روند تاریخی مواجهه نهاد روحانیت با تغییر جایگاه اجتماعی زنان در عصر پهلوی دوم

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهید بهشتی

2 گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

با ورود جامعه‌ی ایران به دوران جدید و درهم آمیختن و چالش همزمان سنت شیعی ـ ایرانی جاری در جامعه با فرهنگ و اندیشه‌های مدرن، برخی مسائل به محوری برای مواجهه و صف‌آرایی نیروهای اجتماعی بدل شد که تغییر جایگاه اجتماعی زنان یکی از این موضوعات است. در مقاله‌ی پیش رو، مواجهه‌ی نهاد روحانیت شیعی با مسائل زنان در دوره‌ی حکومت پهلوی دوم با روش بررسی توصیفی بر اساس منابع اسنادی و کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله می‌کوشد پاسخی به این سوال فراهم آورد که در مواجهه‌ی روحانیت با تغییر جایگاه اجتماعی زنان در عصر پهلوی دوم، اهم حوزه‌های تنش، قلمرو، نحوه‌ی بروز، سطح و دامنه‌‌ی تنش به چه ترتیب بوده و چه پیامدهایی در روابط سیاسی روحانیت و حکومت پهلوی در پی داشت؟ بررسی این مقاله نشان می‌دهد که در برهه‌ی زمانی 1340-1326 با عنایت به مجموعه ویژگی‌های درونی روحانیت و مناسبات قدرت، نوعی آرامش نسبی در روابط روحانیت، جامعه و حکومت بر سر مسائل زنان حاکم است. اما در برهه‌ی 1340 تا پیروزی انقلاب، شاهد سربرآوردن تنش‌های متعدد در این رابطه هستیم که اغلب با اعمال اقتدار بالا به پایین توسط حکومت، منجر به حاشیه راندن خواست روحانیت می‌شود. حداقل در سه مسئله پردامنه (حق رای زنان، کنترل بدن و پوشش زنان، قانون حمایت از خانواده)، حکومت با تحمیل سیاستگذاری فرهنگی و اجتماعی خود، روحانیت را به حاشیه می‌راند که همین امر از عوامل محرک روحانیت برای مشروعیت‌زدایی علیه حکومت پهلوی و تحریک و بسیج سیاسی برای مقابله و فروپاشی این حکومت بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The historical process of the encounter between Rohaniat institution and social position change of women in Second Pahlavi Duration

نویسندگان [English]

  • kamal razavi 1
  • Ahmad Shekarchi 2
  • Mostafa Ejtehadi 2
1 Shahid Beheshti University
2 Sociology, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

During the entrance of Iranian society to modern era and the conjunction and challenge of Shiite-Iranian tradition in society with modern culture and thought, some issues changed to the axis of encounter and conflict of social forces, in which, women`s issues is one of these issues. In the proceeding paper, the encounter between Rohaniat institution and social position change of women in Second Pahlavi Duration has been studied. Between these three and a half decay, different affairs have been a subject for Rohaniat to take a stance. These affairs specially includes: Women's rights issues, political participation of women, taking political responsibility by women, the presence of women inside social fields like employment and education, the relations between man and woman in family, controlling the body and Hijab of women and so on.
Our study shows that in the duration between 1947-1961 because of the internal organization of Rohaniat institution and the dominant political structure, relative compromise and settlement in the relation of Rohaniat institution - state - society about women`s social position is predominant. However, in the duration between 1961-1379 we notice different types of conflicts between Rohaniat institution and Pahlavi state, which led to the dominance of state and exclusion of Rohaniat from the process of social rule regulation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social position change of women
  • Rohaniat institution
  • conflict of Rohaniat and state
  • Pahlavi state
  • Voting Rights for Women
آفاری، ژانت. انجمنهای نیمهسری زنان در عصر مشروطه، ترجمة جواد یوسفیان، تهران: بانو، 1377.
اسناد انقلاب اسلامی (اعلامیهها، اطلاعیهها، بیانیهها، پیامها، تلگرافها و نامههای آیات عظام و مراجع تقلید)، ج 1، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374.
اسناد انقلاب اسلامی (اعلامیهها، اطلاعیهها، بیانیهها، پیامها، تلگرافها و نامههای علمای اعلام شهرهای مختلف ایران)، ج 2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374.
اسناد انقلاب اسلامی (اعلامیهها، اطلاعیهها، بیانیهها، پیامها، تلگرافها و نامههای کثیرالامضای مربوط به جوامع روحانی)، ج 3، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374.
اسناد انقلاب اسلامی (اعلامیهها، اطلاعیهها، بیانیهها، پیامها، تلگرافها و نامههای مجامع مذهبی و دینی)، ج 4، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374.
اسناد انقلاب اسلامی (اعلامیهها، اطلاعیهها، بیانیهها، پیامها، تلگرافها و نامههای آیات سید محمدصادق روحانی، سید حسن طباطبایی قمی، سید محمدکاظم شریعتمداری)، ج 5، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1374.
افخمی، مهناز. جامعه، دولت و جنبش زنان ایران 1342-1357، تدوین غلامرضا افخمی، ج 2، بی‌جا: بنیاد مطالعات ایران، 2002.
توانا، مرادعلی. «زمینه‌ها و عوامل فرهنگی، سیاسی و تاریخی گسترش بدحجابی در تاریخ معاصر ایران»، حجاب، مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، تدوین ابراهیم شفیعی سروستانی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387.
حضرت آیت‏الله العظمى حاج سید محمدرضا گلپایگانى به روایت اسناد ساواک، ج 1-3، تهران: مرکز بررسى اسناد تاریخى وزارت اطلاعات، 1385.
حقیقت‌جو، علی. بهائیت و رژیم پهلوی، بهائیت آن­گونه که هست، تهران: مؤسسة فرهنگی مطبوعاتی جام جم، 1387.
دولتشاهی، مهرانگیز. جامعه، دولت و جنبش زنان ایران ۱۳۲۰-۱۳۵۷، تدوین غلامرضا افخمی، مریلند: انتشارات بنیاد مطالعات ایران، 2002.
رمضان نرگسی، رضا. «بررسی وضعیت حجاب در ایران از سال‌های اخر حکومت پهلوی دوم تا پایان جنگ تحمیلی»، حجاب، مسئولیتها و اختیارات دولت اسلامی، تدوین ابراهیم شفیعی سروستانی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387.
رنجبر عمرانی، حمیرا. «تغییر ماهیت جمعیت­های زنان، از آغاز تا سازمان زنان»، تاریخ معاصر ایران، ش 33، بهار 1384.
روح‌بخش، رحیم. آیتالله العظمی بروجردی به روایت اسناد، تهران: نشر مورخ، 1397.
رهبری، مهدی. «انقلاب مشروطه و رویارویی ایرانیان با چهرة ژانوسی تجدد»، فصلنامة سیاست مجلة دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره‌ 39، ش 1، 1388، ص 151-173.
سائلی کرده، مجید. سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1378.
ساناساریان، الیز. جنبش حقوق زنان در ایران طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷، ترجمة نوشین احمدی خراسانی، تهران: اختران، 1384.
صادقی، فاطمه. جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران دورة پهلوی اول، تهران: قصیده‌سرا، 1384.
صافی گلپایگانی، لطف­الله. فخر دوران: نکوداشت استاد اعظم و زعیم بزرگ جهان اسلام مرحوم آیتالله بروجردی اعلی الله مقامه، تدوین محسن اکبری، قم: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت­الله العظمی صافی گلپایگانی، 1391.
علاء، فریدون. «گفت‌وگوی تاریخ ایرانی با فریدون علاء، فرزند نخست‌وزیر اسبق ایران»، تاریخ ایرانی، 25 دی 1390. [اتخاذ: 27 شهریور 1399].
«فرخ­رو پارسای»، حوراء، ش 19، فروردین و اردیبهشت 1385.
کرباسچی، غلامرضا. هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، تهران: بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، 1378.
کوهستانی‌‌نژاد، مسعود. چالش مذهب و مدرنیسم در ایران نیمهی اول قرن بیستم اتحادیهها، جمعیتها و انجمنهای مذهبی، سیاسی، ج 2، تهران: نشر نی، 1385.
متولی، عبدالله. آیتالله سید احمد خوانساری به روایت اسناد، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383.
«مجلس شورای ملی. قانون خدمات اجتماعی کشور»، روزنامة رسمی 27 مرداد 1347، دورة 22، ج 4، 6846 (تاریخ امضا: 1347/04/24)، شمارة پرونده: 104/1558.
«مصاحبه با آیت‌الله شیخ على صافى گلپایگانى» حوزه، ش 44-43، فروردین و اردیبهشت 1370.
مدرسی، محمد. آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران: سومین مجلس مؤسسان 28 مرداد 1346-19 شهریور 1346، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1385
مسعودی، فاطمه. آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران: اولین مجلس مؤسسان 15 آذر 1304-22 آذر 1304، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1385.
مسعودی، فاطمه. آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران: دومین مجلس مؤسسان اول اردیبهشت 1328-20 اردیبهشت 1328، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1385.
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دورة 17، ج 17، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس.
منظورالاجداد، محمدحسین. مرجعیت در عرصة اجتماع و سیاست، تهران: شیرازه، 1379.
موسوی خمینی، [آیت‌الله] سید روح‌الله. صحیفة امام، ج 2 و 16 تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1386.
میرهادی، منیرالسادات. تأثیر مدارس دخترانه در توسعة اجتماعی زنان در ایران، تهران: کویر، 1393.
نوری، هادی، صدیقه مسیب‌نیا فخبی. حقوق شهروندی زنان در ایران بین دو انقلاب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، 1396.
یین، رابرت کی. موردپژوهی در تحقیقات اجتماعی، مترجم هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی، 1393.