مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران - مقالات آماده انتشار

بخشودگی مالیاتی و خدماتی طایفۀ بنی‌اسد سیرجان در اسناد دورۀ صفویه

حسن باستانی راد؛ محسن اسدی زیدآبادی

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 65-87

چکیده

طایفۀ بنی‌اسد به دلیل اقدام گروهی از آنان در دفن شهدای کربلا پس از عاشورا، به شهرتی نیکو در میان مسلمانان و به‌ویژه شیعیان رسیدند. گروه‌هایی از این طایفه در طی فتوح اسلامی به ایران آمدند و در برخی از ... بیشتر طایفۀ بنی‌اسد به دلیل اقدام گروهی از آنان در دفن شهدای کربلا پس از عاشورا، به شهرتی نیکو در میان مسلمانان و به‌ویژه شیعیان رسیدند. گروه‌هایی از این طایفه در طی فتوح اسلامی به ایران آمدند و در برخی از ولایات و به ویژه در بخش‌های شرقی فارس، غرب کرمان و پیرامون بیرجند ساکن شدند؛ سیرجان و برخی از روستاهای پیرامونی آن مسکن اصلی این طایفه است. اسنادی از طایفۀ بنی‌اسد سیرجان به‌دست آمده که مربوط به دورۀ صفویه و به ویژه شاه‌عباس یکم است. بر اساس این اسناد، طایفه بنی‌اسد به پاس تدفین شهدای کربلا از پرداخت هرگونه مالوجهات دیوانی مانند عوارضات و اخراجات و نیز انجام خدمات اجباری معاف و حکام، تیولداران، داروغگان و کلانتران موظف به اجرای فرامین شاه صفوی در خصوص این طایفه شده‌اند. این اسناد بیان‌کنندۀ گوشه‌ای از سنت‌های اجتماعی و فرهنگی عصر صفویه در قبال گروهی مورد احترام است و نگاه حکومت مرکزی را نسبت به نشانه‌های برجای‌مانده شیعی در ایران تبیین می‌نماید. امروزه طایفۀ بنی‌اسد در سیرجان به استناد همین اسناد خود را وارث نیاکان‌شان در روز پس از عاشورا می‌دانند، کاروان‌های شبیه‌سازی شده حرکت می‌دهند و مراسم تعزیه برای دفن شهدای کربلا برگزار می‌کنند. این مقاله در دوبخش اصلی تدوین شده است: در آغاز تحولات تاریخی این طایفه بر اساس روش تاریخی بررسی و تبیین می‌شود و سپس بر اساس روش اکتشافی اسناد را بررسی و بازخوانی می‌کند تا بتواند مبتنی بر این دستاوردها، در نتیجه‌گیری به تأویل و تفسیر اسناد بپردازد.Abstract Banī Asad tribe won a good reputation among Muslims, especially Shi’a, because some of them buried the martyrs of Karbala after Ashura. Some groups of this tribe came to Iran during the Islamic conquests and settled in some provinces, particularly in parts of eastern Fars, western Kerman, and Birjand. Sirjan and some of its surrounding villages is the main residence of this tribe. Some documents are obtained from Banī Asad tribe in Sirjan, relating to Safavid period, especially Shah Abbas era. According to these documents, Banī Asad were exempt from taxing, by that reason that their great grandparents buried the martyrs of Karbala. They were exempt from paying court taxes or and wealth (Mālojahāt) such as charges, dues, taxes and exempt of duty and servitude. The governors were obligated to perform command of Safavid Shah about this tribe. These documents express some of Safavid social and cultural traditions regarding a respected group, and governmental point of view toward Shi'i symbols in Iran. Nowadays in Sirjan based on the same document, Bani Asad introduce themselves as descendents of their ancestors in the day after 'Ashura. They move convoys and play Ta'ziay (passion play) of burial of Karbala martyrs. The present research consists of two parts. Firstly, the historical evolutions of this tribe will be studied, and secondly, the documents will be examined and studies with explorative method in order to construe the documents.Keywords: Bani Asad, Arab Tribes, Sirjan Nomads, Safavid Taxing, Regional History, Historical Ethnography, Tax.

قزلباش اصطلاح منفور عصر شاه اسماعیل زمینه‌های تاریخی پدیداری اصطلاح قزلباش و پی‌آمدهای ناشی از به‌کارگیری آن

عطاالله حسنی

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1395، ، صفحه 69-114

چکیده

صفوی شیوع داشته ‌است. به کارگیری اصطلاح «قزلباش» توسط مورخان پس از شاه اسماعیل برای دهه‌های نخستین عصر صفوی، باعث به کار نبردن مفاهیم و اصطلاحات در غیر زمان تاریخی آن‌ها، لازمۀ روایتگری تاریخی ... بیشتر صفوی شیوع داشته ‌است. به کارگیری اصطلاح «قزلباش» توسط مورخان پس از شاه اسماعیل برای دهه‌های نخستین عصر صفوی، باعث به کار نبردن مفاهیم و اصطلاحات در غیر زمان تاریخی آن‌ها، لازمۀ روایتگری تاریخی است. برخی از مورخان و محققان، آگاهانه یا ناآگاهانه، با به‌کارگیری برخی از اصطلاحات و القاب در بستر زمانی غیر واقع آن‌ها، به تحریف امر واقع در تاریخ می‌پردازند. این پدیده در بین مورخان و محققان تاریخ ایران عصر بدفهمی تاریخ اجتماعی و سیاسی آن زمان شده است. قزلباش، از جملۀ مفاهیم تنش زای عصر صفوی بود. این لفظ در نزد ایرانیان مقبولیتی نداشت و مورد استفاده نبود. با پدیدار شدن این لفظ، فضایی از خصومت در میان ایرانیان و همسایگان‌ ایجادشد. ریشه‌های تاریخیاین فضای خصومت‌آمیز با محوریت پدیدۀ «قزلباش»، مسألۀ تحقیق حاضر بود. نویسنده با ابتناء کار بر روش تاریخی و استفاده از منابع عصر، پس از انجام تحقیق، به این نتیجه رسید که قزلباش لفظی است دشمن ساخته. از این رو، شاه اسماعیل و دولتمردان او از این لفظ استفاده نمی‌کردند. این اصطلاح برای نخستین بار در حبیب‌ السّیر که تحریر آن پس از مرگ شاه اسماعیل به پایان رسید، به کار گرفته شد و پس از آن به تدریج وارد ادبیات عصر، اعم از متون تاریخی و مکاتبات دولتی گردید.

علل انحطاط مشروطه از دیدگاه مجدالاسلام کرمانی

محسن اسدی زیدآبادی؛ محمدمهدی مرادی خلج

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 71-96

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.71

چکیده

احمد مجدالاسلام کرمانی از جمله روشنفکرانِ روزنامه‌نگار و مشروطه‌خواهان تأثیرگذار در مشروطه‌خواهی ایرانیان بود که نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و بیداری ایرانیان در مقابله با حکومت استبدادی و روی کار آوردن ... بیشتر احمد مجدالاسلام کرمانی از جمله روشنفکرانِ روزنامه‌نگار و مشروطه‌خواهان تأثیرگذار در مشروطه‌خواهی ایرانیان بود که نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و بیداری ایرانیان در مقابله با حکومت استبدادی و روی کار آوردن حکومتی مبتنی بر قانون داشت. با توجه به ناآشنایی ایرانیان با اصول و ساختار مشروطه و نهادهای برآمده از آن و نگاه اکثریت مشروطه‌خواهان و سیاستمداران که به دنبال بازتعریف مشروطه براساس دیدگاه‌های خود بودند، بخشی از مهمترین تلاش‌ها را مجدالاسلام دربارۀ ساختار حکومت جدید و تبیین کارکردهای نهادهای نوین عصر مشروطه سامان داد که در چهار نشریۀ او ندای وطن، الجمال، کشکول و محاکمات و همچنین در کتابهای او بازتاب داشت. انحطاط مجلس اول و پیامدهای آن سبب گردید او کتاب تاریخ انحطاط مجلس را بنویسد و به ریشه‌یابی علل انحطاط آن بپردازد. حال این پژوهش براساس روش تحقیق تاریخی، با تأکید بر کتاب تاریخ انحطاط مجلس، نشریة ندای وطن و دیگر منابع، به تبیین دیدگاه‌های مجدالاسلام می‌پردازد تا علل انحطاط مشروطیت را بررسی کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مجدالاسلام کرمانی فراهم نبودن بسترهای لازم سیاسی و اجتماعی در ایران و ناآشنایی ایرانیان با مؤلفههای حکومت جدید و دخالت‌های بیگانگان را از جمله مهمترین دلایل انحطاط مشروطیت میداند. از نظر او، این ناآگاهی از ساختار حکومت جدید سبب مداخلة هر یک از گروهها و نهادها در کار یکدیگر و ایجاد اختلاف اساسی میان سه رکن مهم جامعة وقت ایران یعنی دولت، ملت و سلطنت گردید و در نهایت اسباب انحطاط مشروطه را فراهم کرد.

حسن همکاری و توانایی حرفه‌ای در شرایط بحرانی: بررسی منشور مورخ صفر 1332 آستانة رضویه

امید رضائی

دوره 8، شماره 2 ، مرداد 1394، ، صفحه 81-102

چکیده

چند سال پس از مشروطه و تصویب قوانین جدید ازجمله قانون اوقاف، آستانۀ رضویه وموقوفات آن زیر نظر وزارت معارف و اوقاف قرار گرفت. هنوز ناصرالملک نایب‌السلطنۀ احمدشاه بودکه قوای روس در 11 ربیع الثانی 1330 هـ. ... بیشتر

زمینه‌ها و عوامل شکل گیری و توسعه قدرت نظامی خوارزمشاهیان

هوشنگ خسروبیگی

دوره 6، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 87-106

چکیده

خوارزمشاهیان خاستگاه غلامی و نظامی داشتند. استقرار آنان در خوارزم زمینه توسعه‌طلبی سیاسی آنان را فراهم آورد؛ این توسعه‌طلبی بدون اتکا به توان نظامی مناسب و پویایی آن، و اتخاذ تدابیر سیاسی و نظامی میسر ... بیشتر

رویکرد مستشارالدوله به نظام مشروطۀ غرب

عطاالله حسنی؛ غلامعلی پاشازاده

دوره 2، شماره 3 ، اسفند 1388، ، صفحه 47-72

چکیده

علل تحول فکری میرزا یوسف‌خان مستشارالدوله، ماهیت قوانین مورد نظر او و مبانی نظری آن‌ها در رویکرد به نظام مشروطۀ غربی، مسألۀ مشکلۀ تحقیق حاضر است که با روش تاریخی و با استفاده از منابع اصلی به تحلیل آن ... بیشتر

قیام عشایر جنوب در اشعار و سروده‌های محلی (1343 – 1341)

محمدعلی رنجبر؛ کشواد سیاهپور

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، ، صفحه 53-82

چکیده

قیام مسلحانه و عمومی عشایر سرخی، قشقایی، بویراحمد و ممسنی در سال‌های نخستین دهۀ 1340 شمسی با سرکوب نیروهای دولتی مواجه گشت. از جمله واکنش‌های عشایر به اقدامات سرکوبگرانه حکومتی، مبارزۀ فرهنگی و انعکاس ... بیشتر قیام مسلحانه و عمومی عشایر سرخی، قشقایی، بویراحمد و ممسنی در سال‌های نخستین دهۀ 1340 شمسی با سرکوب نیروهای دولتی مواجه گشت. از جمله واکنش‌های عشایر به اقدامات سرکوبگرانه حکومتی، مبارزۀ فرهنگی و انعکاس عواطف و احساسات خود در قالب سرودن اشعار بود که در این مقاله این اشعار تحلیل و تبیین شده‌اند. یافته‌ها، مبین آن است که از آغاز قیام، برخی سرایندگان و شاعران محلی در مدح و منقبت مبارزان عشایر، حماسه سرایی کرده و برداشت عمومی را در باب چرایی و چگونگی قیام، وجوه مذهبی و ملی آن، و نیز اشخاص موثر و راهبر بیان داشتند. دو تن از شاعران، اشعار خویش را به زبان فارسی و بقیه به گویش محلی سروده‌اند. این مقاله به روش تحقیق تاریخی و همچنین بررسی تاریخ در ادبیات به شیوه تحلیل ادبی، اشعار و سروده‌های محلی درباره قیام عشایر جنوب را بررسی می‌کند.AbstractIn the early years of 1340s, armed and public uprising of Sorkhi, Qashqaee, Boyerahmad and Mamasani tribes was suppressed by the government. One means of reaction to such government measures included cultural campaign and reflection of emotions and passions in form of poems some of which are surveyed in the present study. Findings show that from the very beginning of the uprising, local poets and singers wrote and sung heroic verses in praise of tribes' warriors and expressed public concern about the why and how of the uprising, its religious and national aspects as well as its influential leaders and figures. Two of the poets sung their songs in Persian while others sung theirs in the local dialect. Through its application of the historical research methodology as well as a survey of history in literature by means of a literary analysis, the present article reads local poems of the uprising. Keywords: Sorkhi, Qasgqaee, and Boyerahmad tribes, Habib Allah Shahbazi, Mollah Gholam Hossein Siahpour Jalil, Abdolah Khan Zargham Pour, Naser Khan Taheri

اهداف و کارکردهای کنسولگری‌های انگلیس در کرمان و سیستان(1333-1312ﻫ.ق)

رضا صحت منش؛ محمد مهدی مرادی خلج

دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1393، ، صفحه 55-87

چکیده

منطقه جنوب شرقی ایران صحنه رقابتهای روس و انگلیس در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود. قصد روسیه تحت فشار گذاشتن بریتانیا با هدف نزدیک شدن به هند و قصد انگلیس به وجود آوردن منطقه حائل و سد دفاعی برای محافظت ... بیشتر منطقه جنوب شرقی ایران صحنه رقابتهای روس و انگلیس در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود. قصد روسیه تحت فشار گذاشتن بریتانیا با هدف نزدیک شدن به هند و قصد انگلیس به وجود آوردن منطقه حائل و سد دفاعی برای محافظت از هند بود. تاسیس کنسولگریهای دولتهای رقیب در مجاورت منطقه مورد نظر از جمله اقدامات رقابتی دو قدرت بود تا اهداف و مطامع دولتهای متبوع خود را تامین نمایند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای و اسناد در پی پاسخ به این سؤال بود که اهداف و کارکردهای کنسولگریهای انگلستان در کرمان و سیستان چه بوده است؟ یافتههای پژوهش حاکی از آن است که رویکرد انگلیس در جنوب شرق ایران رویکردی نظامی بود. در کرمان 80 درصد و در سیستان 85 درصد کنسولها و نمایندگان کنسولی انگلیس از نظامیان بودند. در دوره فعالیت کنسولگری انگلیس در کرمان، تراز تجاری کرمان با هند و اروپا بر اساس اسناد کنسولی از ارقام بسیار پائین منفی 60/83- درصد در سال 1907-1906م/1325-1324ق، به بیش از 53 درصد در سال 1913-1912م/1332-1331ق رسید. با تأسیس کنسولگری سیستان نیز جهشی 89 درصدی در تجارت این منطقه با هند پدید آمد. AbstractIn the nineteenth and early twentieth centuries, south east of Iran was the place for British and Russian competition. The objective of Russia was to pressure Britain for advancing towards India. On the other hand, the objective of Britain was to create a buffer zone and defensive wall for protection of India. Adjacent establishments of British and Russian consulates in the region were some of the competitive elements, exercised by the both governments, facilitating their corresponding objectives and interests. Through utilization of descriptive- analytical method and library resources and documents, this investigation is administered. The main question is, "What were the purposes and functions of British consulate in Kerman and Sistan?" The findings suggest that the approach of British in south east of Iran was militaristic. The research shows that 80% of staff members of consulate representatives in Kerman and 85% of staff members of consulate representatives in Sistan acquired militaristic legal personalities. In the course of activities of the British consulate in Kerman, the trade balance between Kerman and India-Europe increased from -83/60% in 1906-1907 to 53% in 1912-1913. By the establishment of the consulate in Sistan, the trade balance of the province with India increased to 89%.Keywords: Iran, Consulate, Britain, Russia, Kerman, Sistan.

کلاه تَرک از آغاز تا صفویان

عطاءالله حسنی

دوره 2، شماره 1 ، خرداد 1388، ، صفحه 57-74

چکیده

کلاه ترک یا تاج صوفیانه، در نزد متصوفه جایگاه و کارکرد خاصی دارد. در شکل و مفهومِ «تاج» یا «کلاه ترک» از قرن‌های اولیة اسلامی تا زمان تأسیس سلسلۀ صفوی تغییر و تحولی اساسی صورت گرفته‌است. هدف ... بیشتر

جایگاه امپراتوری طرابوزان و امیرنشــین قرامــان در روابط آق قویونلوها و عثمانی در زمان حسن بیگ آق قویونلو

مسعود شهبازی؛ ولی دین پرست

دوره 12، شماره 2 ، آذر 1398، ، صفحه 57-70

https://doi.org/10.48308/irhj.2019.95930

چکیده

دو امپراتوری طرابوزان و امیرنشــین قرامان، در منطقه آناتولی، به لحاظ سیاســی و اقتصادی تأثیر بسزایی در مناسبات و سیاست خارجیحکومتهای آق قویونلو و عثمانی داشتند. سیاست توسعه طلبی ارضی و دستیابی به شاهراههای ... بیشتر

علل مهاجرت نیروی کار ایرانی به قفقاز (نیمه دوم قرن سیزدهم قمری/نوزدهم میلادی)

مهدی احمدی؛ سید هاشم آقاجری

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 57-77

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103330

چکیده

یکی از مسائلی که حکومت قاجاریه با آن مواجه شد، مهاجرت تودههای مردم بود؛ مهاجرتی که از 1266ق/ 1850م، و به نسبتی گستردهتر از 1286ق/ 1870م، از ایالات مختلف به خارج از ایران بهخصوص نواحی جنوب قفقاز اتفاق ‌افتاد، ... بیشتر

واژه‌شناسی تاریخی دِه و روستا در ایران

حسن باستانی راد

دوره 1، شماره 1 ، دی 1387، ، صفحه 65-88

چکیده

دِه در ایران پیشینه‌ای کهن دارد و همین پیشینه باعث شده‌است که واژه‌ها و مفاهیم در ارتباط با آن، در تاریخ و فرهنگ ایران، گوناگون و گسترده باشد. پژوهش در انواع، معنا، و گستردگی این واژگان برای شناخت بنیادی ... بیشتر

ریشه‌های ایرانی ـ گنوسی باورهای فرجام‌شناسانة کیش مانوی

سید توفیق حسینی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 65-80

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.65

چکیده

واکاوی ریشه های باورهای کیش مانوی همواره از مهمترین مباحث مورد علاقة محققان این کیش کهن و پرابهام باستانی بوده است. بخش عمدهای از این ابهام ناشی از کمبود دسترسی به منابع دست اول این کیش است و بخش ... بیشتر

گونه‌شناسی تحلیلی تفریحات سلطنتی سلجوقیان ایران (431 – 590 ق/1040 – 1194 م)

سلیمان حیدری؛ رضا دریکوندی

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 65-82

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.65

چکیده

سلجوقیان بهعنوان بنیانگذارانِ یکی از دیرپاترین و تأثیرگذارترین دودمانهای تاریخ میانۀ ایران، تا قبل از دستیابی به قدرت، در قامت جنگاوران قبیلهای، تحت سیطرۀ حکومتهای غالباً ترکتبار بودند. ... بیشتر سلجوقیان بهعنوان بنیانگذارانِ یکی از دیرپاترین و تأثیرگذارترین دودمانهای تاریخ میانۀ ایران، تا قبل از دستیابی به قدرت، در قامت جنگاوران قبیلهای، تحت سیطرۀ حکومتهای غالباً ترکتبار بودند. آنان در این دوره نهتنها با برخی از گونههای تفریحی که نزد ترکان مرسوم بود، آشنایی داشتند، بلکه متناسب با نوع این تفریحات و وضعیت خود، برخی از این سرگرمیها را نیز انجام میدادند. قدرتیابی این قوم در ایران، شرایط مناسبی را برای بهرهمندی آنان از مزیتهای قدرت همچون کامرانی و خوشگذرانی فراهم کرد. پژوهش پیش رو تلاش دارد، با استفاده از روش تاریخی، به شناسایی و تحلیل تفریحات سلطنتی این عصر بپردازد. دستاوردهای تحقیق نشان میدهد سران سلجوقی و سایر وابستگان به دربار این حکومت، با اتکا به سه مؤلفۀ قدرت، ثروت و فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی، به تلفیق گونههای تفریحی سابق با تفریحات رایج در ایران پرداختند و از تمام ظرفیتهای تفریحاتی همچون شکار، طنزپردازی، سیر و سیاحت، اسبدوانی، چوگان و شطرنج بهمنظور نشاطافزایی و شادیآفرینی بهره بردند. میزان استقبال آنان از این تفریحات تحت تأثیر مؤلفههایی مانند علایق شخصی، ثبات یا ناپایداری دورۀ حکمرانی، ماهیت گونههای تفریحی و مطابقت یا مغایرت این گونهها با عرف جامعه و احکام اسلام بود.

واکاوی مرگ بنیان‌گذار سلسله هخامنشی

مرتضی عرب زاده؛ آرزو رسولی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 67-84

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.67

چکیده

هرودت در سده‌ی پنجم پیش از میلاد و تنها به فاصله‌ی تقریبی صد سال از مرگ کورش بزرگ به ما گوشزد می‌کند که در مورد مرگ این پادشاه روایات فراوان و گوناگونی وجود دارد. در واقع، احتمالاً تعداد روایاتی که در ... بیشتر

ورود مدارس نوین به بنادر خلیج‌فارس و نقش دول خارجی در آن: مطالعه پژوهی بندرلنگه ( از دوره‌ی ناصری تا آغاز پهلوی)

حبیب اله سعیدی نیا؛ سارا یارمهدوی

دوره 16، شماره 2 ، مهر 1402، ، صفحه 67-90

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.232035.1245

چکیده

یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی ـ فرهنگی تاریخ اجتماعی ایران، شکل‌گیری مدارس نوین در دورۀ قاجار است، روندی سیال که در دورۀ ناصری آغاز شد و با ابداع الفبای صوتی، در دورۀ رویارویی سنت و مدرنیته، با گذر از ... بیشتر یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی ـ فرهنگی تاریخ اجتماعی ایران، شکل‌گیری مدارس نوین در دورۀ قاجار است، روندی سیال که در دورۀ ناصری آغاز شد و با ابداع الفبای صوتی، در دورۀ رویارویی سنت و مدرنیته، با گذر از موانع بسیار از غرب ایران به دیگر مناطق کشور گسترش یافت. این تحول بزرگ در ساختار آموزشی کشور با تأسیس مدرسۀ سعادت در بندر بوشهر به سایر بنادر جنوبی از ‌جمله بندر لنگه نیز راه یافت. این بندر به دلیل هم‌جواری با خلیج‌فارس و با توجه به اینکه دروازه و معبر تمدنی جنوب ایران بود، توجه تجار و دیپلمات‌های خارجی را به خود جلب کرد. ساخت مدارس از همان ابتدا و مقارن با مشروطه با واکنش مخالفین مواجه گردید، اما با عبور از موانع و کسب تأییدیۀ وزارت معارف در دورۀ پهلوی نیز تداوم یافت. این پژوهش به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و منابع اصلی مانند اسناد و روزنامه‌های وقت در پی آن است که روند راهیابی تعلیمات آموزشی نوین به مکاتب و مدارس بندر لنگه را بررسی نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد شرایط اجتماعی و عملکرد افراد و نهادهای مختلف و نیز حمایت نیروهای خارجی در شکل‌گیری و حیات مدارس نوین نقش اساسی داشت. مضاف بر آنکه حمایت نیروهای خارجی با حضور مکرر در مدارس، به بهانۀ کمک مالی و حمایت از تحصیل، به یکی از راه‌های بسط نفوذ آنان بدل شد.

منغول و مغول ؛ بررسی تاریخی ضبط یک نام در تاریخ سیستان

رسول خیراندیش

دوره 10، شماره 2 ، آبان 1396، ، صفحه 69-78

چکیده

در کتاب تاریخ سیستان برای نامیدن مهاجمان تورانی به سیستان دو نام »منغول« و »مغول« به کار رفته است. مرحوم ملک الشعرای بهار، مصحح کتاب، در حاشیه آوردهاند که واژۀ «منغول» را منابع اروپایی نقل میکنند، اما ... بیشتر

مذاکرات نفت ایران و انگلیس و تجدید نظر در قرارداد دارسی در دوره رضاشاه

کریم سلیمانی؛ میکائیل وحیدی راد

دوره 3، شماره 1 ، خرداد 1389، ، صفحه 71-100

چکیده

نفت از جمله مسائل مهم بین ایران و انگلستان در دوره رضاشاه بود. دولت انگلستان قصد داشت مدت زمان قرارداد دارسی را به مدت شصت سال دیگر تمدید کند و دولت ایران نیز برای تأمین هزینه‌های نوسازی خود، نیاز شدیدی ... بیشتر

پیامدهای جنگ جهانی دوم بر سیاست صنعتی‌سازی در ایران

سید حسن شجاعی دیوکلائی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1389، ، صفحه 71-92

چکیده

جنگ جهانی دوم که در پی یک سلسله مناقشات سیاسی اروپایی در سال 1939 میلادی آغاز شد، پیامدهای سیاسی و اقتصادی متعددی در ایران داشت. در نتیجۀ چنین وضعیتی بود که پروژه صنعتی‌سازی در ایران عصر رضا‌شاه نیز به ... بیشتر جنگ جهانی دوم که در پی یک سلسله مناقشات سیاسی اروپایی در سال 1939 میلادی آغاز شد، پیامدهای سیاسی و اقتصادی متعددی در ایران داشت. در نتیجۀ چنین وضعیتی بود که پروژه صنعتی‌سازی در ایران عصر رضا‌شاه نیز به عنوان یکی از سیاست‌های اقتصادی این حکومت از پیامدهای جنگ بی‌تأثیر نماند. جنگ جهانی در دو مرحله بر صنعتی‌سازی در ایران تأثیر گذاشت و در نهایت منجر به پایان پروژۀ صنعتی‌سازی در کشور شد: مرحلۀ یکم این تأثیرگذاری از آغاز جنگ جهانی تا اشغال ایران در شهریور 1320 و مرحلۀ دوم پس از اشغال ایران توسط نیروهای متفقین را در بر می‌گیرد. مقالۀ حاضر در صدد است تا با روش تاریخی و استفاده از کتاب‌ها و اسناد و مدارک آرشیوی با طرح این پرسش که جنگ جهانی دوم چرا و چگونه بر سیاست صنعتی‌سازی در ایران تأثیر گذاشت؟ به بررسی پیامدهای جنگ جهانی دوم بر سیاست‌های صنعتی‌سازی در ایران عصر رضاشاه بپردازد. برای پاسخ به این پرسش، این پیش‌فرض مطرح است که نیاز ایران به صنایع و متخصصان آلمان جهت تأسیس، تجهیز، تعمیر و نگهداری صنایع نوپای خود موجب وابستگی صنعتی ایران به آلمان شد. قطع ارتباط ایران با آلمان در نتیجۀ محاصرۀ دریایی این کشور توسط انگلستان، صنایع ایران را که به صنایع و متخصصان آلمانی وابسته شده بود، دچار بحران کرد. در ادامه هم اشغال ایران توسط متفقین موجب شد تا صنایع ایران در نتیجه سیاست‌های جنگی متفقین به تعطیلی کشیده شوند و یا در خدمت سیاست‌های نظامی آنان درآیند.

راهبرد نظامی سلطه اعراب بر فرارود در ‌‌ایران شرقی (96 ـ 86 قمری)

حسن شجاعی مهر

دوره 3، شماره 3 ، شهریور 1389، ، صفحه 71-96

چکیده

از سال 31 قمری که نخستین مهاجمان عرب وارد خراسان شدند تا سال 86 قمری که قتیبه بن‌ مسلم باهلی از طرف حجاج بن یوسف ثقفی عامل خراسان گردید، هر چند اعراب بر تمامی خراسان تسلط یافته بودند، ولی در فراسوی جیحون ... بیشتر از سال 31 قمری که نخستین مهاجمان عرب وارد خراسان شدند تا سال 86 قمری که قتیبه بن‌ مسلم باهلی از طرف حجاج بن یوسف ثقفی عامل خراسان گردید، هر چند اعراب بر تمامی خراسان تسلط یافته بودند، ولی در فراسوی جیحون کاری از پیش نبرند. اقدامات انجام گرفته تا این زمان در فرارود چیزی بیش از یکی دو حملۀ کوتاه‌مدت توسط عبیدالله بن زیاد و سعید بن عثمان نبود که البته برخی پژوهشگران در آن هم تردیدهای جدی دارند. حکومت‌های محلی (دولت ـ شهرهای) تخارستان، چغانیان، بخارا، سمرقند، خوارزم، چاچ و فرغانه با یک وضعیت چند فرهنگی، ادیان مختلف بودایی، زرتشتی، مانوی، نستوری و یهودی را در خود جای داده و دهقانان و بازرگانان نیرومندترین قشرهای اجتماعی این جامعه بودند. در ‌‌این تحقیق، مسألۀ اصلی این است که اعراب در فتح فرارود، به‌عنوان مهم‌ترین سرزمین ‌ایران ‌شرقی، با توجه به‌ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی این منطقه، چه راهبرد نظامی را به کار بستند. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش تحقیق تاریخی و مبتنی بر اسناد و مدارک اصلی انجام گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که حجاج و قتیبه ‌دارای راهبرد نظامی چند‌جانبه با ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بودند که در یک دهه با تکیه بر سیاست مدبرانه حجاج و قدرت نظامی قتیبه شرایط را برای سلطه اعراب مسلمان و تثبیت حاکمیت اسلا‌‌می در فرارود فراهم آوردند.

توالی سندنویسی روی یک ورق در تهران دورة قاجار: بررسی موردی وقف‌نامه‌های 1295 و 1298 هـ.ق حاجی عبدالله تاجر بلورفروش

امید رضایی

دوره 9، شماره 2 ، خرداد 1395، ، صفحه 71-85

چکیده

متون داستانی و مطبوعاتی را با سرعت‌ می‌خوانیم، اما آیا محقق و فهرست‌نگار مجاز است اسناد و مدارک دست‌نویس را سریع بخواند و ثبت نماید؟ در این‌جا با تمرکز روی وقف‌نامه‌ای از تهران که در تاریخ‌های 1295 ... بیشتر

خودای‌نامگ در بندهشن (گزارش تاریخ ساسانیان در بندهشن)

شهرام جلیلیان

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 71-111

https://doi.org/10.52547/irhj.12.1.71

چکیده

متن‌های زردشتی فارسی میانه که پس از واژگونی شاهنشاهی ساسانیان و در سدة سوم هجری/ نهم میلادی، بر بنیاد ترجمه‌ها و تفسیرهای اوستای روزگار ساسانیان تدوین و گردآوری شده‌اند، برای شناخت دین، فرهنگ و تاریخ ... بیشتر متن‌های زردشتی فارسی میانه که پس از واژگونی شاهنشاهی ساسانیان و در سدة سوم هجری/ نهم میلادی، بر بنیاد ترجمه‌ها و تفسیرهای اوستای روزگار ساسانیان تدوین و گردآوری شده‌اند، برای شناخت دین، فرهنگ و تاریخ ساسانیان اهمیت چشمگیری دارند. یکی از این متن‌ها، کتاب بُنْدَهِشنْ (= آفرینش آغازین/ آفرینش بنیادین) است که گنجینه‌ای از دانش و آگاهیهای زردشتی است و بسیاری از اسطوره‌ها و افسانه‌های کهن ایرانی را از نابودی دور نگاه داشته است. احتمالاً گردآوری و تألیف اولیة این کتاب در پایان دورة ساسانیان انجام شده بود، امّا مدوِّنِ نهایی بندهشن در سدة سوم هجری، با بهره‌گیری از منابع گوناگون دینی و تاریخی آگاهیهای دیگری به این کتاب افزوده است. در فصل 33 بندهشن به نام «دربارة گزندی که هزاره هزاره به ایرانشهر آمد،» چکیده‌ای از تاریخ ایرانیان از آغاز آفرینش تا آمدن تازیان به ایرانشهر و مرگ یزدگرد سوم آمده است و آنگاه بر بنیاد پیشگویی‌های زردشتیان، سرنوشت آیندة ایرانشهر تا پیدایی سوشیانس گزارش شده است. آگاهیهای درست این فصل دربارة کوشش اردشیر بابکان برای نابودی کَذَگْ خُوَتایان (= ملوک ‌الطوایف) و آراستن دوبارة دین زردشتی؛ جنگ‌های شاپور دوّم با تازیان؛ خشکسالی هفت سالة دورة پیروز و تاخت و تازهای هپتالیان؛ پیدایی مزدک در دورة قباد و نابودی او با پایمردی خسرو انوشیروان و نبرد او با هون‌ها، و سپس آمدن تازیان به ایرانشهر در دورة یزدگرد سوم تا مرگ او، همگی بر بنیاد خودای‌نامگ (تاریخ ملّی ایرانیان) نگاشته شده‌اند، و ازاین‌رو باید بندهشن را چنان منبعی سودمند برای مطالعة تاریخ ساسانیان نگریست.

تأثیرپذیری و نقد ابن‌خلدون از مسعودی

علی سالاری شادی؛ صفی‌الله صفایی

دوره 2، شماره 2 ، شهریور 1388، ، صفحه 73-100

چکیده

مقدمۀ ابن‌خلدون دربردارندۀ آراء و اندیشه‌های عمیق و افکار ابتکاری و نبوغ‌آمیز است. اما چون ابن‌خلدون مقدمه را بر اساس واقعیات سامان داد، در تحلیل و بررسی‌های خود از آراء و بینش‌های پیشینیان، بی‌نیاز ... بیشتر مقدمۀ ابن‌خلدون دربردارندۀ آراء و اندیشه‌های عمیق و افکار ابتکاری و نبوغ‌آمیز است. اما چون ابن‌خلدون مقدمه را بر اساس واقعیات سامان داد، در تحلیل و بررسی‌های خود از آراء و بینش‌های پیشینیان، بی‌نیاز نبود. در این راستا ابن‌خلدون در کتاب مقدمه با تعریف و تمجید از مسعودی تا آنجا پیش رفت که در مواردی کار خود را تالی کار مسعودی شمرد و آن را الگو خواند و تحت تأثیر آن قرار گرفت. مسأله این است که چرا ابن‌خلدون در میان مورخان پیشین مسلمان، مسعودی را به‌عنوان الگو معرفی کرده‌است؟ چرایی این مسأله به کدامین ویژگی کاری و یا فکری مسعودی بازمی‌گردد؟ از دیگر سو، ابن‌خلدون در مواضعی، بر عکس آن تحسین، به سختی از مسعودی انتقاد و حتی مطالب او را رد کرد. عجالتاً باید گفت در مجموع ساختار کتاب مروج ‌الذهب به‌خصوص سیاحت‌های مسعودی و مباحث جغرافیایی آن که خود پایه و اساس مطالب تاریخی او شد، موجبات این شیفتگی را فراهم کرد. انتقادها نیز بیشتر متوجه آن دسته از موارد است که در قاموس مباحث علم عمران او نمی‌گنجد. گذشته از آن دو، گاهی موضوعات مشابه مورد توجه هر دو در تحلیل و بررسی رویکرد‌های متضادی می‌یابند. این نیز از یک سو به ترکیب پیچیدۀ کتاب مقدمه و مروج ‌الذهب و از سوی دیگر به تفاوت و تضاد دیدگاه‌های آن دو بازمی‌گردد.

میراث فرهنگی زیدیان ایران و انتقال آن به یمن

محمد کاظم رحمتی

دوره 2، شماره 4 ، اسفند 1388، ، صفحه 73-102

چکیده

مهاجرت عالمان زیدی به ایران در میانۀ قرن سوم قمری و تأسیس حکومت زیدیه در نواحی دریای خزر هر چند عمری کوتاه داشت، اما از حیث فرهنگی به علت وجود مراکز و جوامع زیدی در آن نواحی و برخی شهر‌های خراسان، تا چندین ... بیشتر

ایلچیان قراختایی در دربار خوارزمشاهیان؛ زمینههای تأسیس سلسلۀ قراختاییان کرمان

جمشید روستا

دوره 5، شماره 2 ، تیر 1391، ، صفحه 73-102

چکیده

از اوایل قرن ششم قمری ) 12 م( برخی از بازماندگان امپراتوری لیائو که در چین از قوم مهاجم جورچن یا جورجت شکست خورده بودند به سمت نواحی غربی گریختند و به زودی توانستند به رهبری فردی با نام یلوتاشه یک امپراتوری ... بیشتر از اوایل قرن ششم قمری ) 12 م( برخی از بازماندگان امپراتوری لیائو که در چین از قوم مهاجم جورچن یا جورجت شکست خورده بودند به سمت نواحی غربی گریختند و به زودی توانستند به رهبری فردی با نام یلوتاشه یک امپراتوری با نام لیائوی غربی یا قراختاییان در آسیای میانه و ترکستان ایجاد کنند ) 1130 م( آنان به همین اکتفا نکردند بلکه با ادامه حرکت به سمت نواحی غربی با دولتهای مسلمان قراخانی، سلجوقی، خوارزمشاهی و غوری همسایه شدند و به زودی با شکست دادن قراخانیان آنان را خراجگزار خود کرده و دولتهای غوری و سلجوقی را هم در چندین درگیری در هم شکستند. آتسز خوارزمشاه نیز خود را مطیع آنان ساخت و خراجگزار آنان شد. از این زمان تا بیش از 70 سال بعد ایلچیان قراختایی از جانب گورخانهای قراختایی به دربار خوارزمشاهیان وارد میشدند و خراج معهود را دریافت میکردند. براق و برادرش خمتبور تاینگو نیز دو تن از همین ایلچیان بودند که به دربار خوارزمشاهیان راه یافتند. اینان مدتها در دربار خوارزمشاهیان حضور داشتند. هجوم مغول به ایران و حوادثی که طی آن پیش آمد، پای براق را به کرمان کشانید و در آنجا سلسلۀ قراختاییان کرمان را بنیان نهاد. در این مقاله، سعی بر آن است تا مبتنی بر روش تحلیل تاریخی، مسألۀ حضور ایلچیانی که از سوی گورخانهای قراختایی به جانب خوارزمشاهیان فرستاده میشدند؛ با در نظر داشتن چگونگی حضور آنان در پیرامون مرزهای اسلامی، روابط آنان با دولت خوارزمشاهی و در نتیجه حضور براق حاجب و برادرش خمتبور تاینگو در دربار خوارزمشاهیان بررسی شود. این امر سرانجام به حرکت قراختائیان به کرمان و تأسیس حکومت قراختایی در این دیار انجامید.

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده