واکاوی مرگ بنیان‌گذار سلسله هخامنشی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

هرودت در سده‌ی پنجم پیش از میلاد و تنها به فاصله‌ی تقریبی صد سال از مرگ کورش بزرگ به ما گوشزد می‌کند که در مورد مرگ این پادشاه روایات فراوان و گوناگونی وجود دارد. در واقع، احتمالاً تعداد روایاتی که در مورد مرگ کورش دوّم هخامنشی در زمان هرودت وجود داشته است، بسیار بیشتر از روایاتی بوده که به دست ما رسیده است. منبع اصلی پژوهشگران برای پی بردن به واقعیت مرگ کورش بزرگ یا لااقل نزدیک شدن به آن، متون کلاسیک است که در این میان نوشته‌های هرودت، کتسیاس و گزنفون از اهمیت بیشتری برخوردارند. در این پژوهش کوشش شده است روایت هرودُت در قیاس با روایات سایر مورخان عهد باستان و نیز با توجّه به شواهد باستان‌شناختی، مشخصاً آرامگاه کورش بزرگ در پاسارگاد، سنجیده شود؛ همچنین روابط نخستین شاهنشاهان هخامنشی با سکاها و ماساگت‌ها مورد بررسی قرار گیرد. این بررسی نشان می‌دهد روایت هرودت علی‌رغم شهرتی که در طول زمان کسب کرده است، با بسیاری از شواهد تاریخی هم‌خوانی ندارد. روایت گزنفون نیز با وجود برخی ریشه‌های ایرانی که دارد، مورد تردید است. اما روایت کتسیاس که آن نیز ظاهراً برخاسته از سنّتی ایرانی است، با سایر شواهد تاریخی هم‌خوانی بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of the death of the founder of the Achaemenid dynasty

نویسندگان [English]

  • Morteza Arabzadeh Sarbanani 1
  • Arezoo Rasouli 2
1 M.A. Tehran university
2 Assistance Professor, Shahid Beheshti
چکیده [English]

هرودت در سده‌ی پنجم پیش از میلاد و تنها به فاصله‌ی تقریبی صد سال از مرگ کورش بزرگ به ما گوشزد می‌کند که در مورد مرگ این پادشاه روایات فراوان و گوناگونی وجود دارد. در واقع، احتمالاً تعداد روایاتی که در مورد مرگ کورش دوّم هخامنشی در زمان هرودت وجود داشته است، بسیار بیشتر از روایاتی است که تا به امروز باقی مانده‌اند.  منبع اصلی پژوهشگران برای پی بردن به واقعیت مرگ کورش بزرگ یا لااقل نزدیک شدن به آن، متون کلاسیک است که در این میان نوشته‌های هرودت، کتسیاس و گزنفون منابع دسته اوّل محسوب می‌شوند. در این پژوهش کوشش شده است تا روایت هرودت و سایر مورخان عهد باستان با توجّه به مدارک و شواهد تاریخی دیگر، از جمله‌ اصالت آرامگاه کورش بزرگ در پاسارگاد و روابط نخستین شاهان هخامنشی با سکاها، مورد بررسی قرار گیرد. چنانکه در پایان نشان داده شده است، روایت هرودت علی‌رغم شهرتی که در طول زمان کسب کرده است، با بسیاری از شواهد تاریخی هم‌خوانی نداشته و در درست بودن آن باید تردید جدیّ کرد.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • مرگ کورش بزرگ
  • هرودت
  • کتسیاس
  • گرنفون
  • ماساگت
  • هخامنشی
اومستد، آلبرت تن‌آیک، تاریخ شاهنشاهی هخامنشی، ترجمة محمد مقدم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1383.
بریان، پیر. تاریخ امپراتوری هخامنشیان، ترجمة مهدی سمسار، ج 1، تهران: نشر زریاب، 1377.
پیرنیا، حسن. تاریخ ایران باستان، ج 1، تهران: انتشارات نگاه، 1391.
خالقی مطلق، جلال. «کورش و کیخسرو»، سخن‌های دیرینه، به کوشش علی دهباشی، تهران: نشر افکار، 1381.
داندامایف، محمد. تاریخ سیاسی هخامنشیان، ترجمة فرید جواهرکلام، تهران: نشر فرزان روز، 1388. 
ـــــــــــــــ. تاریخ سیاسی هخامنشیان، ترجمة فرید جواهرکلام. تهران: نشر فرزان روز، 1383. 
رضا، عنایت‌الله. «ارس»، دایره­المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج 7، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 1375.
زرین‌کوب، روزبه. «کوروش و سکاها در روایت هرودت»، ارج‌نامه شهریاری، تهران: نشر توس، 1380.  
زرین‌کوب، عبدالحسین. «از هرودت در تاریخ چه می‌توان آموخت؟»، نقش بر آب، تهران: انتشارات سخن، 1388.  
سیسیلی، دیودور. ایران و شرق نزدیک در کتابخانة تاریخی، ترجمه و حواشی از حمید بیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری، تهران: انتشارات جامی، 1384.
شهبازی، ع. شاهپور. زندگی و جهانداری کورش بزرگ، شیراز: انتشارات دانشگاه پهلوی، 1349.
علی­بابایی درمنی، علی. «بازبینی منابع تاریخی دربارة نبرد کورش بزرگ و ماساژت­ها»، آتشی که نمیرد، به­کوشش آرزو رسولی (طالقانی)، تهران: فروهر، 1398، ص 185-196.
کورت، آملی. هخامنشیان، ترجمة مرتضی ثاقب‌فر، تهران: انتشارات ققنوس، 1379.
کوک، جان مانوئل، شاهنشاهی هخامنشی، ترجمة مرتضی ثاقب‌فر، تهران: نشر ققنوس، 1388.
کوک، جان مانوئل. «ظهور هخامنشیان و بنیانگذاری امپراتوری هخامنشی»، تاریخ ایران دورۀ هخامنشیان (از مجموعة تاریخ کمبریج)، ترجمة مرتضی ‌ثاقب‌فر، تهران: انتشارات جامی، 1385.
Asheri, David&   Alan Lloyd & Aldo Corcella. “A Commentary on Herodotus Books”, Oxford: Oxford University Press, 2007.
Apostolos, Diana. “Beheading/Decapitation”, Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Work of Art, USA & UK: Library of Congress & British Library, 1998.
Arrian. The Anabasis of Alexander, English translation by Robson E. Iliff, London: Cambridge Massachusets Harvard university press, 1949.
Beaulieu, Paul-Alian. “Berossus on late Babylonian History”, Special Issue of Oriental Studies, University of Torento, 2006.
Briant, Pierre, From Cyrus to Alexander (A History of the Persian Empire), English translation by Peter T. Daniels, Indiana, Winona Lake: Eisenbrauns, 2002.  
Berossus. The babyloniaca of Berossus, English translation by Stanley Mayer Burstein, Malibu: Undena publication, 1978.
Bivar, Adrian David Hugh. The Political History of Iran under the Arsacids. Cambridge History of Iran. Vol 3. Chapter 2. Cambridge University Press, 1983.
Brown, Truesdell Sparhawk. Onesicritus; a study in Hellenistic historiography, Berkeley: University of California Press, 1949.
Ctesias. The complete fragments of Ctesias of Cnidus. English translation by Andrew Nichols. University of Florida, 2008.  
Dandamayev, Abdulkadyrovich. “Cyrus II The Great”, Encyclopedia Iranica, Vol. VI, Fasc. 3, 1993, pp. 516-521.
Deligiorgis, Kostas. “Tomyris, queen of the Massagetes a mystery in Herodotus’s History”, Anistoriton Journal, vol. 14 (2014-2015).
Grant, David. In search of the Lost testament of Alexander the Great. UK, British library, 2017.
Grant, John R, “Some Thoughts on Herodotus”, Phoenix, Vol. 37, No. 4, 1983, pp.283-298.
Grousset, Rene. The Empire of Steppes, London: Rutgers university press, 1988.
Haskins, V. Ekaterina. “Endoxa, Epistemological Optimism, and Aristotle’s Rhetorical Project”, Philosophy & Rhetoric, Vol. 37, No. 1, 2004. 
Herodotus. Histories, Book 1. English translation by Belo William, London: H. Colburn and R. Bentley, 1830.  
Hinz, Walter. Die Entschung der altpersischen keilchrift, Archaeologisch Mitteilungen aus Iran (AMI), Neue Folge Band 1, Berlin, 1968.
Huizinga, Johan. The Waning of the Middle Ages. London, The White Friars Press, 1924.
Karasulas, Antony. Mounted archers of the steppe, Oxford: Oxford publishing, 2008.
Kent, Roland G. Old Persian, New Haven: American Oriental Society, 1953.
Larcher, Pierre Henry. Larcher’s Notes on Herodotus: Historical and critical remarks on the Nine Book of History, USA:  University of Michigan, 1829.  
Maspero, Gaston. The Passing of Empires (850 B.C. to 330 B.C.), English translation by M. L. McClure, London: Society for Promoting Christian Knowledge, 1900.
Moser, Janet, “Truth, Lies, and Freshman Composition: Using Herodotus to Teach Academic Writing”, The Classical World, Vol. 108, No. 4, pp. 537-559.
Plutarch. Moralia XI, English translation by Lionel Pearson and F. H.  Sandbach, The Loeb classical library, Cambridge: Harvard University Press, 1968.  
Plutarch. Parallel lives, English translation by John Dryden and revised by Arthur Hugh Clough, Modern Library, 1960.
Strabo. Geographica. book XV, English translation by Hrace Jones, London: Leonard, 1930.
Said, Suzanee. A Companion to Greek and Roman Historiography, Oxford: Blackwell Publication, 2007.     
Vogelsang, W. J. “The Rise and Organization of the Achaemenid” Empire Studies in the History of the Ancient Near East, III. Leiden: 1992.
Wilson, Horace Hayman. Notes on the Indica of Ctesias, Oxford: The Ashmolean society, 1836,
Xenophon. The education of Cyrus, English translation by Henry Graham Dakyns and Florence Melian Stawell, University of Toronto, 1914.