ORIGINAL_ARTICLE
ایرانیان مقیم استانبول و جنبش مقاومت تبریز به رهبری ستارخان
از روزگاران نزدیک به انقلاب مشروطیت، کنشگران سیاسی ایرانی در استانبول با جنبش ضد استبدادی در ایران پیوند داشتند. اما در این میان این پیوند بیش از همه در یاری ایرانیان مقیم استانبول با جنبش مقاومت تبریز برای بازگرداندن نظم مشروطهگی و پایان دادن به عصر «خرده خودکامگی» محمدعلی شاه نمودار شد. با آغاز مقاومت مجاهدان به رهبری ستارخان کوشندگان سیاسی ایرانی در بیرون مرزهای ایران از پراکندگی و بی کنشی بیرون آمده و به تکاپو و جنبش برآمدند. ایرانیان مقیم استانبول و مشروطه خواهان تبعیدی در چارچوب «انجمن سعادت ایرانیان» به دنبال یاری رساندن به مجاهدان تبریز برآمدند. آنان در عمل به نماینده جنبش مقاومت در خارج از کشور بدل شدند. هواداران جنبش مقاومت در استانبول در کنار یاری های مالی، اخبار پایداری ها و پیرزوی های مجاهدان را در برابر جبهه متحد استبداد و در تبریز به کشورهای اروپایی و نیز به عتبات عالیات گزارش می دادند. آنان درپیوند با رهبری مذهبی برون مرزی انقلاب در عتبات به حمایت معنوی رهبران مذهبی از جنبش مقاومت دامن می زدند. ستارخان بارها به زبان آورده بود که مقاومتش بر بنیاد فتوای علمای عتبات در حمایت از مشروطیت استوار یافته است. جنبش مقاومت تبریز نیز انجمن سعادت ایرانیان را به عنوان سخنگوی خود در بیرون مرزها پذیرفته بود و برخی خواسته ها و ضرروت های نیازمند پیگیری در عرصه بیرونی را از آنان انتظار داشت. انقلاب 1908 ترکان جوان، نیز زمینه مناسبی برای کنشگری ایرانیان هوادر جنبش مقاومت ایجاد کرده بود. نوشتار حاضر بر این فرض اساسی استوار است که کوشش های ایرانیان مقیم استانبول در بازتاب جهانی جنبش مجاهدان تبریز به رهبری ستارخان و تدارک حمایت های مالی ـ تبلیغی آن جنبش نقشی درخور داشته. آنان بر بنیاد همین تلاشها بود که حمایت انگلستان و روسیه از استبداد محمدعلی شاه را در افکار عمومی جهان آن روزگار بی اعتبار ساختند.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_95796_a3420f4bf28865211a1c094cfb3b3c8a.pdf
2019-05-22
1
15
10.52547/irhj.12.1.1
جنبش مقاومت تبریز
ستارخان
ایرانیان مقیم استانبول
انجمن سعادت
علمای عتبات
حجت
فلاح توتکار
shirzad.khazaei@yahoo.com
1
استادیار گروه تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین.
LEAD_AUTHOR
افشار، ایرج (به کوشش). اسنادی از فعالیتهای آزادیخواهان ایران در اروپا و استانبول. با پیشگفتار حسین پیرنیا، تهران: توس، 1359.
1
امیرخیزی، اسماعیل. قیام آذربایجان و ستارخان. تهران: نگاه، 1379.
2
بشیری، احمد (به کوشش). کتاب آبی: گزارشهای محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان درباره انقالب مشروطه ایران. چ دوم. تهران: نور، 1362.
3
بشیری، احمد (به کوشش). کتاب نارنجی: گزارشهای سیاسی وزارت امور خارجه روسیه تزاری درباره انقالب مشروطه ایران، ج 1. ترجمه حسین قاسمیان، چ دوم. تهران: نور، 1367.
4
جاوید، سلام الله. نهضت مشروطیت ایران و نقش آزادیخواهان جهان. چ دوم. تهران: دنیا، 1359.
5
دولت آبادی، یحیی. حیات یحیی، ج 3. چ ششم. تهران: عطار ـ فردوسی، 1371.
6
دهخدا، علی اکبر. نامه های سیاسی دهخدا. به کوشش ایرج افشار. تهران: روزبهان، 1358
7
روزنامۀ انجمن تبریز (1327ـ 1326 ق)، س سوم، چاپ جدید )1376)، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسالمی ایران با همکاری استانداری آذربایجان شرقی.
8
رئیس نیا، رحیم. ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم. تهران: مینا، 1385.
9
سروش(1327 ق).
10
شمس(1327ـ 1326ق).
11
صور اسرافیل، چاپ جدید (1361). تهران: رودکی، .1327.
12
کرمانی، محمد ناظم الاسلام. تاریخ بیداری ایرانیان، بخش دوم، ج 4 و .5 به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی. چ پنجم. تهران: پیکان، .1377.
13
کسروی، احمد. تاریخ مشروطه ایران، ج .2 چ شانزدهم. تهران: امیرکبیر، .1363
14
لوتسکی، و. تاریخ عرب در قرون جدید. ترجمه پرویز بابایی. چ سوم. تهران: چاپار.1356،
15
مشکوری، ابوالفضل.«گزیدههایی از جراید فارسی اسلامبول» ویژه نامه یاد، نشریه بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی. س ،22 ش ،85 .1386
16
ملکزاده، مهدی. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج 4 و .5 چ چهارم. تهران: علمی، 1373.
17
ناهیدی آذر، عبدالحسین. ناله ملت (1327ـ 1326ق)، سال اول، چاپ جدید. تاریخچه رزنامه های تبریز در صدر مشروطیت به انضمام مجموعه روزنامه ملت. تبریز: تلاش.
18
ویجویه، محمدباقر. تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز. به کوشش علی کاتبی. چ سوم. تهران: کتابهای سیمرغ وابسته به انتشارات امیرکبیر، 1355.
19
ORIGINAL_ARTICLE
اجتماعیشدن زنان در عصر پهلوی؛ امکان یا امتناع(1304-1332ش)
یکی از برنامههای حکومت پهلوی اول و طراحان اصلاحات عصر وی، تلاش برای ایجاد پارهای از تغییرات اجتماعی براساس الگوی جوامع غربی بود. یکی از این اقدامات، تغییر سبک زندگی اجتماعی و فرهنگی زنان بود که از مظاهر مدرنسازی حکومت تلقی میشد. براین اساس، تلاش شد تا در نگرش جامعه نسبت به حضور زنان در سطوح مختلف اجتماع تغییر و تحولاتی ایجاد شود. بدینمنظور، مسائلی در آموزش زنان مطرح شد و تلاشهایی در شکل اصلاحات حکومتی برای ورود زنان به عرصههای اجتماعی بهکار بسته شد که غالباً بدون توجه به واقعیتهای موجود جامعهی ایرانی و براساس مدل جوامع مغرب زمین طراحی و به اجراء گذاشتهشد. در این جستار، بهروش توصیفی– تحلیلی، مسألهی امکان یا امتناع اجتماعیشدن زنان در عصر پهلوی، براساس اصلاحات و اقدامات حکومتی دربارهی زنان بررسی شدهاست. یافتهی پژوهش نشان داده که نگرش جامعه به تحولات آموزشی و مسألهی اجتماعیشدن زنان کمتر امکان وقوع یافتهاست و این اقدامات در حدّ انتظار نتوانست شرایط مساعد و امکاناتی برای حضور زنان در عرصهی اجتماعی فراهم سازد و یا در نگرش جامعه نسبت به ورود زنان به این عرصه تغییرات جدی پدید آورد.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_95841_7d9fe784bef7e891e560c010d612b5b4.pdf
2019-05-22
17
47
10.52547/irhj.12.1.17
عصر پهلوی
زنان
اجتماعیشدن
امکان
امتناع
پروین
رستمی
parvin.rostami@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه لرستان
LEAD_AUTHOR
جهانبخش
ثواقب
jahan_savagheb@yahoo.com
2
استاد گروه تاریخ، دانشگاه لرستان.
AUTHOR
1ـ منابع فارسی
1
آزاد ارمکی، تقی. جامعه شناسی خانواده ایرانی. تهران: سمت، .1386
2
استادملک، فاطمه. حجاب و کشف حجاب در ایران. تهران: عطایی، .1367
3
اطلاعات: 10 مردادماه 1307؛ 18 دی 1315؛ 5 مهر 1310؛ 22 مهر 1307؛ 19 دی 1317؛ 26 اسفند 1310؛
4
21 اسفند 1315؛ 5 دی 1316؛ 11 دی 1316؛ س ،15 ش ،4212 .1319
5
آوری، پیتر. تاریخ ایران دوره پهلوی (از رضاشاه تا انقلاب اسلامی(.ترجمه مرتضی ثاق بفر، دفتر،2 چ ،7 تهران:جامی، .1388
6
آینده: ش .1 شهریور1306؛ س .1 ش ،7 تی ر1307؛ ج .3 ش ،8 1323؛ ج .3 ش ،1 مهر 1323؛ ج .3 ش ،4 آذر 1323؛ ج .4 ش ،2 آبان .1338
7
ایوانف، سر گی یویچ. تاریخ نوین ایران. ترجمه هوشنگ تیزابی. تهران: طوفان، .1356
8
بامداد، بدرالملوک. زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. تهران: اب نسینا، .1347
9
پیک سعادت نسوان. س .2 ش ،2 آذر .1309
10
ترابی فارسانی، سهیلا. »روند آموزش زنان از آغاز نوگرایی تا پایان عصر رضاشاه.« دانشنامه. دوره ،1 ش 3 )پاییز 1387) 101 ـ .89
11
تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد. تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، .1378
12
جمعیت نسوان وطن خواه. س .1 ش ،2 .1302
13
جهان زنان. س .1 ش ،5 میزان 1300؛ ش ،17 16 اسفند.1330
14
حافظیان، محمدحسین. «سازما نهای زنان در ایران عصر پهلوی»، مطالعات سیاسی، ش 2 (زمستان 1387):50 ـ .33
15
حامدی، زهرا. «بازتاب تعاملات فکری اندیشه گران در خصوص آموزش زنان در دورۀ پهلوی اول مبتنی بر سه نشریه عالم نسوان، شفق سرخ و اطلاعات» تاریخ اسلام و ایران. س ،25 دوره جدید، ش 27 (پاییز 1394(: 124 ـ 103.
16
خسروپناه، محمدحسین. هدف ها و مبارزه زن ایرانی )از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی(. تهران: پیام امروز، 1382.
17
راهنمای زندگی. ش ،1 24 آبان 1319؛ ش ،2 9 آذر 1319؛ ش ،8 3 اسفند 1319؛ ش ،10 29 اسفند 1319؛ ش ،23 8 مهر1320؛ ش ،25 6 آبان1320؛ ش ،21 4 شهریور1320؛ ش ،22 25 شهریور.1320
18
رستاخیز ایران. س .1 ش،15 .1323
19
زبان زنان. س .23 ش ،1 آذر 1321؛ س .24 ش ،2 خرداد 1323؛ س .24 ش ،5 شهریور .1323
20
سالنامه و آمار 1314 ـ ،1315 .1345.
21
سالنامه و آمار 1317 ـ 1318 و 1318 ـ ،1319 .1319
22
سالنامه وزارت فرهنگ و معارف 1314 ـ ،1315
23
سالنامه وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه. س1300 ـ .1320
24
ساناساریان، الیز. جنبش حقوق زنان در ایران، طغیان، افول و سرکوب از 1280 تا انقلاب .57 ترجمه نوشین احمدی خراسانی. تهران: اختران، .1384
25
سلماسی زاده، محمد و آمنه امیری. »تأثیر نوسازی حکومت پهلوی اول بر پایگاه زنان در خانواده و اجتماع،« تاریخ نامه ایران بعد از اسلام. س ،8 ش 15 )پاییز و زمستان 1396(: 90 ـ .63
26
شعبانی، رضا و غلامحسین زرگری نژاد. واقعه کشف حجاب، اسناد منتشرنشده از واقعه کشف حجاب در عصر رضاخان. تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی و مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، .1371
27
صدیق، عیسی. تاریخ مختصر تعلیم و تربیت. تهران: روشنایی، .1316
28
صلاح، مهدی. کشف حجاب، زمین هها، واکنش ها و پیامدها. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، .1384
29
عالم نسوان: س .2 ش ،5 ثور 1300؛ س .3 ش ،5 ثور 1302؛ س .3 ش ،6 سرطان1302؛ س .6 ش،3 اردیبهشت 1305؛ س 7؛ ش ،1 دی 1305؛ س .7 ش ،4 فروردین 1306؛ س .7 ش ،5 اردیبهشت 1306؛ س .7 ش 7 ـ ،8 تیر 1306؛ س .7 ش،10 مهر1306؛ س .7 ش ،12 آذر 1306؛ س .12 ش ،3 اردیبهشت 1311؛ س .12 ش ،5 شهریور .1311
30
فتحی، مریم. کانون بانوان، با رویکردی به ریشه های تاریخی حرکت های زنان در ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، .1383
31
فرمانفرماییان، ستاره و دونا مانکر. دختری از ایران. ترجمه ابوالفضل طباطبایی. تهران: کارنگ، .1377
32
فوران، جان. مقاومت شکننده. ترجمه احمد تدین. چ .10 تهران: رسا، .1389
33
کار، مهرانگیز. حقوق سیاسی زنان ایران. تهران: روشنگران و مطالعات زنان، .1376
34
کار، مهرانگیز. مشارکت سیاسی زنان: موانع ـ امکانات. تهران: روشنگران و مطالعات زنان، .1379
35
کچویان، حسین و قاسم زائری. »تبیین گفتمانی تبدیل شدن زنان به موضوع سیاس تگذار یهای رسمی در دورۀ رضاخان )با تأکید بر نظریۀ نژادی(،« زن در توسعه و سیاست )پژوهش زنان(، دورۀ ،9 ش 2 ( تابستان 1390(:36 ـ .7
36
کدی، نیکی، آر. ایران در دوران قاجار و برآمدن رضاخان. ترجمه مهدی حقیق تخواه. تهران: ققنوس، .1381
37
کدی، نیکی، آر. ریشه های انقلاب ایران. ترجمه عبدالرحیم گواهی. تهران: قلم، .1369
38
کرونین، استفانی. شکل گیری ایران نوین: دولت و جامعه در دوران رضاشاه. ترجمه مرتضی ثاقب فر. تهران: جامی، .1382
39
کمالی، مسعود. دولت و نوسازی در ایران معاصر. ترجمه کمال پولادی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، .1381
40
مخبرالسلطنه، مهدیقلی هدایت. خاطرات و خطرات. چ .2 تهران: کتابفروشی زوار، .1344
41
مکی، حسین. تاریخ بیست ساله ایران، ج .6 چ .6 تهران: علمی، .1380 نامۀ بانوان. س .1 ش ،1 اسد
42
نیکخواه قمصری، نرگس. تحول نگرش نسبت به زن و تأثیر آن در انقلاب اسلامی. تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، .1384
43
همبلی، گاوین. »خودکامگی پهلوی: رضاشاه.« )سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج(، ترجمه عباس مخبر. چ .3 تهران: طرح نو، .1375
44
همراز، ویدا. »نهادهای فرهنگی در حکومت رضاشاه،« تاریخ معاصر ایران، ش 1 )بهار 1376(: 63 ـ .50
45
یزدانی، مرضیه. »تأسیس دارالمعلمات )دان شسرای دختران( و تحصیلات بانوان،« گنجینه اسناد، ش 35 و 36 )پاییز و زمستان1378(: 81 ـ .47
46
2ـ منابع لاتین
47
Amin, Camron Michael, “propaganda and remember: gender, education, and ‘the women's awakening’ of 1936”, Iranian studies. volume 32. No. 3. (Summer 1999).
48
Paidar, Parvin, Women and the political process in Twentieth Century. London: Cambridge University press. 1997.
49
ORIGINAL_ARTICLE
قپچاقها و نقش مجادلات اولوس چنگیزی در تداوم حیات آنان پس از هجوم مغول
چاقها که تا قرن سوم و چهارم به زحمت در منابع تاریخی و جغرافیایی نامی از آنها دیده میشد، در قرن ششم هجری در قالب لشکرهای خوارزمشاهی به جهان اسلام معرفی شدند. این امر موجب شد در تحولاتی که در داخل ایران طی ربع آخر قرن ششم و ربع اول قرن هفتم رخ داد، نقش مهمی بازی کنند. قپچاقها با حفظ موقعیت سرزمینی خود در استپ اوراسیا یعنی بدون اقدام به مهاجرت، به صورت لشکرهای خوارزمی وارد ایران شدند و در فرآیند قدرتگیری خوارزمشاهیان در سراسر ایران نقش مهمی داشتند. اینان تا پایان کار جلالالدین خوارزمشاه (628 هـ)، نیروی عمده و اصلی در برابر مغولان مهاجم به ایران به شمار میآمدند اما در آغاز قرن هفتم هجری، سخت مورد تعقیب مغولان چنگیزی قرار گرفته، کشته و یا برده گردیدند. قپچاقها چگونه با این شرایط مجددا در صحنه تاریخ ظاهر میشوند؟ از منظر این مقاله، کشمکشها و منازعات درونی مغولان، موجبات احیای نقش تاریخی قپچاقها را فراهم کرد. مقاله حاضر بر آن است تا با استفاده از روش تحقیق تحلیل تاریخی، این مساله را مورد واکاوی قرار دهد.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_95859_de0486f2e4e92daab433f39b6f46d8e9.pdf
2019-05-22
49
70
10.52547/irhj.12.1.49
اردوی زرین
ایلخانان
قپچاق
مغولان
مملوکان مصر
مریم
خسروابادی
khosroabadi@yazd.ac.ir
1
استادیار گروه تاریخ دانشگاه یزد
LEAD_AUTHOR
کیوان
کریمی الوار
keyvan1388@gmail.com
2
دانش آموخته دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه شیراز
AUTHOR
1ـ منابع فارسی و عربی
1
ابن اثیر، عزالدین علی. تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران. ترجمۀ عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت. تهران: مؤسسه مطبوعات علمی، 1371.
2
ابن اثیر، عزالدین علی. تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران. ترجمۀ عباس خلیلی. ابوالقاسم حالت. تهران: مؤسسه مطبوعات علمی، 1371.
3
ابن العبری، غریغوریوس ابوالفرج. مختصر تاریخ الدول. ترجمۀ عبد المحمد آیتی. تهران: علمی و فرهنگی، 1377.
4
ابن بطوطه. سفرنامه. ترجمۀ علی موحد. تهران: آگه، .1376.
5
ابن تغزی بردی، یوسف. النجوم الزاهرۀ فی ملوک مصر و القاهرۀ. قاهره: دارالکتب مصریه، .1375.
6
ابن خردادبه، عبیدالله. المسالک و الممالک. ترجمۀ حسین قره چانلو. تهران: ب ینا، .13۷0
7
ابن خلدون، عبدالرحمن. العبر. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، .1368
8
ابن خلدون، عبدالرحمن. مقدمه ابن خلدون. ترجمۀ محمد پروین گنابادی. تهران: علمی و فرهنگی، .1375.
9
ابن عبدالظاهر، محی الدین. الروض الزاهر فی سیرۀ الملک الظاهر. تحقیق عبدالعزیز خویطر: ریاض، .19۷6
10
ابن فض لالله عمری، احمد بن یحیی. مسالک الأبصار فی ممالک الأمصار. ابوظبی: المجمع الثقافی، .1424
11
ابن فقیه، ابوعبدالله احمد. ترجمۀ مختصرالبلدان. ترجمۀ محمدرضا حکیمی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، .1379.
12
ادریسی، محمد. نزهۀ المشتاق فی إختراق الآفاق . بیروت : عالم الکتب ، .1409
13
استخری، ابواسحق ابراهیم. مسالک و الممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمۀ و نشر کتاب، .134۷
14
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. مرآت البلدان. به کوشش عبدالحسین نوایی و محدث. تهران: دانشگاه تهران،1376.
15
بارتولد، ولادیمیروویچ . ترکستان نامه. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: آگاه، .1366
16
بغدادی، محمد. التوسل الی الترسل. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: شرکت سهامی چاپ، .1315
17
بناکتی، ابوسلیمان داوود. روضۀ اولی الالباب فی معرفۀ التواریخ و الانساب: تاریخ بناکتی. تصحیح جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی، .1348
18
تتوی، احمد. تاریخ الفی، ج .5 تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد. تهران: علمی و فرهنگی، .1382
19
جوزجانی، ابوعمر عثمان. طبقات ناصری. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب، .1363
20
جوینی، عطاملک. تاریخ جهانگشای. تصحیح محمد قزوینی. لیدن: بریل، .1334
21
حافظ ابرو. زبدۀ التواریخ . تصحیح سید کمال سید جوادی. تهران: ارشاد اسلامی، .1387.
22
حدودالعالم من المشرق الی المغرب. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: دانشگاه تهران، .1340
23
خنجی، فض لالله. مهمان نامه بخارا. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنگاه ترجمۀ و نشر کتاب، .1357.
24
خواجه رشیدالدین فض لالله. جامع التواریخ از آغاز خلافت هولاکو تا پایان دوره غازان خان. به کوشش بهمن کریمی. تهران: اقبال، .1362
25
ساندرز، جان جوزف. تاریخ فتوحات مغول. ترجمۀ ابوالقاسم حالت. تهران: امیرکبیر، .1383
26
ستوده، منوچهر. نامنامه ایلات و عشایر و طوایف )ایران تاریخی و فرهنگی(. تهران: مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی، .1385
27
سیفی هروی، سیف. پیراسته تاریخنامه هرات. به کوشش محمد آصف فکرت. تهران: بنیاد موقوفات افشار، 1381.
28
شیروانی، زین العابدین. بستان السیاحه. تهران: سنایی، بیتا.
29
عبادی، مهدی و زینب فضلی. »دشت قپچاق: بررسی جغرافیایی و تاریخی،« تاریخ و تمدن اسلامی، س هفتم، شماره چهاردهم، پاییز و زمستان .1390 ص 75ـ 57.
30
فرهمند، یونس و قدریه تا جبخش. »برک هخان و بیبرس: تأثیر عوامل دینی ـ اقتصادی بر تعمیق روابط تجاری آلتین اردو و ممالیک بحری مصر،« فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا. س بیستم، دوره جدید، ش ،5 پیاپی ،83 بهار .1389
31
فسایی، حسن. فارسنامه ناصری. تصحیح منصور رستگار فسائی. تهران: امیرکبیر، .1382
32
قزوینی، زکریا. آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمۀ میرزا جهانگیر قاجار. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر، 1373.
33
کاشغری، محمود. دیوان لغات الترک، الجزء الاول. حلب: دارالخلافه العلیه، .1333
34
کراچکوفسکی، ایگناتی. تاریخ نوشته های جغرافیایی در جهان اسلامی. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی فرهنگی، .1379.
35
گردیزی، ابوسعید. زین الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب، .1363
36
گروسه، رنه. امپراطوری صحرانوردان. ترجمۀ عبدالحسین میکده. تهران: علمی و فرهنگی، .1365
37
گروسه، رنه. تاریخ مغول )چنگیزیان(. ترجمۀ محمد بهفروزی. تهران: آزاد مهر، .1384
38
گروهی از نویسندگان . سفرنامه های خطی فارسی. تهران اخترا ن، .1388
39
مستوفی، حمدالله. نزهت القلوب. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: طهوری، .1336
40
مقریزی، احمد. المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الاثار. بیروت: دارالکتب العلمیه، .1418
41
مورگان، دیوید. مغول ها. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز، .1371.
42
نسوی، محمد. سیرت جلال الدین منکبرنی. تصحیح مینوی. تهران: بنگاه ترجمۀ و نشر کتاب، .1344
43
نیشابوری، محمد. سلجوقنامه. به کوشش محمد رمضانی. تهران: کلاله خاور، .1332
44
هفت کشور یا صورالاقالیم. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایرانی، .1353
45
همدانی، خواجه رشیدالدین فض لالله. جامع التواریخ. تصحیح محمد روشن. تهران: البرز، .13۷3
46
وصاف الحضره. تحریر تاریخ وصاف. ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، .1383
47
یعقوبی، احمد. البلدان. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمۀ و نشر کتاب، .1347.
48
2ـ منابع لاتین
49
Golden, p. The Shaping of the Cuman ـ Qipchaqs and their World. In Studies on the Peoples and Cultures of the Eurasian Steppes. 303 ـ331. Bucharest ـ Braila: Romane, 2011.
50
Phillips. E. D. The Mongols. London: Thames and Hudson, 1969.
51
Reven Amitai Preiss. Mongols and Mamluks. Cambridge: The Cambridge University Press, 1995.
52
Vasary, Istvan. Cumans and Tatars. Cambridge, New York: Cambridge UniversityPress, 2005.
53
Yalvar, Cihan. The Origin of the Kipchak Turks and Early Historical Periods. Dissertation. Yeditepe University, 2018.
54
ORIGINAL_ARTICLE
خوداینامگ در بندهشن (گزارش تاریخ ساسانیان در بندهشن)
متنهای زردشتی فارسی میانه که پس از واژگونی شاهنشاهی ساسانیان و در سدة سوم هجری/ نهم میلادی، بر بنیاد ترجمهها و تفسیرهای اوستای روزگار ساسانیان تدوین و گردآوری شدهاند، برای شناخت دین، فرهنگ و تاریخ ساسانیان اهمیت چشمگیری دارند. یکی از این متنها، کتاب بُنْدَهِشنْ (= آفرینش آغازین/ آفرینش بنیادین) است که گنجینهای از دانش و آگاهیهای زردشتی است و بسیاری از اسطورهها و افسانههای کهن ایرانی را از نابودی دور نگاه داشته است. احتمالاً گردآوری و تألیف اولیة این کتاب در پایان دورة ساسانیان انجام شده بود، امّا مدوِّنِ نهایی بندهشن در سدة سوم هجری، با بهرهگیری از منابع گوناگون دینی و تاریخی آگاهیهای دیگری به این کتاب افزوده است. در فصل 33 بندهشن به نام «دربارة گزندی که هزاره هزاره به ایرانشهر آمد،» چکیدهای از تاریخ ایرانیان از آغاز آفرینش تا آمدن تازیان به ایرانشهر و مرگ یزدگرد سوم آمده است و آنگاه بر بنیاد پیشگوییهای زردشتیان، سرنوشت آیندة ایرانشهر تا پیدایی سوشیانس گزارش شده است. آگاهیهای درست این فصل دربارة کوشش اردشیر بابکان برای نابودی کَذَگْ خُوَتایان (= ملوک الطوایف) و آراستن دوبارة دین زردشتی؛ جنگهای شاپور دوّم با تازیان؛ خشکسالی هفت سالة دورة پیروز و تاخت و تازهای هپتالیان؛ پیدایی مزدک در دورة قباد و نابودی او با پایمردی خسرو انوشیروان و نبرد او با هونها، و سپس آمدن تازیان به ایرانشهر در دورة یزدگرد سوم تا مرگ او، همگی بر بنیاد خوداینامگ (تاریخ ملّی ایرانیان) نگاشته شدهاند، و ازاینرو باید بندهشن را چنان منبعی سودمند برای مطالعة تاریخ ساسانیان نگریست.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_95863_070c5df4b20794ebec6c429bc8c7e2aa.pdf
2019-05-22
71
111
10.52547/irhj.12.1.71
تاریخ ساسانیان
خودای نامگ
ایرانشهر
زردشتیان
شهرام
جلیلیان
jalilianshahram@yahoo.com
1
استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید چمران اهواز
LEAD_AUTHOR
1ـ منابع فارسی و عربی
1
ابن اعثم کوفی، مح ّمد بن علی. الفتوح. ترجمة مح ّمد بن احمد مستوفی هروی. به تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، .13۷۲
2
ابن بلخی. فارس نامه. به سعی و اهتمام و تصحیح: گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون. تهران: دنیای کتاب، .1363
3
ابن فقیه همدانی، ابوبکر احمد بن عمر بن اسحق ترجمة ُمختصر ال ُبلدان )بخش مربوط به ایران(. ترجمة ح. مسعود. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، .1349
4
ابن قتیبة الدینوری، أبو محمد عبدالله بن مسلم. عیون الأخبار. المجلد الاول. بیروت: 1418 ق / 1998م.
5
آذرنوش، مسعود. » َو ِر تاچیکان،« مجلة معارف، دورة دوازدهم، ش 1 و ۲ )فروردین ـ آبان 1374(: 15 ـ .3
6
اشپولر، برتولد. تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ج .1 ترجمة جواد فلاطوری. تهران: علمی و فرهنگی، 1379.
7
اکبرزاده، داریوش و محمود طاووسی. کتیبه های فارسی میانه. تهران: نقش هستی،1384.
8
آلتهایم، فرانتس و روت استیل. تاریخ اقتصاد دولت ساسانی. ترجمة هوشنگ صادقی. تهران: علمی و فرهنگی، 1382.
9
آموزگار، ژاله )ترجمه و تحقیق(. ارداویراف نامه )متن پهلوی، حر فنویسی، آوانویسی، ترجمة متن پهلوی، واژه نامه(. تهران: معین ـ انجمن ایرانشناسی فرانسه، 1382.
10
امیدسالار، محمود. »ایران شناسی در غرب )شاعر و پهلوان در شاهنامة فردوسی نوشتة الگا ام دیویدسن(«، ایرانشناسی. س هفتم، شمارة ۲ )تابستان 1374(: 457 ـ 436.
11
امیدسالار، محمود. »خداینامه.« دانشنامة زبان و ادب فارسی، ج .3 به سرپرستی اسماعیل سعادت. ۲4 ـ .19 تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، .1388
12
امیدسالار، محمود. »در دفاع از فردوسی،« ترجمة ابوالفضل خطیبی. نامة فرهنگستان، فصلنامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی. س سوم شمارة چهارم شمارة پیاپی 1۲ )زمستان 1376(: 140 ـ 120.
13
انزاب ینژاد، رضا و یحیی کلانتری )به کوشش(. تجار ُب ا ُلا َمم فی اَخبار ملوک ال َعرب و ال َع َجم. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، .1373.
14
آیدنلو، سجاد. »تأملاتی دربارة منبع و شیوة کار فردوسی،« نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س .4۷ شمارة مسلسل 19۲)پاییز 1383(: 148 ـ 85.
15
بلاذری، احمد بن یحیی. فتوح البلدان )بخش مربوط به ایران(. ترجمة آذرتاش آذرنوش. ب ه تصحیح استاد علامه مح ّمد فرزان. تهران: سروش، .1364
16
بلاردی، والتر. »روابط خویشاوندی میان دست نوشت ههای بندهشن،« ترجمة حسن رضایی با غبیدی، نامة پارسی، س نهم، ش چهارم )زمستان 1383(: ۷۷ ـ 65.
17
بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد. تاریخ بلعمی. به تصحیح مح ّمدتقی بهار. به کوشش مح ّمدپروین گنابادی. تهران: ز ّوار، .1385
18
بهار، مهرداد. پژوهشی در اساطیر ایران )پارة نخست و پارة دویم(. ویراستار کتایون مزداپور. تهران: آگاه، .1386
19
بویس، مری. زردشتیان: باورها و آداب و رسوم آنها. ترجمة عسکر بهرامی. تهران: ققنوس، .1381
20
بیرونی، ابوریحان. آثار باقیه )از مردمان گذشته(. ترجمه و تعلیق: پرویز سپیتمان )اذکائی(. تهران: نشر نی، .139۲
21
بیوار، ا. د. ه. »تاریخ مشرق ایران.« تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان )ج سوم ـ قسمت اول(. پژوهش دانشگاه کیمبریج. گردآورنده احسان یارشاطر. ترجمة حسن انوشه. ۲1۷ ـ .۲۷6 تهران: امیرکبیر، 1373.
22
پاکزاد، فضل الله. بندهشن. ج :1 متن انتقادی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، .1384
23
پروکوپیوس. جنگ های ایران و روم. ترجمة مح ّمد سعیدی. تهران: علمی و فرهنگی، .138۲
24
پیگولوسکایا، ن. و. شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمة عنایت الله رضا. تهران: علمی و فرهنگی، .13۷۷
25
تاوادیا، جهانگیر. زبان و ادبیات پهلوی )فارسی میانه(. ترجمة سیف الدین نجم آبادی. تهران: دانشگاه تهران، .1383
26
ذکرة آربلا )وقایعنامة آربلا(؛ متن کهن اثر مؤلف ناشناس. ترجمة محمود فاضلی بیرجندی. تهران: مرکز
27
دایر ةالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوه شهای ایرانی و اسلامی، .1390
28
تفضلی، احمد. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن، .1378.
29
تق یزاده، سید حسن. »نخستین پادشاهان ساسانی، بعضی نکات تاریخی که ممکن است محتاج تجدید نظر باشد.« بیست مقالة تقی زاده. ۲31 ـ .1۷3 ترجمة احمد آرام و کیکاووس جهانداری. تهران: علمی و فرهنگی، 1381.
30
تقی زاده، سید حسن. از پرویز تا چنگیز. تهران: کتابفروشی فروغی، .1349
31
ثعالبی مرغنی، حسین بن محمد. شاهنامة کهن: پارس ِی تاریخ غرر السیر. ترجمة محمد روحانی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، .1372.
32
جلیلیان، شهرام. »موقع ّیت جغرافیایی جنگ هرمزدگان؛ جنوب یا شمال؟،« تاریخ ایران فصلنامة علمی ـ پژوهشی / پژوهشنامة علوم انسانی. دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی. شمارة نوزدهم / پیاپی ،۷۷/5 )زمستان 1394 بهار (: 68 ـ .۲۷
33
جلیلیان، شهرام. تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها / سمت، .1396
34
جلیلیان، شهرام. نامة تَْن َسر به ُگ ْش َن ْسپ: پیشگفتار تاریخی، زندگینامة تنسر و تاری خگذاری نامة او، متن، یادداش تها، واژه نامه. اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز، .1396
35
چرتی، کارلو ج. ادبیات پهلوی. ترجمة پانته آ ثریا. تهران: نشر فرزان روز، .1359
36
چوکسی، جمشید کرشاپ. ستیز و سازش زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعة ایرا ِن نخشتین سده های اسلامی. ترجمة نادر میرسعیدی. تهران: ققنوس، .1381
37
حمزة اصفهانی، حسن. تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمة جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، .1346
38
خالقی مطلق، جلال. »شاهنامة ابومنصوری.« فردوسی و شاهنامه سرایی. 115 ـ .109 تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، .1390
39
خالقی مطلق، جلال. »شاهنامه سرایی در ایران.« فردوسی و شاهنام هسرایی. 35 ـ .۲5 تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، .1390
40
خالقی مطلق، جلال. »از شاهنامه تا خداینامه: جستاری دربارة مآخذ مستقیم و غیرمستقیم شاهنامه )با یک پیوست: فهرست برخی متون از دست رفته به زبان پهلوی(،« نامة ایران باستان. س هفتم، ش ا ّول و دوم، شمارة پیاپی 13 ـ ،14 )1386(: 119 ـ .3
41
خطیبی، ابوالفضل. »یکی نامه بود از گه باستان )جستاری در شناخت منبع شاهنامة فردوسی(«، نامة فرهنگستان، فصلنامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی. دورة پنجم، ش سوم، شمارة پیاپی 19 )فروردین 1381(: ۷3 ـ .54
42
خوارزمی، ابوعبدالله محمد بن احمد بن یوسف کاتب. ترجمه َمفاتیح ال ُع لُوم. ترجمة حسین خدیوجم تهران: بنیاد فرهنگ ایران، .134۷
43
دریایی، تورج. »اردشیر، موبد موبدان: یک تصحیح در متن بندهشن،« مجلة ایران شناسی، س سیزدهم، ش 49 بهار 1380(: 14۷ ـ 145.
44
دریایی، تورج. »پادشاه آرمانی ساسانیان: اردشیر بابکان یا خسرو انوشیروان؟« ناگفته های امپراتوری ساسانیان. 54 ـ .41 ترجمة آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، .1391
45
دریایی، تورج. »تأملات زرتشتیان دربارة پیشگویی رستاخیز در سد ههای نخستین اسلامی،« تاریخ و فرهنگ ساسانی. 144 ـ .131 ترجمة مهرداد قدرت دیزجی. تهران: ققنوس.138۲،
46
دریایی، تورج. »تصحیحی در تاریخ طبری بر حسب متن پهلوی بندهشن،« بخارا. شمارة ۷۷ و ۷8 )مهر و دی 1389(: 260 ـ .۲01
47
دریایی، تورج. »شاپور دوم.« ناگفته های امپراتوری ساسانیان. ۷1 ـ .55 ترجمة آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، .1391
48
دریایی، تورج. »فرزندان و نوادگان یزدگرد سوم در چی.« ناگفت ههای امپراتوری ساسانیان. ص 120 ـ 111 . ترجمة آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، .1391
49
دریایی، تورج. ساسانیان. ترجمة شهرناز اعتمادی. تهران: توس، .1392.
50
دریایی، تورج. شاهنشاهی ایران، پیروزی عر بها و فرجام شناختی زردشتی. ترجمة شهرام جلیلیان. تهران: توس، 1392.
51
دریایی، تورج. شاهنشاهی ساسانی. ترجمة مرتضی ثاق بفر. تهران: ققنوس، .1383
52
دوش نگیمن، ژاک. »دین زرتشت«. تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان )ج سوم ـ قسمت دوم(. پژوهش دانشگاه کیمبریج. گردآورنده احسان یارشاطر. ترجمة حسن انوشه. 344 ـ .۲91 تهران: امیرکبیر، 1377.
53
دینکرد هفتم. تدوین کنندگان پیشین: آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید، تصحیح متن، آوانویسی، نگارش فارسی، واژه نامه و یادداشتها از مح ّمدتقی راشد محصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، .1389
54
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود. اخبار الطوال. ترجمة محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی، .1371.
55
رضایی، مریم )پژوهش(. دینکرد چهارم. آوانویسی، ترجمه، واژه نامه، تدوی نکنندگان پیشین: آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید. زیر نظر سعید عریان. تهران: نشر علمی، .1393
56
زرین کوب، عبدالحسین. »فتح ایران به دست اعراب و پیامد آن.« تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه. ج چهارم گردآورنده: ریچارد نلسون فرای. ترجمة حسن انوشه. 5۲ ـ .9 تهران: امیرکبیر، .1363
57
زرین کوب، عبدالحسین. تاریخ ایران بعد از اسلام تهران: امیرکبیر، .1373.
58
زند بهمن یسن. تصحیح متن، آوانویسی، برگردان فارسی و یادداشتها از محمدتقی راشد محصل. تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، .1370.
59
زنر، آر سی. طلوع و غروب زرتشت یگری. ترجمة تیمور قادری. تهران: فکر روز، .1375.
60
زنر، آر. سی. زروان یا معمای زرتشتی گری. ترجمة تیمور قادری. تهران: فکر روز، .1375.
61
سبه سوس، اسقف براگراتونیک. تاریخ سبئوس. بر پایة ترجمة آر. دبلیو. تامسون و مقابله با نسخة رابرت پتروسیان. ترجمة محمود فاضلی بیرجندی. تهران: ققنوس، .1396
62
سجادی، صادق. »اسلام در ایران )فتوح عربی ـ اسلامی سرزمی نهای ایرانی(.« تاریخ جامع ایران. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. ج ششم. 104 ـ .۷1 تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، .1394
63
شاپور شهبازی، علیرضا. تاریخ ساسانیان: ترجمة بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسة آن با تاریخ بلعمی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، .1389
64
شکی، منصور. »آموز ههای هست یشناختی تکوینی و جها نشناختی مزدک،« نامة پارسی. ترجمة منیژه اذکایی. س ،6 ش 3 )پاییز 1380(: 3۲ ـ .13
65
شکی، منصور. »درست دینان،« معارف، دورة دهم، شمارة 1 ) فروردین ـ تیر 1372.(: 53 ـ .۲8
66
شیپمان، کلاوس. مبانی تاریخ ساسانیان. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، .1384
67
طبری، محمد بن جریر. تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک. ج .۲ ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران،1352.
68
عثمانف، محمد نوری. »خداینامه ها و شاهنام ههای مآخذ فردوسی.« جشن نامة محمد پروین گنابادی. زیر نظر محسن ابوالقاسمی با همکاری محمد روشن. 332ـ .287، تهران: توس، .1354
69
غیبی، بیژن. »آمدن شاه بهرام ورجاوند.« دوازده متن باستانی. تدوین، ترجمه، توضیح و تفسیر: بیژن غیبی. 152- .189 تهران: انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی با همکاری انتشارات سخن، .1395
70
فرای، ریچارد نلسون. »تاریخ سیاسی ایران در دورة ساسانیان.« تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان )ج سوم ـ قسمت ا ّول(. پژوهش دانشگاه کیمبریج. گردآورنده احسان یارشاطر. ترجمة حسن انوشه. 276ـ .217تهران: امیرکبیر، .1373.
71
فردوسی، ابوالقاسم شاهنامه. دفتر ششم. به کوشش جلال خالقی مطلق و محمود امیدسالار. تهران: مرکز دائر ةالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوه شهای ایرانی و اسلامی، .1393
72
فردوسی، ابوالقاسم شاهنامه. دفتر هشتم. به کوشش جلال خالقی مطلق تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوه شهای ایرانی و اسلامی، .1393
73
فردوسی، ابوالقاسم شاهنامه. دفتر هفتم ب ه کوشش جلال خالقی مطلق و ابوالفضل خطیبی. تهران: مرکز دائر ةالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوه شهای ایرانی و اسلامی، .1393
74
فرنب غدادگی. بندهشن. ترجمة مهرداد بهار. تهران: توس، .1380
75
قزوینی، محمد. »مقدمة قدیم شاهنامه.« هزارة فردوسی، شامل سخنرانیهای جمعی از فضلای ایران و مستشرقین دنیا در کنگرة هزارة فردوسی. 176ـ .151 تهران: دنیای کتاب، .1362.
76
کارنامة اردشیر بابکان. با متن پهلوی، آوانویسی، ترجمة فارسی و واژه نامه. ترجمة بهرام فر هوشی. تهران: دانشگاه تهران، .1378.
77
کریستن ِسن، آرتور امانوئل. ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب، .13۷4
78
کریستن ِسن، آرتور امانوئل. سلطنت قباد و ظهور مزدک. ترجمة احمد بیرشک. تهران: کتابخانه طهوری، 1374.
79
کریستن ِسن، آرتور امانوئل. کارنامة شاهان در روایات ایران باستان. ترجمة باقر امیرخانی و بهمن سرکاراتی. تبریز: دانشگاه تبریز، .1350
80
کریستن ِسن، آرتور امانوئل. کیانیان. ترجمة ذبی حالله صفا. تهران: علمی و فرهنگی، .1393
81
کلیما، اوتاکر. تاریخ جنبش مزدکیان. ترجمة جهانگیر فکری ارشاد. تهران: توس، .1386
82
کنت، رولاند ج. فارسی باستان: دستور زبان، متون، واژه نامه. ترجمه و تحقیق: سعید عریان. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزة هنری، .13۷9
83
گردیزی، عبدالحی الضحاک ابن محمود. زین الأخبار. به مقابله و تصحیح و تحشیه و تعلیق عبدالحی حبیبی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، .1347.
84
لسترنج، گی. جغرافیای تاریخی سرزمی نهای خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی،1377.
85
ماتسوخ، ماریا. »ادبیات پهلوی«. تاریخ ادبیات فارسی؛ پیوست :1 ادبیات ایران پیش از اسلام. ۲35 ـ .156 زیر نظر احسان یارشاطر، ترجمة احمدرضا قائ ممقامی و دیگران. تهران: سخن، .1389
86
ماهیار نوابی، یحیی. »بندهشن،« دانشنامة جهان اسلام ج .4 311 ـ .306 زیر نظر غلامعلی ح ّداد عادل. تهران: بنیاد دائر ةالمعارف اسلامی، .1377.
87
مجمل التواریخ و القصص. به تصحیح محمدتقی بهار. تهران: دنیای کتاب، .1383
88
محمدی ملایری، محمد. تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. ج .1 تهران: یزدان، .13۷9
89
مسعودی، علی بن حسین. التنبیه و الاشراف. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی، .1365
90
مسعودی، علی بن حسین. التنبیه و الاشراف. تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی. قاهره: دار الصاوی، .1960
91
مسعودی، علی بن حسین. مروج الذهب و معادن الجوهر. ج .1 ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی،1382.
92
مقدسی، م ّطهر بن طاهر. آفرینش و تاریخ. مجلد ا ّول تا سوم مقدمه، ترجمه و تعلیقات: مح ّمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه، .13۷4
93
مقدسی، م ّطهر بن طاهر. آفرینش و تاریخ. مجلد چهارم تا ششم مقدمه، ترجمه و تعلیقات: مح ّمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه، .13۷4
94
میرفخرایی، مهشید. »ادبیات فارسی میانه.« تاریخ جامع ایران. ج پنجم، 430 ـ .۲41 زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، .1394
95
مینورسکی، ولادیمیر. »مقدمة قدیم شاهنامه،« ترجمة مهدی فیروزان. نامة فرهنگستان، فصلنامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دورة سوم، ش دوم، شمارة پیاپی 10 )تابستان 1376(: 182ـ .178
96
نفیسی، سعید. »سرانجام یزدگرد سوم،« مجلة مهر، س ا ّول، شمارة سوم )مرداد 1312(: 206ـ .197.
97
نولدکه، تئودور. تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. ترجمة عباس زریاب خویی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1378.
98
نولدکه، تئودور. حماسة ملّی ایرانیان. ترجمة بزرگ علوی. به اهتمام سعید نفیسی. تهران: نشر جامی و مرکز نشر سپهر، .1369
99
هرودوت. تاریخ هرودوت. ج .1 ترجمة مرتضی ثاق بفر. تهران: اساطیر، .1389
100
وید نگرن، گئو. دین های ایران. ترجمة منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان ایده، .1377.
101
وینتر، انگلبرت و بئاته دیگناس. روم و ایران دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، .1386
102
یارشاطر، احسان. »آیین مزدکی.« تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان )ج سوم ـ قسمت دوم(. پژوهش دانشگاه کیمبریج. گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمة حسن انوشه، 483 ـ .44۷ تهران: امیرکبیر،1377.
103
یارشاطر، احسان. »تاریخ ملّی ایران.« تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان )ج سوم ـ قسمت ا ّول(. پژوهش دانشگاه کیمبریج، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمة حسن انوشه، 587ـ .471تهران: امیرکبیر، .1373.
104
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب. تاریخ یعقوبی. ج .1 ترجمة محمدابراهیم آیتی. تهران: علمی و فرهنگی، .1366
105
2ـ منابع لاتین
106
Bosworth, C. E. “Arab. i. Arabs and Iran in the pre ـ Islamic period.” Encyclopaedia Iranica. Vol. II. 201 ـ 203. Edited by Ehsan Yarshater. Routledge & Kegan Paul. London, Boston and Henley, 1986.
107
Boyce, Mary. “Middle Persian Literature.” Handbuch der Orientalistik, 31 ـ 66. Abt. 1, Bd. 4, Abs. 2. 1968.
108
Brunner, C. J. “Aķšonavār.” Encyclopaedia Iranica. Vol. I. 729 ـ 730. Edited by Ehsan Yarshater. Routledge & Kegan Paul. London, Boston and Henely, 1985.
109
Cameron, Averil. “Agathias on the Sassanians.” Dumberton Oaks Papers. 1969 ـ 1970, vol. 23, 67 ـ 183.
110
Cereti, C. G. “Again, on Wahrām i Warzāwand.” La Persia e lʼAsia Centrale da Alessandro al X Secolo, 629 ـ 639. Accademia Nazionale dei Lincei. Roma, 1996.
111
Forte, A. “On the Identity of Aluohan (616 ـ 710), A Persian Aristocrat at the Chinese Court.” La Persia e LʼAsia Centrale da Alessandro al Xsecolo, 187 ـ 197. Accademia Nazionale dei Lincei, Roma, 1996.
112
Frye, R. N. “The Sasanian System of Walls for Defense.” Studies in Memory of Gaston Wiet. Jerusalem, 1977, 7 ـ 15.
113
Henning, W. B. “An Astronomical Chapter of the Bundahishn.” Journal of the RoyalAsiatic Society of Great Britain and Ireland. No. 3. Oct. 1942, 229 ـ 248.
114
Joshua the Stylite. The Chronicle of Joshua the Stylite. Syriac text and English tr. by W. Wright. Cambridge, 1882.
115
Kettenhofen, Erich. “Darband.” Encyclopaedia Iranica. Vol. VII. 13 ـ 19. Edited by Ehsan Yarshater. Mazda Publishers. Costa Mesa, California, 1996.
116
Kettenhofen, Erich. “Deportations. ii. In the Parthian and Sasanian periods.” Encyclopaedia Iranica. Vol. VII. 297 ـ 308. Edited by Ehsan Yarshater. Mazda Publishers, Costa Mesa. California, 1996.
117
Łazar P’arpec’i, The History of Lazar P’arpec’i. translated and commentry by Robert W. Thomson. Atlanta, Georgia, Scholar’s Press, Suren D. Feslian Academic Publications, 1991.
118
MacKenzie, D. Neil. “Bundahišn.” Encyclopaedia Iranica. Vol. IV. 547 ـ 551. Edited by Ehsan Yarshater. Routledge & Kegan Paul. London and New Yourk, 1990.
119
Mahamedi, H. “Wall as a System of Frontier Defence during the Sasanid Period.” Mēnōg ī Xrad: The Spirit of Wisdom. Essays in Memory of Ahmad Tafazzolī. 156 ـ 158. ed. T. Daryaee and M. Omidsalar. Mazda Publishers, Costa Mesa, 2004.
120
Morony, M. “Arab. ii. Arab conquest of Iran.” Encyclopaedia Iranica. Vol. II. 203 ـ 210.
121
Edited by Ehsan Yarshater. Routledge & Kegan Paul. London, Boston and Henley, 1986.
122
Schippmann, Klaus. “Fīrrūz.” Encyclopaedia Iranica. Vol. IX. 631 ـ 632. Edited by Ehsan Yarshater. Bibliotheca Persica Press. New York, 1999.
123
Shaki, Mansour. “The Dēnkard Account of the History of the Zoroastrian scriptures.” Archív Orientální 49. 1981, 114 ـ 125.
124
Shapur Shahbazi, Alireza. “Darius in Scythia and Scythians in Persepolis.” Archaologische Mitteilungen aus Iran 15, 1982, 189 ـ 236.
125
Shapur Shahbazi, Alireza. “On the Xwadāy ـ Nāmag.” Papers in Honour of Prof. Ehsan Yarshater. Acta Iranica 30, Leiden, 1990, 208 ـ 229.
126
West, E. W. “Pahlavi Literature.” Grundriss der Iranischen Philology. II/3. 1896 ـ 129. ـ 75 1904,
127
Widengren, Geo. “The Establishment of the Sasanian dynasty in the light of new evidence.” La Persia nel medieo, Accademia Nazionale dei Lincei. 711 ـ 782.Roma, 1971.
128
ORIGINAL_ARTICLE
ماهیت گفتمان انقلابی چپ در ایران عصر مشروطه
چکیده ماهیت گفتمان انقلابی چپ در ایران عصر مشروطه (پس از استقرار مجلس دوم) ظهور اشکال گوناگون هویت یکی از پدیدههای مهم تاریخ ایران معاصر محسوب میشود. در میان این هویتهای نوظهور هویت انقلابی از جمله اشکال هویتهای سیاسی جدید است که تأثیراتی ماندگار و عمیق بر جامعهی ایران به جا نهاده است. در واقع، گفتمان هویت انقلابی در بستر زمینهها و عوامل داخلی از جمله برخوردها و درگیریهای بین احزاب و گروههای سیاسی مجلس دوم شورای ملی پدید آمد و ایدئولوژیهای خارجی مانند مارکسیسم-لنینیسم ایدئولوژی و ابزارهای سازماندهی آن را فراهم آوردند. پرسش اصلی این مقاله این است که الگوی گفتمانی هویت انقلابی در ایران دورهی مشروطه چگونه ساخته شد و مهمترین عناصر مضمونی آن کدام بود؟ از خلال متون برجایمانده از انقلابیون اولیهی ایرانی، که به شکل اساسنامه و مرامنامهی حزبی، اعلامیه، روزنامه، خاطرات و مانند اینها نوشته شده است، و با تکیه بر روش تحلیل تاریخی گفتمان میتوان مجموعهای از مضامین محوری را مورد شناسایی قرار داد که در دورهی مجلس دوم مشروطه الگوی گفتمانی هویت انقلابی را پی افکندند. این الگو در پیرامون منظومه و عناصری معنایی شامل تغییر بنیادی، درک زیربنایی تاریخی، حزبگرایی و فعالیت مخفی، اولویت سیاست، بینالمللگرایی، مشروطهستیزی و مخالفت با پارلمانتاریسم و خشونت و ترور ساخته شد. در تاریخ معاصر ایران هرگاه هویت انقلابی سربرآورده است میتوان حضور تمامی این عناصر مضمونی یا دستکم تعدادی از آنها را در کانون منظومههای هویتیشان ملاحظه کرد. [A1] [A1]پرسش، روش و یافتههای تحقیق در چکیده گنجانده شود. Abstract The Nature of the Revolutionary Left Discourse in Iran in the Constitutional Era (After the Establishment of the Second Majlis) The emergence of various forms of identity is one of the important phenomena of contemporary Iranian history. Among these emerging identities, revolutionary identity are among the forms of new political identities that have had lasting and profound effects on Iranian society. Indeed, the discourse of revolutionary identity emerged in the context of internal factors, including clashes between political parties and groups in the Second National Assembly and provided external ideologies such asMarxism-Leninism ideology and the means of organizing it.The main question of this paper is how the discourse model of revolutionary identity was constructed in Iran during the constitutional period and what were its most important themes? Through the surviving texts of the early Iranian revolutionaries, written in the form of party statutes and charters, leaflets, newspapers, diaries, and so on, relying on the method of historical analysis of discourse,It is possible to identify a set of central themes that in the course of the Second Constitutional Assembly developed the discursive pattern of revolutionary identity.This model was built around the system and semantic elements including radical change, understanding of historical underpinnings, partisanship and covert activity, policy priorities, internationalism, constitutionalism, and opposition to parliamentarianism and violence and terror. In the contemporary history of Iran, whenever there is a revolutionary identity, all these themes, or at least some of them, can be found in the focus of their identity systems.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_95808_f3a3b2307026b8b11e938a7cb25908d4.pdf
2019-05-22
113
137
10.52547/irhj.12.1.113
واژگان کلیدی: هویت انقلابی
الگوی گفتمانی
عناصر مضمونی
ایران معاصر
تغییر بنیادی
خشونت
ترور
جعفر
مرادحاصلی
jafarmoradhaseli@gmail.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی
LEAD_AUTHOR
1ـ منابع فارسی
1
اتحادیه، منصوره )به کوشش(. مرامنامه ها و نظام های احزاب سیاسی در دور هی دوم مجلس شورای ملی. تهران:
2
نشر تاریخ ایران، 1361 .
3
احمدی ، بابک . مارکس و سیاست مدر ن. تهران: نشر مرکز، 1379.
4
افشار، ایر ج. اوراق تاز هیاب مشروطیت و نقش تقی زاده . تهران: انتشارات جاویدان، 1359 .
5
ایران نو، سال ،1 1 ذیقعده ،132۷ شمارۀ 6۷ .
6
ایران نو، سال ،1 13 شوال ،132۷ شمارۀ 52.
7
ایران نو، سال ،1 16 ذی الحجه ،132۷ شمارۀ 102 .
8
ایران نو، سال ،1 6 ذیقعده ،1328 شمارۀ 16 .
9
ایران نو، سال ،2 11 ذیقعده ،1328 شمارۀ 20 .
10
ایران نو، سال ،2 12 ذیقعده ،1328 شمارۀ 21 .
11
ایران نو، سال ،2 23 ذیحجه ،1328 شمارۀ 54.
12
ایران نو، سال ،2 23 شوال ،1328 شمارۀ 5 .
13
ایران نو، سال ،2 25 ذیقعده ،1328 شمارۀ 32 .
14
ایران نو، سال ،2 26 شوال ،1328 شمارۀ ۷ .
15
ایران نو، سال ،2 28 ذیحجه ،1328 شمارۀ 58.
16
ایران نو، سال ،2 9 ذیحجه ،1328 شمارۀ 44 .
17
آدمیت، فریدون. ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران: مجلس اول و بحران آزادی . چ دوم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، 1388.
18
آدمیت، فریدون. ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران: انتشارات گستره، 1387.
19
براون، ادوارد . انقلاب مشروطیت ایران . ترجمۀ مهری قزوین ی. تهران: انتشارات کویر، 1367.
20
جاوید، سلا مالله . نهضت مشروطیت ایران و نقش آزاد یخواهان جهان . تهران: انتشارات دنیا، 1347.
21
جوینی، عطاملک بن محمد . تاریخ جهانگشای جوینی، ج .3 به تصحیح محمد قزوینی، تهران: هرمس، 1387.
22
دستمالچی و شاکری. اسناد تاریخی جنببش کارگری، سوسیال دموکراسی و کمونیستی ایران ، ج 19 . ب یجا: انتشارات پادزهر، بیتا.
23
دو سند از فرقه کمونیست ایرا ن. تهران: انتشارات علم، 1359 .
24
رایس، سر سسیل اسپرینگ . نامه های خصوصی سر سسیل اسپرینگ رایس وزیر مختار انگلیس در دربار ایران در عهد سلطنت مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه. ترجمۀ جواد شیخ الاسلام ی. تهران: اطلاعات، 1375.
25
رواسانی، شاپور . نهضت میرزا کوچک خان جنگلی و اولین جمهوری شورایی در ایرا ن. چ دوم. تهران: انتشارات شمع، 1368 .
26
سفیری، مسعود )به اهتمام( . کالبدشکافی خشونت . تهران: نشر نی، 1379.
27
شاکری، خسرو. اسناد تاریخی جنبش کارگری، کمونیستی و سوسیال دموکراسی ایرا ن، ج اول . فلورانس: بی نا، 1974.
28
شاکری، خسرو . پیشین ههای اجتماع ی ـ اقتصادی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دموکراسی در آن عصر. تهران: اختران، 1384.
29
طاهرزاده بهزاد، کریم . قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایرا ن. تهران: اقبال، 1334 .
30
عمواوغلی، حیدرخان. خاطرات حیدرخان عمواوغلی: همراه با تقریرات منتشرنشده حیدرخان به خط علی اکبر داور. به کوشش ناصرالدین حس نزاده. تهران: نامک، .1392
31
فاستر، ویلیام، تاریخ سه انترناسیونال، ترجمۀ م. دائم، تهران: سحر ـ درفک، 1358 .
32
قانون، شمارۀ 27.
33
کرمانی ، ناظم الاسلام . تاریخ بیداری ایرانیا ن. ج اول، به اهتمام عل یاکبر سعیدی سیرجانی . تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1357.
34
کسروی، احمد. تاریخ مشروطۀ ایران . چ شانزدهم. تهران: انتشارات امیرکبیر، ، 1363 .
35
کسروی، احمد. تاریخ هیجده ساله آذربایجان . تهران: انتشارات امیرکبیر، 1384 .
36
کلانتری باغمیش های، ابراهیم. روزنامۀ خاطرات شرف الدوله )1324 ـ 132۷ ق( . به کوشش یحیی ذکاء . تهران: انتشارات فکر روز، 13۷۷ .
37
مارکس، کارل و فریدریک انگلس. مانیفست کمونیست. ترجمۀ مسعود صابری . چ سوم. تهران: طلایه ی پرسو، . 1392
38
مارکس، کارل، اسناد بین الملل اول . ترجمۀ مراد فرهادپور و صالح نجفی، تهران: هرمس، 1392 .
39
ملکزاده، مهدی . تاریخ انقلاب مشروطیت ایرا ن، ج اول و دوم و سوم و ششم و هفتم. تهران: انتشارات سخن، .1383
40
ملکم خان، میرزا. مجموعه آثار میرزا ملکم خان. با مقدمه و حواشی محمد محیط طباطبای ی. تهران: کتابخانه دانش، 132۷ .
41
یادگار، سال ،3 شمارۀ ،40 4۷ ـ 1 .5
42
یادگار، شمارۀ 41 و ،42 شهریور و مهر 132۷ .
43
2ـ منابع انگلیسی
44
Hannes Heer and Ruth Wodak,”Collective Memory, National Narratives and the Politics of the Past”, in The Discursive Construction of History, edited by Hannes Heer, Walter Manoschek, Alexander Pollak and Ruth Wodak, Translated from the German by Steven Fligelstone, Palgrave Macmillan UK, 2008, 6 ـ 7 .
45
Nikki Keddie, “Iranian Revolution in Comparative Perspective,” American Historical Review, Vol. 88, No . 3 (June 1983): 579 ـ 98.
46
Norman Fairclough, Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language, London, Longman, 1995, 14.
47
Rudolf de Cillia, Martin Reisigl and Ruth Wodak, “The Discursive Construction of National Identities”, Discourse Society, (1999, 10): 149 ـ 173 .
48
Ruth Wodak, “Discourse Studies –Important Concepts and Terms”, in Ruth Wodak and Michal Krzyzanowski (Eds), Qualitative Discourse Analysis in the Social Sciences, Basingstoke, Palgrave Macmillan, 2008, 1 ـ 29.
49
Ruth Wodak, “The discourse ـ historical approach”, in Ruth Wodak and Michael Meyer (eds), Methods of Critical Discourse Analysis, London: sage, 2001, 63 ـ 94.
50
ORIGINAL_ARTICLE
سلسله مراتب متصدیان مالیاتی در قرون میانه، با تأکید بر ماوراءالنهر و گسترهی شرقی ایران
تداوم و تحول در نظام دیوانی ایران میانه در گستره شرقی آن از جمله موضوعات مهم در تاریخ اجتماعی اقتصادی اداری ایران است. اما موضوع نظام مالیاتی به عنوان ایده مبنایی شکل یابی دیوان سالاری ایرانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است به خصوص که در گستره سرزمینهای شرقی خلافت، فقدان منابع مستقیم در مورد سازمان دیوانی دسترسی به جزئیات را دشوارتر می سازد. در این میان سلسله مراتب نظام مالیاتی که نقش محوری در حفظ و کارکرد این نظام داشته است، مورد توجه قرار نگرفته است و پرسش پژوهش ناظر بر آن است. در این پژوهش با بازیابی القاب دیوانی رایج برای متصدیان مالیاتی در قرون میانهی متقدم، تلاش میشود تا با استخراج واژگان دیوانی از متون فارسی این دوران و بررسی دادهها با روش تحقیق تاریخی، نسبت و روابط مابین این القاب و مناصب با یکدیگر و تحولات آنها در این دوران مشخص شود. یافتههای پژوهش نشان میدهد در پی تغییر ادبیات دیوانی به زبان فارسی در قرن سوم و چهارم قمری، به تدریج از قرن پنجم به بعد برای متصدی عالیرتبهی مالیاتی به جای عامل، لقب مستوفی رواج یافت، در حالی که عامل در معنای عامِ کارگزار همچنان به کار میرفت. حوزهی اختیارات متصدیان میانمرتبه با لقب عمید و بندار و ... نیز در این دوره متغیر بود و دچار کاهش و افزایش میشد. روشن شدن مناصب اصلی دیوانی، ضرورت وجود القاب و مشاغل دیگر را مشخص می سازد و این که این مناصب با توجه به نیازهای محلی در هر دوره متغیر بودهاند.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_95825_7a67f17e9a0b5aa81a6e84b5c3eb283b.pdf
2019-05-22
139
166
10.52547/irhj.12.1.139
متصدی مالیاتی
دیوانسالاری ایران
عامل
مستوفی
عمید
دل آرا
مردوخی
dmardoukhi@gmail.com
1
دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه الزهرا (س).
LEAD_AUTHOR
1ـ منابع فارسی و عربی
1
ابن اثیر. تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران. ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت. تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی، .13۷1
2
ابن بلخی. فارسنامه. تصحیح گای لیسترانج و رینولد نیکلسون. تهران: اساطیر، .1385
3
ابن حوقل، محمد بن حوقل. صورةالارض. بیروت: دار صادر، .1938
4
ابن حوقل، محمد بن حوقل. صورةالارض . ترجمه جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، .1345
5
ابن رسته، احمد بن عمر. الأعلاق النفیسة. بیروت: دار صادر، .1892
6
ابن فضلان، احمد. رحلة ابن فضلان الی بلاد الترک و الروس و الصقالبة. حررها و قدمها شاکر لعیبی. بیروت، ابوظبی: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر ـ دار السوید ی، .2003
7
اب نمقفع، عبدالله. »رسالة ابن مقفع فی الصحابة«. مصحح و النشر محمد کردعلی. المقتبس. المجلد الثانی، الجزءالرابع، ربی عالثانی، 1326ق / ،1908 226 ـ .241
8
ابوالرجاء قمی، نجم الدین. تاریخ الوزراء. تصحیح محمدتقی دان شپژوه. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، .1363
9
ابوحنیفه دینوری. الاخبار الطوا ل. مصحح: عبد المنعم عامر و جمال الدین شیا ل، قم: منشورات الرضی، .1368
10
ابوعبید قاسم بن سلام الهروی. الاموال. تصحیح محمد خلیل هراس. بیروت: دار الفکر: .1998
11
ازدی، یزید بن محمد. تاریخ الموصل. تحقیق احمد عبدالله محمود. بیروت: دار الکتب العلمیه، .1427.
12
اشپولر برتولد. تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمه مریم میراحمدی. تهران: علمی و فرهنگی، .1386
13
اصطخری، محمد بن ابراهیم. مسالک الممالک. تصحیح احمد بن سهل ابوزید. بیروت: دارصادر، .1927.
14
اصطخری، محمد بن ابراهیم. مسالک الممالک. تصحیح ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، .1347.
15
افضل الدین کرمانی، ابوحامد احمد بن حامد. تاریخ افضل یا بدایع الازمان فی وقایع کرمان. تصحیح مهدی بیانی. تهران: دانشگاه تهران، .1326
16
انوری، حسن. »دیوان استیفا در حکومت غزنویان و سلجوقیان،« بررسی های تاریخی. سال .5 شماره .42 .1352
17
انوری، حسن. اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی. تهران: کتابخانه طهوری، .1355
18
آذرنوش، آذرتاش. فرهنگ معاصر عربی فارسی. تهران: نشر نی، .1379.
19
آقسرایی، محمود بن محمد. تاریخ سلاجق ه یا مسامرة الاخبار و مسایرة الاخیار . تصحیح عثمان توران. تهران: اساطیر، .1362
20
بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ. ترکستان نامه. ترجمه کریم کشاورز. تهران: آگاه، .1366
21
باسورث، کلیفورد ادموند. »غزنویان.« تاریخ ایران پژوهش دانشگاه کمبریج، ج .4 ترجمه حسن انوشه. تهران: امیرکبیر، .1381
22
باسورث، کلیفورد ادموند. غزنویان. ترجمه حسن انوشه. تهران: امیرکبیر، .1385
23
بلاذری، احمد بن یحیی. فتوح البلدان. ترجمه محمد توکل. تهران: نقره، 1377.
24
بلعمی، ابوعلی. تاریخنامه طبری. تصحیح محمد روشن. تهران: سروش، .1378.
25
بنداری اصفهانی، فتح بن حسن. تاریخ سلسله سلجوقی. ترجمه محمدحسین جلیلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، .1356
26
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. آثار الباقیة عن قرون الخالیة. تحقیق و تعلیق پرویز اذکایی. تهران: میراث مکتوب، .1380
27
بیهقی )ابن فندق(، علی بن زید. تاریخ بیهق. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: کتابفروشی فروغی، .1361
28
بیهقی، ابوالفضل. تاریخ بیهقی. تصحیح خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب، .1374.
29
تاریخ سیستان. تصحیح ملک الشعرا بهار. تهران: کلاله خاور، .1366
30
جرفاذقانی، ابوالشرف ناصح. ترجمه تاریخ یمینی. تصحیح جعفر شعار. تهران: علمی و فرهنگی، .1374.
31
جوینی، منتجب الدین علی بن احمد. عتبة الکتبة ، مجموعه مراسلات دیوان سنجر. تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی. تهران: اساطیر، .1384
32
جهشیاری، محمد بن عبدوس. کتاب الوزرا و الکتاب. بیروت: دارالفکر الحدیث، .1946
33
خزنه کاتبی، غیداء. خراج از آغاز فتوحات اسلامی تا میانۀ قرن سوم هجری. ترجمۀ حسین منصوری. تهران: سمت، .1393
34
خوارزمی، محمد بن احمد. مفاتیح العلوم. ترجمه حسین خدیوجم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، .1347.
35
الدوری، عبدالعزیز. تاریخ العراق الاقتصادی فی القرن الرابع الهجری. بیروت: مرکز الدراسات الوحده العربیه: .1995
36
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان. راحة الصدور و آیة السرور. تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر، .1364
37
زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر. مقامات الزمخشری. بیروت: دارالکتب العلمیه، .2004
38
سجادی صادق. »جهبذ.« دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج .19 تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
39
سواژه،ژان. مدخل شرق تاریخ اسلامی. ترجمه نو شآفرین انصاری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، .1366
40
شریک امین، شمیس. فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول. تهران: فرهنگستان ادب و هنر ایران، .1357.
41
صابی، هلال بن محسن. تحفة الامرا فی التاریخ الوزرا. تحقیق عبدالستار احمد فراج. قاهره: دار الآفاق العربیه، .2003
42
طبری، محمد بن جریر. تاریخ الامم و الملوک. تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: روائع التراث العربی، 1387 ق.
43
عتبی، ابی نصر محمد بن عبدالجبار. الیمینی. تصحیح احسان ذوالنون الثامری. بیروت: دارالطلیعه، .1424
44
عماد الدین اصفهانی، محمد بن محمد بن حامد. تاریخ دولة آل سلجوق. قراة و قدم لة حیی مراد. بیروت: دارالکتب العلمیه، .2004
45
عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر. قابوسنامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی، .1378.
46
غزالی، محمد بن محمد. نصیحة الملوک . تصحیح جلا لالدین همایی. تهران: بابک، 1361.
47
فارسی، عبدالغافر بن اسماعیل. تاریخ نیسابور: المنتخب من السیا ق. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه ق م، .1403
48
قدامة بن جعفر. الخراج و الصناعه الکتابه. تحقیق محمد حسین زبیدی. بغداد: دارالرشید للنشر، .1981
49
قمی، حسن بن محمد. تاریخ قم. ترجمه تاج الدین حسن بن بهاالدین قمی. تحقیق محمدرضا انصاری قمی. قم: کتابخانه مرعشی، .1385
50
گردیزی، عبدالحی بن ضحاک. زین الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب، .1363
51
لمبتون، آن. تداوم و تحول در تاریخ میانۀ ایران. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: نشر نی، .1382
52
لمبتون، آن. مالک و زارع در ایران. ترجمه منوچهر امیری. تهران: علمی و فرهنگی، .1377.
53
مازندرانی، عبدالله بن محمد بن کیا. رساله فلکیه در علم سیاقت. تصحیح والتر هینس. ویسبادن: چاپخانۀ فرانس اشتاینر، /1331 .1952
54
متز، آدام. تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: امیرکبیر، .1388
55
مجمل التواریخ و القصص. تصحیح ملک الشعرا بهار و بهجت رمضانی. تهران: کلاله خاور، .1318
56
المختارات من الرسائل. به کوشش محمدرضا طاهر و ایرج افشار. تهران: موقوفات افشار، .1378.
57
مسکویه، ابوعلی. تجارب الامم. تصحیح ابوالقاسم امامی. تهران: سروش، .1379.
58
ملایری، محمد مهدی. تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر عباسی. تهران: طوس، 1397.
59
منشی کرمانی، ناصرالدین. نسائم الاسحار من لطائم الاخبار در تاریخ وزرا. تصحیح جلال الدین محدث ارموی. تهران: دانشگاه تهران، .1338
60
منهاج سراج جوزجانی. طبقات ناصری. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب، .1363
61
میهنی، عبدالخالق. دستور دبیری. به تصحیح عدنان صادق ارزی. آنقره: دانشگاه آنقره، .1962
62
ناجی، محمدرضا. تاریخ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان. تهران: مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان، .1378.
63
ناصر خسرو قبادیانی مروزی. سفرنامه. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار، .1375.
64
نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر. تاریخ بخارا. ترجمۀ ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوی. تلخیص محمد بن زفر بن عمر. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: توس، 1363
65
نظام الملک طوسی، ابوعلی حسن. سیرالملوک. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار، .1385
66
نظامی عروضی، احمد بن عمر بن علی. چهار مقاله. به تصحیح محمد قزوینی. به کوشش محمد معین. تهران: ارمغان، .1331
67
نیشابوری، ظهیرالدین. سلجوقنامه. تهران، کلاله خاور: .1332
68
هامفریز، آر استین. چارچوبی برای پژوهش در تاریخ اسلام. ترجمه جواد مرشدلو. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام، .1396
69
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب. تاریخ یعقوبی. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، .1356
70
یوسفی فر، شهرام و صابره آزاده. »مناصب عمید و عامل در دورۀ سلجوقی،« گنجینۀ اسناد. س ،23 دفتر 2 (1392)، 42-67.
71
2ـ منابع لاتین
72
Bosworth, C. E. “Amel”. Encyclopedia Iranica. Vol. I, Fasc. 9 (2011). 930-931. http:// www.iranicaonline.org/articles/amel-holder-of-administrative-oibce (Accessed: 14 Agust 2016).
73
Cahen, Cl., “Amīd.” Encyclopaedia of Islam, Second Edition. 2015. http:// referenceworks.brillonline.com.ezproxy.library.uq.edu.au/entries/encyclopaedia-of-islam-2/Amid-COM_092 (Accessed: 29 June 2015).
74
---------------. “Bayt al-Māl.” Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill Online, 2015. http://referenceworks.brillonline.com.ezproxy.library.uq.edu.au/entries/ encyclopaedia-of-islam-2/bayt-al-mal-COM_0109 (Accessed: 13 September 2015).
75
Duri, A.A., “ʿĀmil.” Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill Online, 2015. http:// referenceworks.brillonline.com.ezproxy.library.uq.edu.au/entries/encyclopaedia-of-islam-2/Amil-COM_0107 (Accessed: 13 September 2015).
76
Lambton, Ann K. S. “The Administration of Sanjar’s Empire as Illustrated in the Atabat al-kataba”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 20, No. 1/3, (1957), pp. 367-388. http://www.jstor.org/ stable/610390 (Accessed: 06/11/2012).
77
Levy, R. “Mustawfi”. Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill. Online: http:// referenceworks.brillonline.com.ezproxy.library.uq.edu.au/entries/encyclopaedia-of-islam-2/mustawfi-COM_0804 (Accessed 14 March 2016).
78
ORIGINAL_ARTICLE
جنس سوم ؛ بررسی پیکرشناختی خواجگان در دربار قاجار(1210 ـ 1313 ه.ق)
خواجگان از روزگاران کهن در ساختار سیاسی فرمانروایان مشرق زمین ایفاگر نقش های متعدد بودند. ضرورت وجودی آنها در ساختار سیاسی علی الاصول از ضرورت ها و نیازهای بخشی از سیستم سیاسی نشات می گرفت. اندرونی یا حرمسرا مکانی بود که فقط زنان و کنیزان متعدد پادشاهان در آن می زیستند. حال به منظور سامان دادن روابط داخلی اندرونی و همین طور روابط شاه و هر فرد دیگر با زنان ساکن اندرونی خواجگان را به استخدام درآورده بودند. پرسش بنیادین مقاله کنونی این است که خواجه را از منظر جنسی چگونه می توان تعریف کرد؟ آیا خواجگان هویت خود را به مثابه یک مرد تعریف می کردند یا نه برعکس خود را زنانی می پنداشتند که می توانستند که با زنان اندرونی رابطه ای متناسب برقرار کنند؟ فرضیه پژوهش این است که خواجگان را نمی توان الزما مرد یا زن تلقی کرد بلکه سخن از جنس سومی است که واجد برخی خصائص بیولوژیک مردانه از یک سو و برخی صفات بیولوژیک و جنسی زنانه از سوی دیگر هستند. با توجه به بررسی بعمل آمده روشن گردید برخی از این کودکان مذکر در کودکی اخته شده و بدین ترتیب یکی از مهمترین ویژگی های بیولوژیک جنس مذکر را از دست می دهند و برخی دیگر که به شکل طبیعی و مادرزادی به حالت خواجه درمی آمدند. از نظر پیکرشناختی و فیزیکی برخی اندام های خواجگان چون فرم صورت، فقدان ریش و سیبیل، برجستگی سینه ها حالتی زنانه به آنان می داد. نظریۀ جنس سوم که در مقاله حاضر به شکل مقدماتی ارائه شده است متضمن این ایده است که خواجگان نمونه ای از آندروژنی نه به معنای یونگی کلمه که ناظر به ترکیب حالات روانی مردانه ـ زنان در یک جنس است، بلکه نمونه ای از هیبرید مردانه و زنانه در سطح پیکرشناختی به شمار می روند.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_95838_d89ed711f2d183ec20fbdea2d3908cb6.pdf
2019-05-22
167
184
10.52547/irhj.12.1.167
1ـ خواجه 2ـ زن3ـ حرمسرا 4ـ جنس 5ـ جنسیت 6 ـ کودک 7ـ قاجار
یعقوب
خزائی
yaghoub.khazaei1983@gmail.com
1
استادیار گروه تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره).
LEAD_AUTHOR
1ـ منابع فارسی
1
ابن العبری، مختصر تاریخ الدول. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: علمی و فرهنگی، .1377.
2
آبوت، پاملا و کلر والاس. جامعه شناسی زنان. ترجمه منیژه نجم عراقی. چ ششم، تهران: نی، .1388
3
اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا. اکسیرالتواریخ. به تصحیح جمشید کیانفر. تهران: ویسمن، .13۷0
4
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، تاریخ منتظم ناصری، ج سوم. به تصحیح محمداسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب، .1367.
5
اعتمادالسلطنه، محمدحس نخان. یادداشت های روزانۀ اعتماد السلطنه. به کوشش سیف الله وحیدنیا. تهران: نشر آبی، .1385
6
اورسل، ارنست. سفرنامۀ قفقاز و ایران. ترجمۀ عل یاصغر سعیدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، .1382
7
براهنی، رضا، تاریخ مذکر و فرهنگ حاکم و فرهنگ محکوم. چ چهارم. تهران: مؤسسه انتشارات نگاه، .1393
8
برک، لورا، روان شناسی رشد )از لقاح تا کودکی(، ج .1 ترجمۀ یحیی سید محمدی. چ چهل و یکم. تهران: ارسباران، .1398
9
بنجامین، س. ج. و. ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین شاه. ترجمۀ محمدحسین کردبچه. تهران: انتشارات جاویدان، .1363
10
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین. تاریخ بیهقی، ج .1 به کوشش خلیل خطیب رهبر. چ دهم. تهران: مهتاب، .1385
11
پلوتارک. حیات مردان نامی، ج .4 ترجمه رضا مشایخی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، .1338
12
پولاک، یاکوب ادوارد. سفرنامه پولاک ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی، .1361
13
تاج السلطنه. خاطرات تاج السلطنه. به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران، .1361
14
جنکینز، ریچارد. پی یر بوردیو. ترجمۀ لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان. چ دوم. تهران: نشر نی، .1396
15
جی دستور، جاماسب و منوچهر جی جاماسب ـ آسانا )گردآورنده(. متون پهلوی )خسرو وریدک(. گزارش سعید عریان. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، .1371.
16
چرچیل، جورج. پ. فرهنگ رجال دوره قاجار. ترجمۀ غلامحسین میرزا صالح. تهران: انتشارات زرین، 1369
17
حکیم خراسانی، رضا. فرهنگ واژه های عامیانه )در دورۀ قاجار(. به تصحیح سید علی آل داود. ضمیمه شماره 19 نامه فرهنگستان. تهران: 1384.
18
دروویل، گاسپار. سفر در ایران. ترجمه جواد محبی، تهران: شباویر، .1364
19
دوبووار، سیمون. جنس دوم، ج .1 ترجمه قاسم صنعوی. تهران: توس، .1380
20
رست مالحکما، محمد هاشم آصف. رستم التواریخ. به تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب، .1382
21
رووت، مایکل. فلسفه علوم اجتماعی. ترجمه محمد شجاعیان. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، .1389
22
زرگر ینژاد، غلامحسین و نرگس علی پور. »نگاهی به وضعیت کنیزان، غلامان و خواجگان در عصر قاجار،« پژوهش های تاریخی. دورۀ ،1 شمارۀ ،2 ،1388 ص 18 ـ .1
23
سپهر، محمدتقی )لسا نالملک(. ناسخ التواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: اساطیر، .1377.
24
سعدی. گلستان سعدی. به تصحیح غلامحسین یوسفی. چ ششم. تهران: انتشارات خوارزمی، .1381
25
صدر، محسن. خاطرات صدرالاشراف. تهران: انتشارات وحید، .1364
26
طوسی، خواجه نظام المک. سیرالملوک )سیاست نامه(. به اهتمام هیوبرت دارک. چ هفتم. تهران: علمی و فرهنگی، .1383
27
ظل السلطان، مسعود میرزا. خاطرات ظ لالسلطان )سرگذشت مسعودی(، ج اول. به تصحیح حسین خدیوجم، تهران: انتشارات اساطیر، .1373.
28
عضدالدوله، احمد میرزا. تاریخ عضدی. به تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: نشر علم، .1376.
29
عنصرالمعالی. قابو سنامه. به تصحیح امین عبدالمجید بدوی. تهران: اب نسینا، .1335
30
فریزر، جمسن. نادرشاه. ترجمۀ ابوالقاسم ناصر الملک. به کوشش محمدتقی دانیا. تهران: انتشارات توسن، .1363
31
فووریه، ژوانس. سه سال در دربار ایران )از 1306 تا 1309 ه ق(. ترجمه عباس اقبال. تهران: نشر علم، .1385
32
قاجار، محمود میرزا. سفینۀالمحمود ، ج اول. به کوشش دکتر خیامپور. تبریز: چاپخانه شفق، .1346
33
قاجار، ناصرالدین شاه. سفرنامه ناصرالدین شاه به چمن سلطانی. به تصحیح زهرا موسیوند و نادر پروانه. تهران: سفیر اردهال، .1394
34
قاجار، ناصرالدین شاه. سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات )شهریار جاد هها(. به کوشش محمدرضا عباسی و پرویز بدیعی. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، .1372.
35
قاجار، ناصرالدین شاه . سفرهای ناصر الدین شاه به قم )1266 ـ 1309 ه ق(. به کوشش فاطمه. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، .1381
36
قاجار، ناصرالدی نشاه، سفرنامه ناصرالدین شاه به خراسان. به کوشش فرشاد ابریشمی. تهران: خانه تاریخ و تصویر ابریشمی، .1394
37
قاضیها، فاطمه. گزارش شکارهای ناصرالدین شاه قاجار 1281 ـ 12۷9 ه ق. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، .1389
38
کامنکا، یوجین. دیوانسالاری. ترجمه خسرو صبری. تهران: شیرازه، .1380
39
کزازی، میرجلال الدین. گزارش دشواریهای دیوان خاقانی. تهران: مرکز، .1388
40
کوپر، جی. سی. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد، 1379.
41
مارکام، کلمنت. تاریخ ایران در دوره قاجار. ترجمۀ میرزا رحیم فرزانه. به کوشش ایرج افشار. بی جا: نشر فرهنگ ایران، .1364
42
محصول، نادره. بررسی موارد هرمافرودیسم حقیقی در بیمارستان مرکز طبی کودکان. به راهنمایی دکتر فریدون مصطفوی و مشاوره دکتر طلیعه زمان. تهران: دانشگاه علوم پزشکی، سال 76ـ .75
43
مروی، محمدکاظم. عالم آرای نادری، ج سوم. به تصحیح محمدامین ریاحی. تهران: زوار، .1364
44
مستوفی، عبدالله. شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه، ج .1 چ پنجم. تهران: زوار، .1384
45
مشکور، محمدجواد، »مقام شاه در ایران باستان،« بررس یهای تاریخی، شماره 1 و ،2 .1345
46
معیرالممالک، دوستعل یخان. یادداشت هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه. تهران: نشر تاریخ ایران، .1361
47
مفتون دنبلی. عبدالرزاق بن نجفقلی، مآثر السلطانیه به ضمیمه جن گهای دورۀ دوم از تاریخ ذوالقرنین. به تصحیح غلامحسین زرگری نژاد. تهران: روزنامه ایران، .1383
48
ملکم، سر جان. تاریخ ایران، ج .2 ترجمۀ میرزا اسماعیل حیرت. تهران: سنایی، .1383
49
ممتحن، حسینعلی. نهضت شعوبیه جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی، .1354
50
نظامی عروضی. چهار مقاله. شرح و توضیح سعید قره بگلو و رضا انزاب ینژاد. تهران: جامی، .1376
51
هدایت، رضاقل یخان. تاریخ روضۀ الصفای ناصری، ج ،9 بخش دوم. به تصحیح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر، .1380
52
وراوینی، سعدالدین. مرزبان نامه. به تصحیح خلیل خطیب رهبر. تهران: انتشارات صفی علیشاه، .1387
53
ویلز. سفرنامه دکتر ویلز ایران در یک قرن پیش. ترجمۀ غلامحسین قراگوزلو. تهران: اقبال، .1368
54
ویلس، چارلز جیمز. تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. ترجمه سید عبدالله، به کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام. تهران: زرین، .1363
55
ویلسن، سر آرنولد. خلیج فارس، ترجمه محمد سعیدی. تهران: علمی و فرهنگی، .1366
56
2ـ منابع انگلیسی
57
Burke, Sean D. Q ueering the Ethiopian Eunuch: Strategies of Ambiguity in Acts. Minneapolis: Fortress Press, 2013.
58
Greer, Germaine and Andrew Inglis. The female eunuch. London: Paladin, 1971.
59
Hathaway, Jane. Beshir Agha: Chief eunuch of the Ottoman imperial harem. Princeton: One world Publications, 2012.
60
Kuefler, Mathew. The manly eunuch: Masculinity, gender ambiguity, and Christian ideology in late antiquity. University of Chicago Press, 2001.
61
Kutcher, Norman A. E unuch and Emperor in the Great Age of Qing Rule. Univ of California Press, 2018.
62
Tougher, Shaun. The eunuch in Byzantine history and society. New York: Routledge, 2008.
63