2024-03-28T18:13:26Z
https://irhj.sbu.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=13856
مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران
تاریخ ایران
2008-7357
2008-7357
1392
6
2
جنبش مشروطهخواهی ایرانیان؛ خیالی ناممکن یا برنامهای ناتمام
محمد علی
اکبری
جنبش مشروطهخواهی مردم ایران، از زوایای مختلفی مورد بررسی محققان قرار گرفته است. با این حال این واقعۀ مهم از جهت انطباق با زمانه و افق تاریخی ایران کمتر مورد کندوکاو قرار گرفته است. اندک تحقیقات موجود در این زمینه به دو مشرب نظری تعلق دارد؛ در یک مشرب نظری مشروطیت واردۀ خارجی در نظر گرفته میشود که فاقد هر گونه تجانس مضمونی و انطباق اجتماعی با زمینۀ تاریخی ایران است و لذا شکست کوششهای فعالان مشروطهخواه برای برقرار ساختن چنین نظام سیاسی از ابتدا محتوم بود. در مشرب دوم ناکامی جنبش مشروطیت به عوامل بیرونی، مداخلات خارجیان و ضعف رهبران سیاسی نسبت داده میشود. بر این اساس، پرسش اصلی مقالۀ حاضر را میتوان بدین ترتیب صورتبندی کرد که ناکامی و شکست جنبش مشروطیت در برقراری نظام سیاسی دموکراتیک ناشی از ناهمزمانی تاریخی این خواست با واقعیتهای عینی- ذهنی ایران بود و یا میتوان الگوی تبیینی جایگزینی را در برابر این نظریه مطرح کرد؟ روش تحقیق در بحث حاضر روشی ترکیبی است و همزمان از روش تحقیق تاریخی و روش تبیین علّی استفاده شده است. یافتههای تحقیق دو نکتۀ اصلی در پاسخ به پرسش تحقیق معلوم ساخت. نخست آن که الگوی ناممکنیِ مشروطیت علیرغم برخورداری از تواناییهایی برای تبیین ناکامی مشروطیت، به دلیل رویکرد تقلیلگرا از توضیح بخشهای دیگری از واقعیت تاریخی ناتوان است. دوم این که الگوی رقیب یعنی الگوی ناتمامی، ضمن تبیین مناسب نارساییهای ساختاری موجود، پروژۀ مشروطیت را برنامۀ تحول سیاسیای میانگارد که همچنان در افق تاریخ معاصر ایران گشوده است.
جنبش مشروطیت
ایران
فرجامشناسی
پروژۀ ناممکن
برنامۀ ناتمام
امتناعگرایی فلسفی
دموکراتیزاسیون
سازهگرایی
2013
10
23
1
16
https://irhj.sbu.ac.ir/article_94972_07a1f123af375039ec81cde3feb6b3fc.pdf
مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران
تاریخ ایران
2008-7357
2008-7357
1392
6
2
آزاد (āzād) و آزادان (āzādān)؛ منشأ و تحول آن از ایرانی باستان به ایرانی میانة غربی
پدرام
جم
مقالة حاضر به بررسی واژة ایرانی کهن āzāta، سیر تحول معنایی آن در گذر زمان از ایرانی باستان به ایرانی میانة غربی، و تا زمان رواج فارسی نو میپردازد و با ارائة شواهد مربوطه از دورة باستان (اوستا) و میانة (پارتی و فارسی میانه) زبانهای ایرانی، تحول و گسترش معنایی این واژه را بررسی میکند. در این بررسی نشان داده شده که مفهوم آزاد به معنای «رها و غیرمقید» که در بیشتر اوقات بر دیگر مفاهیم این واژه سایه افکنده و به تعابیر نادرستی از منشأ āzādān (گروه نجبا) در دورة ساسانی انجامیده، در حقیقت تحولی ثانویه در عرصة معناشناختی آن است و ریشة این گسترش معنایی در یک سنت کهن ایرانی نهفته است، سنتی که طی آن ممکن بود بنا به دلایل و تحت شرایطی، افراد وابسته (بندگان) به عضویت خاندان مخدوم خود درآیند.
آزاد
بنده
فارسی میانه
اشرافیت ساسانی
تحول و گسترش معناشناختی
2013
10
23
17
54
https://irhj.sbu.ac.ir/article_94967_3ff02a89b3ee8a549848297cc1024da8.pdf
مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران
تاریخ ایران
2008-7357
2008-7357
1392
6
2
بازخوانی مؤلفههای مدرنیته در عصر قاجار بر اساس روزنامۀ تمدن
مهدیه
حمزهئی
محمدمهدی
فرقانی
مدرنیته در غرب، محصول جستوجوی روشنگرانه در زمینههای مختلف فکری بود. این جستوجو از رنسانس آغاز شد و پس از اصلاحات فکری و دینی و انقلاب صنعتی، مدرنیته به عنوان محصول این فرایند رخ نمود. رسانههای چاپی، به عنوان میانجی اطلاعات و آگاهیها، نقش بسزایی در پیدایش دانش، فرهنگ و بینش جدید، و بهطور کلی، شکلگیری مدرنیته ایفا کردند. در ایران، پیش از وقوع انقلاب مشروطه، مؤلفههای سازنده مدرنیته از سوی منابع مختلف، مطرح و در انقلاب مشروطه، برخی از آنها مانند آزادی و قانون به خواست اصلی مشروطهخواهان تبدیل شدند. یکی از منابعی که در شناخت جامعه نسبت به این مؤلفهها نقش داشت، مطبوعات بودند که در این مقطع از تاریخ، رسانه اصلی کشور محسوب میشدند. از این رو، در صدد بازخوانی نحوه انعکاس مؤلفههای مدرنیته در نشریات سالهای 1330 ـ 1320 ه.ق برآمدهایم. مقاله حاضر با استفاده از چارچوب مفهومی مبتنی بر مفهوم مدرنیته، مطالعات نظری مبتنی بر نظریههای مدرنیته و میانجیگری رسانهها و مدرنیته بومی، با روش تحلیل محتوای کیفی، محتوای روزنامۀ تمدن سال 1325 ه.ق را بررسی کردهاست. 12 شماره از تمدن با نمونهگیری به روش سیستماتیک انتخاب و به لحاظ متغیرهای مؤلفههای مدرنیته در مطلب، جهتگیری نسبت به هر یک از مؤلفهها، منابع مشروعیت ساز و دلالتهای ضمنی تحلیل کیفی شدهاست. نتایج نشان میدهد عمدتاً آرمانهای اجتماعی انسان مدرن در این نشریه انعکاس یافتهاست؛ جهتگیری نسبت به مؤلفهها با آنچه در غرب پذیرفته شدهاست، انطباق کامل ندارد. از منابع مذهبی و سنتهای ایرانی برای مشروعیتبخشی به استدلالها پیرامون پذیرش یا طرد مؤلفهها استفاده شده و دلالتهای ضمنی، مبین شرایط اجتماعی کشور است که متن در آن تولید شده و هر مؤلفهای، با توجه به ویژگیهای این بافت اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفتهاست.
مطبوعات
قاجار
مدرنیته
میانجیگری رسانهها
مدرنیته بومی
2013
10
23
55
94
https://irhj.sbu.ac.ir/article_94961_0564e6b50079ab9a1acf8b842ba0cbdf.pdf
مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران
تاریخ ایران
2008-7357
2008-7357
1392
6
2
تأثیر حضور ایرانیان در ساختار قدرت سیاسی خلافت بر تحولات فرهنگی سدههای نخستین اسلامی
نیره
دلیر
منصوره
کریمی قهی
پس از تسلط اعراب بر ایران واکنشهای متفاوتی مانند مبارزه علیه اقتدار رسمی، مباحثات نظری و چالش با مسلمانان ازسوی ایرانیان بروز کرد. گروهی نیز ضمن پذیرش اسلام، کوشیدند با نفوذ در ساختار قدرت سیاسی خلافت، با رونق فرهنگی جامعه از زوال فرهنگ ایران جلوگیری کنند. مسأله اصلی این مقاله بررسی رابطه تراکم قدرت در دست ایرانیان ذینفوذ در ساختار قدرت سیاسی خلافت با تحولات فرهنگی جامعه اسلامی است. این بررسی نشان میدهد حضور گسترده خاندانهای ایرانی در ساخت قدرت خلافت عباسی، موجب فعال شدن آنان در عرصه سیاستگذاریهای فرهنگی شد. ایرانیان علاوه بر امور سیاسی، اقتصادی، مذهبی و تکوین زیرساختهای اداری، در رونق فرهنگی و اندیشههای علمی و توسعه صنایع وابسته به علم و کتابت مانند کاغذ و قلم نقش مهمی ایفا کردند. این مقاله بر اساس روش تبیین تاریخی بر آن است تا دستاوردها و رونق فرهنگی و علمی را به تأثیر از حضور ایرانیان در قدرت سیاسی خلافت بررسی کند.
ایرانیان
خلافت اسلامی
تحولات فرهنگی
مراکز علمی
ساختار قدرت
2013
10
23
95
116
https://irhj.sbu.ac.ir/article_94951_d93626f283253732f56bbdd2e36cd6ce.pdf
مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران
تاریخ ایران
2008-7357
2008-7357
1392
6
2
مطالعۀ تطبیقی ساختار اجتماعی ایران و قفقاز در دورههای اشکانی و ساسانی با تکیه بر منابع تاریخی قفقازی
روزبه
زرینکوب
علی
علیبابایی درمنی
آثار مورخان قفقازی در دورۀ باستان، در بردارندۀ نشانههایی از تقسیمبندی جوامع ساکن در قفقاز در آن دوران است. هرچند در این آثار بر ساختار اشراف محور جوامع قفقازی تاکید شدهاست، با این حال حاوی شواهدی از زندگی طبقات فرودست جوامع قفقازی در دورۀ باستان نیز میباشد. در این جستار از آثار مورخان ارمنی و گرجی، چون موسی خورنی، پاستوس بوزند، غازار پارپتسی، لئونتی مرولی و داسخورانتسی یاری گرفته شده و همچنین در کنار بررسی این منابع کوشش شده است تا با بهرهگیری از منابع همزمان رومی و ایرانی میانه، ساختار جوامع قفقازی با ساختار متناظر ایران پارتی و ساسانی مقایسه شود، تا از این طریق تصویر روشنتری از جوامع قفقازی روزگار باستان به دست آید. در این بررسی، این نتیجه به دست آمد که ساختار اجتماعی سرزمین قفقاز در دورههای اشکانی و ساسانی مشابه ساختار سهگانۀ اجتماعی ایران در این دورهها بوده است. ساختاری که از 3 طبقۀ فرمانروایان، رزمآوران و کشاورزان تشکیل شده بود.
قفقاز
ساختار اجتماعی
ایران
منابع گرجی و ارمنی
2013
10
23
117
138
https://irhj.sbu.ac.ir/article_94948_861dd504afebee09363751eb7ad926d9.pdf
مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران
تاریخ ایران
2008-7357
2008-7357
1392
6
2
پیامد انعقاد قرارداد تصفیه محاسبات تجاری ایران و آلمان نازی بر سیاستگذاریهای اقتصاد حکومت پهلوی در بخش کشاورزی
سید حسن
شجاعی دیوکلائی
بحران اقتصادی 1929 موجب کاهش درآمد ناشی از صدور مواد اولیه در ایران شد. در نتیجه این وضعیت ایران ناچار شد تا به منظور تأمین هزینههای مورد نیاز واردات کالاهای مصرفی خود به اجرای سیاست صنعتیسازی دست بزند. در چنین شرایطی ایران به سوی برقراری روابط اقتصادی با آلمان نازی که در صدد تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنایع جنگی خود بود سوق داده شد تا از این طریق علاوه بر فروش مواد اولیه، ماشینآلات مورد نیاز صنایع خود را تأمین کند. درپی این نیاز متقابل بود که قرارداد تصفیه محاسبات تجاری میان ایران و آلمان منعقد شد. انعقاد این قرارداد علاوه بر بخش صنعت پیامدهای مهمی در سیاست-گذاریهای حکومت پهلوی در سایر بخشهای اقتصادی از جمله بخش کشاورزی داشت. مقاله حاضر در صدد است تا با استفاده از روش تاریخی و با بهکارگیری اسناد و مدارک آرشیوی، کتابها، روزنامهها و مجلات عصر پهلوی اول به بررسی پیامدهای انعقاد این قرارداد بر سیاستهای حکومت پهلوی در بخش کشاورزی بپردازد. اولویت یافتن بخش کشاورزی در سیاستهای اقتصادی حکومت با هدف توسعه کشاورزی تجاری جهت تأمین مطالبات مواد اولیه آلمان و خارج شدن سیاست صنعتیسازی از اولویت برنامههای اقتصادی حکومت از جمله پیامدهای انعقاد قرارداد تصفیه محاسبات تجاری میان دو کشور بود.
ایران
آلمان نازی
قرارداد تصفیه محاسبات تجاری
اقتصاد کشاورزی
2013
10
23
139
160
https://irhj.sbu.ac.ir/article_94941_9e29b5a0fd79a292d2c618b2a3a48693.pdf
مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران
تاریخ ایران
2008-7357
2008-7357
1392
6
2
واژههای دخیل عربی در کهنترین متنهای فارسی نو بر اساس دستنویسهای مانویِ تورفان
محمد
شکری فومشی
در این مقاله نمونههایی از متغیرات سبکیِ خط مانوی در میان دستنویسهای مانویِ تورفان بررسی شده است. برخی واژهها از زبان عربی در دستنویسهای متون فارسی نو به خط مخصوص مانوی به کار رفته و در این مقاله معرفی میشوند. یکی از دستنویسهای مانوی همزمان با کهنترین متونِ به اصطلاح فارسیِ کلاسیک مورد توجه قرار گرفته و بررسی دیگر قطعات همسو با آن، به شناسایی کهنترین واژگان دخیل عربی ـ حدود 90 واژه ـ در نخستین متون فارسی نو انجامید. همچنین بسیاری از متغیرات سبکشناختیِ چندنویسه در دستنویس های متأخر مانوی و به ویژه برخی از حلقه های مفقودشده در فرآیندِ تحول پلاستیکِ خط مانوی، نیز بازشناسی شده است.
فارسی نو
خط مانوی
زبان عربی
تورفان
2013
10
23
161
210
https://irhj.sbu.ac.ir/article_94932_60589f945452eb71191d6a1701ed121e.pdf
مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران
تاریخ ایران
2008-7357
2008-7357
1392
6
2
مناسبات دولت باگراتیدی با دولت ایلخانان
جواد
عباسی
مریم
محمدی
گرجستان از مناطقی بود که به جهت موقعیت حساس جغرافیایی و تا حدودی مذهبی آن در امپراتوری مغول اهمیت ویژهای یافت. با تأسیس حکومت ایلخانی و رویارویی آن با اردوی زرین در دشت قپچاق این اهمیت دوچندان شد. از سوی دیگر مجموعهای از عوامل سیاسی، نظامی و اجتماعی در منطقه و در کل قلمرو ایلخانی موجب شد تا این حکومت به تداوم حاکمیت خاندانهای محلی در این منطقه رضایت داده و از تلاش برای الحاق کامل آن به قلمرو ایلخانی پرهیز کنند. در چنین شرایطی بود که نقش حکومت محلی گرجستان، یعنی پادشاهی باگراتیدی، نوع مناسبات آن با حکومت ایلخانی و تحولات ناشی از این مناسبات نیز از اهمیت تاریخی قابل توجهی برخوردار گردید. از این رهگذر بود که تحولات سیاسی گرجستان، تابعی از وضعیت حکومت ایلخانی و به ویژه مناسبات آن با اردوی زرین شد. بر این اساس، مقاله حاضر به دنبال تبیین و تحلیل تحولات سیاسی گرجستان از منظر مناسبات آن با حکومت ایلخانی و در پی پاسخ به این پرسش است که گرجستان از نظر سیاسی در این دوره چه وضعیتی داشته و این وضعیت، تحت تأثیر چه عواملی بوده است؟ یافتهها نشان میدهد که ایلخانان از یک سو برای حفظ سلطه خود بر این منطقه مهم به شاهان تابع باگراتیدی به عنوان قدرت برتر سیاسی منطقه نیاز داشتند و از طرف دیگر میکوشیدند به اشکال مختلف از قدرتیابی بیش از حد آنان جلوگیری نمایند.
ایلخانان
گرجستان
سلسله باگراتیدی
مناسبات سیاسی
2013
10
23
211
240
https://irhj.sbu.ac.ir/article_94916_3f609df13aeccdf25c64a68d75c3f428.pdf