وضعیت ترجمه، کنشگران و ابعاد آن در دورۀ قاجار

نوع مقاله : مروری

نویسنده

استادیار پژوهشدۀ تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

ترجمه منابع آثار و تألیفات از زبان‌های اروپایی در دورۀ قاجار یک داد و ستد فرهنگی، علمی و تجربی بود که بر نگرش، جهان‌بینی و فرهنگ و معارف گروه‌های فعال اجتماعی ایران تأثیر زیادی داشت. در این فرآیند، رابطۀ زبان و فرهنگ در ترجمه به عنوان یک اصل مهم در مطالعات فرهنگی، نقش اثرگذاری در شکل‌گیری گفتمان میان متن مبدأ و ذهن و فرهنگ خالقان جدید (مترجمان) در جامعة ایران داشته است. آنچه که باعث شده است تا فاصله فرهنگی میان متن ترجمه از متن اصلی کمتر شود به اهمیت نقش ترجمه و مترجم در انتقال فرهنگی و نسبت بین سیاست فرهنگی و ترجمه مربوط می‌شود. تأثیر فرهنگ در انتخاب اثر برای ترجمه کردن، انتقال و دگردیسی اسطوره‌های فرهنگی و مفاهیم علمی و اجتماعی، تعبیر نادرست و سوء برداشت‌های فرهنگی، عناصر فرهنگی ترجمه‌ناپذیر، سانسور فرهنگی، ترجمه و سلطۀ زبانی و نقش ترجمه فرهنگی در ساخت فرهنگی و تداوم هویت قومی، ملی و مذهبی از مسائل مهمی است که در ترجمه‌های دورة قاجار قابل بررسی و ارزیابی است. دورۀ قاجاریه از جهت رشد ترجمه کتاب‌های اروپایی حائز اهمیت است. مقدمات ترجمه و چاپ کتاب در روزگار عباس‌میرزا و میرزا بزرگ قائم‌مقام فراهانی فراهم آمد و بعدها تشکیل دارالترجمه دربار و دارالفنون باعث شد ترجمه و نشر رونق بیشتری یابد. در این دوره کتاب‌های بسیاری چاپ و منتشر شد. علاوه بر کتاب‌های علمی، نظامی، فلسفی و اقتصادی تعداد زیادی کتاب‌های تاریخی نیز ترجمه و انتشار یافتند. با وجود این، اگرچه اقدام به ترجمه در زمینه دانش‌های نوین اروپا برای یافتن راهی بوده است که بدان وسیله ایران را به کاروان تمدن و دانش نوین جهانی پیوند دهد و درهای جدید از علم و معرفت را بر روی ایرانیان بگشاید، اما این مسأله دارای معایب و نقایصی نیز بود که شناسایی این معایب حائز اهمیت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Translation Status, Actors and Dimensions of the Qajar Period

چکیده [English]

In the Qajar period، translation of works and writings from European languages into Persian was considered as a cultural، scientific and experimental exchange which had a lot of influence on the worldview، culture and education of social activist groups. In this process، the relationship between language and culture in translation as an important principle in the cultural studies had played an important role in the development of an effective dialogue between the original European text and the mind and culture of the new creators (translators) in Iran. What causes the cultural distance between the original text and the translated text to be lessened is related to the important role played by translation and translator in the cultural transmission and the relation between the cultural policy and translation. Thus، the role of cultural influences on the choice of a text for translation، transmission and transformation of cultural myths as well as scientific and social concepts، erroneous interpretations and cultural misunderstandings، untranslatable cultural elements، cultural censorship، translation and linguistic dominance، the cultural role of translation in cultural construction and the maintenance of ethnic، national and religious identity are all important issues worthy of consideration and exploration in the translations of the Qajar period. In terms of the translation of European books، the Qajar period is of great importance. Translating and publishing books which had started at the time of Mirza Abbas and the great Mirza Qá''im Maqam Farahani later flourished and highly expanded with the establishment of the institute of translation and publication of the court and the Academy (Dar- al-fonun). In fact، a large number of books – not only on scholarly، military، philosophical and economical subjects but also on history – were translated and published in this period. Despite the fact that translating this new European knowledge was a means of finding a way for Iran to join the caravan of civilization and new knowledge and to be exposed to newly opened gates of science and enlightenment، it cannot be denied that it all had its disadvantages and flaws the identification of which is highly important.
 

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Translation
  • Cultural Transmission
  • Translators
  • Original Text
  • Country of Destination
  • Dar-al-tarjomah Naser-al-din-shah
  • The Qajar period