TY - JOUR ID - 95695 TI - خاستگاه برآمدن اهوره‌مزدا در کتیبه‌های هخامنشی JO - مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران JA - IRHJ LA - fa SN - 2008-7357 AU - افکنده, احسان AD - دانشگاه شهید بهشتی Y1 - 2018 PY - 2018 VL - 11 IS - 1 SP - 57 EP - 76 KW - اهوره‌مزدا KW - داریوش KW - بیستون KW - خدای آسمان KW - میان‌رودان DO - N2 - بررسی کتیبة سلطنتی داریوش در بیستون (DB) به ما نشان می‌دهد که نام خدای بزرگ پارسیان اهوره‌مزدا یکی از پربسامدترین واژه‌های به‌کاررفته در کتیبه است و به همین ترتیب، وی در این کتیبه و دیگر کتیبه‌های هخامنشی نقشی بسیار فعال را ایفا می‌کند. به‌عبارت‌دیگر می‌توان او را خدای حامی داریوش، دودمان شاهی و از همه مهم‌تر خدای مشروعیت‌بخش سلطنت هخامنشیان قلمداد کرد. اهمیت این خدا در کتیبه‌ها در حالی است که وی در گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید برخلاف دیگر خدایان حضوری کم‌رنگ دارد. عموماً اطلاق چنین نقشی به اهوره‌مزدا از سوی محققان با زرتشتی بودن هخامنشیان و یا وام‌گیری آنان از متون اوستایی توجیه می‌شود. به‌رغم این توجیه، سنجش عناصر دینی کتیبه‌های هخامنشی و متون اوستای کهن تفاوت‌های بنیادینی را میان این دو نشان می‌دهد و بنابراین باید در جستجوی خاستگاهی دیگر برای اهمیت اهوره‌مزدا در این کتیبه‌ها بود.مقالة حاضر با بررسی مجدد متون معاصر با هخامنشیان که حاوی اطلاعاتی در خصوص دین پارسی هستند در تلاش است تا خاستگاه اهوره‌مزدای دین پارسی و دلایل اعتلای وی در کتیبه‌های سلطنتی را نشان دهد. بررسی و مقایسة کتیبه‌های هخامنشی، متون کهن هندوایرانی و دیگر منابع نشان می‌دهد که پرستش اهوره‌مزدا احتمالاً گونه‌ای پیش زرتشتی از مزداپرستی است که در آن اهوره‌مزدا تنها به‌عنوان خدای آسمان پرستیده می‌شد. درواقع، اعتلای اهوره‌مزدا و برکشیده شدن وی که نخستین بار در کتیبة بیستون قابل‌مشاهده است توسط داریوش برای مقابله با بحران مشروعیت سلطنت خود انجام شد تا داریوش بتواند سلطنت خود را –در غیاب حق جانشینی موروثی- گزینش آسمانی نشان دهد. گذشته از آن، به نظر می‌رسد که چنین تصویری از اهوره‌مزدا با الگوبرداری از مضامین سیاسی میان‌رودانی اتخاذ شده است که چنین رویکردی در آن قدمتی دیرینه داشت. UR - https://irhj.sbu.ac.ir/article_95695.html L1 - https://irhj.sbu.ac.ir/article_95695_ca401fdf4c6a7edb9849602b106769cb.pdf ER -