بررسی جنگ غجدوان و علل شکست سپاه صفوی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

هیات علمی/ دانشگاه گیلان

چکیده

        چکیده        جنگ غجدوان در ماوراءالنهر، در سوم رمضان سال 918 ق، یکی از رویدادهای مهم نظامی در دورۀ شاه اسماعیل یکم (930-907 ق) به‏شمار می‏رود. بررسی این رویداد، از آن روی حائز اهمیت است که سپاه قزلباش- که در مرحلۀ استقرار امپراتوری صفوی بسیار قدرتمند ظاهر شده بود- شکست فاحشی خورده و در نتیجه فرمانده آن میرنجم ثانی، وکیل شاه اسماعیل و بسیاری از امیران برجسته و سربازان قزلباش کشته شدند. اما چنین رویداد بزرگی چنانکه باید علت یابی نشده است تا علل شکست و پیامدهای آن آشکار گردد.       بنا بر آنچه گفته شد، این پرسش در اینجا مطرح است که چه عواملی سبب جنگ غجدوان شدند و مهم‏تر اینکه علل  شکست سپاه قدرت‏مند صفوی در این جنگ چه بود و چه پیامدهایی داشته است؟ برای بررسی پرسش‏هایی از این دست، این مقاله می‏کوشد- ضمن نگاهی به اوضاع بحرانی منطقۀ ماوراءالنهر از سال 916 ق- نقش و عملکرد میرنجم را به‏عنوان فرمانده سپاه و نیز تاکتیک‏ها و استراتژی وی را در مراحل گوناگون عملیات نظامی مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار دهد. این بررسی‏ها نشان می‏دهند که در مجموع راهبرد نظامی نادرست میرنجم و عدم توجه وی به مشاورت مشاوران آگاه از یکسو و از سوی دیگر، اتحاد امیران ازبک و بهره‏گیری آنان از اختلافات میان امیران قزلباش، از جملۀ مهمترین علل شکست سپاه صفوی به‏شمار می‏رفتند.

عنوان مقاله [English]

Study of the war of Ghojdovan and the causes of the Safavids troops defeat

نویسنده [English]

  • Aboutaleb Soltanian
Assistant professor of History, university of guilan
چکیده [English]

Abstract

The war of Ghojdovan in Transoxiana in 918 A.H, was one of the most important military events in the reign of the Shah-ismai'l I (907-930 A. H.). This event is very important for study, because the Qezelbash troops- that have been usually appearing very powerful- have been defeated severely by the Uzbeks, and inconsequence, its commander Mirnajm II and many high rankings Qezelbash Emirs were killed. Nevertheless, the causes of this defeat haven't been investigated perfectly.
Therefore, the main question is posed that what were the elements of the beginning of the war and specially, what was the causes of the Safavids troops defeat? The investigation of this question reveal that the role of the Mirnajm II- as commander of troops- and his wrong behavior with the Emirs, and also his wrong strategy were the main elements of the Safavids troop defeat, in face of the Uzbeks, in the war of Ghojdovan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words : 1- war of Ghojdovan 2- Mirnajm 3- Uzbeks 4- defeat 5- Transoxiana
  1. ابن‌قبادی الحسینی، خورشاه. تاریخ ایلچی نظام‏شاه. تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‏دا. چ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379.
  2. امینی هروی، امیر صدرالدین سلطان ابراهیمفتوحات شاهی. به‏کوشش محمدرضا نصیری. چ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383.
  3. اوزون چارشلی، اسماعیل حقی. تاریخ عثمان. ج 5. ترجمۀ ایرج نوبخت. چ اول. تهران: انتشارات کیهان، 1377.
  4. بداونی، عبدالقادر بن ملوکشاه. منتخب‏التواریخ. ج 1. تصحیح توفیق سبحانی و مولوی احمد صاحب. چ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379.
  5. پژوهش دانشگاه کمبریج. تاریخ ایران دورۀ تیموریان. ترجمۀ یعقوب آژند. چ اول. تهران: انتشارات جامی، 1379.
  6. تتوی، قاضی احمد و آصف‌خان قزوینی. تاریخ الفی. ج 8. تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد. چ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1382.
  7. ترکمان، اسکندربیگ. تاریخ عالم آرای عباسی. ج 2. به ‏کوشش ایرج افشار. چ سومتهران: امیرکبیر، 1382.
  8. جنابدی، میرزابیک. روضه‏الصفویه. تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد. چ اول. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1378.
  9. خاتون‌آبادی، سید عبدالحسین الحسینی. وقایع‌السنین و الاعوام. تصحیح محمدباقر بهبودی. چ اول. تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1352.
  10. خواندمیر، امیرمحمود. تاریخ شاه اسمعیل و شاه تهماسب صفوی. به تصحیح محمدعلی جراحی. چ اول. تهران: نشر گستره، 1370.
  11. خواندمیر، غیاث‌الدین. حبیب‌السیر. ج 4. چ چهارم. تهران: انشتارات خیام، 1380.
  12. دوغلات، میرزا محمد حیدر. تاریخ رشیدی. تصحیح عباسقلی غفاری‌فرد. چ اول. تهران: میراث مکتوب، 1383.
  13. روملو، حسن‌بیگ. احسن‌التواریخ. ج 2. به‏کوشش عبدالحسین نوایی. چ اول. تهران: انتشارات اساطیر، 1384.
  14. سلطانیان، ابوطالب. «بررسی چگونگی رفتار شاه تهماسب با همایون امپراتور پناهندۀ هند، با نگرشی بر تاریخ‏نگاری هندی آن». فصلنامۀ مطالعات تاریخ اسلام. س 5، ش 16، 1392، ص 120ـ110.
  15. سیوری، راجر. تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی. ترجمۀ عباسقلی غفاری‌فرد و محمدباقر آرامچاپ دومتهران: امیرکبیر، 1391.
  16. غفاری‌فرد، عباسقلی. «روابط شاه اسماعیل صفوی با ظهیرالدین محمد بابر». مجلۀ تاریخ روابط خارجی. ش 37، زمستان 1378، ص 77ـ68.
  17. قزوینی اصفهانی، محمدیوسف. خلد برین. تصحیح میرهاشم محدث. چ دوم. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1372.
  18. قمی، قاضی احمد بن شرف‌الدین الحسینی. خلاصه التواریخ. تصحیح احسان اشراقی. چ دوم. تهران: دانشگاه تهران، 1383.
  19. مبارک، شیخ ابوالفضل. اکبرنامه. به‏ کوشش غلامرضا طباطبائی مجد. چ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1385.
  20. مجیر شیبانی، نظام‌الدین. تشکیل شاهنشاهی صفویه. چ اول. تهران: دانشگاه تهران، 1346.
  21. مجیر شیبانی، نظام‌الدین. «جنگ شاه اسماعیل صفوی با ازبکان». مجلۀ بررسی‏های تاریخی. ش 8، تیر 1346، ص 63ـ45.
  22. مستوفی، محمدمحسن. زبده التواریخ، تصحیح بهروز گودرزی. چ اول. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1375.
  23. منشی قزوینی، بوداق جواهرالاخبار. تصحیح محسن بهرام‌نژاد. چ اول. تهران: میراث مکتوب، 1387.
  24. منتظرصاحب، اصغر (مصحح). عالم‌آرای شاه اسماعیل. چ سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1388.
  25. نوایی، عبدالحسین (به کوشش). شاه تهماسب صفوی (اسناد و مکاتبات تاریخی). چ دوم. تهران: انتشارات ارغوان، 1368.