تحلیل و بررسی مصادیق هویت ایرانی در تاریخ وصاف الحضره

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

هویت ایرانی مفهومی سیال، چند وجهی، پیچیده و برساخته در دوران بس طولانی تاریخ ایران است که ریشه در مفاهیم و منابعی چون دین، تاریخ، سرزمین، زبان، آداب، رسوم، جشن ها و اندیشه ایرانشهری دارد. این محتوای اصیل با حمله اعراب و ازهم‌گسیختگی یکپارچگی ساختار سیاسی کشور دچار تغییراتی گردید و به رغم فترت و محاقی کوتاه مدت در اشکال جدیدی بازتولید و برساخته گردید. تهاجم مغولان و انقراض خلافت عباسی، به طور ناخواسته، سبب احیای هویت سیاسی ایران با برخی ملحقاتش تحت لوای حاکمیتی مغولان گردید و فرصتی ذیقیمت در اختیار متفکران ایرانی همانند وصاف شیرازی گذاشت تا برخی از مصادیق و معیارهای هویت ایرانی همچون اندیشه شاهی آرمانی، عدالت و ایرانیت را مجدداً طرح، بازتولید و ساماندهی کنند. بنابراین، پژوهش حاضر به روش تاریخی و با رویکردی توصیفی تحلیلی درصدد است مصادیق هویت ایرانی را از تاریخ وصاف استخراج و تحلیل و بررسی کند و به این سؤال پاسخ دهد که نقش مؤلف این اثر در احیای هویت ایرانی، با توجه به رتبه دیوانی و زمانه وی، چگونه در اثرش انعکاس یافته است؟ فرض پژوهش این است که وصاف با استفاده از موقیعیت اسلامپذیری ایلخانان مغول از غازان خان به بعد و همچنین به دلیل رابطه نزدیکی که با بنامترین وزرای ایلخانان داشت، تلاش کرد همچون مورخان پیش از خود، چون خواجه رشیدالدین فضل الله و جوینی، مؤلفه های هویت ایرانی را در اثر خود احیا کند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که وصاف در اثر خود مفاهیم و مصادیق هویت ایرانی را مطرح کرد تا در حفظ، انتقال و استحکام آن در جامعه ایرانی تأثیری بسزا داشته باشد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Instances of Iranian Identity in the History of Wassaf

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hajitaghi 1
  • Ebrahim Kiani Mehr 2
1 Assistant Professor, Department of History, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Candidate in history, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Iranian identity is a flowing, multifaceted and complicated concept which has been formed over the long history of Iran, being rooted in concepts and sources like, religion, history, land, language, customs, traditions, festivals and Iranshahr (Iranian civilization) thoughts. This authentic concept underwent many changes due to Arab invasion and lack of integrity in the political system of the country although it was reformed in new ways after experiencing short intervals of wane. Invasion of Mongols along with the overthrow of the Abbasid caliphate, caused an unintended revival of Iranian political identity under the ruling of Mongols and provided some Iranian thinkers such as Wassaf-e-Shirazi with an invaluable opportunity to reproduce and reorganize some instances and criteria of Iranian identity including idealistic royal thoughts, justice and Iranian patriotism. This article extracts and analyzes some instances of Iranian identity during Wassaf History using a historical procedure in the form of an analytic-descriptive approach. In so doing, a question and a hypothesis are put forward to be analyzed. The question the article is set to answer is: How has the role of the author in reviving the Iranian identity been reflected in his work regarding his professional status in his time? Hypothesis: Wassaf, who was aware of the components of Iranian identity and had close relationships with the most prominent ministers of the Ilkhanids, as well as using the tendency of converting to Islam by Mongol Ilkhanids from Ghazan Khan, tried to become like his predecessors such as Khwaja Rashid al-Din Fazlallah and Jovini to restore the components of Iranian identity in his work. The findings of the study reveals that Wassaf has introduced concepts and instances of Iranian identity in his work in order to have a significant impact on its preservation, transmission and consolidation in Iranian society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Identity
  • Mongols
  • Wassaf
احمدی، حمید، بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1388.
اسماعیلی، حبیب ­الله، «رنگین ­کمان هویت ایرانی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 119 و 120، 1387، صص 4-9.  
اشرف، احمد، «بحران هویت ملی و قومی در ایران»، به کوشش حمید احمدی، مجموعه مقالات هویت، ملیت و قومیت در ایران، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 1383.
افروغ، عماد، «سنت و تجدد»، بازتاب اندیشه، ش 14، 1380.
ــــــــــ، چالش­های کنونی ایران، تهران: انتشارات سوره مهر، 1380.
اوزگونلی، عثمان غازی، «نسخه­ای از تاریخ وصاف به خط مؤلف و مهر کتابخانه ربع رشیدی»، ترجمه حجت فخری، نامه بهارستان، س 4، ش 7 و 8، 1382، صص 62-72.  
آموزگار، ژاله، زبان فرهنگ و اسطوره، چ 3، تهران: معین، 1390.
آیتی، عبدالمحمد، تحریر تاریخ وصاف، چ 1، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
بهار، محمدتقی (ملک­ الشعرا)، سبک ­شناسی، ج 3 و ج 2، چ 4، تهران: کتاب­های پرستو با سرمایه مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 2535.
پورداوود، ابراهیم، یشتها، به کوشش بهرام فره­وشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 2536.
تکمیل همایون، ناصر، «هویت همواره شکوفای ایرانی»، چشم­انداز ایران، شماره 45، 1386.
جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشا، تصحیح علامه قزوینی، ج 1، تهران: دنیای کتاب، 1375.
حقانی، نادر و پروانه سهرابی، «پل فرهنگی هامر با ترجمه تاریخ وصاف»، نامه فرهنگستان، دوره چهاردهم، ش 2 (پیاپی 5)، زمستان 93، صص 69-79.  
خطیبی، ابوالفضل، «هویت ایرانی در شاهنامه»، نامه فرهنگستان، ش 32، 1385، صص 69-76.  
دالوند، حمیدرضا، «تاریخ وصاف و دو الگوی پیشنهادی برای چاپ آن»، آیینه میراث، ش 23، دوره جدید، زمستان 1382، صص 55-69.
دهخدا، علی­اکبر، لغت­نامه، زیر نظر محمد معین، تهران: دانشگاه تهران، 1345.
دینکرد، ترجمه فریدون تفضل، ج 3، تهران: فرهنگ دهخدا، 1381.
رجایی، فرهنگ، مشکله هویت ایرانیان امروز، تهران: نشر نی، 1385.
سروش، عبدالکریم، رازدانی و روشنفکری و دین‌داری، چ 6، تهران: انتشارات صراط، 1383.
سلماسی ­زاده، محمد، «معرفی کتاب: بررسی کتاب تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار معروف به تاریخ وصاف»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 29، اسفند 1378، صص 16-20.  
سید امامی، کاووس، «هویت ایرانی در گفتار جوانان»، جامعه­شناسی ایران، س 12، ش 1 و 2، بهار و تابستان 1390.
شرفی، محبوبه، «تاریخ­نگاری وصاف شیرازی»، مسکویه دانشگاه آزاد ری، ش 9، تابستان و پاییز 1387.
شیخاوندی، داور، تکوین و تنفیذ هویت ایرانی، چ 2، تهران: شابک، 1380.
صدر، ضیا، کثرت قومی و هویت ملی ایرانیان، تهران: اندیشه نو، 1377.
صفا، ذبیح­الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج 4، چ 3، تهران: فردوسی، 1364.
طباطبایی، سید جواد، دیباچه­ای بر نظریه انحطاط ایران، تهران: نگاه معاصر، 1389.
ــــــــــــــــــ، خواجه نظام­الملک طوسی (گفتار در تداوم فرهنگی)، چ 1، تهران: نگاه معاصر، 1390.
عابدی، محمود، «تاریخ وصاف و شعر شاعران»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، ش 4 و 5، 1373، صص 121-149.  
علیخانی، اکبر، مبانی نظری هویت و بحران هویت، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، 1386.
فردوسی، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، ج 1، چ 7، تهران: نشر قطره، 1384.
فرهانی منفرد، مهدی، محبوبه شرفی، «مبانی علم تاریخ در تفکر وصاف»، فصلنامه علمی و پژوهشی تاریخ­نگری و تاریخ­نگاری دانشگاه الزهرا، س 19، دوره جدید، ش 1 (پیاپی 76)، بهار 1388، صص 99-122.  
کاردگر، یحیی، «عناصر چهارگانه در تاریخ وصاف»، نشریه نثرپژوهی ادب فارسی دانشگاه شهید باهنر، س 20، دوره جدید، ش 42، پاییز و زمستان 96، صص 147-163.  
ــــــــــــ، «ایهام در تاریخ وصاف»، نشریه علمی پژوهشی فنون ادبی، س 8، ش 4 (پیاپی 17)، زمستان 95، صص 81-96.  
ــــــــــــ، «مشبهٌ­به عقلی در تاریخ وصاف» زبان و ادبیات فارسی، س 25، ش 83، پاییز و زمستان 1396، صص 249-272.  
کجانی حصاری، حجت، «ارزش­های زبانی و ادبی تنسیق صفات در تاریخ وصاف (جلد چهارم)، علوم ادبی، س 9، ش 15، بهار و تابستان 98، صص 143-166.  
کریستن­سن، آرتور امانوئل، کارنامه شاهان در روایات ایران باستان، ترجمه باقر امیرخانی و بهمن سرکاراتی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1350.
ـــــــــــــــــــ، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: انتشارات مهارت، 1384.
گیدنز، آنتونی، تجدد و تشخص، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشرنی، 1378.
مارزولف، اولریش، «شاهنامه و هویت ایرانی»، حافظ، ش 27، فروردین 1385، صص 43-49.  
محمدی ملایری، محمد، تاریخ و فرهنگ ایران، ج 5، تهران: انتشارت توس، 1382.
محمودی، علیرضا، «بررسی کاربرد استعاره در تاریخ وصاف»، نشریه فنون ادبی دانشگاه اصفهان، س 7، ش 1 (پیاپی 12)، بهار و تابستان 1394، صص 103-120.  
مدنی، سید جلال­الدین، «هویت ایرانی در اعماق تاریخ»، زمانه، ش 67 و 68، 1387.
مسکوب، شاهرخ، هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران: باغ آیینه، 1373.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، مروج ­الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج 1، تهران: انشارات علمی و فرهنگی، 1370.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج 4، تهران، امیرکبیر، 1380.
میرمحمدی، داوود، گفتارهایی در باب هویت ایرانی، تهران: تمدن ایرانی و مطالعات ملی، 1383.
نامه تنسر به گشنسب، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: خوارزمی، 1354.
نوذری، حسینعلی، «نگاهی تحلیلی به روند تحولات مفهوم هویت در قالب­های سه­گانه هویت سنتی، مدرن و پست مدرن»، مطالعات ملی، س 7، ش 26، 1385، صص 127-148.
وصاف ­الحضره، عبداللله بن فضل­الله، تاریخ وصاف، 5 ج، بی­جا: کتابخانه ابن سینا و کتابخانه جعفری تبریزی، 1338.
Deschamps, J. C. & T. Devos, "Regarding the relationship between social identity And personal identity", In S.Wworchel et al (eds.), Social Identity: International Prespectives, pp. 1-12, London: Sage Publication, 1998.
Jenkins, R., Social Identity, London: Routledge, 1996.