TY - JOUR ID - 103281 TI - خاستگاه میان‌رودانی تصویر شیطان در آیین‌های گنوسی و زروانی JO - مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران JA - IRHJ LA - fa SN - 2008-7357 AU - حسینی, سید توفیق AD - استادیار گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران. Y1 - 2023 PY - 2023 VL - 16 IS - 1 SP - 17 EP - 33 KW - کیش مانوی" KW - کیش‌های گنوسی" KW - کیش زروانی" KW - آموزه شر" KW - " KW - تصویر شیطان" DO - 10.48308/irhj.2023.103281 N2 - آموزۀ باور به شر اندیشه­ای دیرپا و کهن در آیین­های بشری است. به نظر می­رسد پنداشت عدم تعادل و تباهی در هستی بنیادی­ترین ریشۀ اندیشه شر بوده باشد. در تاریخ ادیان مشخص­ترین تصویر مفهوم شر تجسم ذات شیطان است. البته این نکته قابل ذکر است که تصاویر و بن­مایه­های مفهوم شر در طول تاریخ همواره گوناگون و ناهمسان بوده­اند. این گوناگونی نشان از ناهمگونی فهم و پنداشت ریشه­های اندیشۀ شر نزد بشر دارد. برخی از پژوهشگران بر این باورند که بن­مایه­های تصویری و مفهومی در اندیشه­های بشر ارتباطی نزدیک با هم دارند. بر این مبنا که هر تصویر، همچون واژه که دربردارندۀ یک دال و مدلول است، حاوی یک بن­مایۀ مفهومی ویژه است. از این رو، تصویر شیطان نیز بی­تردید حاوی اندیشه­ای پنهان در روایت آیینی از مفهوم شر و شیطان است. برای نمونه، تصویر شیطان در متون گنوسی حاوی اندیشۀ مفهوم میان­رودانی از شر است که خود مؤید این امر است که نه فقط تصویر شیطان بلکه بن­مایۀ مفهومی روایت شر و چیستی حضور شر در هستی در این آیین­ها باید ریشه در اساطیر میان­رودانی داشته باشد. بر این مبنا، این پژوهش درصدد است براساس رویکرد تحلیلی و توصیفی منابع دست اول مانوی، گنوسی و میان­رودانی به بررسی و واکاوی ریشه­های تصویر و پندار شیطان در آیین­های گنوسی بپردازد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد بن­مایه­ها، مفاهیم و تصویر شیطان در این کیش­ها ریشه­ای میان­رودانی دارد که در باورهای گنوسی به صورت اسطورۀ شیطان به تصویر درآمده است. UR - https://irhj.sbu.ac.ir/article_103281.html L1 - https://irhj.sbu.ac.ir/article_103281_43944a8fdb8fb52100e37150f7ec7625.pdf ER -