%0 Journal Article %T بازتاب باورهای زروانی در قصّه‌های عامیانۀ مکتوب ایرانی (مورد پژوهانه: داراب‌نامه، قصّۀ حمزه و امیرارسلان نامدار) %J مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران %I انتشارات دانشگاه شهید بهشتی %Z 2008-7357 %A گل عنبری, امید %A عزیزی فر, امیرعباس %D 2020 %\ 06/21/2020 %V 13 %N 1 %P 51-76 %! بازتاب باورهای زروانی در قصّه‌های عامیانۀ مکتوب ایرانی (مورد پژوهانه: داراب‌نامه، قصّۀ حمزه و امیرارسلان نامدار) %K ساسانیان %K زروان %K قصّۀ عامیانه %K داراب‌نامه %K قصّۀ حمزه %K امیرارسلان نامدار %R 10.52547/irhj.13.1.51 %X تاریخ عهد ساسانی یکی از مهم­ترین ادوار تاریخی­ـ اجتماعی و سیاسی­ـ اعتقادی سرزمین ایران است. مطالعه جنبه­های اعتقادی و باورداشتی مردم ایران در این برهه تاریخی، در بافت متون ادبی و عامیانه، پژوهشی در خور توجه است. زروانیسم یکی از مهم­ترین و فلسفی­ترین مکاتب اندیشگانی و اعتقادی ایران در برهه تاریخی ساسانیان است که تأثیر مستقیمی بر روایات و قصه­های عامیانه داشته است. زروان، چنانکه از متون پهلوی برمی‌آید، خدایی مستقل بوده و در رأس اهورامزدا و اهریمن، دوگانه­گرایی زرتشتی را تحت تأثیر قرار داده است. این جستار در قالب پژوهشی بینارشته­ای و به شیوه توصیفی­ـ تحلیلی در پی خوانشی تاریخی­ـ اعتقادی از دوره ساسانی بر پایه متون عامه است. از میان امهات متون قصه‌های عامیانه مکتوب ایرانی دو قصه داراب‌نامه طرسوسی و قصه حمزه گزینش شده است. دلیل گزینش این دو قصه همسانی یا تقریب بُن­مایه، زبان و زمان آنها و نیز میزان بازتاب مؤلفه‌های زروانی در آنهاست. مسئله این پژوهش این است که زروانیسم چه تأثیری بر متون عامه داشته است، جلوه باورهای این آیین در این متون شامل چه مؤلفه‌هایی است و بسامد کدام باور بیش از دیگر باورهاست؟ به نظر می‌رسد متون عامه‌ای که دارای بُن‌مایه‌های حماسی­ـ اساطیری و مربوط به دوره تاریخی ساسانیان هستند، بیش از دیگر متون با این باورها درآمیخته­اند. چنانکه میزان بازتاب این باورها در داراب‌نامه بیش از قصه حمزه است. مهم­ترین باورهای زروانیِ بازتاب­یافته در این دو قصه شامل این موارد است: فال‌گیری و اسطرلاب‌نگری، نگاه منفی به زن، سرنوشتِ محتوم، اعتقاد به جزا و پاداش این جهانی، نکوهش آز، بازتابِ معنادار اعداد رمزی هفت و دوازده، بخت و اقبال، حضور پربسامد حکیمان و خلقت‌های گوناگون و فراواقعی. اسطرلاب­نگری با 48 مورد، عدد رمزی هفت با 36 مورد، محتوم بودنِ سرنوشت با 30 مورد، حضور حکیمان با 29 مورد، خلقت‌های گوناگون و فراواقعی با 29 مورد، عدد رمزی دوازده با 26 مورد، نگاه منفی به زنان با 25 مورد، جزا و پاداش این جهانی با 12 مورد، بخت و اقبال با 8 مورد و  نکوهش آز با 7 مورد به­ترتیب بیشترین بسامد را دارا هستند %U https://irhj.sbu.ac.ir/article_96012_460d7af3149b3327d08c98f72c53dca9.pdf