مناسبات تولیدکشاورزی در مدل های مختلف زمین داری ایران دوران میانه تا پیش از گسترش اقطاع داری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

فارغ التحصیل

چکیده

تا پیش از آغاز واگذاری های محدود زمینهای دیوانی به عنوان اقطاع به نظامیان در زمان آل بویه و گسترش و تثبیت این روش در زمان سلاجقه و متعاقب آن، گسترش مناسبات تولید «مزارعه» در تولید کشاورزی اکثر مناطق ایران، مناسبات تولیدکشاورزی معهود و غالبی که در فلات ایران مرسوم بود مناسبات تولید مبتنی بر «بهره ثابت مالکانه« بود که گسترده ترین شکل مناسبات تولید در ایران تا قبل از تسلط سلاجقه خصوصاً در زمین های دیوانی و اربابی بوده است. این مدل از مناسبات تولیدکشاورزی برخلاف مناسبات تولید مزارعه، در ذات و کارکرد خود امکان پیشرفت نیروهای تولیدی و انباشت سرمایه و در نتیجه پیشرفت و گسترش تولید را فراهم می کرد و شاید رمز شکوفایی اقتصادی و حیات مادی و متعاقب آن شکوفایی فرهنگی، علمی و هنری ای ایران اسلامی که در تاریخ به دوران شکوفایی تمدن اسلامی در چهار قرن اولیه معروف گشته در همین موضوع باشد.در این مقاله با تکیه بر مالکیت ابزار تولید به بررسی و تبیین مناسبات تولید موجود در انواع زمین داری در فلات ایران از زمان ورود اسلام تا تسلط سلاجقه پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Agricultural relations of production's different types of landholding in the Iran's middle Ages, before iqta's extension.

نویسنده [English]

  • mohsen seraj
Graduated
چکیده [English]

With the commencement of limited giving state (divani) lands to the militaries as an iqta in the Al Boyeh period and spread and Stabilize of this in the Seljuk period and Expansion of' mozareie' as a production relations in agricultural production in most regions of Iran, “fixed ownerships portion" especially in the state (divani) and manorial lands had been the most type mode of Iran's agricultural production relations Before the Seljuks came to power. This type of production relations, against mozarie, provided the feasibility of productive forces growth and progress and extension of Production as a result in its essence and function. Maybe this subject is a development code of economic and material life and in pursuit of it the progress of the Culture, Science and art in Four early Islamic centuries that was Known in history as the flowering of Islamic civilization.
In this article, based on the ownership of the means of production, Agricultural relations of production's different types of landholding on the Iranian plateau have been studied since the arrival of Islam to the Salajeq's domination.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Production relations- Irrigation system- fixed ownerships portion-MOZARIE- Iqta
  1. . ابراهیم بن محمد اصطخرى، المسالک و الممالک، قاهره: الهیئة العامة لقصور الثقافة، 2004.
  2. . ابن بلخی فارسنامه‏، محقق/مصحح: منصور رستگار فسایى، شیراز: بنیاد فارس شناسی‏، 1374.
  3. . ابن حوقل سفرنامه ابن حوقل (ایران در صورة الأرض) ترجمه جعفر شعار، تهران: امیرکبیر، 1366.
  4. . ابن حوقل، صورة الأرض، بیروت: دارصادر، 1938.
  5. . ابن رسته، الاعلاق النفیسة، ترجمه: حسین قره چانلو، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1380.
  6. . ابن فقیه، مختصرالبلدان (بخش ایران)، ترجمه ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1349.
  7. . أبو الحسن علی بن محمد بن حبیب ماوردی البصری، آیین حکمرانى‏ (احکام السلطانیه) ترجمه و تصحیح: حسین صابرى‏، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى، 1383.
  8. . ابو الفضل محمد بن حسین بیهقی، تاریخ بیهقى‏، مصحح: خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات مهتاب‏، 1374.
  9. . ابوالحسن أحمد بن یحیى بلاذری، فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران: نشر نقره، 1337.
  10. . ابوالحسن احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1988.
  11. . ابوالحسن علی بن حسین مسعودی، التنبیه و الاشراف، مترجم ابوالقاسم پاینده، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1381.
  12. . ابوالحسن علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب و معدن الجواهر، ترجمه ابولقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1374.
  13. . ابوجعفر محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم ، بیروت، دارالتراث، 1967.
  14. . ابوعبدالله محمد بن احمد بن یوسف کاتب خوارزمی، مفاتیح العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1362.
  15. . ابوعلی مسکویه الرازی، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران: نشر سروش، 1379.
  16. . ابوعلی مسکویه رازی، تجارب الامم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: نشر توس، 1376.
  17. . ابى نصر محمد بن عبد الجبار عتبی، الیمینی‏، مصحح: احسان ذنون الثامرى‏، بیروت، دار الطلیعة، 2004.
  18. . ابی بکر محمد بن جعفر نرشخی، تاریخ بخارا، تصحیح: مدرس رضوی، تهران: انتشارات توس، 1363.
  19. . احمد بن اسحاق‏ یعقوبى، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتى‏، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ‏1356.
  20. . امین، بهروز، درباره فئودالیسم ایران تا قبل از مشروطه، نقدی بر کتاب: تحولات فکر و اجتماعی در جامعه فئودال ایران، تهران: انتشارات پیام، 1357.
  21. . باتومور، و ت.ب و روبل، ماکزیمیلین، گزیده نوشته های کارل مارکس در جامعه شناسی و فلسفه ی اجتماعی، ترجمه پرویز بابایی، تهران: انتشارات نگاه، 1389.
  22. . جرالد آلن کوهن، نظریه تاریخ مارکس، ترجمه محمود راسخ افشار، تهران: نشر اختران، 1387.
  23. . حدود العالم من المشرق الى المغرب، ترجمه: میرحسین شاه، تصحیح و حواشی: دکتر مریم میراحمدی، دکتر غلامرضا ورهرام، تهران: ناشر: دانشگاه الزهرا، 1383.
  24. . حسن بن محمد بن حسن قمى، تاریخ قم‏، ترجمه: حسن بن على بن عبد الملک قمى‏، محقق / مصحح: محمد رضا انصارى قمى‏، دو جلد در یک مجلد، قم: کتابخانه بزرگ آیت الله العظمى مرعشى نجفى‏، 1385.
  25. . حمدالله مستوفی قزوینی، نزهت القلوب، محقق/مصحح: محمد دبیر سیاقی، قزوین: نشر حدیث امروز، 1381.
  26. . خسروی، خسرو، جامعه دهقانی در ایران، تهران: انتشارات پیام، 1357.
  27. . خسروی، خسرو، نظام‌های بهره برداری از زمین در ایران(از ساسانیان تا سلجوقیان) تهران: انتشارات شبگیر، 1335.
  28. . سراج، محسن و یوسفی فر، شهرام «نقش حکومت ها در ایجاد شبکه های آبرسانی کشاورزی در گستره شرقی خلافت تا حمله مغول» دو فصلنامه تاریخ ایران، ش 22، تابستان و پاییز 1396، ص 79-110.
  29. . سوداگر، محمد، نظام ارباب رعیتی در ایران، تهران: چاپخانه گلشن، 1336.
  30. . شمس الدین ابو عبد الله محمد بن احمد بن ابى بکر بناء شامى‏ مقدسی، أحسن التقاسیم فی المعرفة الاقالیم ، ترجمه على نقى منزوى‏، تهران: نشر شرکت مولفان و مترجمان، 1361.
  31. . عبد الله بن لطف الله حافظ ابرو، جغرافیاى حافظ ابرو، محقق / مصحح: صادق سجادى، تهران: میراث مکتوب‏، 1375.
  32. . عبید الله بن عبد الله‏ ابن خرداذبه، المسالک و الممالک، ترجمه سعید خاکرند، بیروت: دار صادر، افست لیدن، 1889.
  33. . عزالدین ابوالحسن، علی بن ابی الکرم ابن الاثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، در 13 جلد، 1965.
  34. . غیاث الدین بن همام الدین خواند میر، تاریخ حبیب السیر، تهران: نشر خیام، 1380.
  35. . قاضى أبویوسف، یحیى بن آدم القرشى، ابن رجب الحنبلی‏، موسوعة الخراج‏، بیروت: دار المعرفة، 1979.
  36. . قدامة بن جعفر کاتب بغدادى، الخراج و صناعة الکتابة، محقق / مصحح: زبیدى، محمد حسین‏، بغداد: دار الرشید للنشر، 1981.
  37. . کاتوزیان، محمد علی، ایران، جامعه کوتاه مدت و ۳ مقاله دیگر، ترجمه عبدالله کوثری، تهران: نشر نی، 1390.
  38. . لمبتون، ا.ک.س، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: علمی و فرهنگی، 1377.
  39. . مارکس، کارل، گروندریسه (مبانی نقد اقتصاد سیاسی)، ترجمه باقر پرهام و احمد تدین، تهران: نشر آگاه، 1378.
  40. . محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، ترجمه: ابو القاسم پاینده، تهران: اساطیر، 1375.
  41. . محمد بن حسن‏ ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان‏، محقق / مصحح: عباس اقبال آشتیانى، تهران: پدیده خاور، 1366.
  42. . نعمانی، فرهاد، تکامل فئودالیسم در ایران، تهران: انتشارات خوارزمی، 1385.
  43. . ولی، عباس «تناقض های شیوه تولید آسیایی» ترجمه پرویز صداقت، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش 111-112، ص 180-197
  44. . ولی، عباس، ایران پیش از سرمایه‌داری، ترجمه حسن شمس آوری، تهران: نشر مرکز، 1380.
  45. . ویتفوگل، کارل آگوست، استبداد شرقی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر ثالث، 1391.
  46. . یاقوت بن عبد الله‏ حموى، معجم البلدان، ترجمه على نقى منزوى‏، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه)، 1380.
  47. . یاقوت بن عبدالله حموی، معجم البلدان‏، بیروت: ناشر: دار صادر‏، 1995.