تکوین و دگرگونی شبه نظامیگری دولتی در ایران (1332ـ1320): مطالعۀ موردی «حزب جنگل»

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

شکل‌گیری و فعالیت شبه‌نظامیان دولتی به‌علت زیرپا گذاردن رویه‌های قانونی و یکی از عوامل ایجاد انسداد برای روند دموکراتیزاسیون، همواره یک موضوع مهم برای درک پیچیدگی رابطۀ دولت‌ها و ملت‌ها بوده است. در ایران، «حزب جنگل» را می‌توان ذیل چنین سازمان‌هایی صورت‌بندی کرد. هرچند تحقیقات صورت گرفته، آن‌‌را به‌عنوان یک واکنش محلی و موقتی به حضور اشغالگران شوروی در مازندران صورت‌بندی کرده‌اند اما شواهدی از تداوم این سازمان و حضور آنها در کودتای 28 مرداد نشان می‌دهد که باید از این تلقی ساده‌انگارانه فراتر رفت. بنابراین مسالۀ اصلی این مقاله این است که حزب‌جنگل به‌عنوان یکی از سازمان‌های شبه‌نظامی دولتی، تحت کدام شرایط و عوامل بیرونی و درونی تکوین و دگرگونی یافت؟ این تحقیق با استفاده از روش تحقیق تاریخی و ارائه یک طرح تفسیری انجام شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که در فضای نیمه دموکراتیک پس از جنگ دوم جهانی، برخی از جناح‌های دولت و نخبگان سیاسی، به دلیل هراس از دست رفتن منافع خود، با هرگونه ایدئولوژی مخالف و اصلاح‌طلبانه مبارزه می‌کردند و از متنفذین محلی برای این کار بهره می‌بردند که منجر به ظهور شبه‌نظامیان شد اما وجود برخی نواقص در این سازمان‌ و افزایش تمرکز قدرت در دست جناح‌های مزبور، منجر به ایجاد سازمان جدید و با کارایی موثرتر، موسوم به سازمان «کوک» گردید.

عنوان مقاله [English]

The Development and Transformation of State- Sponsored Militias in Iran (1320-1332 / 1941-1953 A.D.): A Case Study of the Hezb-e-Jangal (Party Of Jungle)

نویسندگان [English]

  • milad heidari
  • Karim Soleimany
sbu
چکیده [English]

The formation and activity of State- Sponsored Militias has always been an important issue for understanding the complexity of the relationship between states and nations due to the overthrow of legal procedures and one of the factors behind the obstruction of the process of democratization. In Iran, the Hezb-e-Jangal can be formulated under such organizations. Although the investigation has taken place, it has been formulated as a local and temporary response to the presence of the Soviet invaders in Mazandaran, but evidence of the continuation of this organization and their presence in the August 19 coup shows that this simplification should go beyond. So the main problem of this article is that the Hezb-e-Jangal as a State- Sponsored Militias, under what conditions and external and internal factors, evolved and transformed? This research has been carried out using the historical research method and an interpretative plan. The findings of research indicate that in the semi-democratic post-World War II period, some factions of the state and political elites fought against any ideological and reformist opposition because of fear of losing their interests and benefited from local influencers for this work which led to the emergence of militias, but the existence of some deficiencies in these organization and increasing concentration of power on the part of the factions, led to the creation of a new and more effective organization called the KOOK.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tudeh party
  • weak state
  • Militia
  • major-general Arfa
  • Haj ali kiya
  • KOOK organization
  1. آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعهشناسی سیاسی ایران معاصر. ترجمه احمد گلمحمدی، محمد ابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی. 1377.
  2. آبادیان، حسین. زندگینامه سیاسی دکتر مظفر بقایی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی. 1386.
  3. آذری شهرضایی، رضا. «خاطرات محمدکاظم زالزر بنیانگذار حزب جنگل چالوس (1321ـ 1325)». گنجینه اسناد. ش 12. زمستان 1372.
  4. آوانسیان، اردشیر. خاطرات اردشیر آوانسیان از حزب تودهایران (1320ـ1326). بیجا: انتشارات حزب دموکراتیک مردم ایران. 1369.
  5. اقبال، مهدی. تاریخ چالوس. مشهد: شاملو. ۱۳۸۹.
  6. بزرگمهر، جلیل (به کوشش). دکتر محمد مصدق در دادگاه تجدیدنظر نظامی. تهران: سهامی انتشار. 1365.
  7. بهروز طیرانی (به کوشش). اسناد احزاب سیاسی ایران (۱۳۳۰ـ ۱۳۲۰). ج 1. تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکده اسناد. ۱۳۷۶.
  8. بیات، کاوه. آذری شهرضایی، رضا (به کوشش). روزشمار غائله آذربایجان. ج 2. تهران: شیرازه کتاب ما. ۱۳۹۶.
  9. ترکمان، محمد (به کوشش). نامههای دکتر مصدق. ج 1 (1374) ج 2 (1377). تهران: هزاران.
  10. تهران مصور. ش 641. 24 آذر 1334.
  11. حسننژاد، زمانه. مرتضی نورائی و مصطفی پیرمرادیان. «بررسی فعالیت احزاب سیاسی در سطح محلی در دوره پهلوی دوم: نمونه موردی مازندران».
  12. گنجینه اسناد. س 26. دفتر دوم. تابستان 1395.
  13. خامهای، انور. خاطرات سیاسی. تهران: نشر گفتار، نشر علم. 1372.
  14. خسروپناه، محمدحسین. سازمان افسران حزب توده ایران 1323ـ1333. تهران: مؤسسه نشر و پژوهش شیرازه. 1377.
  15. داد. 21 فروردین 1325.
  16. داودی، مهدی. قوامالسلطنه. تهران: خودکار ایران. 1326.
  17. دهباشی، حسین (به کوشش). آیندگان و روندگان. گفتگو با داریوش همایون. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی. 1393.
  18. زهتابفرد، رحیم. غوغای نفت. بیجا: بینا، بیتا.
  19. سازمان اسناد ملی. اسناد نخست وزیری، شناسه بازیابی 109002. شناسه سند 39670؛
  20. سازمان اسناد ملی. اسناد نخست وزیری، شناسه بازیابی 109002. شناسه سند 39731.
  21. سازمان اسناد ملی. اسناد نخست وزیری، شناسه بازیابی 109047. شناسه سند 41644.
  22. سازمان اسناد ملی. اسناد نخست وزیری، شناسه بازیابی 109066. شناسه سند 2360.
  23. سازمان اسناد ملی. شناسه سند 3070/290.
  24. سازمان اسناد ملی. شناسه سند 5186/290.
  25. سازمان اسناد ملی. شناسه سند 2084/293.
  26. سازمان اسناد ملی. شناسه سند 2168/293.
  27. سازمان اسناد ملی. شناسه سند 2069/293.
  28. سالور، قهرمانمیرزا. روزنامه خاطرات عینالسلطنه. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار. ج 10. تهران: اساطیر. 1374.
  29. سپهبد حاجعلی کیا و سازمان کوک. ج 1. تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی. ۱۳۹۶. سلیمانی، کریم. «سازمان کوک و جمعیت فداکاران آذربایجان، براساس اسناد نویافته گارد شاهنشاهی». مطالعات تاریخ فرهنگی. س 2. ش 5. پاییز 1389. صص 115-142.
  30. شهرستانی، محمدعلی (بهکوشش و ویرایش). از دیدار خویشتن: یادنامه زندگی احسان طبری. تهران: بازتاب نگار. ۱۳۸۲.
  31. صدر، محسن. خاطرات صدرالاشراف. تهران: وحید. 1364.
  32. صفایی، ابراهیم. پنجاه خاطره از پنجاه سال. تهران: جاویدان. 1371.
  33. عظیمی، فخرالدین. بحران دموکراسی در ایران. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، بیژن نوذری. تهران: آسیم. ۱۳۸۷.
  34. فاوست، لوئیس. ایران و جنگ سرد. ترجمه کاوه بیات. تهران: وزارت امور خارجه. 1373.
  35. کاتوزیان، محمدعلی (همایون). اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز. ۱۳92.
  36. کانون. ش 58. 24 مهر 1324.
  37. ـــــ. ش 61. 27 مهر 1324.
  38. ـــــ. ش 44ـ69. مهر و آبان 1324.
  39. ـــــ. ش 62. 29 مهر 1324.
  40. کیاستوان، حسین. سیاست موازنه منفی در مجلس چهاردهم، ج 1. تهران: انتشارات روزنامه مظفر. 1329.
  41. کیهان. 17 فروردین 1325.
  42. لاجوردی، حبیب. اتحادیههای کارگری و خودکامگی در ایران. ترجمه ضیاء صدقی. تهران: نشر نو. ۱۳۶۹.
  43. ــــــــــــــ (به کوشش). خاطرات سپهبد حاجعلی کیا. چ اول. تهران: نشر زیبا. 1381.
  44. ــــــــــــــ (به کوشش). «گفتگو با کریم سنجابی». جلسه 11. پروژه تاریخ شفاهی ایران دانشگاه هاروارد. ج 12. بیجا: بینا، بیتا.
  45. مهدیان، محمدحسین. برگهای خاطرات (نگاهی به روابط ایران و روسیه). تهران: وزارت امور خارجه. 1388.
  46. نجات ایران. 21 فروردین 1325.
  47. ــــــــــ. 18 فروردین 1325.
  48. ــــــــــ. 7 فروردین 1325.
  49. ــــــــــ. 20 فروردین 1325.
  50. نسیم صبا. ش 100. 14 آذر 1324.
  51. ــــــــ. ش 111. 29 آذر 1324.
  52. ــــــــ. ش 94. 7 آذر 1324.
  53. ــــــــ. ش 98. 12 آذر 1324.
  54. ــــــــ. ش 99. 13 آذر 1324.
  55. ــــــــ. ش 72. 10 آبان 1324.
  56. ــــــــ. ش 89. 30 آبان 1324.
  57. ــــــــ. ش 21ـ 43. شهریور و مهر 1324.
  58. ــــــــ. ش 75ـ89. آبان 1324.
  59. ــــــــ. ش 87. 28 آبان 1324.
  60. نظری، علیاشرف. مدرنیته و هویت سیاسی در ایران. تهران: میزان. 1390.
  61. نوری، مصطفی. روزگار بیقراری: مازندران و گرگان در اشغال ارتش سرخ ۱۳۲۵ـ ۱۳۲۰. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. ۱۳۹3.
  62. وبر، ماکس. دانشمند و سیاستمدار. ترجمه احمد نقیبزاده. تهران: دانشگاه تهران. ۱۳۷۶.
  63. وظیفه. ش 113. 2 دی 1324.
  64. ـــــ. ش 115. 4 دی 1324.
  65. ـــــ. ش 116. 5 دی 1324.
  66. هدایت (مخبرالسلطنه)، مهدیقلی. خاطرات و خطرات. تهران: زوار. 1385.
  67. هور. س 3. ش 5. 16 مرداد 1324.
  68. ـــ. س 3. ش 2ـ18. مرداد 1324.
  69. یوسفینیا، علیاصغر (تدوین و نگارش). مشروطه بینقاب: درآمدی بر انقلاب مشروطه، سیاحتنامه درویش غریب، خاطرات عزیزالهخان میار: گزیده اسنادی از مرکز اسناد ملی ایران مربوط به حزب توده و حزب جنگل کلارستاق. تهران: آرون. ۱۳۸8.
  70. ـــــــــــــــــ. تاریخ تنکابن «محال ثلاث». تهران: آرون. ۱۳۸۸.
  71. Ahram, Ariel I. Proxy Warriors: The Rise and Fall of State-Sponsored Militias. California: Stanford University Press. 2011.
  72. Bohmelt, Tobias, Clayton, Govinda. “Auxiliary Force Structure: Paramilitary Forces and Pro-Government Militias”. Comparative Political Studies. Vol. 51. Issue 2. 2017.
  73. Campbell, Bruce B. and Arthur D. Brenner (eds). Death Squads in Global Perspective: Murder with Deniability. New York: St. Martin’s Press. 2000.
  74. Carey, Sabine C. and Neil J. Mitchell. “The Monopoly of Violence and the Puzzling Survival of Pro-Government Militias”. Annual Review of Political Science, 20 (1). 2017. (https://static1.squarespace.com/static/54d49799e4b0b97e05e90186/t/56a5e5831a5203313c39dcc8/1453712794730/Carey+and+Mitchell+ARPS+online.pdf) (accessed May 5, 2017).
  75. Carey, Sabine C, Mitchell, Neil J. and Lowe, Will. “States, the security sector, and the monopoly of violence: A new database on pro-government militias”. Journal of Peace Research. Vol. 50. Issue 2. 2013.
  76. Jentzsch, Corinna, N. Kalyvas, Stathis and Schubiger, Livia Isabella. “militias in civil wars”. Journal of Conflict Resolution. Vol. 59 (5). 2015.
  77. Jones, Rebecca. “State failure and extra-legal justice: vigilante groups, civil militias and the rule of law in West Africa”. New Issues in Refugee Research. Research Paper. No. 166. 2008. (http://www.unhcr.org/afr/research/working/48f351722/) (accessed March 26, 2017).
  78. Kishi, Roudabeh. “Are Pro-Government Political Militias Evidence of a Strong State? New mapping techniques for conflict data shed new light on existing assumptions”. 13 March 2016. )https://anglejournal.com/article/2015-12-conflict-data-and-policymaking-in-the-era-of-the-sustainable-development-goals) (accessed March 8, 2017).
  79. Mazzei, Julie. Death Squads or Self‐Defense Forces? How Paramilitary Groups Emerge and Challenge Democracy in Latin America .Chapel Hill: University of North Carolina Press. 2009. Mitchell, NJ., Carey, SC. “Pro-Government militias and conflict”. Oxford Research Encyclopedia, Politics. (2016). (http://politics.oxfordre.com/view/10.1093/acrefore/9780190228637.001.0001/acrefore-9780190228637-e-33) (accessed Apr 14, 2017).
  80. Stanley, William. The Protection Racket State: Elite Politics, Military Extortion, and Civil War in ElSalvador. Philadelphia: Temple University Press. 1996.
  81. “Paramilitary Forces in Indian Democracy: An Assessment”. http://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/19032/10/10_chapter5.pdf) (accessed Apr 2, 2018)
  82. http://www.pan-iranist.info/9007.html (accessed Jan 21, 2018).
  83. http: //ahdictionary. com/word/search. html?q= ‘Militia’ (accessed May 27, 2017).