%0 Journal Article %T دولت قاجاری در کشمکش با سیاست‌ توسعه‌طلبانة عثمانی بر سر مالکیت خرمشهر و جزایر ایرانی جنوب‌غرب خوزستان %J مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران %I انتشارات دانشگاه شهید بهشتی %Z 2008-7357 %A قاسمی, علی %A ورفی نژاد, ایرج %D 2021 %\ 08/23/2021 %V 14 %N 1 %P 209-239 %! دولت قاجاری در کشمکش با سیاست‌ توسعه‌طلبانة عثمانی بر سر مالکیت خرمشهر و جزایر ایرانی جنوب‌غرب خوزستان %K کشمکش %K قاجاری %K عثمانی %K توسعه‌طلبی %K خرمشهر %K جنوب غرب خوزستان %R 10.52547/irhj.14.1.209 %X در اسناد و مدارک تاریخی دورة قاجار و پاره­ای از پژوهش­‌های جدید اخبار جسته‌­گریخته­‌ای دربارة اقدامات تجاوزکارانة دولت عثمانی در بندر خرمشهر و جزایر ایرانی جنوب­ غرب خوزستان وجود دارد. با این حال، دربارة عوامل و چگونگی این مسئله روایت به‌­هم‌­پیوسته و منسجمی بیان نشده است. این مقاله با رویکردی تاریخی و با توصیف و تحلیل منابع و اسناد دورة قاجار، در قالب روایتِ «سیاست توسعه‌­طلبی استراتژیک» عثمانی، در پی توضیح این مسئله برآمده است. یافته‌­های این پژوهش به شرح زیر است: نخست، موقعیت سوق­الجیشی خرمشهر و جزایر این منطقه امکان تسلط و نفوذ بر بصره، بین‌­النهرین و مسیرهای تجاری و نظامی منتهی به آبراهة مهم خلیج‌­فارس را برای رقیبان عثمانی فراهم می­ساخت. از این­ رو، این مسئله برای این دولت حساسیت­برانگیز و تهدیدآمیز بود. دوم، تسلط احتمالی بر منطقة زرخیز خرمشهر و آبادان می­توانست ثروت قابل ­توجهی را از محل فروش محصولات کشاورزی و نیز درآمدهای مالیاتی نصیب دولت عثمانی و پاشای بغداد کند. سوم، درهم‌­تنیدگی جغرافیایِ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ناحیة خرمشهر با حوزة بصره و بغداد، حساسیت­‌های امنیتی و اهمیت اقتصادی این ناحیة مهم را برای دولت عثمانی افزون کرده بود. بنابراین، دولت عثمانی، براساس سیاستی توسعه ­طلبانه، با استفاده از عهدنامه ­های ناشفاف و عدم تعیین قطعی مرزهای فی­مابین، تغییراتی که اروندرود در مرزها ایجاد می­کرد و جغرافیای درهم‌­تنیدة سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این نواحی با منطقة بین‌­النهرین، در این مناطق مکرر به اقدامات اشغالگرانه­ دست زد و در جریان مذاکرات با دولت قاجاری نیز بر دعاوی تمامیت‌­خواهانة خود اصرار ­ورزید. با این همه، به دلیل سیاست‌­ورزی صحیح دیپلمات‌­های دولت قاجاری در رسیدن به اهداف خویش ناکام ماند. %U https://irhj.sbu.ac.ir/article_101569_1dc0d3dfe896df148f178c225a675e79.pdf