومت جدید و تبیین کارکردهای نهادهای نوین عصر مشروطه سامان داد که در چهار نشریۀ او ندای وطن، الجمال، کشکول و محاکمات و همچنین در کتابهای او بازتاب داشت. انحطاط مجلس اول و پیامدهای آن سبب گردید او کتاب تاریخ انحطاط مجلس را بنویسد و به ریشه‌یابی علل انحطاط آن بپردازد. حال این پژوهش براساس روش تحقیق تاریخی، با تأکید بر کتاب تاریخ انحطاط مجلس، نشریة ندای وطن و دیگر منابع، به تبیین دیدگاه‌های مجدالاسلام می‌پردازد تا علل انحطاط مشروطیت را بررسی کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مجدالاسلام کرمانی فراهم نبودن بسترهای لازم سیاسی و اجتماعی در ایران و ناآشنایی ایرانیان با مؤلفههای حکومت جدید و دخالت‌های بیگانگان را از جمله مهمترین دلایل انحطاط مشروطیت میداند. از نظر او، این ناآگاهی از ساختار حکومت جدید سبب مداخلة هر یک از گروهها و نهادها در کار یکدیگر و ایجاد اختلاف اساسی میان سه رکن مهم جامعة وقت ایران یعنی دولت، ملت و سلطنت گردید و در نهایت اسباب انحطاط مشروطه را فراهم کرد.

سازماندهی اجتماعی ایران در عصر پهلوی دوم با تکیه ‌بر تصویرپردازی اسطوره‌ای آیین مهر

یزدان عبدی زاده سارمی؛ سیدعلاالدین شاهرخی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 97-114

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.97

چکیده

جامعۀ ایران در عصر پهلوی دوم در نتیجۀ کودتای 28 مرداد 1332 دچار سرشکستگی و انفعال در عرصۀ فعالیتهای سیاسی، حزبی و نشاط اجتماعی شد و حاکمیت پهلوی نیز دچار بحران مشروعیت گردید. بنابراین، محمدرضا شاه برای ... بیشتر

واکاوی اهمیت تاریخی گذرگاه تِرمِذ

مریم خسروآبادی؛ کیوان کریمی الوار

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 115-131

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.115

چکیده

شهر بندری ترمذ در تمام دوران حیات خود حلقة اتصال سیاسی ـ اقتصادی خراسان و آسیای مرکزی بوده و از دوران باستان تا معاصر، بر روند تحولات تاریخی این منطقه تأثیر گذاشته است. در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی ... بیشتر

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی شکل‌گیری شرکت‌های سهامی زراعی در فارس

زینب قنبری نژاد؛ حبیب اله سعیدی نیا

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 133-154

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.133

چکیده

مرحلة سوم اصلاحات ارضی، همراه با خط‌مشی‌ نوسازی و مدرنیزاسیون دولت در کشاورزی، شامل سه قسمت ایجاد شرکتهای سهامی زراعی، فروش اجارهداری و تشویق به سرمایهگذاری در حوزة کشت و صنعت بود. کاهش محصولات ... بیشتر مرحلة سوم اصلاحات ارضی، همراه با خط‌مشی‌ نوسازی و مدرنیزاسیون دولت در کشاورزی، شامل سه قسمت ایجاد شرکتهای سهامی زراعی، فروش اجارهداری و تشویق به سرمایهگذاری در حوزة کشت و صنعت بود. کاهش محصولات کشاورزی بعد از مرحلة اول و دوم اصلاحات ارضی دولت را بر آن داشت تا خود وارد عمل شود و از طریق سرمایة دولتی و با به‌کارگیری هرچه بیشتر روشهای مکانیزه کاهش تولیدات کشاورزی را جبران کند. یکی از شیوههای جدید کشاورزی که قوانین و مصوبات آن در سال 1346 تصویب شد، ایجاد شرکتهای سهامی زراعی بود. اولین شرکت سهامی زراعی (شرکت آریامهر) در فارس در سال 1347 شکل گرفت و بعد از آن 14 شرکت دیگر نیز در این استان تأسیس گردید. عمدة این شرکتها در اطراف شیراز، مرودشت و فیروزآباد احداث شد. در این پژوهش چگونگی ایجاد و عملکرد شرکتهای سهامی زراعی فارس و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این شرکتها بررسی میشود. روش پژوهش حاضر توصیفی ـ تحلیلی، با تکیه ‌بر اسناد و منابع تاریخی است. طبق یافتههای پژوهش، جدای از اهداف اقتصادی که در ایجاد شرکتهای سهامی زراعی لحاظ شده بود، تشکیل این شرکتها در محدودهای خاص باعث بسته شدن مسیر عبور بخشی از ایلات و در نتیجه اسکان اجباری عشایر شد. از طرف دیگر، این شرکتها با به‌کارگیری هرچه بیشتر روشهای مکانیزه کشاورزان را بیکار کردند و همین امر موجب مهاجرت بیشتر روستاییان به شهر شد.

سامان بدن و شکل‌گیری مشاغل زنانه در عصر رضاشاه (براساس گزارش مطبوعات یومیه)

سیده مرضیه حسینی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 155-177

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.155

چکیده

ارزشمندی بدن زنانه و چگونگی سامان آن، از آغاز مدرنیزاسیون در ایران عصر رضاشاه تا به اکنون، پیوند نزدیکی با مفاهیم هویت ملی با تکیه بر ارزشهای فرهنگ غربی داشته است. عزم دولت پهلوی برای ساخت جامعهای ... بیشتر

مریضخانة مظفری در استانبول (1279ش/ 1318ق ـ1313ش/ 1353ق)

نظام علی دهنوی؛ هوشنگ خسروبیگی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 179-199

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.179

چکیده

مریضخانة مظفری در سال 1318ق/ 1900م با درخواست تجار و بازرگانان و دیگر بزرگان ایرانی مقیم استانبول و به فرمان مظفرالدین شاه قاجار تأسیس گردید. تأسیس این بیمارستان، با کادر پزشکی و ابزار مدرن، گامی مهم در ... بیشتر

تحولات طریقت دانیالیه در گرمسیرات فارس از قرن هفتم تا دهم هجری قمری

یونس صادقی؛ مجتبی خلیفه

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 201-221

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.201

چکیده

طریقت دانیالیه به رهبری شیخ دانیال از مهم‌ترین طریقت‌های تصوف در نواحی گرمسیرات فارس است. این طریقت متأثر از اندیشه‌های شیخ ابواسحاق کازرونی (352-426ق)، مؤسس طریقت «کازرونیه»، در قرن هفتم هجری تأسیس ... بیشتر

تعامل و تقابل خاندان‌های ذی‌نفوذ محلی و ایلات و عشایر مناطق کردنشین با دولت مرکزی (1299 تا 1310)

مطلب مطلبی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 223-243

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.223

چکیده

قدرت در مناطق کردنشین از گذشته بین کانون‌های متعددی از جمله خاندان‌های ذی‌نفوذ، ایلات و عشایر، خوانین و... پراکنده بود. در دورة پس از مشروطه و جنگ جهانی اول پراکندگی قدرت و ظهور مدعیان جدید به شکل بی‌سابقه‌ای ... بیشتر قدرت در مناطق کردنشین از گذشته بین کانون‌های متعددی از جمله خاندان‌های ذی‌نفوذ، ایلات و عشایر، خوانین و... پراکنده بود. در دورة پس از مشروطه و جنگ جهانی اول پراکندگی قدرت و ظهور مدعیان جدید به شکل بی‌سابقه‌ای گسترش یافت و نفوذ حکومت مرکزی به حداقل رسید. با ظهور رضاخان و افزایش قدرت و توان نظامی دولت، تلاش برای گسترش حاکمیت مرکزی و سرکوب کانون‌های سنتی قدرت از جمله در مناطق کردنشین در اولویت قرار گرفت. مناسبات بین نیروهای حکومت مرکزی با کانون‌های قدرت در مناطق کردنشین از همراهی و مصالحه تا تقابل و تصادم نظامی را شامل می‌شد. این پژوهش بر آن است با روشی توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از اسناد منتشرنشدة آرشیوی و مطبوعات به این پرسش پاسخ دهد که مواجهة خاندان‌های ذی‌نفوذ و سایر کانون‌های قدرت در مناطق کردنشین با دولت مرکزی در دورة برآمدن رضاخان چگونه بود؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد کانون‌های قدرت محلی در این برهه در نزاع‌های سنتی دست و پا میزدند و با وجودی که برخی از آنها توانستند برای مدتی با دولت مرکزی مقابله کنند، در کل نه‌تنها تهدیدی جدی علیه حکومت تازه‌تأسیس پهلوی ایجاد نکردند، بلکه این حکومت بود که با بهره‌گیری از رقابت‌ها و اختلاف‌های رؤسا و حکام سنتی، آنها را یکی پس از دیگری از میان برداشت.

واکاوی شکل‌گیری و رشد ورزش زنان در عصر رضاشاه

سیروان خسروزاده؛ غلامرضا عزیزی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 245-262

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.245

چکیده

به دنبال روی کار آمدن رضاشاه، ورزش هم مانند بسیاری دیگر از پدیدههای اجتماعی مورد توجه قرار گرفت و در این میان، همسو با ضرورت تغییر موقعیت اجتماعی زنان، لزوم توجه به ورزش بانوان نیز مطرح شد. پژوهش حاضر ... بیشتر

نقش جادۀ ابریشم در پیوند نگارگری و تاریخ‌نگاری فارسی عصر ایلخانان

علیرضا ذوالقدر؛ حسن باستانی راد

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 263-289

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.263

چکیده

تعاملات فرهنگی و هنری هزاران سالۀ ایران و چین پس از سلجوقیان گسترش یافت و در عصر مغول ـ ایلخانی به صورت فزاینده‌ای برقرار شد. جاده‌ها در فرمانروایی واحدی درآمدند و صحرانوردان تحت تأثیر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها ... بیشتر تعاملات فرهنگی و هنری هزاران سالۀ ایران و چین پس از سلجوقیان گسترش یافت و در عصر مغول ـ ایلخانی به صورت فزاینده‌ای برقرار شد. جاده‌ها در فرمانروایی واحدی درآمدند و صحرانوردان تحت تأثیر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و فرهنگ‌های چین، آسیای مرکزی، ایران و قفقاز قرار گرفتند. از میان هنرهای گوناگون، نگارگری و کتاب‌آرایی در قلمرو سرزمین‌های اسلامی، از آن میان در گسترۀ فرهنگی ایران‌زمین از این روند تأثیر به‌سزایی یافت. از سدۀ هفتم قمری (14 م) و به ویژه در اواخر عصر ایلخانان، بین نگارگری و کتاب‌آرایی با حوزه‌های گوناگون علمی به‌ویژه تاریخ‌نگاری و ادبیات پیوند برقرار شد و در عصر تیموریان و صفویان به اوج رسید. برچیده‌شدن خلافت عباسی و موانع فرهنگی و سیاسی ناشی از آن، در آفرینش‌های هنری و پیوند هنر با تاریخ‌نگاری و ادبیات در مکتب نگارگری تبریز و دیگر مکاتب هنری ایرانی در این دوره تأثیر به سزایی داشته است. مولفه‌هایی مانند حکمرانی ایرانی، اندیشۀ ایرانشهری، فرۀ ایزدی، اساطیر ایرانی، تاریخ و میراث روایی ایرانیان، و تاریخ‌نگاری جهانی زمینه‌ساز مینیاتورها در متون گوناگون تاریخ‌نگاری، ادبی و علوم طبیعی شد. در این پژوهش بر پایۀ تبیین تاریخی و روش میان‌رشته‌ای بین تاریخ فرهنگی، تاریخ هنر و تاریخ‌نگاری، علت‌های موثر در کاربرد نگارگری در تاریخ‌نگاری و ادبیات عصر ایلخانی بررسی می‌شود.

نهاد تظلمات در ایران عصر صفوی؛ از «دیوان عدل» تا «دیوان عدالت‌بنیان»

حسین قاسمی؛ عطاءالله حسنی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 1-23

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.1

چکیده

رسیدگی به تظلم خواهیها به منظور برقراری عدالت در جامعه همواره یکی از مهمترین وظایف حکومتها در بسیاری از نقاط جهان و از جمله ایران بوده و هست. حکومت صفوی که سعی داشت برای قدرتمند شدن خود از ... بیشتر

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

موضوعات = تاریخ

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده