مداخلات خارجی در اصفهان و پیامدهای اجتماعی آن در جنگ جهانی ‌اول (1918-1914م/ 1337-1332ق)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان

2 استاد دانشگاه اصفهان و مدیر گروه رشته‌ی تاریخ دانشگاه اصفهان

3 استاد دانشگاه اصفهان و دانشگاه صوفیا در بلغارستان

چکیده

حضور و رقابت دولت‌های خارجی در ایران که از پیش از جنگ جهانی اول شروع شده بود، با آغاز جنگ و سپس اشغال ایران شدت یافت. در این میان، اصفهان که در مرکز جغرافیایی ایران و بر سر راه‌های تجاری قرار داشت، هم میدان رقابت سه قدرت روس، انگلیس و آلمان گردید و هم به اشغال نظامی روسها درآمد. حضور و رقابت نیروهای خارجی، که از حمایت طرفداران داخلی خویش برخوردار بودند، باعث تأثیراتی زیانبار در عرصة اجتماع و زندگی مردم شد. بر این اساس این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که مداخلات خارجی در اصفهان در ایام جنگ جهانی اول چه تأثیری بر زندگی مردم داشت؟روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و شیوة گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و مبتنی بر اسناد، خاطرات، سفرنامه‌ها و روزنامه‌ها می باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دخالت‌های نیروهای خارجی در اصفهان و رقابت‌های آنها با یکدیگر، عمدتاَ تشدید کنندة شرایط پیشین و نامناسب زندگی اجتماعی مردم شهر بود.

عنوان مقاله [English]

(Foreign Interventions in Isfahan and its Social Consequences during World War I (1914-1918

نویسندگان [English]

  • seyed rasoul abtahi 1
  • Ali Akbar Jafari 2
  • Morteza Nouraei 3
1 Ph.D Candidate of Isfahan University
2 Associate Professor of Isfahan University
3 Professor of Isfahan University
چکیده [English]

The presence and competition of foreign countries in Iran, which begun before the First World War, intensified with the onset of the war and then the occupation of Iran. Meanwhile, Isfahan, which was located in the geographical center of Iran, and was on the trade roads of the country, became the battleground of the three powers of Russia, Britain and Germany, as well as the military occupation of the Russians. These foreign forces, backed by their domestic supporters, had a damaging effect on the community and the lives of the people. Accordingly, this research seeks to answer the main question of what impact the external interventions in Isfahan during World War I had on people's lives. The method of this research is descriptive-analytical, and the method of data collection is library-based, upon documents, memoirs, travelogues and newspapers. The findings of the research show that the interference of foreign forces in Isfahan and their competition with each other, mainly exacerbated the earlier and .inappropriate conditions of the social life of city's people

کلیدواژه‌ها [English]

  • Isfahan 2- World War I 3- foreign forces 4- chaos 5- insecurity 6- famine
  1. اخوت، حاج میرزا عبدالجواد. از طبابت تا تجارت خاطرات یک تاجر اصفهانی. به کوشش مهدی نفیسی. تهران: نشر تاریخ ایران. 1386.
  2. اسپاروی، ویلفرید. فرزندان درباری ایران. ترجمه محمدحسین آریا لرستانی. تهران: انتشارات قلم. ۱۳۶۹.
  3. اشرف، احمد و علی بنوعزیزی. طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. ترجمه سهیلا ترابی فارسانی. تهران: انتشارات نیلوفر. 1387.
  4. اعظامقدسی، حسن. خاطرات من. ج 1. تهران: انتشارات کارنگ. 1379.
  5. باست، الیور. آلمانیها در ایران. ترجمه حسین بنیاحمد. تهران: نشر شیرازه. 1377.
  6. بلوشر، ویپرت. سفرنامه بلوشر. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: انتشارات خوارزمی. 1363.
  7. بهرامی، عبدالله. خاطرات عبدالله بهرامی از آخر سلطنت ناصرالدین شاه تا اول کودتا. تهران: انتشارات علمی. 1363.
  8. جابری انصاری، حسن. تاریخ اصفهان و ری و همه جهان. اصفهان: روزنامه و مجله خرد. ۱۳۲۲.
  9. ــــــــــــــــــــ. آگهی شهان از کار جهان. ج 3. بیجا: بینا. بیتا.
  10. جناب، ضیاءالدین. ایام پرتلاطم (نگاهی به تحولات مشروطه و بنیاد آموزش نوین در اصفهان). به اهتمام رضا بیطرفان و مولود ستوده. تهران: انتشارات شیرازه. 1395.
  11. دانشور علوی، نورالله. تاریخ مشروطه ایران و جنبش وطنپرستان اصفهان و بختیاری. به کوشش حسین سعادت نوری. تهران: کتابخانه دانش. 1335.
  12. رایت، دنیس. انگلیسیها در میان ایرانیان. ترجمه لطفعلی خنجی. تهران: انتشارات امیرکبیر. 1359.
  13. رجایی، عبدالمهدی. تاریخ مشروطیت اصفهان. اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان. ۱۳۸۵.
  14. ـــــــــــــــــ. اصفهان از انقلاب مشروطه تا جنگ جهانی اول. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان. ۱۳۸۶.
  15. رجایی، عبدالمهدی و مرتضی نورائی. «وضع امنیت راههای اصفهان در سالهای پس از مشروطه (1324-1332ق/ 1906-1914م)». جستارهای تاریخی. سال سوم. ش دوم. پاییز و زمستان ۱۳۹۱.
  16. رضازادهملک، رحیم (به اهتمام). انقلاب مشروطه ایران به روایت اسناد وزارت امور خارجه انگلیس (کتابهای آبی). تهران: انتشارات مازیار و معین. ۱۳۷۷.
  17. رضاقلیزادهآهنگر، نرگس. «اصفهان و جنگ جهانی اول». مجموعه مقالات همایش اصفهان مشروطه اصیل ایرانی. به اهتمام محمدعلی چلونگر. اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری. 1385.
  18. روشه، گی. تغییرات اجتماعی. ترجمه منصور وثوقی. تهران: نشر نی. 1381.
  19. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. سال ۱۳۳۲ق. پوشه 1784-290. سند ۵، ۶، ۱۴و ۱۷.
  20. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. سال ۱۳۳۳ق. پوشه 3024-291. سند ۱.
  21. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. سال ۱۳۳۲ق. پوشه 3785-293. سند ۱.
  22. سالور، قهرمانمیرزا. روزنامه خاطرات عینالسلطنه. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار. ج 6. تهران: انتشارات اساطیر. 1378.
  23. سپهر، مورخالدوله. ایران در جنگ بزرگ 1918-1914. تهران: نشر ادیب. 1362.
  24. سفیری، فلوریدا. پلیس جنوب ایران. ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفریفشارکی. تهران: نشر تاریخ ایران. 1364.
  25. شریفهمایون، سیدمحمود. خاطرات شریفهمایون. تصحیح عبدالمهدی رجایی. قم: نشر مجمع ذخایر اسلامی. 1394.
  26. کاشف اسرار. اصفهان: دوشنبه ۱۰ صفر ۱۳۳۶ق. ش 11.
  27. کاظمزاده، ف. «روابط ایران با روسیه تا سال ۱۹۲۱». تاریخ ایران کمبریج دوره افشار، زند و قاجار. به سرپرستی پیتر آوری. ترجمه مرتضی ثاقبفر. دفتر اول از جلد هفتم. تهران: انتشارات جامی. ۱۳۸۷.
  28. کحالزاده، ابوالقاسم. دیدهها و شنیدهها: خاطرات میرزا ابوالقاسمخان کحالزاده. به کوشش مرتضی کامران. تهران: نشر البرز. ۱۳۷۰.
  29. گارثویت، جن راف. تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری. ترجمه مهراب امیری. تهران: نشر آنزان. 1373.
  30. گرکه، اولریخ. پیش به سوی شرق. ترجمه پرویز صدری. ج 1. تهران: کتاب سیامک. 1377.
  31. مابرلی، جیمز. عملیات در ایران (جنگ جهانی اول 1919-1914). ترجمه کاوه بیات. تهران: انتشارات رسا. 1369.
  32. مجد، محمدقلی. قحطی بزرگ. ترجمه محمد کریمی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی. 1387.
  33. ملاییتوانی، علیرضا. «جنگ جهانی اول آلمانها و رخنه در ساختار اجتماعی و سیاسی ایران». تاریخ معاصر ایران. سال اول. ش 3. پاییز ۱۳۷۶.
  34. ملکالمورخین، عبدالحسینخان. سفرنامه و تاریخ اصفهان. به کوشش حسن جوادی. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار یزدی. ۱۳۹۲.
  35. مفتش ایران. اصفهان: شنبه ۱۳ رجب ۱۳۳۶ق. ش 2.
  36. مهدوی، سیدمعزالدین. داستانهایی از پنجاه سال. تهران: چاپخانه وحید. 1348.
  37. نورائی، مرتضی. «راهزنی در جادههای ایالت اصفهان و اتباع بیگانه». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ش 36 و 37. بهار و تابستان ۱۳۸۳.
  38. نوایی، عبدالحسین و محمد بقاییشیرهجینی. نایبیان کاشان. تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران. ۱۳۷۹.
  39. نیدرمایر، اسکارفن. زیر آفتاب سوزان ایران. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: نشر تاریخ ایران. 1363.
  40. وحید دستگردی، حسن. دیوان وحید دستگردی. به کوشش س. وحیدنیا. تهران: چاپ آفتاب. 1374.
  41. وحید مازندرانی، ع. قرارداد 1907 روس و انگلیس راجع به ایران. تهران: کتابخانه سقراط. 1328.
  42. همامی، علی. خاطرات همامی. به اهتمام عبدالمهدی رجایی. قم: مرکز نشر ذخایر اسلامی. 1394.
  43. همایونکاتوزیان، محمدعلی. دولت و جامعه در ایران انقراض قاجار و استقرار پهلوی. ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز. ۱۳۸۰.
  44. همایی، جلالالدین. تاریخ اصفهان حوادث و وقایع و حکام و سلاطین اصفهان. به کوشش ماهدخت بانوهمایی. تهران: پژوهشگاه علومانسانی و مطالعاتفرهنگی. ۱۳۹۵.
  45. Iran Political Diaries (IPD). Editor: R.M. Burrell. vol. V. London: National Archive Edition. 1997.
  46. Walcher, Heidi A. In the Shadow of the King: Zill al-Sultan and Isfahan under the Qajars. London: I. B. Tauris. 2008.