آزاد (āzād) و آزادان (āzādān)؛ منشأ و تحول آن‌ از ایرانی باستان به ایرانی میانة غربی

نوع مقاله : مروری

نویسنده

دکتر در فرهنگ و زبانهای باستانی، دانشگاه تهران

چکیده

مقالة حاضر به بررسی واژة ایرانی کهن āzāta، سیر تحول معنایی آن در گذر زمان از ایرانی باستان به ایرانی میانة غربی، و تا زمان رواج فارسی نو می‌پردازد و با ارائة شواهد مربوطه از دورة باستان (اوستا) و میانة (پارتی و فارسی میانه) زبان‌های ایرانی، تحول و گسترش معنایی این واژه را بررسی می‌کند. در این بررسی نشان داده شده که مفهوم آزاد به معنای «رها و غیرمقید» که در بیشتر اوقات بر دیگر مفاهیم این واژه سایه افکنده و به تعابیر نادرستی از منشأ āzādān (گروه نجبا) در دورة ساسانی انجامیده، در حقیقت تحولی ثانویه در عرصة معناشناختی آن است و ریشة این گسترش معنایی در یک سنت کهن ایرانی نهفته است، سنتی که طی آن ممکن بود بنا به دلایل و تحت شرایطی، افراد وابسته (بندگان) به عضویت خاندان مخدوم خود درآیند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

“āzād” and “āzādān”; Origin and Evolution from Old Iranian to Middle Iranian

چکیده [English]

This study takes under close scrutiny the Old Iranian word āzāta, and traces back its evolution from the old period of Iranian languages through Middle-Western Iranian and up to the advent of New Persian. By producing and analyzing relevant sources from old (Avestan) and middle (Parthian and Middle Persian) Iranian languages, it aims to reconstruct the semantic evolution and expansion of this word. This study claims that āzād, meaning “free” and “unrestricted” – the meanings which usually overshadow other senses of the word, and lead to misinterpretations regarding āzādān’s (a group of Parthian and Persian nobility) origins in the Sassanid era – is in fact a secondary semantic development which has its roots in an old Iranian tradition according to which bandagān (clients), for certain reasons and under certain circumstances, were allowed to be integrated into their overlords family.
 

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • āzād
  • bandag
  • Middle Persian
  • The Sasanian nobility
  • semantic evolution and expansion