ORIGINAL_ARTICLE
نقدی بر تئوری های اروپامحور در دوره بندی تاریخ اقتصادی ایران؛ ایدئولوژی، زمان پریشی و فراروایت
تاریخنگاری اقتصادی در ایران عموماً در قالب دو رویکرد معرفتی مارکسیستی ـ لنینیستی و نظریة آسیایی نمود یافته است. در این دو رویکرد با وجود آنکه نقش اقتصادی طبقات اجتماعی و دولت در تاریخ ایران نشان داده شده، اندیشهها و تجربیات تاریخی مربوط به اقتصاد فئودالی و سرمایهداری در اروپا به تاریخ اقتصادی ایران تسری یافته است. به طوری که این وضعیت موجب شده است تاریخ اقتصادی ایران در وضعیتی غیرمرتبط با تجربیات تاریخی جامعه ایرانی مورد توجه قرار گیرد. پژوهش حاضر درصدد پرداختن به این مسئله است که رویکردهای تئوریک حاکم بر تاریخنگاری اقتصادی ایران، به لحاظ مبانی فکری و معرفتی، دارای چه مشکلات و محدودیتهای تحلیلی است؟ این مقاله با روش تحلیل انتقادی نگاشته شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد الگوهای تحلیلی حاکم بر دورهبندی تاریخ اقتصادی ایران جنبهای اروپامحور دارد و به خاطر ایدئولوژیزدگی، تحمیل فراروایتهای اروپامدار و زمانپریشی دچار محدودیتهای تحلیلی برای شناخت تاریخ اقتصادی ایران است. آنچه بهواسطة رویکردهای سوسیالیستی و آسیایی بر تاریخنگاری و دورهبندی تاریخ اقتصادی ایران حاکم گشته، نه برآمده از خصوصیات و واقعیات اقتصاد تاریخی جامعة ایرانی، بلکه ناشی از فهم خطی و تکاملی تاریخ اقتصادی ایران براساس مفهوم پیشرفت و ترقی در تفکر و تجربیات تاریخی غرب مدرن است.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_102024_f282a8410729cabc53107c345a0c9a27.pdf
2021-09-23
1
22
10.52547/irhj.14.2.1
ایران
تاریخ اقتصادی
دورهبندی تاریخی
تاریخنگاری مارکسیستی ـ لنینیستی
نظریة آسیایی
ناصر
صدقی
n-sedghi@tabrizu.ac.ir
1
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
AUTHOR
عارف
نریمانی
arefnarimani@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
LEAD_AUTHOR
آرنت، آنا. توتالیتاریسم، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: جاویدان، 1363.
1
آندرسون، پری. تبارهای دولت استبدادی، ترجمة حسن مرتضوی، تهران: نشر ثالث، 1390.
2
اسکاچپول، تدا. بینش و روش در جامعهشناسی تاریخی، ترجمة سیدهاشم آقاجری، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم، 1392.
3
اشرف، احمد. موانع تاریخی رشد سرمایهداری در ایران: دوره قاجاریه، تهران: انتشارات زمینه، 1359.
4
امین، بهروز. دربارة فئودالیسم ایران قبل از مشروطه (نقدی بر کتاب: تحولات فکری و اجتماعی در جامعه فئودالی ایران)، تهران: انتشارات پیام، 1357.
5
امین، سمیر. اروپامداری نظریه فرهنگی سرمایهداری مدرن، ترجمة موسی عنبری، تهران: علم، 1389.
6
ایگلتون، تری. درآمدی بر ایدئولوژی، ترجمة اکبر معصومبیگی، تهران: نگاه، 1381.
7
پاولویچ. م، و. تریا و س. ایرانسکی. سه مقاله دربارة انقلاب مشروطة ایران، ترجمة م. هوشیار، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی با همکاری مؤسسة انتشارات امیرکبیر، 1357.
8
پولانی، کارل. دگرگونی بزرگ: خاستگاههای سیاسی و اقتصادی روزگار ما، ترجمة محمد مالجو، تهران: پردیس دانش، 1391.
9
تاجیک، محمدرضا. «پسامدرنیسم و روش»، فصلنامة حوزه و دانشگاه روششناسی علوم انسانی، س 14، ش 55، تابستان 1387، ص 113-138.
10
توسلی، غلامعباس و حمید عباداللهی. «ایرانشناسی مارکسگرا: ضرورت بازاندیشی»، نامة علوم اجتماعی، ش 21، مهر 1382، ص 67-92.
11
توکلی طرقی، محمد. تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: نشر تاریخ ایران، 1381.
12
خنجی، محمدعلی. رسالهای در بررسی تاریخ ماد و منشاء نظریة دیاکونوف همراه با چند مقاله و یادداشت دیگر، تهران: طهوری، 1358.
13
دیاکونوف، ا. م. تاریخ ماد، ترجمة کریم کشاورز، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345.
14
روزخوش، مهدی. «تاریخ علیه جامعه نقد پیشفرضهای معرفتشناسانة طرفداران شیوة تولید آسیایی در تبیین توسعهنیافتگی تاریخی ایران»، سیاست، س 2، ش6، تابستان 1394، ص 35-50.
15
سعید، ادوارد. شرقشناسی، ترجمة لطفعلی خنجی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر، 1390.
16
سوداگر، محمدرضا. رشد روابط سرمایهداری در ایران مرحلة گسترش 57-1342، تهران: شعلة اندیشه، چاپ اول، 1369.
17
سیف، احمد. استبداد، مسئله مالکیت و انباشت سرمایه در ایران، تهران: رسانش، 1380.
18
صدقی، ناصر. «وضعیت مطالعات در تاریخنگاری آکادمیک معاصر ایران»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 172، شهریور 1391، ص 20-26.
19
صدقی، ناصر. رویکردهای تاریخی به مسئلة انحطاط و عقبماندگی ایران، تبریز: انتشارت دانشگاه تبریز، 1398.
20
علمداری، کاظم. چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟، تهران: توسعه، 1379.
21
عیسوی، چارلز. تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار، 1332-1215ق)، ترجمة یعقوب آژند، تهران: نشر گستره، 1362.
22
طبری، احسان. جهانبینیها و جنبشهای اجتماعی در ایران (بخش دوم) فروپاشی نظام سنتی و زایش سرمایهداری در ایران، بیجا: بینا، بیتا.
23
طبری، احسان. برخی بررسیها دربارة جهانبینیها و جنبشهای اجتماعی در ایران، بیجا: بینا، 1348.
24
فشاهی، محمدرضا. از گاتها تا مشروطیت (گزارشی کوتاه از تحولات فکری و اجتماعی در جامعة فئودالی ایران)، تهران: انتشارات گوتنبرگ، چاپ دوم، 1354.
25
فشاهی، محمدرضا. واپسین جنبش قرون وسطایی در دوران فئودال، تهران: سازمان انتشارات جاویدان، چاپ اول، 2536.
26
فوران، جان. مقاومت شکننده: تاریخ تحولات ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمة احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا، چاپ هفتم، 1386.
27
لارین، خورخه. مفهوم ایدئولوژی، ترجمة فریبرز مجیدی، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات، 1380.
28
لمبتون، ا. ک. س. مالک و زارع در ایران، ترجمة منوچهر امیری، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم، 1362.
29
مانهایم، کارل. ایدئولوژی و اتوپیا مقدمهای بر جامعهشناسی شناخت، ترجمة فریبرز مجیدی، تهران: سمت، 1380.
30
مکللان، دیوید. ایدهئولوژی، ترجمة محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: آشیان، 1380.
31
نامدار، مظفر و جواد نظری مقدم. «اعتبارسنجی نظریة «استبداد شرقی» در فهم تحولات اجتماعی ایران»، پژوهشنامة انتقادی متون و برنامههای علوم انسانی، س 18، ش 12، اسفند 1397، ص 207-230.
32
نعمانی، فرهاد. تکامل فئودالیسم در ایران، ج 1، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1358.
33
والرشتاین، ایمنیوئل موریس. سرمایهداری تاریخی و دو مقالة دیگر، ترجمة یوسف نراقی، تهران: قطره، 1381.
34
وبر، ماکس. روششناسی علوم اجتماعی، ترجمة حسن چاوشیان، تهران: نشر مرکز، 1382.
35
ورداسبی، ابوذر. ایران در پویة تاریخ، تهران: انتشارات قائم، 1357.
36
ولی، عباس. ایران پیش از سرمایهداری، ترجمة حسن شمسآوری، تهران: نشر مرکز، 1380.
37
ویتفوگل، کارل آوگوست. استبداد شرقی: بررسی تطبیقی قدرت تام، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: نشر ثالث، 1391.
38
همایون کاتوزیان، محمدعلی. اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسلة پهلوی، ترجمة محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز، چاپ پنجم، 1374.
39
همایون کاتوزیان. نه مقاله در جامعهشناسی تاریخی ایران؛ نفت و توسعة اقتصادی، ترجمة علیرضا طیب، تهران: نشر مرکز، چاپ اول، 1377.
40
همایون کاتوزیان. تضاد دولت و ملت: نظریة تاریخ و سیاست در ایران، ترجمة علیرضا طیب، تهران: نشر نی، 1380.
41
همایون کاتوزیان. ایران، جامعة کوتاهمدت و سه مقالة دیگر، ترجمة عبدالله کوثری، تهران: نی، 1390.
42
Amin, Samir. Spectres of Capitalism: A Critique of current Intellectual, Translated by Shane Henry Mage, New York: Monthly Review Press, 1998.
43
Amin, Samir. Global History: A View from the South, Dakar: Pambazuka Press, 2011.
44
Blakeley, T. J. “Method in Soviet Philosophy”, in Studies in Soviet Thought, I, Edited by J. M. Bochenski and T. J. Blakeley, Dordrecht, Holland: D. Reidel Publishing Company, 1961.
45
Blaut, James M. 1492: The Debate on Colonialism, Eurocentrism, and History, Trenton: Africa World Press, 1992.
46
Braudel, Fernand. “History and the Social Sciences: The Longue Durée”, in On History, trans. Sarah Matthews, Chicago: The University of Chicago Press, 1980, pp. 27-38.
47
Byres, T. J. “Modes of production and Non‐European Pre‐colonial Societies: The nature and significance of the debate” The Journal of Peasant Studies, 12: 2-3, 1985.
48
Demir, Firat and Fadhel Kaboub. “Economic Development and the Fabrication of the Middle East as a Eurocentric Project”, The Challenge of Eurocentrism: Global Perspectives, Policy, and Prospects, Edited by Rajani Kannepalli Kanth, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2009.
49
Demirci, Mustafa. “Historical View of Islam in the Wake of Eurocentric History”, Eurocentrism at the Margins Encounters, Critics and Going Beyond, Edited by Lutfi Sunar, London: Routledge, First Published, 2016.
50
Jardine, Nick. “Uses and Abuses of Anachronism in the History of the Sciences”, in History of science; an annual review of literature, research and teaching, September 2000, 38 (3), pp. 251-270.
51
Karaosmanoğlu, Defne & Kerem Karaosmanoğlu. “Criticizing Eurocentrism: Limitations and Alternatives”, Eurocentrism at the Margins Encounters, Critics and Going Beyond, Edited by Lutfi Sunar, London: Routledge, First Published, 2016.
52
Kemper. Michael and Kalinovsky, Artemy M. Reassessing Orientalism Interlocking Orientologies during the Cold War, London & New York: Routledge, 2015.
53
Kirasirova. Masha. “Orientologies Compared: US and Soviet Imaginaries of the Modern Middle east”, Reassessing Orientalism Interlocking Orientologies during the Cold War, Edited by Michael Kemper and Artemy M. Kalinovsky, London & New York: Routledge, 2015, pp. 16-46.
54
Klein, Christina. Cold War Orientalism: Asia in the Middlebrow Imagination, 1945–1961, Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 2003.
55
Melotti, Umberto. Marx and the Third World, trans. Patricia Ransford, Stockholm, Sweden: The macmillan Press LTD in association with Journal of Contemporary Asia, 1982.
56
Stalin, Joseph. Dialectical and Historical Materialism, Calcutta: Mass Publication, 1975.
57
Sunar, Lutfi. Marx and Weber on Oriental Societies in the Shadow of Western Modernity, Farnham: ashgate, 2014.
58
Sunar, Lutfi & Firdevs Bulut. “Marginalizing Eurocentrism: Critics and Encounter in the Contemporary Social Structures”, Eurocentrism at the Margins Encounters, Critics and Going Beyond, Edited by Lutfi Sunar, London: Routledge, First Published, 2016.
59
Syrjämäki, Sami. Sins of a Historian: Perspectives on the problem of anachronism, Academic Dissertation to be presented, with the permission of the board of the School of Humanities and Social Sciences, Finland: University of Tampere, School of Humanities and Social Sciences, 2011.
60
Tomich, Dale. “The Order of Historical Time: The Longue Durée and Micro-History”, in Almanack. Guarulhos, n.02, 2 semestre de 2011, pp. 52-65.
61
Wallerstein, Immanuel. “Eurocentrism and its Avatars: The Dilemmas of Social Science”, Sociological Bulletin, 46 (1), March 1997, pp. 21-39.
62
Verbeeck, Georgi. “Anachronism and the Rewriting of History: The South Africa Case”, in The Journal for Transdisciplinary Research in Southern Africa, vol. 2, no. 1, July 2006, pp. 181-200.
63
ORIGINAL_ARTICLE
ساسانیان روحانیتبار بودند
پدرام جم در پژوهش تازهای به نام «آیا ساسانیان روحانیتبار بودند؟» به بازنگری روایت محمّد بن جریر طبری دربارة ساسان، نیای ساسانیان، و پیوند او با آتشکدة ایزدبانو آناهیتا در اصطخر پارس میپردازد و این گزارش را با آگاهیهای حقوقی زردشتی دورة ساسانیان میسنجد و نتیجه میگیرد که ساسان در این آتشکده «سالارِ آتش» بوده و منصب دینی نداشته است. همچنین او گزارش آگاثیاس، تاریخنگار بیزانسی، را دربارة تبار و پیشینة خاندانی اردشیر بابکان (224-240م)، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، با دیگر منابع تاریخی میسنجد و باور دارد که از روایت آگاثیاس نیز چیزی دربارة تبار روحانی اردشیر و خانوادة او به دست نمیآید. بنابراین، جم دیدگاه پژوهندگانِ ایرانی و غیر ایرانی را دربارة روحانیتبار بودن ساسانیان درست نمیداند و اینکه آنها، بر پایة روایت طبری، ساسان را «موبد»، «هیربد» و یا «نگهبان آتشکدة آناهیتا» در اصطخر پارس انگاشته و یا، بر پایة روایت آگاثیاس، اردشیر را مردی روحانی پنداشتهاند، برداشتهای نادرستی از روایتهای طبری و آگاثیاس میانگارد و نیاکان اردشیر را از اشراف محلّی استان پارس میداند. با وجود این، به باور ما برداشتها و نتیجهگیریهای جم نادرستاند و ساسانیان بهراستی روحانیتبار بودهاند. در این پژوهش، با تحلیل گزارشهای طبری و آگاثیاس و نیز دیدگاه پارهای از پژوهندگان ایرانی و غیر ایرانی دربارة تبار ساسانیان و کیستی و پایگاه ساسان و بابک و پیوند آنها با آتشکدة آناهیتا در اصطخر پارس، به نقد رویکرد و دیدگاه تازة جم دربارة خاستگاه اشرافی ساسانیان و روحانیتبار نبودن آنها خواهیم پرداخت.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_102023_fd1894a5f324fc3d10657385f3b7fcc8.pdf
2021-09-23
23
69
10.52547/irhj.14.2.23
ساسان
آتشکدة آناهیتا
اصطخر پارس
اردشیر بابکان
تبار ساسانیان
شهرام
جلیلیان
sh.jalilian@scu.ac.ir
1
استاد تاریخ ایران باستان، گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
LEAD_AUTHOR
ابن اعثم کوفی، محمّد بن علی. الفتوح، ترجمۀ محمّد بن احمد مستوفی هروی، به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1372.
1
ابن بلخی. فارسنامه، به سعی و اهتمام و تصحیح: گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: دنیای کتاب، 1363.
2
ابن قُتَیبَه الدّینَوَری، أبی محمّد عبدالله بن مسلم. عُیون الاخبار، المجلد الاوّل، القاهره: المؤسسه المصریه العامه للتألیف و الترجمه و الطباعه و النشر، 1383ق/ 1963م.
3
ابن ندیم، محمّد بن اسحاق. الفهرست، ترجمۀ محمّدرضا تجدّد، تهران: اساطیر با همکاری مرکز بینالمللی گفتگوی تمدنها، 1381.
4
ارداویرافنامه (متن پهلوی، حرفنویسی، آوانویسی، ترجمۀ متن پهلوی، واژهنامه)، ترجمه و تحقیق: ژاله آموزگار، تهران: معین ـ انجمن ایرانشناسی فرانسه، 1382.
5
اشه، رَهام و شهین سراج. آذرباد مهرسپندان، تهران: فروهر، 1379.
6
اکبرزاده، داریوش. سنگنبشتههای کرتیر موبدان موبد؛ شامل متن پهلوی، حرفنویسی، برگردان فارسی و یادداشت، تهران: پازینه، 1385.
7
امامشوشتری، محمّدعلی. «پرتوی از فرهنگ ایران در روزگار ساسانی (حکومت) »، بررسیهای تاریخی، ش 8، 1346، ص 227-207.
8
ایمانپور، محمّدتقی و گلاره امیری. «جایگاه دینی آذربایجان در دورة ساسانی»، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء (س)، س 21، دورۀ جدید، ش 10، پیاپی 93، تابستان 1390، ص 41-62.
9
ایمانپور، محمّدتقی. «نقش روحانیون زرتشتی در تقویت حکومت ساسانی و دیانت زرتشتی»، فصلنامۀ مطالعات تاریخی، ضمیمۀ مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش 6، س 2، تابستان 1369، ص 211-234.
10
ایمانپور، محمّدتقی. «مبانی نفوذ و مقام روحانیون زرتشتی در دورة ساسانی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش 1 و 2، س 25، بهار و تابستان 1371، ص 273-288.
11
آلرام، مایکل. «مسکوکات اوایل حکومت ساسانی»، عصر ساسانی (ایدة ایران)، ویراستاران: وستا سرخوش کرتیس و سارا استوارت، ترجمة محمّدتقی ایمانپور و کیومرث علیزاده، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1393، ص 29-49.
12
آنتیلا، یاکوهامین. خداینامگ: شاهنامة فارسی میانه، ترجمة مهناز بابایی، تهران: مروارید، 1399.
13
بروسیوس، ماریا. ایران باستان، ترجمة عیسی عبدی، تهران: نشر ماهی، 1388.
14
بروکلمان، کلمان. «تصحیحات کتاب عیون الاخبار تألیف أبی محمد عبدالله بن مسلم بن قُتَیبَه الدّینَوَری، المطبوع فی مطبعه دارالکتب المصریه 1343-1349»، المجمع اللغه العربیه بدمشق، المجلد الرابع عشر، آذار و نیسان، 1936، الجزء 3 و 4، 111-126.
15
بلاذری، احمد بن یحیی. فتوح البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، به تصحیح استاد علامه محمّد فرزان، تهران: سروش، 1364.
16
بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد. تاریخ بلعمی، به تصحیح محمّدتقی بهار، به کوشش محمّدپروین گنابادی، تهران: زوّار، 1385.
17
بندهشن. نویسنده: فَرْنْبَغ دادَگی؛ گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس، 1380.
18
بویس، مری. زردشتیان: باورها و آداب و رسوم آنها، ترجمۀ عسکر بهرامی، تهران: ققنوس، 1381.
19
بیانی، شیرین. شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان، تهران: دانشگاه تهران، 1383.
20
بیرونی، ابوریحان. آثار باقیه (از مردمان گذشته)، ترجمه و تعلیق: پرویز سپیتمان (اذکائی)، تهران: نشر نی، 1392.
21
پاناینو، آنتونیو. «پادشاهی مقدس و دیگر جنبههای نمادین سلطنتی در ایدئولوژی هخامنشیان و ساسانیان،» گردآورنده: تورج دریایی، ترجمة مهناز بابایی، تهران: مؤسسة آبی پارسی؛ انتشارات پل فیروزه، 1399، ص 67-95.
22
پریخانیان، اناهیت گئورگیونا. «جامعه و قانون ایرانی،» تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، جلد سوم ـ قسمت دوم، پژوهش دانشگاه کیمبریج، گردآورنده: احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1377، ص 11-69.
23
پورداود، ابراهیم. فرهنگ ایران باستان، تهران: اساطیر، 1386.
24
پورشریعتی، پروانه. افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی (اتحادیة ساسانی ـ پارتی و فتح ایران به دست عربها)، ترجمة آوا واحدینوایی، تهران: نشر نی، 1398.
25
پیرنیا، حسن. تاریخ ایران باستان، ج 3، تهران: نگاه، 1391.
26
تاریخ سیستان: نوشته به نیمة قرن پنجم هجری. ویرایش متن: جعفر مدرس صادقی، تهران: نشر مرکز، 1391.
27
تجاربُ الاُمَم فی اَخبار ملوک العَرب و العَجَم. به کوشش رضا انزابینژاد و یحیی کلانتری، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1373.
28
تذکرۀ آربلا (وقایعنامۀ آربلا)؛ متن کهن اثر مؤلف ناشناس. ترجمۀ محمود فاضلی بیرجندی، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی/ مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی، 1390.
29
تفضلی، احمد. «کرتیر و سیاست اتحاد دین و دولت در دورۀ ساسانی»، یکی قطره باران: جشننامۀ استاد دکتر عباس زریابخویی، بهکوشش احمد تفضلی، تهران: 1370، ص 721-737.
30
تفضلی، احمد. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن، 1378.
31
تقیزاده، سیّدحسن. «نخستین پادشاهان ساسانی، بعضی نکات تاریخی که ممکن است محتاج تجدید نظر باشد»، بیست مقالۀ تقیزاده، ترجمۀ احمد آرام و کیکاووس جهانداری، تهران: علمی و فرهنگی، 1381، ص 173-231،
32
ثعالبیمرغنی، حسین بن محمّد. شاهنامة کهن: پارسیِ تاریخ غرر السیر، ترجمة محمّد روحانی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1372.
33
جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر. تاج: آیین کشورداری در ایران و اسلام، ترجمۀ حبیبالله نوبخت، تهران: آشیانۀ کتاب، 1386.
34
جلیلیان، شهرام. «اردشیر بابکان و خدابانو آناهیتا،» فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء (س)، س 28، دورۀ جدید، ش 37، پیاپی 127، بهار 1397، ص 35-56.
35
جلیلیان، شهرام. «ساسان خُوَدای: چهرهای تاریخی یا افسانهای؟» فصلنامة تاریخ ایران، ش 5، پیاپی 5/63، زمستان 1388، ص 27-54.
36
جلیلیان، شهرام. «ستیزة خاندانهای نژاده با انگارة حقِّ ایزدی شهریاری ساسانیان»، مجلة جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س 8، ش 2، پاییز و زمستان 1396، ص 55-83.
37
جلیلیان، شهرام. تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها/ سمت، 1396.
38
جلیلیان، شهرام. نامۀ تَنْسَر به گُشْنَسْپ: پیشگفتار تاریخی، زندگینامۀ تنسر و تاریخگذاری نامۀ او، متن، یادداشتها، واژهنامه، اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز، 1396.
39
جم، پدرام. «آیا ساسانیان روحانی تبار بودند؟» پژوهشهای علوم تاریخی، س 11، ش 2، پاییز و زمستان 1398، ص 43-62.
40
چرتی، کارلو ج. ادبیات پهلوی، ترجمة پانتهآ ثریا، تهران: نشر فرزان روز، 1359.
41
چوکسی، جمشید کرشاپ. ستیز و سازش زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعۀ ایرانِ نخستین سدههای اسلامی، ترجمۀ نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس، 1381.
42
حمزة اصفهانی، حسن. تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمة جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
43
خدادادیان، اردشیر. ساسانیان، تهران: بهدید، 1380.
44
خطیبی، ابوالفضل. «نگاهی به کتاب نهایه الأرب و ترجمة فارسی قدیم آن»، نامة فرهنگستان، س 2، ش 4، زمستان 1375، ص 140-149.
45
دریایی، تورج. شاهنشاهی ساسانی، ترجمۀ مرتضی ثاقبفر، تهران: ققنوس، 1383.
46
دریایی، تورج. شهرستانهای ایرانشهر: نوشتهای به زبان فارسی میانه دربارۀ تاریخ، حماسه و جغرافیای باستانی ایران، با آوانویسی، ترجمۀ فارسی و یادداشتها، ترجمة شهرام جلیلیان، تهران: توس، 1388.
47
دریایی، تورج. «رازهای خاندان ساسان: اردشیر چه زمانی بر استخر حکومت میکرد؟» ناگفتههای امپراتوری ساسانیان، ترجمۀ آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، 1391، ص 17-27.
48
دریایی، تورج. «مقام سلطنت در ایران اوایل دورة ساسانی،» عصر ساسانی (ایدة ایران)، ویراستاران: وستا سرخوش کرتیس و سارا استوارت، ترجمۀ محمّدتقی ایمانپور و کیومرث علیزاده، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1393، ص 87-99.
49
دوشنگیمن، ژاک. «دین زرتشت»، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان (جلد سوم ـ قسمت دوم)، پژوهش دانشگاه کیمبریج، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1377، ص 291-344،
50
دوشنگیمن، ژاک. دین ایران باستان، ترجمۀ رؤیا منجم، تهران: نشر علم، 1385.
51
دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ. تاریخ ایران باستان، ترجمة روحی ارباب، تهران: علمی و فرهنگی، 1393.
52
دینکرد چهارم. آوانویسی، ترجمه، واژهنامه، تدوینکنندگان پیشین: آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید، پژوهش: مریم رضایی، زیر نظر: سعید عریان، تهران: نشر علمی، 1393.
53
دینکرد هفتم. تدوینکنندگان پیشین: آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید، تصحیح متن، آوانویسی، نگارش فارسی، واژهنامه و یادداشتها از محمّدتقی راشدمحصّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1389.
54
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود. اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی، 1371.
55
ذاکری، مصطفی. «مغان و نقش آنان در فرهنگ ایرانزمین»، معارف، دورة هفدهم، ش 3، آذرـ اسفند 1379، ص 95-130.
56
راشدمحصل، محمّدتقی. اوستا: ستایشنامة راستی و پاکی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1382.
57
رجبی، پرویز. «کرتیر و سنگنبشتۀ او در کعبۀ زردشت»، بررسیهای تاریخی، ش 6، شمارۀ مسلسل 33، 1350، ص 3-68.
58
رجبی، پرویز. هزارههای گمشده، ساسانیان: فروپاشی زمامداری ایران باستان، جلد پنجم، تهران: توس، 1382.
59
رحیملو، یوسف. «نگاهی به مسالة تبار در خاندانهای پادشاهی ایران»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش 43، پاییز و زمستان 1369، ص 594-611.
60
روایت اِمید اَشَوَهیشتان. تدوین، آوانویسی و ترجمه از متن پهلوی: نزهت صفای اصفهانی، تهران: نشر مرکز، 1376.
61
روایت پهلوی. متنی به زبان پارسی میانه (پهلوی ساسانی)، ترجمة مهشید میرفخرایی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367.
62
زریابخویی، عباس. ساسانیان، تهران: دانشگاه آزاد ایران، 1354.
63
زرینکوب، روزبه و علی یزدانیراد، «تدابیر روحانیون زردشتی برای مقابله با تغییر دین بهدینان (از سقوط شاهنشاهی ساسانی تا پایان سدة چهارم هجری)،» دوفصلنامة جستارهای تاریخی، س 2، ش 1، بهار و تابستان 1390، ص 99-126.
64
زرینکوب، روزبه. «تاریخ سیاسی ساسانیان»، تاریخ جامع ایران، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد دوم، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، 1394، ص 461-574.
65
زرینکوب، عبدالحسین. تاریخ مردم ایران (1)؛ ایران قبل از اسلام، تهران: امیرکبیر، 1373.
66
زرینکوب، عبدالحسین. روزگاران ایران، جلد اول: گذشتۀ باستانی ایران، تهران: سخن، 1374.
67
زند بهمن یسن. تصحیح متن، آوانویسی، برگردان فارسی و یادداشتها از محمدتقی راشد محصل، تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370.
68
زنر، آر سی. طلوع و غروب زرتشتیگری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: فکر روز، 1375.
69
زنر، آر سی. زروان یا معمای زرتشتیگری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: فکر روز، 1375.
70
سامی، علی. تمدن ساسانی، ج 1، تهران: سمت، 1388.
71
سبهئوس، اسقف براگراتونیک. تاریخ سبئوس، بر پایة ترجمة آر. دبلیو. تامسون و مقابله با نسخة رابرت پتروسیان، ترجمة محمود فاضلی بیرجندی، تهران: ققنوس، 1396.
72
سودآور، ابوالعلاء. فرّۀ ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، تهران: نشر نی، 1384.
73
شاپورشهبازی، علیرضا. شرح مصور نقش رستم فارس، شیراز: بنداد تحقیقات هخامنشی، 1357.
74
شاپورشهبازی، علیرضا. «خداینامه در متن یونانی»، سخنواره (پنجاه و پنج گفتار پژوهشی به یاد دکتر پرویز ناتل خانلری)، به کوشش ایرج افشار و هانس روبرت رویمر، تهران: توس، 1376، ص 579-586.
75
شاپورشهبازی، علیرضا. تاریخ ساسانیان: ترجمۀ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسۀ آن با تاریخ بلعمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1389.
76
شایست ناشایست. متنی به زبان پارسی میانه (پهلوی ساسانی)، آوانویسی و ترجمه: کتایون مزداپور، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1369.
77
شایگان، محمّدرحیم. «تحول مفهوم خُوَدای/ خدا»، یشتِ فرزانگی: جشننامۀ دکتر محسن ابوالقاسمی، به اهتمام سیروس نصراللهزاده و عسگر بهرامی، تهران: هرمس، 1384، ص 299-334.
78
شبانکارهای، محمّد بن علی بن محمّد. مجمع الانساب، به تصحیح میرهاشم محدث، ج 1، تهران: امیرکبیر، 1381.
79
شکی، منصور. «ساسان که بود؟»، ایرانشناسی، س 2، ش 5، بهار 1369، ص 78-88.
80
شیپمان، کلاوس. مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1384.
81
طاووسی، محمود. «آتشدان برم دلک و نتیجۀ تاریخی آن»، مجموعه مقالات اولین گردهمایی زبان، کتیبه و متون، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1375، ص 205-212.
82
طبری، ابوجعفر محمّد بن جریر. تاریخ الرسل و الملوک (بخش ایران از آغاز تا سال 31 هجری)، ترجمۀ صادق نشأت، تهران: علمی و فرهنگی، 1391.
83
طبری، ابوجعفر محمّد بن جریر. تاریخ الطّبَری، تاریخ الامَم و المُلوک، المجلد الأوّل، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1408ق/ 1988م.
84
طبری، محمد بن جریر. تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج 2، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1352.
85
طبری، محمد بن جریر. تاریخنامۀ طبری، گردانیدۀ منسوب به بلعمی، به تصحیح و تحشیۀ محمّد روشن، تهران: سروش، 1380.
86
عریان، سعید. راهنمای کتیبههای ایرانی میانه، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور/ پژوهشگاه، 1382.
87
فرای، ریچارد نلسون. میراث باستانی ایران، ترجمة مسعود رجبنیا، تهران: علمی و فرهنگی، 1377.
88
فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، به کوشش جلال خالقیمطلق، دفتر یکم، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، 1393.
89
فرای، ریچارد نلسون. شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق و محمود امیدسالار، دفتر ششم، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی، 1393.
90
فرای، ریچارد نلسون. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق و ابوالفضل خطیبی، دفتر هفتم، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی، 1393.
91
فرای، ریچارد نلسون. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر هشتم، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی، 1393.
92
قمی، حسن بن محمّد بن حسن. تاریخ قم، ترجمة حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی، به تصحیح و تحشیة سیّد جلالالدین تهرانی، تهران: توس، 1361.
93
کارنامة اردشیر بابکان. با متن پهلوی، آوانویسی، ترجمة فارسی و واژهنامه، ترجمة بهرام فرهوشی، تهران: دانشگاه تهران، 1378.
94
کریستنسن، آرتور امانوئل. ایران در زمان ساسانیان، ترجمة رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب، 1374.
95
کریستنسن، آرتور امانوئل. وضع ملّت و دولت و دربار در دورۀ شاهنشاهی ساسانیان، ترجمۀ مجتبی مینوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1374.
96
گردیزی، عبدالحی الضحاک ابن محمود. زین الأخبار، به مقابله و تصحیح و تحشیه و تعلیق عبدالحی حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1347.
97
گرّوسی، عباس. «آتشکدۀ بهرام از بناهای اردشیر بابکان در خیر استهبان»، بررسیهای تاریخی، س 11، ش 5، آذر و دی 2535. ص 107-144.
98
گیرشمن، رمان. هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمۀ بهرام فرهوشی، تهران: علمی و فرهنگی، 1370.
99
گیرشمن، رمان. ایران از آغاز تا اسلام، ترجمۀ محمّد معین، تهران: علمی و فرهنگی، 1374.
100
لوکونین، ولادیمیر گریگورویچ. «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری، مالیاتها و دادوستد»، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان (جلد سوم ـ قسمت دوم)، پژوهش دانشگاه کیمبریج، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1377، ص 71-148.
101
لوکونین، ولادیمیر گریگورویچ. تمدن ایران ساسانی، ترجمۀ عنایتالله رضا، تهران: علمی و فرهنگی، 1372.
102
مادیان هزار دادستان (هزار رأی حقوقی)، گردآورنده: فرخمرد بهرامان، پژوهش: سعید عریان، تهران: نشر علمی، 1391.
103
مجتبایی، فتحالله. شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان، 1352.
104
مجمل التواریخ و القصص. به تصحیح محمّدتقی بهار، تهران: دنیای کتاب، 1383.
105
محمّدی ملایری، محمّد. تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد چهارم: زبان فارسی همچون مایه و مددکاری برای زبان عربی در نخستین قرنهای اسلامی، تهران: توس، 1380.
106
محمودآبادی، اصغر. تاریخ ایران در عهد ساسانیان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، 1392.
107
محیط طباطبایی، محمّد. «صفویه (از تختپوست درویشی تا تخت شهریاری)»، وحید، ش 31، 1345، ص 544-551.
108
مزداپور، کتایون و همکاران. ادیان و مذاهب در ایران باستان، تهران: سمت، 1394.
109
مسعودی، علی بن حسین. التنبیه و الاشراف، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی، 1365.
110
مسعودی، علی بن حسین. مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج 1، تهران: علمی و فرهنگی، 1382.
111
مسکویهرازی، ابوعلی احمد بن محمّد. تجارب الأمم، ترجمۀ ابوالقاسم امامی، ج 1، تهران: سروش، 1369.
112
مشکور، محمّدجواد. ایران در عهد باستان در تاریخ اقوام و پادشاهان پیش از اسلام، تهران: اشرفی، 1363.
113
مشکور، محمّدجواد. تاریخ سیاسی ساسانیان، ج 1، تهران: دنیای کتاب، 1367.
114
مقدسی، مطّهر بن طاهر. آفرینش و تاریخ، ترجمة محمّدرضا شفیعی کدکنی، ج 3، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1349.
115
موسی خورناتسی (موسی خورنی). تاریخ ارمنیان، ترجمه، مقدمه، حواشی و پیوستها: ادیک باغداساریان، تهران: نشر تاریخ ایران، 1397.
116
میرخواند، میرمحمّد بن سیّد برهانالدین خاوند شاه. تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیاء و الملوک و الخلفاء، ج 1، تهران: انتشارات پیام، 1338.
117
میرفخرایی، مهشید. «ادبیات فارسی میانه»، تاریخ جامع ایران، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد پنجم، تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، 1394، ص 241-430.
118
مینوی خرد. ترجمة احمد تفضلی، تهران: توس، 1379.
119
نصرالهزاده، سیروس. «شاپور پابگان، شاه پارس: نسبشناسی و حکومت»، فصلنامۀ مطالعات تاریخی، ضمیمۀ مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش 5 و 6، پاییز/ زمستان 1383، ص 183-192.
120
نصرالهزاده، سیروس. نامتبارشناسی ساسانیان از آغاز تا هرمز دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1384،
121
نصرالهزاده، سیروس. «پهلویات کتیبهای 1: مروری بر کتیبة ابنون در برم دلک از دورة شاپور اول»، جشننامة دکتر بدرالزمان قریب، به کوشش زهره زرشناس و ویدا نداف، تهران: طهوری، 1387، ص 187-206.
122
نفیسی، سعید. تاریخ تمدن ایران ساسانی، به اهتمام عبدالکریم جربزهدار، تهران: اساطیر، 1384.
123
نولدکه، تئودور. تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمة عباس زریابخویی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1378.
124
نِهایَهُ الأَرَب فی اَخبارِ الفُرسِ وَ العَرَب. تصحیح محمّدتقی دانشپژوه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1375.
125
نیبرگ، هنریک ساموئل. دینهای ایران باستان، ترجمۀ سیفالدین نجمآبادی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان، 1382.
126
وزیدگیهای زاداسپرم. نگارش فارسی، آوانویسی، یادداشتها و واژهنامه از محمّدتقی راشدمحصّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385.
127
ویدنگرن، گئو. دینهای ایران، ترجمۀ منوچهر فرهنگ، تهران: آگاهان ایده، 1377.
128
وینتر، انگلبرت و بئاته دیگناس. روم و ایران دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1386.
129
هرمان، جورجینا. تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمۀ مهرداد وحدتی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1373.
130
هرمان، جورجینا. «نقوش برجستۀ صخرهای ایران در دورۀ ساسانی»، بینالنهرین و ایران در دوران اشکانی و ساسانی: وازنش و باززایی در حدود 238 ق.م ـ642 میلادی، گزارشی از سمینار یادوارۀ ولادمیر لوکونین، ویراستۀ جان کرتیس، ترجمۀ زهرا باستی، تهران: سمت، 1389، ص 67-50.
131
هنینگ، و. ب. «یادداشتهایی دربارة سنگنوشتة بزرگ شاپور یکم»، یادنامة استاد ا. و. ویلیامز جکسن: ایرانشناخت. بیست گفتار پژوهشی ایرانشناختی، ترجمة جلیل دوستخواه، تهران: آگه، 1384، ص 293-314.
132
هوار، کلمان. ایران و تمدن ایرانی، ترجمة حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1363.
133
هینتس، والتر. یافتههای تازه از ایران باستان، ترجمة پرویز رجبی، تهران: ققنوس، 1386.
134
یارشاطر، احسان. «تاریخ ملّی ایران»، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان (جلد سوم ـ قسمت اوّل)، پژوهش دانشگاه کیمبریج، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1373، ص 471-587،
135
Agathias. The Histories, translated by Joseph D. Frendo. Berlin/ New York: Walter de Gruyter, 1975.
136
Aghathangeɫos. History of the Armenians, translation and commentary by R. W. Thomson, Albany: State University of New York Press, 1976.
137
al-Tabarī, M. J. The History of al-Tabarī (Ta’rīkh al-rusul waʼl-mulūk), The Sāsānids, the Byzantines, the Lakmids, and Yemen, Translated and annotated by C. E. Bosworth, vol. V, State University of New York Press, 1999.
138
Back, Michael. Die Sassanidischen Staatsinschriften, Studien zur Orthographie und Phonologie des Mittelpersischen der Inschriften zusammen mit einem etymologischen Index des mittelpersischen Wortgutes und einem Textcorpus der behandelten Inschriften, Acta Iranica 18, Leiden: E. J. Brill, 1978.
139
Bosworth, C. E. “The Heritage of Rulership in Early Islamic Iran and the Search for Dynastic Connections with the Past,” Iranian Studies 11, 1978, pp. 7-34.
140
Boyce, M. The Letter of Tansar, Rome: Instituto Italiano Per Il Medio Ed Estremo Oriente, 1968.
141
Cameron, Averil. “Agathias on the Sassanians,” Dumberton Oaks Papers, vol. 23, 1969-1970, pp. 67-183.
142
Chaumont, M. L. “Le culte dʼAnāhitā à Sraxr et les permiers Sassanides,” Revue de lʼhistoire des religions 153, 1958, pp. 154-175.
143
Chaumont, M. L. “Pāpak, roi de Staxr, et sa court,” Journal Asiatic 247, 1959, pp. 175-191.
144
Chaumont, M. L. “Anāhīd, iii. The cult and its diffusion,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, vol. 1, London, Boston and Henley: Routledge & Kegan Paul, 1985, pp. 1006-1009.
145
Choksy, J. K. “Sacral kingship in Sasanian Iran,” Bulletin of the Asia Institute 2, 1988, pp. 35-52.
146
Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. Bonn, 1828-78.
147
Dahalla, Maneckji Nusservanji. Zoroastrian Theology from the Earliest Times to the Present Day, New York: 1914.
148
Darmesteter, James. Coup dʼoeil sur lʼhistoire de la Perse, Paris: Ernest Leroux, 1885.
149
Dodgeon, M. H. and S. N. C. Lieu. The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars AD 226-363. A Documentary History, London and New York, 1991.
150
Farraxvmart ī Vahrāmān. The Book of Thousand Judgments (A Sasanian Law-Book); Introduction, Transcription and Translation of the Pahlavi Text, Notes, Glossary and Indexes by Anahit Perikhanian, Translated from Russian by Nina Garsoïan, Costa Mesa, California and New York, Mazda Publishers, 1980.
151
Frye, R. N. “Notes on the early Sasanian State and Church,” Studi Orientalistic in onore di Giorgio Levi Della Vida, Rome, 1956, pp. 314-335.
152
_________. “Bābak,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, vol. III, London and New York: Routledge & Kegan Paul, 1989, pp. 298-299.
153
Gutschmid, Alfred von. “Bemerkungen zu Tabariʼs Sasanidengeschichte, übersetzt von Th. Nöldeke,” Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, vol. 34, 1880, pp. 721-748.
154
Ibn Qutaibaʼs ‛Ujūn al-Aḥbār (Nach den Handschriften zu Constantinopel und St. Petersburg, herausgegeben von Caral Brockelmann, Berlin: Emil Felber, 1900.
155
Justi, Ferdinand. “Geschichte Irans von den ältesten Zeiten bis zum Ausgang der Sāsāniden,” Grundriss der Iranischen Philologie, Bd. II, ed. Wilhelm Geiger und Ernst Kuhn, Strassburg: Karl J. Trübner, 1896-1904, pp. 395-550.
156
Luschey, H. “Ardašīr I. ii. Rock Reliefs,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, vol. II, Routledge & Kegan Paul, 1986, pp. 377-381.
157
Nöldeke, Th. Geschichte der Perser und Araber zur Zeit Sasaniden, Leiden, 1879.
158
Overlaet, B. “And Man Created God? Kings, Priests and Gods on Sasanian Investiture Reliffs,” Iranica Antiqua 48, 2013, pp. 313-354.
159
Panaino, Antonio. “The King and the Gods in Sasanian Royal Ideology,” in R. Gyselen. ed. Sources pour lʼhistoire et la géographie du monde iranien (224-710), Res Orientales 18, 2009, pp. 209-256.
160
Rawlinson, George. The Seventh Great Oriental Monarchy or the Geography, History, and Antiquities of the Sassanians or New Persian Empire, vol. I, New York, 1882.
161
Rothstein, Johan Wilhelm. De chronographo arabe anonymo qui codice Berolinensi Sprengeriano tricesimo continetur commentationem, Bonnae: Typis C. Georgi, 1877.
162
Shaki, M. “The Dēnkard Account of the History of the Zoroastrian scriptures,” Archív Orientální 49, 1981, pp. 114-125.
163
Skjaervo, P. O. and H. Humbach. The Sassanian Inscription of Paikuli, vol. III/I, Wiesbaden, 1983.
164
Spiegel, Friedrich. Eranische Altertumskunde, vol. 3, Leipzig: Wilhelm Engelmann, 1871-1878.
165
Wiesehöfer, Joseff. “Ardašīr I, i. History,” Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, vol. II, London, Boston and Henly: Routledge & Kegan Paul, 1986, pp. 371-376.
166
Wikander, Stig. Feuerpriester in Kleinasien und Iran, Lund: Gleerup, 1946.
167
Wilhelm, Eugen. “Königthum und Priesterthum im alten Erān,” Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, vol. 40, no. 1, 1886, pp. 102-110.
168
ORIGINAL_ARTICLE
علل انحطاط مشروطه از دیدگاه مجدالاسلام کرمانی
احمد مجدالاسلام کرمانی از جمله روشنفکرانِ روزنامهنگار و مشروطهخواهان تأثیرگذار در مشروطهخواهی ایرانیان بود که نقش مهمی در آگاهیبخشی و بیداری ایرانیان در مقابله با حکومت استبدادی و روی کار آوردن حکومتی مبتنی بر قانون داشت. با توجه به ناآشنایی ایرانیان با اصول و ساختار مشروطه و نهادهای برآمده از آن و نگاه اکثریت مشروطهخواهان و سیاستمداران که به دنبال بازتعریف مشروطه براساس دیدگاههای خود بودند، بخشی از مهمترین تلاشها را مجدالاسلام دربارۀ ساختار حکومت جدید و تبیین کارکردهای نهادهای نوین عصر مشروطه سامان داد که در چهار نشریۀ او ندای وطن، الجمال، کشکول و محاکمات و همچنین در کتابهای او بازتاب داشت. انحطاط مجلس اول و پیامدهای آن سبب گردید او کتاب تاریخ انحطاط مجلس را بنویسد و به ریشهیابی علل انحطاط آن بپردازد. حال این پژوهش براساس روش تحقیق تاریخی، با تأکید بر کتاب تاریخ انحطاط مجلس، نشریة ندای وطن و دیگر منابع، به تبیین دیدگاههای مجدالاسلام میپردازد تا علل انحطاط مشروطیت را بررسی کند. یافتههای پژوهش نشان میدهد مجدالاسلام کرمانی فراهم نبودن بسترهای لازم سیاسی و اجتماعی در ایران و ناآشنایی ایرانیان با مؤلفههای حکومت جدید و دخالتهای بیگانگان را از جمله مهمترین دلایل انحطاط مشروطیت میداند. از نظر او، این ناآگاهی از ساختار حکومت جدید سبب مداخلة هر یک از گروهها و نهادها در کار یکدیگر و ایجاد اختلاف اساسی میان سه رکن مهم جامعة وقت ایران یعنی دولت، ملت و سلطنت گردید و در نهایت اسباب انحطاط مشروطه را فراهم کرد.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_101739_da1c26cb11e2a70543ffa71a247bc4db.pdf
2021-09-23
71
96
10.52547/irhj.14.2.71
احمد مجدالاسلام
انحطاط مشروطه
مجلس شورای ملی
روزنامهنگار
ندای وطن
محسن
اسدی زیدآبادی
mazyarmaki@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، واحد پردیس دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
AUTHOR
محمدمهدی
مرادی خلج
m-mkhalaj@yahoo.com
2
دانشیار، گروه تاریخ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
LEAD_AUTHOR
آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمة کاظم فیروزمند و دیگران، تهران: نشر مرکز، 1377.
1
آجدانی، لطفالله. علما و انقلاب مشروطیت در ایران، تهران: نشر اختران، 1397.
2
آجودانی، ماشاالله. مشروطة ایرانی، تهران: نشر اختران، 1387.
3
آدمیت، فریدون. فکر آزادی و مقدمة نهضت مشروطیت ایران، تهران: نشر سخن، ۱۳۴۰.
4
ادیبالممالک فراهانی، محمدصادق. ادب، س 4، ش 146، 12 محرم الحرام 1323.
5
آرینپور، یحیی. از صبا تا نیما، ج 1، تهران: انتشارات زوار، 1387.
6
آفاری، ژانت. انقلاب مشروطة ایران، ترجمة رضا رضایی، تهران: بیستون، 1385.
7
احتشامالسلطنه، میرزا محمودخان. خاطرات احتشامالسلطنه، به کوشش محمدمهدی موسوی، تهران: زوار، 1367.
8
اکبری، محمدعلی. «خوانشهای نظری از بنیاد دولت پیشامشروطگی در ایران»، تاریخ ایران، س 1، ش 1 (59)، زمستان 1387، ص 1-26.
9
امینی، علیرضا و حبیبالله ابوالحسن شیرازی. تحولات سیاسی، اجتماعی ایران از قاجاریه تا رضا شاه، تهران: نشر قومس، 1385.
10
باستانی پاریزی، محمدابراهیم. حضورستان، تهران: ارغوان، ۱۳۷۷.
11
باستانیراد، حسن. «طلیعة مشروطیت در کرمان»، در مشروطهخواهی ایرانیان، به کوشش ناصر تکمیل همایون، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران: باز، 1383. ص 125ـ142.
12
بهار، محمدتقی. تاریخ مختصر احزاب سیاسی، ج 1، تهران: امیرکبیر، 1386.
13
تقیزاده، سید حسن. «مجموعۀ سه خطابه»، در مقالات تقیزاده، به کوشش ایرج افشار، تهران: چاپخانۀ بیست و پنجم شهریور، 1349.
14
تقیزاده، سید حسن. تاریخ مجلس شورای ملی ایران (وزیران 37 کابینه سالهای 26-1325)، به کوشش عزیزالله علیزاده، تهران: نشر فردوس، 1379.
15
دولتآبادی، یحیی. حیات یحیی (تاریخ معاصر)، ج 2، تهران: چهر و اقبال، 1328.
16
رایت، سر دنیس. ایرانیان در میان انگلیسیها، ترجمة کریم امامی، تهران: نشر نو، 1365.
17
رائین، اسماعیل. انجمنهای سری در انقلاب مشروطیت، تهران: جاویدان، 1355.
18
عینالسلطنه سالور، قهرمانمیرزا. روزنامة خاطرات عینالسلطنه، به کوشش مسعود سالور، ایرج افشار، ج 2، تهران: اساطیر، 1376.
19
سپهر، محمدتقی. مرآت الوقایع مظفری، تصحیح عبدالحسین نوایی، ج 2، تهران: میراث مکتوب، 1386.
20
شیرودی، مصطفی. «مفهوم انحطاط در اندیشۀ سیاسی اسلام و ایران»، فصلنامۀ دین و سیاست، ش 16، تابستان 1387، ص 19ـ49.
21
رضوانی، محمداسماعیل. انقلاب مشروطیت، تهران: علمی و فرهنگی، 1381.
22
صفایی، ابراهیم. رهبران مشروطه، تهران: جاویدان و علمی، 1363.
23
فرهنگ قهرمانی، عطاءالله. اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دورة 24 قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا، تهران: کتابخانة مجلس شورای ملی، 1356.
24
کاظمزاده، فیروز. روس و انگلیس در ایران، ترجمة منوچهر امیری، تهران: آموزش انقلاب اسلامی، 1371.
25
کسروی، احمد. تاریخ مشروطة ایران، تهران: امیرکبیر، 1370.
26
کمالی، مریم. «انحطاط مجلس اول از نگاه مجدالاسلام»، پیام بهارستان، دورة دوم، س 3، ش 10، ویژهنامة تاریخ مجلس 1، زمستان 1389، ص 601 ـ612.
27
کمالی، مریم و حبیب حاجی حیدری. احمد مجدالاسلام کرمانی روایتگر مشروطه، تهران: علم، ۱۳۹۰.
28
لوایح آقا شیخ فضلالله نوری. به کوشش هما رضوانی، تهران: نشر تاریخ ایران، 1362.
29
مرادی خلج، محمدمهدی. مشروعهخواهان مشروطیت، شیراز: کوشا مهر، 1389.
30
مجدالاسلام کرمانی، احمد. شهر خاموشان یا اوضاع عدلیة سابق، با مقدمة محمد دبستانی کرمانی، بیجا: م. مجدزاده، ۱3۰۸.
31
مجدالاسلام کرمانی، احمد. ندای وطن، س 1 و 2، ش 1، 106، 41، 126، 136، 160، 216، 233، 1324ـ1326.
32
مجدالاسلام کرمانی، احمد. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران (سفرنامة کلات). مقدمه و تحشیة محمود خلیلپور، اصفهان: دانشگاه اصفهان، 1347.
33
مجدالاسلام کرمانی، احمد. تاریخ انحطاط مجلس، مقدمه و تصحیح محمود خلیلپور، اصفهان: دانشگاه اصفهان، 1351.
34
مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانونگذاری مجلس شورای ملی، تهران: چاپخانة مجلس، 1318.
35
محیط طباطبایی، محمد. تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران: بعثت، 1375.
36
مذاکرات مجلس شورای ملی دورۀ اول. ضمیمۀ روزنامة رسمی کشور، تهران: مجلس شورای ملی، 1325.
37
ملکزاده، مهدی. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج 1، چاپ دوم، تهران: نشر علمی، 1371.
38
ناصرالملک، ابوالقاسمخان و محمدآقا ایروانی. دو رساله دربارة انقلاب مشروطیت ایران، به اهتمام عبدالحسین زرینکوب و روزبه زرینکوب. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، 1380.
39
ناظمالاسلام کرمانی، محمد. تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علیاکبر سعیدی سیرجانی، ج 1 و 2، تهران: نشر پیکان، 1376.
40
نیکپور، مجید. نامآوران علم و اجتهاد کرمان از قاجاریه تا پهلوی، تهران: سازمان کتابخانه و اسناد ملی، ۱۳۸۳.
41
وزارت امور خارجة انگلیس، کتاب آبی، به کوشش احمد بشیری، ج 1، تهران: نشر نو، 1363.
42
هدایت، مهدیقلی. طلوع مشروطیت، به کوشش امیر اسماعیلی، تهران: جام، بیتا.
43
یزدانی، سهراب. کسروی و تاریخ مشروطة ایران، تهران: نشر نی، ۱۳۸۳.
44
Kamali, Maryam. “MAJD-AL-ESLĀM KERMĀNI”, Encyclopaedia Iranica, 2014, https://iranicaonline.org/articles/majd-al-eslam-kermani, (accessed 10/5/2021).
45
ORIGINAL_ARTICLE
سازماندهی اجتماعی ایران در عصر پهلوی دوم با تکیه بر تصویرپردازی اسطورهای آیین مهر
جامعۀ ایران در عصر پهلوی دوم در نتیجۀ کودتای 28 مرداد 1332 دچار سرشکستگی و انفعال در عرصۀ فعالیتهای سیاسی، حزبی و نشاط اجتماعی شد و حاکمیت پهلوی نیز دچار بحران مشروعیت گردید. بنابراین، محمدرضا شاه برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود و چاره جویی برای رفع شکافهای اجتماعی و نجات جامعه از بحران هایی که طی تحولات داخلی و جهانی در فرایند نوسازی گرفتار آن شده بود، درصدد استفاده از الگویی برآمد که بر رویکرد باستانگرایی استوار بود. آنچه این پژوهش را ضروری میسازد، شناخت این الگو و کارکرد آن در عصر پهلوی دوم است. این پژوهش بر آن است تا با روش تحلیل تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل دادههاست و با تکیه بر منابع به این پرسش پاسخ دهد که نمادهای آیین مهر چگونه در سازماندهی اجتماعی سیاست پهلوی مؤثر بودند؟ یافته های پژوهش نشان میدهد که محمدرضا شاه با الگوبرداری از برخی از نمادهای آیین مهر از قبیل شکست ناپذیری، نجاتبخشی و توزیع عادلانة رفاه و ثروت کوشید سازماندهی اجتماعی نوینی را در ایران ایجاد کند و به حاکمیت خود مشروعیت بخشد. اما این تلاش کاملاً موفقیت آمیز نبود و تنها توانست به صورت مقطعی در ایجاد همدلی اجتماعی و مقابله با بحرانها و کسب مشروعیت مفید واقع شود.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_102022_e45d54b38795062c6385e9b77304d067.pdf
2021-09-23
97
114
10.52547/irhj.14.2.97
باستانگرایی
آیین مهر
پهلوی دوم
ایدئولوژی شاهنشاهی
مشروعیت
یزدان
عبدی زاده سارمی
sarami194@gmail.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه لرستان، لرستان، ایران. (مقاله حاضر برگرفته از رسالة دکتری یزدان عبدیزاده سارمی با عنوان «بررسی ییدایش احزاب سیاسی دولتی پس از کودتای 28 مرداد1332 تا انقلاب اسلامی » است.)
AUTHOR
سیدعلاالدین
شاهرخی
shahrokhi.a@lu.ac.ir
2
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.
LEAD_AUTHOR
آصف، محمدحسن. مبانی ایدئولوژیک حکومت در دوران پهلوی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران، ۱۳۸۴.
1
«آیین مهر وسیلۀ تفاهم بین ملتها»، روزنامة اطلاعات، سهشنبه ۱۱ شهریور ۱۳۵۴، ش 14799.
2
اردشیربد، فرامرز. «میترا و میترائیسم»، انجمن فرهنگ ایران باستان، س 1، ش ۲، آذر 1342، ص 59-94.
3
اسطوره و حماسه در اندیشۀ ژرژ دومزیل، [گردآوری و] ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر مرکز، 1384.
4
اشرف، احمد. هویت از دوران باستان تا پایان پهلوی و دو مقاله از: گراردو ینولی و شاپور شهبازی، ترجمۀ حمید احمدی، تهران: نشر نی، 1395.
5
اشمیت، هانس پتر. «مسئلۀ اصلی مطالعات میترای هندوایرانی»، در دین مهر در جهان باستان: مجموعه گزارشهای دومین کنگرۀ بینالمللی مهرشناسی، ترجمۀ مرتضی ثاقبفر، تهران: انتشارات توس، 1385.
6
اکبری، محمدعلی. دولت و فرهنگ در ایران (۱۳۰۴-۱۳۵۷)، تهران: مؤسسة انتشاراتی روزنامة ایران، 1398.
7
اولانسی، دیوید. پژوهشی نو در میتراپرستی: کیهانشناسی و نجات و رستگاری در دنیای باستان، ترجمه و تحقیق مریم امینی، تهران: نشر سرچشمه، 1380.
8
ایوانف، س. م. تاریخ ایران نوین، ترجمةهوشنگ تیزابی و حسن قائمپناه، بیجا: انتشارات حزب تودة ایران، 1356.
9
بروجردی، مهرزاد. روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمۀ جمشید شیرازی، تهران: فرزان روز، 1377.
10
پهلوی، محمدرضا. مأموریت برای وطنم، بیجا: بینا، 1339.
11
پهلوی، محمدرضا. انقلاب سفید، تهران: کتابخانۀ پهلوی، 1345.
12
پهلوی، محمدرضا. به سوی تمدن بزرگ، تهران: کتابخانة پهلوی، 1356.
13
پوول، یان. «میترا؛ ایزدی هندواروپایی»، در دین مهر در جهان باستان: مجموعه گزارشهای دومین کنگرۀ بینالمللی مهرشناسی، ترجمۀ مرتضی ثاقبفر، تهران: انتشارات توس، 1385.
14
تاریخ هرودوت. ترجمه به انگلیسی جرج راولین سن، تلخیص و تنظیم ا. ج. اوانس، ترجمة غ. وحید مازندرانی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1362.
15
تالبرت، فردریک. از کوروش تا پهلوی: نقشی از تاریخ شاهنشاهی ایران، شیراز: انتشارات دانشگاه پهلوی شیراز، 1346.
16
دوستخواه، جلیل. اوستا: کهنترین سروده و متنهای ایرانی، ج 1، تهران: انتشارات مروارید، 1371.
17
زونیس، ماروین. شکست شاهانه: ملاحظاتی دربارۀ سقوط شاه، ترجمۀ اسماعیل زند و بتول سعیدی، تهران: نشر نور، 1370.
18
سریعالقلم، محمود. اقتدارگرایی ایرانی در عهد پهلوی، تهران: نشر گاندی، 1397.
19
شاهدی، مظفر. سه حزب: مردم، ملیّون، ایران نوین (۱۳۵۳-۱۳۳۶)، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1387.
20
فوران، جان. مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمۀ احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا، 1377.
21
کوپر، اندرو سکات. سقوط بهشت: خاندان پهلوی و آخرین روزهای ایران شاهنشاهی، ترجمۀ نیما نانآوران [چمروش]، امریکا: کویر، 2016.
22
کومون، فرانتس والری. آیین پر رمز و راز میترایی، ترجمۀ هاشم رضی، تهران: نگاه سبز، 1388.
23
«کنگرۀ بینالمللی مطالعات میترایی»، نشریة کاوه (مونیخ آلمان)، ش 60، تابستان 1355، ص 2-6.
24
«کنگرۀ بزرگ بینالمللی ایرانشناسی: پژوهشهای میترایی»، روزنامة اطلاعات، یکشنبه ۹ شهریور ۱۳۵۴، ش 14797.
25
گاهنامة پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی، ج 3، تهران: کتابخانة ملی پهلوی، 2535.
26
«مراسم پرشکوه پاسارگاد»، روزنامة اطلاعات، سهشنبه ۲۰ مهر ۱۳۵۰، ش 13620.
27
مقدم، محمد. جستاری دربارۀ مهر و ناهید، تهران: نشر هیرمند، 1388.
28
ناس، جان بویر. تاریخ جامع ادیان، ترجمۀ علیاصغر حکمت، ویراستار پرویز اتابکی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1373.
29
نراقی، احسان. غربت غرب، تهران: امیرکبیر، 1353.
30
نهاوندی، هوشنگ و ایو بوماتی. آخرین شاهنشاه ۱۹۱۹-۱۹۸۰، ترجمة دادمهر، بیجا: شرکت کتاب، 1392.
31
وِرمازِرن، مارتین. آیین میترا، ترجمۀ بزرگ نادرزاده، تهران: نشر چشمه، 1375.
32
هینلز، جان راسل. شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: نشر چشمه، 1373.
33
یزدانی مقدم، سهراب و فاطمه بیگدلی. «حزب رستاخیز از آغاز تا فرجام (1353-1357)»، تاریخپژوهی، س 21، ش 76، 1398، ص 143-178.
34
Ansari, Ali Massoud. “The Myth of the White Revolution: Mohammad Reza Shah, 'Modernization' and the Consolidation of Power”, Middle Eastern Studies, 37: 3, 2001, pp. 1-24.
35
Ansari, Ali Massoud. “Shah Mohammad Reza Pahlavi & the Myth of Imperial Authority”, School of Oriental & African Studies (SOAS), University of London, 2017.
36
Herodotus. The Persian Wars, translated by A. D. Godley, Cambridge (Mass.) & London: The Loeb Classical Library, 1975.
37
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی اهمیت تاریخی گذرگاه تِرمِذ
شهر بندری ترمذ در تمام دوران حیات خود حلقة اتصال سیاسی ـ اقتصادی خراسان و آسیای مرکزی بوده و از دوران باستان تا معاصر، بر روند تحولات تاریخی این منطقه تأثیر گذاشته است. در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر دادههای تاریخی و جغرافیایی دست اول گردآوری شده است، ضمن توصیف موقعیت جغرافیایی شهر ترمذ، به بررسی فراز و نشیبهای تاریخی این شهر در زمان سلسلههای مختلف حاکم بر ایران و خراسان بزرگ (خراسان و آسیای میانه) میپردازیم. بررسی اهمیت اقتصادی و ژئوپولتیکی ترمذ نیز بخشی از اهداف پژوهش حاضر است. نتایج بررسیها نشان میدهد این گذرگاه تاریخی که امروزه در جنوبیترین نقطة ازبکستان قرار دارد، بسته به رویکرد سیاسی حاکمان، نقش مهمی در حفظ یا به مخاطره افکندن تمامیت ارضی ایران و نیز رونق یا عدم رونق اقتصادی خراسان بزرگ داشته است. ترمذ در سطح منطقهای نیز بهعنوان پل اقتصادی مهمی در مسیر جادة بزرگ معروف به جادة خراسان، و یا جادة ابریشم، در اتصال ایران به آسیای مرکزی و چین و هند نقش بسزایی داشته است.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_101562_eb1a968669dd6b6299340fb47f619034.pdf
2021-09-23
115
131
10.52547/irhj.14.2.115
ازبکستان
آسیای میانه
تِرمِذ
خراسان بزرگ
جیحون
ماوراءالنهر
مریم
خسروآبادی
paeez19099@gmail.com
1
استادیار بخش تاریخ، دانشکدة حقوق، علوم سیاسی و تاریخ دانشگاه یزد. یزد. ایران
LEAD_AUTHOR
کیوان
کریمی الوار
keyvan1388@gmail.com
2
دانش آموخته دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه شیراز
AUTHOR
ابن اثیر جزرى، عزالدین علی. تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمة حسین روحانی، تهران: اساطیر، 1370.
1
ابن بطوطه، شمسالدین ابی عبدالله محمد. سفرنامة ابن بطوطه، ترجمة محمدعلی موحد، تهران: ترجمه و نشر کتاب، 1377.
2
ابن حوقل، ابوالقاسم محمد. صوره الارض، ترجمة جعفر شعار، تهران: امیرکبیر، 1366.
3
ابن خردادبه. مسالک و ممالک، ترجمة سعید خاکرند، تهران: میراث ملل، 1371.
4
ابن عربشاه. عجائب المقدور فى نوائب تیمور، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356.
5
ابن عربشاه. بیروت: چاپ احمد فایز حمصى، 1986.
6
استخری، ابواسحق ابراهیم. مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب،1340.
7
انوری، علی بن محمد. دیوان انوری، تصحیح سعید نفیسی، تهران: مؤسسة مطبوعاتی پیروز، 1337.
8
بارتولد، واسیلى ولادیمیروویچ. تاریخ ترکهای آسیای میانه، ترجمة غفار حسینی، تهران: توس، 1376.
9
بریون، مارسل. منم تیمور جهانگشا، ترجمة ذبیحالله منصورى، تهران: مؤسسة مطبوعاتى مستوفى، بیتا.
10
بلاذری، احمد بن یحیی. فتوح البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمة آذرتاش آذرنوش، تصحیح محمد فرزان، تهران: سروش، 1364.
11
بلنیتسکی، الکساندر. خراسان و ماوراءالنهر (آسیای میانه)، ترجمة پرویز ورجاوند، تهران: گفتار، 1364.
12
بهزادی، رقیه. قومهای کهن در آسیای مرکزی و فلات ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی، 1373.
13
بیهقی، خواجه ابوالفضل محمد. تاریخ بیهقی، تصحیح علیاکبر فیاض، به اهتمام محمدجعفر یاحقی، مشهد: دانشگاه فردوسی، 1383.
14
تقوی، اکبر. جمهوریهای آسیای میانه، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی، 1373.
15
جعفرى، جعفر بن محمد. تاریخ یزد، تصحیح ایرج افشار، تهران: علمى و فرهنگى، 1384.
16
جوزجانى، منهاجالدین سراج ابوعمر عثمان. طبقات ناصرى، تصحیح عبدالحى حبیبى، ج 2، تهران: دنیاى کتاب، 1363.
17
جوینی، علاءالدین عطاملک. تاریخ جهانگشا، تصحیح محمد قزوینی، تهران: اساطیر، 1384.
18
حدود العالم من المشرق الی المغرب. با مقدمة بارتولد و حواشى و تعلیقات مینورسکى، ترجمة میرحسین شاه، کابل: 1342.
19
حسینى قمى، قاضى احمد بن شرفالدین. خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، ج 1، تهران: دانشگاه تهران، 1383.
20
رنجبر، احمد. خراسان بزرگ، تهران: امیرکبیر، 1363.
21
دینوری، احمد بن داوود. اخبار الطوال، ترجمة مهدوی دامغانی، تهران: نی، 1364.
22
سوزنی سمرقندی، محمد بن مسعود. دیوان حکیم سوزنی، تصحیح ناصرالدین شاه حسینی، تهران: امیرکبیر، 1338.
23
صدرالدین حسینى، ابوالحسن علی. زبده التواریخ، اخبار الامراء و الملوک السلجوقیه، ترجمة رمضانعلى روحالهى، تصحیح محمد نورالدین، تهران: ایل شاهسون بغدادی، 1380.
24
تاریخ آل سلجوق در آناتولی. تصحیح نادره جلالی، تهران: میراث مکتوب، 1377.
25
طبرى، محمد بن جریر. تاریخ طبری، ترجمة ابوالقاسم پاینده، ج 2 و 5، تهران: اساطیر، 1375.
26
فرامکین، گرگوار. باستانشناسی در آسیای مرکزی، ترجمة صادق ملکشهمیرزادی، تهران: بیجا، 1372.
27
فرای، ریچارد. ن. تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمة حسن انوشه، پژوهش دانشگاه کمبریج، تهران: امیرکبیر، 1380.
28
فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، به اهتمام سعید حمیدیان، تهران: قطره، 1374.
29
قطغان، محمدیار بن عرب. مسخرالبلاد (تاریخ شیبانیان)، تصحیح نادره جلالی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1385.
30
کلاویخو، گنزالس. سفرنامة کلاویخو، ترجمة مسعود رجبنیا، تهران: بنیاد ترجمه و نشر کتاب، 1344.
31
کنستنکو، کاپیتان اتاماژور. یاد یار (مجموعه مقالات دربارة آسیای مرکزی)، به کوشش مسعود مهرابی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
32
گیرشمن، رومن. ایران از آغاز تا اسلام، ترجمة محمد معین، تهران: علمی و فرهنگی، 1374.
33
لسترنج، گی. جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی، 1373.
34
مارکوارت، ژوزف. ایرانشهر در جغرافیاى بطلمیوس، تهران: طهورى، 1383.
35
مقدسی، شمسالدین ابوعبدالله. احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمة علینقی منزوی، ج 2، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان، 1361.
36
منشی، محمدیوسف. تذکره مقیم خانی، تصحیح فرشته ضرافان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1380.
37
میرخواند، محمد بن خاوند شاه. تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیاء و الملوک و الخلفا، تصحیح جمشید کیانفر، ج 4، تهران: اساطیر، 1385.
38
واعظ بلخی، صفیالدین. حواشی فضایل بلخ، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1364.
39
وصاف الحضره، عبدالله بن فضلالله. تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار یا تاریخ وصاف، تحریر عبدالمحمد آیتى، تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، 1383.
40
همدانی، خواجه رشیدالدین فضلالله. جامع التواریخ، به تصحیح محمد روشن، تهران: میراث مکتوب، 1386.
41
یزدی، شرفالدین علی. ظفرنامه، تصحیح محمد عباسی، ج 1، تهران: شرکت سهامی رنگین، 1336.
42
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب. البلدان، ترجمة محمد ابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1343.
43
44
Curtis, Glenn E. Kazakstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, and Uzbekistan, Washington: D. C. Library of Congress, 1997.
45
Frumkin, Gregoire. Archaeology in Soviet Central Asia, Leiden: Brill, 1970.
46
Hiro, Dilip. Inside Central Asia, New York And London: Overlook Duckworth, 2009.
47
Paskaleva E. G. “Hierophanic influences on Timurid Architecture along the Silk Road”, in Proceedings of 2nd International Conference iaSU2012, Osaka: Mukogawa Women's University Press, 2012, pp. 36-41.
48
Starr, S. Frederick. Ferghana valley the Heart of Central Asia, Edited by S. Frederick Starr, London-NewYork: Routledge, 2015.
49
ORIGINAL_ARTICLE
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی شکلگیری شرکتهای سهامی زراعی در فارس
مرحلة سوم اصلاحات ارضی، همراه با خطمشی نوسازی و مدرنیزاسیون دولت در کشاورزی، شامل سه قسمت ایجاد شرکتهای سهامی زراعی، فروش اجارهداری و تشویق به سرمایهگذاری در حوزة کشت و صنعت بود. کاهش محصولات کشاورزی بعد از مرحلة اول و دوم اصلاحات ارضی دولت را بر آن داشت تا خود وارد عمل شود و از طریق سرمایة دولتی و با بهکارگیری هرچه بیشتر روشهای مکانیزه کاهش تولیدات کشاورزی را جبران کند. یکی از شیوههای جدید کشاورزی که قوانین و مصوبات آن در سال 1346 تصویب شد، ایجاد شرکتهای سهامی زراعی بود. اولین شرکت سهامی زراعی (شرکت آریامهر) در فارس در سال 1347 شکل گرفت و بعد از آن 14 شرکت دیگر نیز در این استان تأسیس گردید. عمدة این شرکتها در اطراف شیراز، مرودشت و فیروزآباد احداث شد. در این پژوهش چگونگی ایجاد و عملکرد شرکتهای سهامی زراعی فارس و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این شرکتها بررسی میشود. روش پژوهش حاضر توصیفی ـ تحلیلی، با تکیه بر اسناد و منابع تاریخی است. طبق یافتههای پژوهش، جدای از اهداف اقتصادی که در ایجاد شرکتهای سهامی زراعی لحاظ شده بود، تشکیل این شرکتها در محدودهای خاص باعث بسته شدن مسیر عبور بخشی از ایلات و در نتیجه اسکان اجباری عشایر شد. از طرف دیگر، این شرکتها با بهکارگیری هرچه بیشتر روشهای مکانیزه کشاورزان را بیکار کردند و همین امر موجب مهاجرت بیشتر روستاییان به شهر شد.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_102021_c64ef344bbb880058e58b4b21b54f846.pdf
2021-09-23
133
154
10.52547/irhj.14.2.133
اصلاحات ارضی
شرکتهای سهامی زراعی
فارس
اسکان ایلات
مهاجرت روستایی
زینب
قنبری نژاد
ghanbaryzeynab@yahoo.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
AUTHOR
حبیب اله
سعیدی نیا
h_saeedinia@yahoo.com
2
گروه تاریخ , دانشکده ادبیات و علوم انسانی , دانشگاه خلیجفارس , بوشهر , ایران
LEAD_AUTHOR
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران (ساکما). 018520-220؛ 4469-293-98؛ 150-320-98.
1
اسنادی از مهاجرت داخلی در ایران 1311-135. به کوشش ایرج محمدی، تهران: انتشارات خانة کتاب، 1390.
2
اماناللهی بهاروند، سکندر. کوچنشینی در ایران (پژوهشی دربارة عشایر و ایلات)، تهران: انتشارات آگاه، 1367.
3
اوضاع اقتصادی و اجتماعی استان فارس. سازمان برنامه و بودجه فارس. مرکز انفورماتیک و مطالعات توسعة جنوب، شیراز: دفتر برنامهریزی، 1371.
4
بررسی اقتصادی، اجتماعی و کشاورزی قریة شمسآباد قبل و بعد از تشکیل شرکت سهامی زراعی آریامهر. شیراز: مؤسسة مطالعات و تحقیقات تعاونی، 1348.
5
بیات، عزیزالله. کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1367.
6
پهلوی، محمدرضا. ایران و انقلاب شاه و ملت. تهران: بینا، 2536.
7
پور افضل، حسن و بهاءالدین نجفی. اصلاحات ارضی و واحدهای دستهجمعی، شیراز: انتشارات دانشگاه پهلوی، 1351.
8
«دولت به یاری عشایر جنوب شرقی فارس شتافت»، پیغام امروز، ش 3204، 14 فروردین 1350.
9
زاهدی مازندرانی، محمدجواد و دیگران. «مهاجرت روستایی و روند یکصد سالة اخیر آن در ایران»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش 12، 1366.
10
«سد داریوش». روزنامة بهار ایران، ش 2448، 10 فروردین 1351.
11
«سه شرکت سهامی زراعی در مناطق زلزلهزده تشکیل شد»، روزنامة بهار ایران، ش 2460، اول خرداد 1351.
12
شرکت سهامی زراعی فرح. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، 1347.
13
شرکت سهامی زراعی رضا پهلوی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، 1348.
14
شرکت سهامی زراعی سمسکده. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، 1348.
15
شرکت سهامی زراعی فرحناز. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، 1348.
16
طلوعی، باباله و دیگران. «بررسی نظامهای تولید کشاورزی در گذشته و پیشنهاد اشکال مناسب آن در نظام جمهوری اسلامی»، در مجموعه مقالات اولین سمینار مشترک شرکتهای سهامی زراعی، بیجا: انتشارات شرکتهای سهامی زراعی و تعاونیهای تولید روستایی، 1368.
17
عجمی، اسماعیل و دیگران. اثرات اقتصادی و اجتماعی سد داریوش کبیر (بررسی دهات نمونة زیر سد)، شیراز: دانشگاه عمران ملی و مطالعات اجتماعی، 1353.
18
عمید، محمدجواد. کشاورزی، فقر و اصلاحات ارضی در ایران، ترجمة امین امینینژاد، تهران: نشر نی، 1381.
19
فرهمند، جلال. «کودتای سفید؛ اسنادی از اصلاحات ارضی»، تاریخ معاصر، ش 31، 1383.
20
«قانون تشکیل شرکتهای سهامی زراعی». کانون وکلا، ش 107، 1346.
21
قرخلو، مهدی. «مسائل و مشکلات ایل قشقایی و طایفة دره شوری و آیندهنگری مسئلة ایلراه (ال یولی)»، ذخایر انقلاب، ش 12، 1369.
22
قرخلو، مهدی. «روند مهاجرت در توسعة شهرکهای قشقایینشین در اطراف شهرهای استان فارس و اصفهان»، پژوهشهای جغرافیایی، ش 37، 1378.
23
لمتون، آن. اصلاحات ارضی در ایران 1340-1345، ترجمة مهدی اسحاقیان، تهران: امیرکبیر، 1394.
24
لهساییزاده، عبدالعلی. تحولات اجتماعی در روستاهای ایران، شیراز: نشر نوید، 1368.
25
ریاحی، اسماعیل. مرحلة سوم اصلاحات ارضی یا افزایش تولید محصولات کشاورزی (سخنرانی وزیر کشاورزی در 19 دی)، تهران: بینا، 1344.
26
مطالعات روستایی در ایران. تهران: گروه تحقیقات اقتصادی، 1351.
27
مقصودی، مجتبی. تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، تهران: روزبه، 1393.
28
مؤمنی، باقر. مسئلة ارضی و جنگ طبقاتی در ایران، تهران: پیوند، 1359.
29
«نموداری از فعالیتهای شرکتهای سهامی زراعی در نهمین سالگرد اجرای اصلاحات ارضی»، ش 73، اسفند 1349 تا 15 فروردین 50.
30
ولیان، عبدالعظیم. «علل تشکیل شرکتهای سهامی زراعی چه بوده است»، اقتصاد، بورس، ش 59، 1345.
31
ORIGINAL_ARTICLE
سامان بدن و شکلگیری مشاغل زنانه در عصر رضاشاه (براساس گزارش مطبوعات یومیه)
ارزشمندی بدن زنانه و چگونگی سامان آن، از آغاز مدرنیزاسیون در ایران عصر رضاشاه تا به اکنون، پیوند نزدیکی با مفاهیم هویت ملی با تکیه بر ارزشهای فرهنگ غربی داشته است. عزم دولت پهلوی برای ساخت جامعهای جدید که خود را از طریق فرهنگ و نمادهای غربی بازنمایی کند، در کنار ورود و اثرگذاری صنعت زیبایی، تأثیری دیرپا بر سامان بدن زنان بهویژه از زمان اجرای کشف حجاب به بعد داشت. پس از این واقعه، بدنی که تا آن زمان از دیدهها نهان بود، از طریق صنعت زیبایی که در نشریات دولتی تبلیغ میشد، به محل سیاستگذاری دولت و ارزشهای فرهنگ غربی بدل شد. نوشتار حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که مدیریت بدن چطور در شکلگیری هویت جدید زن ایرانی در زمان رضاشاه عمل کرد و همچنین، مفهوم ارزشمندی بدن زنانه به شکلگیری چه مشاغلی در این دوره منجر شد؟ فرضیة پژوهش، با تکیه بر مقالات روزنامة اطلاعات و با روشی توصیفی ـ تحلیلی، این است که صنعت زیبایی و تبدیل شدن بدن زیبا به منبع قدرت و منزلت برای زنان به شکلگیری تصویر زن جدید ایرانی حداقل در بین طبقة متوسط و بالا منجر شد و مشاغل زنانه برای نخستین بار حول مدیریت بدن شکل گرفتند.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_101559_3c3d6f90d7285823f1923eece6529112.pdf
2021-09-23
155
177
10.52547/irhj.14.2.155
بدن زنانه
صنعت زیبایی
مد
آرایش
دورة حکومت رضاشاه
سیده مرضیه
حسینی
iranhosseini63@yahoo.com
1
پژوهشگر مستقل
LEAD_AUTHOR
کتابنامه
1
احمد، لیلا. زنان و جنسیت در اسلام، ترجمة فاطمه صادقی، تهران: نگاه معاصر، 1394.
2
اسناد آرشیو ملی ایران. 31053856؛ 31053778؛ 31024646.
3
جای واردنه، کوماری. فمنیسم و ناسیونالیسم در جهان سوم، ترجمة شهلا طهماسبی، تهران: ژرف، 1392.
4
جنگجو، شهناز. «بررسی روند و علل گرایش زنان ایرانی به مد و آرایش 1320-1227»، پایاننامة دکتری پژوهشگاه علوم انسانی، تهران، 1396.
5
روزنامة اطلاعات. سالهای 1307-1320.
6
روزنامة آیندة ایران. سال 1313.
7
روزنامة راهنمای زندگی. سال 1319-1320.
8
روزنامة کوشش. سال 1314.
9
فرمانفرماییان، ستاره. خاطرات ستاره فرمانفرماییان، ترجمة ابوالفضل طباطبایی، تهران: کارنگ، 1377.
10
کدی، نیکی. زنان در خاورمیانه، ترجمة هما مداح، تهران: شیرازه، 1395.
11
لگیت، مارلین. زنان در روزگارشان، ترجمة نیلوفر مهدیان، تهران: نی، 1391.
12
مک اروین، ابولابان. «زیبایی، موقعیت اجتماعی و پیری»، در فصل زنان، ترجمة احمد بهنام، ج 2، تهران: توسعه، 1381.
13
هدایت، مخبرالسلطنه. خاطرت و خطرات، تهران: زوار، 1363.
14
Afary, Janet. Sexual Politics in Modern Iran, New York: Cambridge press, 2009.
15
Najmabadi, Afsaneh. “Hazards of Modernity and Morality: Women, State and Ideology in Contemporary Iran”, in Women, Islam and the State, ed. deniz kandiyoti, London: macmillan press Ltd, 1991.
16
Remaking Women: Feminism and Modernity in the Middle East. ed. Lila Abu-lughod, princeton: princeton university press, 1998.
17
ORIGINAL_ARTICLE
مریضخانة مظفری در استانبول (1279ش/ 1318ق ـ1313ش/ 1353ق)
مریضخانة مظفری در سال 1318ق/ 1900م با درخواست تجار و بازرگانان و دیگر بزرگان ایرانی مقیم استانبول و به فرمان مظفرالدین شاه قاجار تأسیس گردید. تأسیس این بیمارستان، با کادر پزشکی و ابزار مدرن، گامی مهم در جهت مساعدت به ایرانیان آن سامان و به خصوص فقرا و نیازمندان ایرانی بود. هدف از این پژوهش، بررسی و شناخت مریضخانة مظفری، به عنوان نخستین بیمارستان ایرانی در خارج از مرزهای ایران است. این پژوهش براساس روش تحلیل اسنادی و با بهرهگیری از اسناد منتشرنشدة وزارت امور خارجه و سازمان اسناد ملی ایران و روزنامه های فارسی زبان چاپ امپراتوری عثمانی به رشته تحریر درآمده است. و در پی پاسخگویی به این سؤالات است که چه دلایل و عواملی منجر به تأسیس مریضخانة مظفری در شهر استانبول شد؟ و موانع و مشکلات پیش روی این نهاد اجتماعی چه بود؟ دستاورد این پژوهش آن است که این مریضخانة مدرن توانست در دورة فعالیت خود به اقشار مختلف جامعة ایرانی و نیز عثمانی خدمات فراوانی کند و به خصوص در روزگاری که دسترسی به پزشکان و خدمات مدرن پزشکی و جراحی بسیار اندک بود، کمکهای درخور توجهی به اقشار آسیب پذیر و بی بضاعت ایرانی کرد.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_102026_80a2e1af59bc04887e719c2deb86f77e.pdf
2021-09-23
179
199
10.52547/irhj.14.2.179
مریضخانة مظفری
بیمارستان
ایرانیان استانبول
عثمانی
استانبول
نظام علی
دهنوی
nezamdehnavi@yahoo.com
1
استادیار تاریخ دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
LEAD_AUTHOR
هوشنگ
خسروبیگی
kh_beagi@pnu.ac.ir
2
دانشیار تاریخ دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
AUTHOR
پرورش، ش 33، س 1، 4 ذیالحجه 1318.
1
حکمت، ش 841، س 13، 20 محرم 1323.
2
شمس، ش 38، س 1، 7 جمادیالاول 1327؛ ش 11، س 1، 24 شوال 1326؛ ش 44، س 1، 20 جمادیالاخر 1327.
3
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران. شمارة سند 39081-297، سند 1؛ شمارة سند 39081-297، سند 2؛ شمارة سند 3261-240، سند 7.
4
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران، سال 1309ش، کارتن 14، پوشه 340، سند 3، 4، 5، 14.
5
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1313-1311ش، کارتن 25، پوشه 621، سند30، 31، 32، 33، 39، 40، 41، 42.
6
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1319ق، کارتن 5، پوشه 5، سند 6.
7
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال1320ق، کارتن 8، پوشه 3، سند 1، 2، 3؛ کارتن 37، پوشه 5، سند 7.
8
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1323ق، کارتن6، پوشه10، سند 2، 5.
9
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1326ق، کارتن 11، پوشه 4، سند 2، 10، 11، 14؛ کارتن 42، پوشه 5، سند 16؛ کارتن 11، پوشه 4، سند 19.
10
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1328ق، کارتن 11، پوشه 5، سند 124.
11
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1329ق، کارتن 48، پوشه 5، سند 5، 6، 15.
12
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1330ق، کارتن 52، پوشه 4، سند 4، 13، 14، 30، 34، 42.
13
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1331ق، کارتن 12، پوشه 3، سند 5.
14
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1332ق، کارتن 12، پوشه 4، سند 117، 118؛ کارتن 30، پوشه 19، سند 8؛ کارتن 64، پوشه 4، سند 3، 15، 16، 17، 29، 30، 31، 32، 33، 34، 38، 51، 59، 74، 83، 88، 89.
15
مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجة ایران. سال 1339ق، کارتن30، پوشه 19، سند 7، 8، 10، 27.
16
دهنوی، نظامعلی. «تأسیس دبستان ایرانیان استانبول و تحلیل نظامنامة آن»، مطالعات آسیای صغیر (ویژهنامة نامة فرهنگستان)، ش 7، بهار و تابستان 1398، ص 117-140.
17
ORIGINAL_ARTICLE
تحولات طریقت دانیالیه در گرمسیرات فارس از قرن هفتم تا دهم هجری قمری
طریقت دانیالیه به رهبری شیخ دانیال از مهمترین طریقتهای تصوف در نواحی گرمسیرات فارس است. این طریقت متأثر از اندیشههای شیخ ابواسحاق کازرونی (352-426ق)، مؤسس طریقت «کازرونیه»، در قرن هفتم هجری تأسیس شد. کانون آن خنج، بهعنوان یکی از ایستگاههای کاروانی شیراز به سمت لار و هرموز، شاهد شکلگیری کانونهای فکری گوناگون بوده است. با همۀ اهمیتی که طریقت دانیالیه دارد، تاکنون دربارة شخصیت بنیانگذار آن و کم و کیف این طریقت تحقیقی مستقل انجام نشده است. نوشتار حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که رابطة طریقت دانیالیه، بهعنوان فرقهای صوفیانه، با تحولات اجتماعی ـ سیاسی گرمسیرات فارس در قرون میانه چگونه بوده است؟ نتایج پژوهش نشان میدهد طریقت دانیالیه از طریق ایجاد خانقاه و مساجد در گسترش شهرنشینی خنج نقشی مستقیم و مستمر داشت. به علاوه، دراویش دانیالی، در دربار ملوک هرموز، نقشی فعال در منازعه با ملوک کیش ایفا کردند و همچنین از طریق ارتباط با دیگر طریقتها، از جمله «قتالی» و «شمسیه»، شبکة روابط فکری خود را در نواحی پسکرانهای خلیجفارس توسعه دادند.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_102030_949e66a90cc09a90bd1e30151185a495.pdf
2021-09-23
201
221
10.52547/irhj.14.2.201
فارس
گرمسیرات
دانیالیه
شیخ دانیال
هرموز
خنج
یونس
صادقی
ysadeghi89@gmail.com
1
دانشجوی دکتری ایرانشناسی، بنیاد ایرانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
AUTHOR
مجتبی
خلیفه
mkhalifeh@birjand.ac.ir
2
استادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.
LEAD_AUTHOR
کتابنامه
1
آیتی، عبدالمحمد. تحریر تاریخ وصاف، تهران: پژوهشگاه علومانسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
2
ابن بطوطه. سفرنامه، ترجمة محمدعلی موحد، تهران: چاپ سپهر نقش، 1376.
3
ابن بلخی. فارسنامه، براساس متن مصحح لسترنج و نیکلسون، شیراز: بنیاد فارسشناسی، 1374.
4
ابن حوقل، محمد. صوره الارض، بیروت: دار صادر، 1938م.
5
ابن زرکوب شیرازی. شیراز نامه، به کوشش محمدجواد جدّی، احسانالله شکراللهی، تهران: فرهنگستان هنر، 1389.
6
اسلامی، اللهقلی. «خنج»، هنر و مردم، ش 128، 1352، ص 77-84.
7
اصطخری. المسالک و الممالک، تحقیق ابوزید احمد بن سهل، بیروت ـ لبنان: دار صادر، بیتا.
8
افشار، ایرج. گلگشت در وطن، گردآوری بابک بهرام، کوشیار، آرش، تهران: نشر اختران، 1396.
9
اقتداری، احمد. لارستان کهن، تهران: چاپخانة رنگین، 1371.
10
بنی عباسیان بستکی، محمد اعظم. تاریخ جهانگیریه و بنی عباسیان بستکی، به کوشش عباس انجمروز، بیجا: بینا، 1339.
11
تاریخ شاهی قراختائیان. تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 2535.
12
تذکرة حضرت سید عفیفالدین شاه زندوی (ع)، روند گسترش اسلامپذیری در جنوب ایران. تنظیم، تصحیح و ترجمه حسین خادم، اصغر کریمی و سید حسن زندوی، تهران: انتشارات پیروز، 1391.
13
جنید شیرازی، جنید بن محمود. شدالازار فی حط الاوزار عن زوار المزار، مصحح: محمد قزوینی، عباس اقبال آشتیانی، طهران: چاپخانة مجلس، 1328.
14
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد. اشکال العالم، ترجمة علی بن عبدالسلام کاتب، تهران: انتشارات آستان قدس رضوی، 1368.
15
حافظ ابرو، شهابالدین عبدالله خوافی. جغرافیای حافظ ابرو، ج 2، تهران: میراث مکتوب، 1378
16
حسینی فسایی، حاج میرزا. فارسنامه ناصری، تصحیح دکتر منصور رستگار فسایی، ج 2، تهران: امیرکبیر، 1378.
17
خلیفه، مجتبی. «برآمدن ملوک بنی قیصر کیش به روایت اسناد گنیزه و منابع دسته اول»، پژوهشهای علوم تاریخی، ش 3، بهار و تابستان 1390، ص 57-72.
18
خنجی، محمدامین. مشاهیر نامی خنج، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1386
19
خورموجی، میرزا جعفرخان حقایق نگار. نزهت الاخبار: تاریخ و جغرافیای فارس، تصحیح و تحقیق سید علی آلداود، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1380
20
خیراندیش، عبدالرسول. فارسیان در برابر مغولان، تهران: انتشارات آباد بوم، 1394.
21
دانیالی، شهاب بن علاء بن علی. نسخة خطی رساله الفقریه، 941ق، موزة ملک، شمارة بازیابی 4214.
22
دیلمی، ابوالحسن. سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله ابن خفیف شیرازی، ترجمة رکنالدین یحیی بن جنید شیرازی، تصحیح ا. شیمل ـ طاری، به کوشش دکتر توفیق سبحانی، تهران: بابک، 1363.
23
رحیمی جابری، اعظم. «میراث اجتماعی و فرهنگی طریقت مرشدیه در شهر خنج و نواحی جنوبی آن (سدههای هفتم و هشتم)»، فصلنامة علمی پژوهشی تاریخ دانشگاه آزاد، س 14، ش 54، پاییز 1398، ص 127-148.
24
سدیدالسلطنه کبابی، محمدعلیخان. سرزمین شمالی پیرامون خلیجفارس و دریای عمان، مصحح احمد اقتداری، تهران: شرکت انتشارات جهان معاصر، 1371.
25
سفینة روحالله: مجموعهای از اشعار شاه زینالعباد بیرمی. پژوهش، پیشگفتار و مقدمه: دکتر محمدباقر وثوقی و محمدحسین سلیمانی، با همکاری سیدحسن زندوی، تهران: نگارستان اندیشه، 1396.
26
سید ابراهیم سید خلیل. نسخة خطی تحفه القلوب، تحت تملک سید عبدالباعث قتالی از معتمدین محلی بندر خمیر.
27
سید علی بن سید حمدی. نسخة خطی تذکره الاولیاء المسمی بِتُحفَه الراغِبین فی ذکر حالات شاه سیفالله القتال قدّس الله سره العزیز، کاتب عبدالرحیم بن مصطفی بن محمد زمان العباسی، 1403ق.
28
شبانکارهای، محمد بن علی بن محمد. مجمع الانساب، تصحیح میر هاشم محدث، تهران: امیرکبیر، 1363.
29
شطاری ماندوی، محمد بن حسن بن موسی غوثی. گلزار ابرار فی سیر الاخبار، مقدمه و تصحیح یوسفبیگ باباپور، تهران: انتشارات مرکز پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1391.
30
شواتس، پاول. جغرافیای تاریخی فارس، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382.
31
شیروانی، میرزا زینالعابدین. ریاض السیاحه، تصحیح حامد ربانی، تهران: سعدی، بیتا.
32
صادقی، یونس. «بازخوانی وقفنامة بقعة شیخ دانیال در خنج فارس»، وقف میراث جاویدان، س 24، ش 95-96، پاییز و زمستان 1395.
33
صور الاقالیم (هفت کشور). تصحیح دکتر منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایرانی، 1353.
34
قزوینی، محمد. یادداشتها، به کوشش ایرج افشار و دانشگاه تهران، ج 9، تهران: بینا، بیتا.
35
لسترنج، گای. جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمة محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی، 1382
36
لعلی بدخشی، لعلبیگ. ثمرات القدس من شجرات الانس، مصحح: کمال حاج سید جوادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، 1376.
37
لمبتن، آن. تداوم و تحول در تاریخ ایران، ترجمة یعقوب آزند، تهران: نشر نی، 1372.
38
محمود بن عثمان. فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، به کوشش ایرج افشار، تهران: کتابخانة دانش، 1358.
39
مخلصی، محمدعلی. «بقعة شیخ دانیال خنج و منار تاریخی آن (با تأکید بر کتیبههای تاریخی آن)»، مجموعه مقالات متون و کتیبههای دوران اسلامی، تهران: پژوهشکدة زبان و گویش با همکاری ادارة کل امور فرهنگی، 1385.
40
مستوفی، حمدالله. تاریخ گزیده، مصحح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر، 1364.
41
مستوفی، حمدالله. نزهه القلوب، تصحیح و تحشیه گای لسترانج، تهران: اساطیر، 1389.
42
مصطفوی، محمدتقی. اقلیم پارس، تهران: نشر اشاره، 1375.
43
علیشاه، محمد معصوم. طرائق الحقائق، ج 3، بیجا: کتابخانة سنایی، بیتا.
44
مقدسی، محمد بن احمد. احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، چاپ سوم، بیروت: دار صادر، بیتا.
45
منشی کرمانی، ناصرالدین. سمط العلی للحضره العلیا، مصحح: عباس اقبال آشتیانی، زیر نظر محمد قزوینی، تهران: اساطیر، 1362
46
میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق. کتیبههای یادمانی فارس، تهران: فرهنگستان هنر، 1387.
47
نسخة خطی تذکرة منظوم شیخ محمد ابونجم. نیمة دوم قرن دهم هجری، تحت تملک شیخ جعفر ابونجمی از معتمدین محلی خنج.
48
نسخة خطی تذکرة نثر شیخ محمد ابونجم. کاتب جعفر خلف تاجالدین بن جعفر ابونجمی، 1287ق، تحت تملک شیخ جعفر ابونجمی از معتمدین محلی خنج.
49
نسخة خطی سفینة روحالله. کتابخانة مرکزی دانشگاه تبریز، بیتا.
50
نطنزی، معینالدین. منتخب التواریخ، چاپی تهران: اساطیر، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان، بیتا.
51
وثوقی، محمدباقر، خنج گذرگاه باستانی لارستان، قم: خرم، 1374.
52
وثوقی، محمدباقر. علل و عوامل جابهجایی کانونهای تجاری در خلیجفارس، تهران: پژوهشکدة تاریخ اسلام، 1389.
53
وثوقی، محمدباقر و یونس صادقی، «معرفی طریقت شمسیه در گرمسیرات ایالت فارس از قرن هشتم تا اواخر قرن نهم هجری، با تأکید بر تذکرههای نویافته»، پژوهشنامة تاریخهای محلی ایران، س 9، ش 1، پیاپی 17، پاییز و زمستان 1399، ص 79-98.
54
همدانی، رشیدالدین فضلالله. جامع التواریخ (تاریخ سلغریان فارس)، مصحح محمد روشن، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1389
55
یزدی، شرفالدین علی. ظفرنامه، تهران: ناشر چاپی، مرکز اسناد مجلس، اصفهان: ناشر دیجیتالی، مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان، بیتا.
56
Aubin, Jean. “La survie de shilsu et la ruote du khunj-o-Fal”, Iran, No. 7, London: 1969, pp. 21-37.
57
Calmard, J. Encyklopedia of Islam, New edition, vol. 5, pp. 665-675.
58
Kauz, Ralph. Aspects of the Maritime Silk Road: From the Persian Gulf to the East china Sea, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2010.
59
Teixeira, Pedro. kings of Hormuz, translated by. W.F. Sinclair, London: 1958.
60
ORIGINAL_ARTICLE
تعامل و تقابل خاندانهای ذینفوذ محلی و ایلات و عشایر مناطق کردنشین با دولت مرکزی (1299 تا 1310)
قدرت در مناطق کردنشین از گذشته بین کانونهای متعددی از جمله خاندانهای ذینفوذ، ایلات و عشایر، خوانین و... پراکنده بود. در دورة پس از مشروطه و جنگ جهانی اول پراکندگی قدرت و ظهور مدعیان جدید به شکل بیسابقهای گسترش یافت و نفوذ حکومت مرکزی به حداقل رسید. با ظهور رضاخان و افزایش قدرت و توان نظامی دولت، تلاش برای گسترش حاکمیت مرکزی و سرکوب کانونهای سنتی قدرت از جمله در مناطق کردنشین در اولویت قرار گرفت. مناسبات بین نیروهای حکومت مرکزی با کانونهای قدرت در مناطق کردنشین از همراهی و مصالحه تا تقابل و تصادم نظامی را شامل میشد. این پژوهش بر آن است با روشی توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از اسناد منتشرنشدة آرشیوی و مطبوعات به این پرسش پاسخ دهد که مواجهة خاندانهای ذینفوذ و سایر کانونهای قدرت در مناطق کردنشین با دولت مرکزی در دورة برآمدن رضاخان چگونه بود؟ نتایج پژوهش نشان میدهد کانونهای قدرت محلی در این برهه در نزاعهای سنتی دست و پا میزدند و با وجودی که برخی از آنها توانستند برای مدتی با دولت مرکزی مقابله کنند، در کل نهتنها تهدیدی جدی علیه حکومت تازهتأسیس پهلوی ایجاد نکردند، بلکه این حکومت بود که با بهرهگیری از رقابتها و اختلافهای رؤسا و حکام سنتی، آنها را یکی پس از دیگری از میان برداشت.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_102020_0f418ca2cf4ca75ae62c6f22f17ffaec.pdf
2021-09-23
223
243
10.52547/irhj.14.2.223
دولت مرکزی
مناطق کردنشین
رضاشاه
کانونهای قدرت
مطلب
مطلبی
m.motalebi59@gmail.com
1
استادیار تاریخ ایران. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. تهران. ایران
LEAD_AUTHOR
آقاسی، مهدی. تاریخ خوی، تبریز: مؤسسة تاریخ و فرهنگ ایران، 1350.
1
ارفع، حسن. کردها؛ یک بررسی تاریخی و سیاسی، به کوشش رئوف مرادی، تهران: انتشارات آنا، 1382.
2
اسناد وزارت خارجه. سال 1338، کارتن 43، پروندة 6، سند 115.
3
امیر احمدی، احمد. اسناد نخستین سپهبد ایران، به کوشش سیروس سعدوندیان، 2 ج، تهران: مؤسسة پژوهش و مطالعات فرهنگی بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، 1373.
4
امین، محمود. خاطراتی از عملیات نظامی در آذربایجان، کردستان و بلوچستان 1302-1320 شمسی، به کوشش سیروان خسروزاده، تهران: شیرازة کتاب ما، 1394.
5
امینالشرع خویی، میرزا ابوالقاسم. میراث اسلامی ایران، دفتر هشتم، به کوشش رسول جعفریان، قم: کتابخانة آیتالله مرعشی. 1378.
6
بروئینسن، مارتین. ایران و جنگ جهانی اول، به کوشش تورج اتابکی، ترجمة مهدی حقیقتخواه، تهران: ققنوس، 1378.
7
بهمنی قاجار، محمدعلی. تمامیت ارضی ایران، ج 1، تهران: مؤسسة مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1390.
8
تمدن، محمد. اوضاع ارومیه در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، ارومیه: مؤسسة مطبوعاتی تمدن، 1350.
9
توفیق، رحمتالله. تاریخچة ارومیه، یادداشتهایی از سالهای جنگ اول جهانی و آشوب بعد از آن، تهران: پردیس دانش، 1389.
10
خسروزاده، سیروان. راه بیسرانجام (نگاهی به سرگذشت آسوریان در جنگ جهانی اول)، تهران: شیرازة کتاب ما، 1397.
11
خسروزاده، سیروان. شکست اردوی آهنین؛ گزارشی از حملة سمکو به مهاباد و شکست هنگ چهاردهم ژاندارمری (مهر1300)، تهران: شیرازة کتاب ما، 1397.
12
دهنوی، نظامعلی. اسنادی از روابط سیاسی ترکیه و عراق (1922-1937)، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1386.
13
رزمآرا، حاجعلی. خاطرات و اسناد سپهبد حاجعلی رزمآرا، به کوشش کامبیز رزمآرا و کاوه بیات، تهران: شیرازه، 1382.
14
رزمآرا، حاجعلی. عملیات اورامان، به کوشش کامبیز رزمآرا و کاوه بیات، تهران: انتشارات پردیس دانش، 1387.
15
روزنامة کوشش. ۱۵ جوزا ۱۳۳۰ ش ۴۷؛ 11 رجب 1341، ش 24؛۱۱ شوال ۱۳۴۲، ش ۳۹؛12 دیماه 1301، ش 1؛ ۱۴ صفر ۱۳۴۵، ش 159؛ 15 جمادیالثانی 1341، ش 14؛ 16 اردیبهشت 1304، ش 43؛ 23 دیماه ۱۳۱۰، ش ۸؛ 26 جدی 1301، ش 7؛ 31 تیرماه 1309، ش 151؛ 4 تیرماه 1304، ش 62؛ 5 آبان 1305، ش 101؛ 15 شوال 1341، ش 54؛ 17 اردیبهشت 1304، ش 44؛ 6 خرداد 1304، ش 51.
16
ساکما. پروندة 26075-297؛ 012116-296؛ 1265-240؛ 15102-240؛ 20632-297؛ 332-290؛ 8431- 290.
17
سلطانی، محمدعلی. جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج 2/2، تهران: بینا، 1372.
18
سلطانی، محمدعلی. جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، ج 4، تهران: بینا، 1373.
19
سنجابی، علیاکبر. ایل سنجابی و مجاهدت ملی ایران، تحریر و تحشیة کریم سنجابی، تهران: پردیس دانش، 1393.
20
ضیائی، شیخ رئوف. یادداشتهایی از کردستان، به اهتمام عمر فاروقی، بیجا: انتشارات صلاحالدین ایوبی، 1367.
21
کسروی، احمد. تاریخ هجده سالة آذربایجان، تهران: امیرکبیر، 1384.
22
گلاویژ، علی. مناسبات ارضی در کردستان (فروپاشی نظام عشیرهای)، چاپ اول، تهران: انتشارات روزبه، 1361.
23
مردوخ، محمد. تاریخ مردوخ، تهران: نشر کارنگ، 1379.
24
مک داول، دیوید. تاریخ معاصر کرد، ترجمة ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ، 1383.
25
هدایت، مهدیقلی (مخبرالسلطنه). خاطرات و خطرات، تهران: زوار، 1375.
26
هورامی، ئهفراسیاو. کورد له ئارشیوی روسیا سیفیهتدا، اربیل: چاپخانة وهزارهتی پهروهرده، 2006.
27
ORIGINAL_ARTICLE
واکاوی شکلگیری و رشد ورزش زنان در عصر رضاشاه
به دنبال روی کار آمدن رضاشاه، ورزش هم مانند بسیاری دیگر از پدیدههای اجتماعی مورد توجه قرار گرفت و در این میان، همسو با ضرورت تغییر موقعیت اجتماعی زنان، لزوم توجه به ورزش بانوان نیز مطرح شد. پژوهش حاضر با تکیه بر مطبوعات عصر پهلوی اول و به روش توصیفی ـ تحلیلی سیر ظهور ورزش زنان در دورة رضاشاه و بسترهای پیشرفت آن را بررسی میکند. سؤال اصلی تحقیق این است که ورزش زنان با چه موانعی مواجه بود و چه عواملی به پیشرفت نسبی آتی آن یاری رساند؟ یافتههای تحقیق نشان میدهد مجموعه عواملی چون درک نادرست جامعه و حتی خود زنان از ورزش تا مدتها مانع از روی آوردن زنان به ورزش بود، اما سرانجام در نیمة دوم حکومت رضاشاه، تحت تأثیر نهادهایی چون تشکیلات پیشآهنگی، کانون بانوان، و دستورالعملهای محمدرضا پهلوی، همچون پدیدهای اجتماعی نمایان شد و رو به پیشرفت گذاشت تا آنکه حملة متفقین به ایران در شهریور 1320 این روند را تا سالها بعد متوقف نمود.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_102027_95cd72fab477854ce11bbfbca8852f51.pdf
2021-09-23
245
262
10.52547/irhj.14.2.245
ورزش زنان
رضاشاه
پیش آهنگی
کانون بانوان
ولیعهد
شهریور 1320
سیروان
خسروزاده
kiaksar612@yahoo.com
1
پژوهشگر مستقل، دکترای تاریخ ایران اسلامی.
LEAD_AUTHOR
غلامرضا
عزیزی
greaazizi@gmail.com
2
عضو هیئت علمی پژوهشکده اسناد، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران، ایران.
AUTHOR
انجل دریک، اما.اف، دانستنیهای زنان جوان، ترجمه ذبیح الله قربان، برلن، چاپخانه ایرانشهر 1306.
1
آیین ورزش. س 4 ش 2، فروردین 1317.
2
اطلاعات. 1314، 2-4 خرداد؛ س 9، ش 2491؛ س 10، ش 2521، 8 تیر. اطلاعات، س 10، ش 2752، 20 فروردین، س 10، ش 2717، 27 بهمن؛ س 10، ش 2738، 28 اسفند. اطلاعات 1315، س 10، ش 2760، 30 فروردین؛ اطلاعات، س 10، ش 2761، 31 فروردین؛ س 10، ش 2773، 12 اردیبهشت؛ س 10، ش 2805، 10 خرداد؛ س 10، ش 2815، 26 خرداد؛ س 10، ش 2831، 11 تیر؛ س 10، ش 2832، 12 تیر. 1316، س 12، ش 2316، 27 آبان؛ س 12، ش 3294، 5 آبان. اطلاعات 1316، س 12، ش 3349، 4 دیماه؛ س 12، ش 3362، 17 دیماه؛ س 1، ش 75، 17 تیر. اطلاعات 1317، س 13، ش 3634، 26 مهر؛ س 13، ش 3645، 7 آبان؛ س 13، ش 3705، 8 دیماه؛ س 13، ش 3755، 30 بهمن؛ س 13، ش 3764، 10 اسفند. اطلاعات 1318، س 13، ش 3835، 26 اردیبهشت؛ س 14، ش 4123، 16 اسفند. س 13، ش 3868، 27 خرداد؛ س 14، ش 3899، 28 خرداد؛ س 14، ش 4123، 16 اسفند. اطلاعات 1319، س 14، ش 4184، 24 اردیبهشت؛ س 15، ش 4417، 18 دیماه؛ س 15، ش 4319، 7 مهر؛ س 15، ش 4242، 20 تیر. اطلاعات 1320، س 15، ش 4493، 14 فروردین؛ س 15، ش 4510، 1 اردیبهشت؛ س 15، ش 4531، 22 اردیبهشت؛ س 15، ش 4535، 26 اردیبهشت.
3
دختران ایران. 1310، س 1، ش 2، شهریورماه.
4
راهنمای زندگی. 1319، ش 2، 9 آذر؛ ش 5.
5
سالنامة تاج ورزشی. 1351، ش 2.
6
کوشش. 1314، ش 248، 12 آبان؛ 1316، ش 153 و 154، 22 تیر؛ 1318، ش 4231، 5 اسفند؛ 1319، 20 فروردین؛ 1320، 24 تیرماه.
7
عالم نسوان. دیماه 1305، س 7، ش 1؛ ش 7 و 8؛ اردیبهشت 1306، س 7، ش 5؛ شهریور 1310، س 11، ش 6.
8
نسوان وطنخواه. 1303، س 7، ش 7؛
9
نیرو و راستی. 1322، ش 1، 15 تیر؛ ش 3، 12 مرداد؛ ش 4، 26 مرداد؛ ش5، 9 شهریور؛ ش 11، 9 آذر. 1326، ش 143، 6 خرداد؛ 1327، ش 203، 6 مرداد.
10
ORIGINAL_ARTICLE
نقش جادۀ ابریشم در پیوند نگارگری و تاریخنگاری فارسی عصر ایلخانان
تعاملات فرهنگی و هنری هزاران سالۀ ایران و چین پس از سلجوقیان گسترش یافت و در عصر مغول ـ ایلخانی به صورت فزایندهای برقرار شد. جادهها در فرمانروایی واحدی درآمدند و صحرانوردان تحت تأثیر فرهنگها و تمدنها و فرهنگهای چین، آسیای مرکزی، ایران و قفقاز قرار گرفتند. از میان هنرهای گوناگون، نگارگری و کتابآرایی در قلمرو سرزمینهای اسلامی، از آن میان در گسترۀ فرهنگی ایرانزمین از این روند تأثیر بهسزایی یافت. از سدۀ هفتم قمری (14 م) و به ویژه در اواخر عصر ایلخانان، بین نگارگری و کتابآرایی با حوزههای گوناگون علمی بهویژه تاریخنگاری و ادبیات پیوند برقرار شد و در عصر تیموریان و صفویان به اوج رسید. برچیدهشدن خلافت عباسی و موانع فرهنگی و سیاسی ناشی از آن، در آفرینشهای هنری و پیوند هنر با تاریخنگاری و ادبیات در مکتب نگارگری تبریز و دیگر مکاتب هنری ایرانی در این دوره تأثیر به سزایی داشته است. مولفههایی مانند حکمرانی ایرانی، اندیشۀ ایرانشهری، فرۀ ایزدی، اساطیر ایرانی، تاریخ و میراث روایی ایرانیان، و تاریخنگاری جهانی زمینهساز مینیاتورها در متون گوناگون تاریخنگاری، ادبی و علوم طبیعی شد. در این پژوهش بر پایۀ تبیین تاریخی و روش میانرشتهای بین تاریخ فرهنگی، تاریخ هنر و تاریخنگاری، علتهای موثر در کاربرد نگارگری در تاریخنگاری و ادبیات عصر ایلخانی بررسی میشود.
https://irhj.sbu.ac.ir/article_102042_b3966044974ec5a83a2e60fd9fc2013f.pdf
2021-09-23
263
289
10.52547/irhj.14.2.263
تبارشناسی فرهنگی
نگارگری
کتابت
تاریخنگاری فارسی
ایرانزمین
ایلخانان
علیرضا
ذوالقدر
a_zolghadr@sbu.ac.ir
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه شهیدبهشتی، تهران، ایران.
AUTHOR
حسن
باستانی راد
h-bastanirad@sbu.ac.ir
2
استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
LEAD_AUTHOR
آذرفرنبغ، فرخزاد. کتاب سوم دینکرد. به اهتمام فریدون فضیلت. تهران: فرهنگ دهخدا، 1381.
1
آرنولد، تامس. «تاثیر شعر و کلام بر نقاشی ایران.» سیر و صور نقاشی ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی، 1378.
2
آغداشلو، آیدین. «نگارگری قدیم و نگارگری جدید.» حرفه هنرمند. ش11. بهار 1384. ص 102-113.
3
آیتالهی، حبیبالله. «وجوه افتراق و اشتراک در مبانی زیبایی شناسی، سبکها و ارزشها در هنر ایرانی ـ اسلامی و در هنر معاصر غرب»، سایه طوبی، به کوشش حبیبالله صادقی. تهران : فرهنگستان هنر، 1379. ص 41 - 49.
4
آیتی، عبدالمحمد. تحریر تاریخ وصاف. تهران: علمی، 1346.
5
اتینگهاوزن، ریچارد و الگ گرابر. هنر و معماری اسلامی (650 ـ 1250). ج1. تهران: سمت، 1382.
6
احمدی، حسین. تاریخ فرهنگی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1398 .
7
اصلانی، هاله. «تأثیر نگارگری چین بر تصاویر کتاب منافعالحیوان ابن بختیشوع در دوره ایلخانی.» پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر: 1395.
8
اقبال، عباس. تاریخ مغول. تهران: امیرکبیر، 1384.
9
اللهیاری. فریدون. «بازنمایی مفهوم ایران در جامع التواریخ خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی.» مطالعات ملی. س 4. ش 1. پاییز 1382. ص56.
10
الیاده، میرچا. چشماندازهای اسطوره. ترجمه جلال ستاری. تهران: توس، 1362.
11
الیاده، میرچا. نمادپردازی امر قدسی و هنر. ترجمه محمدکاظم مهاجری. تهران: کتاب پارسه، 1394.
12
باستانی پاریزی، محمدابراهیم. «راه ابریشم یا اژدهای هفتسر.» تحقیقات اقتصادی. شماره 23 و 24. پاییز و زمستان 1349.
13
باستانی راد، حسن. «نقش فرهنگ و زربفت ایرانی در نامگذاری جادۀ ابریشم.» مطالعات تاریخ فرهنگی. س10. ش 38. زمستان 1397. ص 25 ـ 51.
14
باستانی راد، حسن. ایران پل میانفرهنگی تعاملات بینالمللی جاده ابریشم. تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه، سمرقند: موسسه بینالمللی مطالعات آسیای مرکزی (ایکاس)، 1396.
15
برک،پیتر. تاریخ فرهنگی. ترجمه نعمتالله فاضلی و مرتضی قلیچ. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام، 1389.
16
بناکتی، ابوسلیمان بن داود. تاریخ بناکتی (روضه اولی الالباب فی معرفه التواریخ والانساب). به کوشش دکتر جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی، 1348.
17
بهار، مهرداد. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه، 1376.
18
بینیون، لارنس و دیگران. سیر تاریخ نقاشی ایرانی. ترجمه محمد ایرانمنش. تهران: امیرکبیر، 1383.
19
بینیون، لارنس. «خصایص زیبایی در نقاشی ایران.» سیر و صور نقاشی ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی، 1378.
20
پاکباز، رویین. نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین، 1385.
21
پطروشفسکی، ایلیا پطرویچ و دیگران. تاریخ اجتماعی ـ اقتصادی ایران در دوره مغول. ترجمه یعقوب آژند. تهران: اطلاعات، 1366.
22
پوپ،آرتور و فیلیس اکرمن. سیری در هنر ایران. زیرنظر سیروس پرهام. تهران: انتشارات علمیوفرهنگی، 1387.
23
ناصر تکمیل همایون، «که فرهنگ آرایش جان بود». پل فیروزه. س 1، ش 1 (پاییز 1380)، ص 109 ـ 117.
24
ثاقب فر، مرتضی. شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران. تهران: قطره، 1388.
25
جوینی، عطاملکبن محمد. تاریخ جهانگشا. به تصحیح محمدبنعبدالوهاب قزوینی. تهران: هرمس، 1399.
26
رایس، دیوید تالبوت. هنر اسلامی. ترجمه ماهملک بهار. تهران: علمی و فرهنگی، 1375.
27
رستم وندی، تقی. اندیشه ایرانشهری در عصر اسلامی. تهران: امیر کبیر، 1388.
28
رضایی راد، محمد. مبانی اندیشه سیاسی در خرد مزدایی. تهران: طرح نو، 1379.
29
رضی، هاشم. حکمت خسروانی. تهران: بهجت، 1379.
30
سلطانکاشفی، جلالالدین، هادوینیا، عاصمه. «نگاهی به وجه اساطیری ـ آئینی شیر و گاو در دو نسخه از کلیله و دمنه، دوره ایلخانی و تیموری.» جلوه هنر. ش 14. پاییز و زمستان 1394. ص 17 ـ 24.
31
صیامیانگرجی، زهیر. «تبارشناسی ایرانگرایی فرهنگی در سنت تاریخنگاری ایرانی ـ اسلامی تا عهد تیموری.» فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام. ش3، زمستان 1388، ص 77 ـ102
32
ظهیری ناو، بیژن؛ نواختیمقدم، امین؛ ممیزاده، مریم؛ «سیر تداوم اندیشههای ایرانشهری در کلیله و دمنه.» پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی. س 2. ش 3. پاییز 1389. ص 77 ـ 96.
33
علویزاد، فرزانه و سلمان ساکت و عبدالله رادمرد. «نقش ابیات شاهنامه در انسجام متن تاریخ جهانگشا.» جستارهای ادبی. ش 171. زمستان 1389. ص 67 ـ 107.
34
فرنبغ دادگی. بندهش. ترجمه مهرداد بهار. تهران: توس، 1397.
35
قادری، حاتم. «اندیشه ایرانشهری (مختصات و مولفههای مفهومی.» علوم انسانی دانشگاه الزهرا. س16. ش 59. تابستان 1385. ص 123 ـ 148.
36
القاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد. تاریخ الجایتو. به اهتمام مهین همبلی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348.
37
کنبای، شیلار. نقاشی ایران. ترجمه مهدی حسینی. تهران: دانشگاه هنر، 1378.
38
کونل، ارنست. «تاریخ نگارگری و طراحی.» سیر و صور نقاشی ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی، 1378.
39
گرابار، الگ. «مینیاتورهای ایرانی: مصورسازی یا نقاشی». حضور ایرانیان در جهان اسلام. به کوشش ریچارد هوانسیان و جورج صباغ، ترجمۀ فریدون بدرهای. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1381. ص 267 ـ 300.
40
گرابر، اُ. «هنرهای تجسمی.» تاریخ ایران پژوهش دانشگاه کمبریج. ترجمه حسن انوشه، ج5. تهران: امیرکبیر، 1389.
41
گروبه، ارنست. سفال اسلامی. ترجمۀ فرحناز حائری. ج7، تهران: نشر کارنگ، 1384.
42
گودرزی، مرتضی. تاریخ نقاشی ایران. تهران: سمت، 1395.
43
لاپیدوس، آیرام. تاریخ جوامع اسلامی. ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد: آستان قدس رضوی، 1376.
44
اللهیاری، فریدون. «بازنمایی مفهوم ایران در جامع التواریخ خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی.» مطالعات ملی، س 4. ش 1. پاییز 1382. ص 68 ـ 47.
45
مستوفی، حمدالله. تاریخ گزیده. به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی. تهران: امیر کبیر، 1362.
46
معینی علمداری، جهانگیر.« هویت، روایت و تاریخ در ایران». ایران: هویت. ملیت. قومیت. به کوشش حمید احمدی. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 1383.
47
منشی، ابوالمعالی نصرالله. کلیله و دمنه. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: نگاه، 1389.
48
نسوی، شهابالدین. نفثهالمصدور. تصحیح دکتر امیرحسین یزدگردی. تهران: توس، 1381.
49
نصر، سیدحسین. «عالم خیال و مفهوم فضا در مینیاتور ایرانی.» مجموعه مقالات سیدحسین نصر. ج1. تهران: سروش،1386.
50
نظامالملک، خواجه ابوعلی حسن بن علی. سیرالملوک. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار، 1385.
51
وصاف، عبدالله بن فضل الله. تاریخ وصاف الحضره. تصحیح و تعلیق دکتر علیرضا حاجیان نژاد، ج4. تهران: دانشگاه تهران، 1388.
52
ویلسون، ج کریستی. تاریخ صنایع ایران. ترجمه عبدالله فریار. تهران: فرهنگسرا، 1366.
53
همدانی، خواجه رشیدالدین فضل الله. جامع التواریخ. به تصحیح و تحشیه محمد روشن و مصطفی موسوی. تهران: البرز، 1373.
54
یشتها. نقدو تفسیر ابراهیم پورداود. تهران: اساطیر، 1377.
55
Abouali, Ladan. Iran China Visual Tradition Encounter: Furniture Design. Nanjing: Nanjing Normal University, 2020.
56
Berlekamp, Persis. “Painting as Persuasion: A Visual Defense of Alchemy in an Islamic Manuscript of the Mongol Period.” Muqarnas. Vol. 20. Brill; 2003. pp. 35-59.
57
David J, Roxburgh. “Persianate Arts of the Book in Iran and Central Asia,” A Companion to Islamic Art and Architecture. Edited by Finbarr Barry Flood, Gülru Necipoğlu. New York: Wiley, 2017. P. 668 - 690
58
Kouymjian, Dickran. “Chinese Elements in Armenian Miniature Painting in the Mongol Persiod.” Armenian Studies: In Memoriam Haig Berberian, Lisbon, 1986. pp. 415 - 468.
59
Natif, Mika. “Rashīd al-Dīn’s Alter Ego: The Seven Paintings of Moses in the Jāmiʿ al-tawārīkh,” Rashīd al-Dīn. Agent and Mediator of Cultural Exchanges in Ilkhanid Iran.Warburg Institute Colloquia 24, 2013, 15 – 37.
60
Yuka Kadoi,Tomoko Masuya. “Chinese and Turko-Mongol Elements in Ilkhanid and Timurid Arts.” A Companion to Islamic Art and Architecture, Edited by Finbarr Barry Flood, Gülru Necipoğlu. New York: Wiley, 2017, P. 636 – 667.
61