تبیین تاریخی دلائل شورش و پایداری بنی سلیم در فرارود بر مبنای عوامل ژئوپولیتیک

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیاردانشگاه شهیدباهنرکرمان

چکیده

تبیین تاریخی شورش سردارعرب عبدالله بن خازم سلیمی وادامه آن توسط پسرش موسی هدف اصلی این مقاله است.این سرداران علیرغم پیشنهاد طعمه مناسبی چون خراسان ، ازسوی عبدالملک بن مروان برعهد خود باز بیریان پای فشردند که یافتن دلیل مسیله این نوشتاراست. در بین شورش های پس از مرگ یزیدبن معاویه، شورش عبدالله بن خازم و فرزندش موسی ویژگی های قابل تاملی دارد. این شورش عربی اولین حرکتی است که باعث ایجاد منطقه ای مستقل از نظارت خلافت در قلمرو فرهنگی سیاسی ایران شد. هر چند سرداران سلیمی در بهره گیری از شرایط ژئوپولیتیک در منطقه ناتوان بودند، اما این حرکت از جنبه تسلط سیاسی و نظامی طولانی مدت که در نقطه اوج خود پانزده سال به طول انجامید منحصر به فرد است دلایل این توفیق؛ موقعیت جغرافیایی ترمذ، تجربیات ممتد سرداران سلیمی، نوع رابطه آنها با امویان و زبیریان و جایگاه قبیله ای ایشان بوده است. در ضمن این شورش فاقد جنبه های ایدئولوژیک و مبانی نظری قوی بوده است. در این تحقیق باتکیه برروش توصیفی وتحلیلی تاریخی سعی شده است باتکیه برمستندات وشواهدموجود درهمه منابع اصلی پاسخی متفاوت ازیافته های قبلی ارایه شودونگاه تازه ای به این پدیده قابل تامل شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical explanation of the reasons for the Bani Salim uprising in Fararood based on geopolitical factors

نویسنده [English]

  • AminReza Tohidi
Assistant professor ShahidBahonar University of Kerman
چکیده [English]

The main purpose of this article is to explain the history of the revolt of the Arab general Abdullah Ibn Khazem Salimi and its continuation by his son Musa.Among the revolts after the death of Yazid ibn Mu'awiyah, the revolt of Abdullah ibn Khazem and his son Musa have considerable features. This Arab uprising was the first move that created a region independent of the caliphate's oversight in Iran's cultural and political realm. Although Salimi's commanders were unable to take advantage of the geopolitical situation in the region, this move is unique in terms of long-term political and military domination that lasted fifteen years at its peak; the reasons for this success; The geographical location of Tirmidhi has been the continuous experiences of Salimi commanders, the type of their relationship with the Umayyads and Zubayrians and their tribal status. At the same time, this uprising lacked strong ideological aspects and theoretical foundations. In this research, based on descriptive and historical analytical methods, an attempt has been made to provide a different answer from the previous findings based on the documents and evidence available in all main sources, and a new perspective on this phenomenon can be considered.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Umayyad caliphate
  • natives
  • rebellion
  • Bani Salim
  • Geopolitics
ابن اثیر جزری، علی بن محمد. الکامل، بیروت: دار صادر، 1385ق.
ابن اعثم، احمد. الفتوح، به کوشش علی شیری، بیروت: دارالاضواء، 1411ق/1990.
ابن حجر عسقلانی. الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415.
ابن حزم، علی ابن محمد. جمهره الانساب العرب، بیروت: دارالکتب العلمیه، منشورات محمد بن علی بیضون، 1418.
ابن حوقل. صوره الارض، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1345.
ابن خلدون، عبدالرحمن. دیوان المبتدا و الخبر، تصحیح و مقابلة خلیل شحاده و سهیل زکار، بیروت: دارالفکر، 1431.
ابن سعد، محمد. الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب الاسلامیه،1410/1990.
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله. الاستیعاب، محقق علی محمد بجاوی، بیروت: دارالجیل، 1992.
ابن عساکر، علی بن حسن. تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1415.
ابن فضلان، احمد. سفرنامة ابن فضلان، ترجمة ابوالفضل طباطبایی، تهران: نشر ایران، 1345.
ابن فقیه، احمد بن محمد. البلدان، بیروت: عالم الکتب، 1416.
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم. المعارف، قاهره: چاپ ثروت العکاشه، 1960.
ابن کثیر، ابوالفدا اسماعیل. البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر، 1407.
ابن هشام، ابومحمد عبدالملک. السیره النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره: 1355/1936.
ابوزهره، محمد. تاریخ المذاهب الاسلامیه فی السیاسه و العقاید و تاریخ المذاهب الفقیه، قاهره: دارالکفر عربی، 1989.
اصفهانی، ابوالفرج. الاغانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1415.
بلاذری، احمد بن یحیی. انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار، بیروت: دارالفکر، 1417ق.
ـــــــــــــــ. فتوح البلدان، تحقیق رضوان محمد رضوان، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1398.
بیرونی، ابوریحان. آثار الباقیه، تهران: انتشارات ابن سینا، 1352.
جاحظ، ابوعثمان. البیان و التبین، به تصحیح عبدالسلام هارون، 1941
جیهانی، ابوالقاسم احمد. اشکال العالم، ترجمة عبدالسلام کاتب، به تصحیح فیروز منصوری، مشهد: به نشر، 1368.
چوکسی، جمشید گرشاسب. ستیز و سازش، ترجمة نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس، 1393.
حاکم نیشابوری، ابوعبدالله. تاریخ نیشابور، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر آگه، 1375.
خوارزمی، محمد بن احمد. مفاتیح العلوم، مصر: بی­نا، 1342ق.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود. اخبار الطوال، ترجمة محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی، 1368.
ذهبی، محمد بن احد. تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، بیروت: دارالکتب العربی، 1410.
زبیدی، سید محمد مرتضی الحسینی. تاج العروس، کویت: 1420.
صفی­الدین بلخی، عبدالله بن بحر. فضایل بلخ، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1350.
طبری، محمد بن جریر. تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، 1387/1967.
علی، جواد. المفصل فی التاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت و بغداد: دارالعلم للملائین و مکتبه النهضه، 1976.
فرای، ریچارد نلسون، عصر زرین فرهنگ ایرانی، ترجمة مسعود رجب­نیا، تهران: سروش، 1394.
قزوینی، زکریا محمد بن محمود. آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمة جهانگیر میرزا قاجار، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر، 1373.
کشی، محمد بن عمر. رجال الکشی: اختیار معرفه الرجال، مشهد: مؤسسة نشر دانشگاه، 409ق.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک. تاریخ گردیزی، تصحیح و مقابلة عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب، 1363.
گیپ، هامیلیتون. فتوحات اعراب در آسیای مرکزی، ترجمه و تحشیة حسین احمدی­پور، تبریز: اختر شمال، 1336.
مجتهدزاده، پیروز و سهراب عسکری. جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور، 1389.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. التنبیه و الاشراف، بیروت: دار و مکتب الهلال العربی، 1421.
مشایخ فریدونی، آذرمیدخت. بلخ کهن­ترین شهر ایرانی آسیای مرکزی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1376.
مفتخری، حسین. «حجاج و نقش وی در تحکیم و تثبیت خلافت اموی»، مطالعات تاریخ اسلام، ش 20، 1393.
مفتخری، حسین، مسعود بهرامی. «پی­آمدهای اجتماعی مهاجرت قبایل عرب به خراسان»، تاریخ اسلام، س 15، ش 4، پیاپی 60، زمستان 1393.
مقدسی، ابوعبدالله احمد. احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمة دکتر علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، 1361.
نرشخی، ابوبکر محمد جعفر. تاریخ بخارا، تصحیح و تحشیة مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1352.
نقشبندی، سید محمود ناصر. درهم­های عرب ساسانی، ترجمة امیر شاهد، قم: جاپ اهل بیت، بی­تا.
نویری، احمد بن عبدالوهاب. نهایه الارب، الطبعه الاولی، القاهره: دارالکتب و الوثائق القومیه، 1423.
یعقوبی، ابن واضح. البلدان، به کوشش دخویه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1408.
ــــــــــــــ. تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر، بی­تا.