مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

علمی - پژوهشی

بررسی ابعاد علمی و فرهنگی دارالشفا در دورۀ مغول

فاطمه تقوایی؛ محمدتقی امامی خویی

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، صفحه 1-26

چکیده

در سال‌های نخستین هجوم مغولان بسیاری از عناصر فرهنگی ایران در معرض انهدام قرارگرفتند، اما مدتی ‌بعد بازتولید فرهنگی در ایران آغاز شد. حمایت مادی ومعنوی از دانشمندان، و پدید‌آمدن ... بیشتر

علمی - پژوهشی

داستان آفرینش انسان از منظر اسطوره‌شناسی تطبیقی

آرزو رسولی (طالقانی)

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، صفحه 27-42

چکیده

در بیشتر باورها و اسطوره‌هایی که دربارۀ آفرینش انسان در میان اقوام گوناگون شکل گرفته، برای همۀ انسان‌ها وجود پدر و مادر مشترکی قائل شدهاند. ظاهراً در این اندیشه اقوام گوناگون اتفاق نظر داردند. تفاوت ... بیشتر

علمی - پژوهشی

مثال انتصاب محتسب قزوین در سال 1058 قمری

امید رضایی

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، صفحه 43-52

چکیده

شاه صفوی، دیوانسالاران و علما خود را در اجرای دستور الهی «امر به معروف و نهی از منکر،» مسوؤل می‌دانسته‌اند. در ساختار دیوانی دینی صفوی این از جمله وظایف شیخ‌الاسلام بوده است. اما در این نوشتار ... بیشتر شاه صفوی، دیوانسالاران و علما خود را در اجرای دستور الهی «امر به معروف و نهی از منکر،» مسوؤل می‌دانسته‌اند. در ساختار دیوانی دینی صفوی این از جمله وظایف شیخ‌الاسلام بوده است. اما در این نوشتار سندی ارائه شده که طی آن میرزا حبیب‌الله صدرممالک شخصی را به عنوان محتسب قزوین منصوب نموده تا علاوه بر اصلاح اخلاقی و اوضاع اجتماعی آن شهر، امور بازار را نیز ساماندهی نماید. در این نوشتار اطلاعات آن دوره درباره محتسب، اعم از سند و منابع کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار گفته‌اند. ماحصل اینکه بایسته است برای مطالعة دوبارة نقش‌های مناصب گوناگون شناخته شده در دیوانسالاری صفوی، به زمان و مکان هر منصب اهتمام داشته باشیم. AbstractThe Safavid shah, political administrators, and the clergy took it upon themselves to implement the divine command of enjoining good and forbidding evil (amr bi l-maʻrūf wa nahī ʻani l-munkar). Within the religious structure of the Safavid state, this was one of the duties of the shaykh al-islam. The present paper, however, presents a document according to which the ṣadr al-mamālek-e maḥrūseh appoints someone as moḥtaseb of Qazvīn with instructions not only to oversee the moral & social reforms, but also to handle the economic affairs of the bāzār. This study then explores all the data gathered on the moḥtaseb, both from the document and other library sources of the period. All in all, what this study deems necessary is to re-examine the roles played by various posts constituting the complex machinery of the Safavid government with great attention paid to the time and place within which such posts were defined and assigned. Keywords: Safavids, moḥtaseb, ṣadr al-mamālek-e maḥrūseh, daftar-e mawqūfat-e dīvān al- ṣādāre, Shāh Abbas II (1642-1666), Qazvīn

علمی - پژوهشی

قیام عشایر جنوب در اشعار و سروده‌های محلی (1343 – 1341)

محمدعلی رنجبر؛ کشواد سیاهپور

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، صفحه 53-82

چکیده

قیام مسلحانه و عمومی عشایر سرخی، قشقایی، بویراحمد و ممسنی در سال‌های نخستین دهۀ 1340 شمسی با سرکوب نیروهای دولتی مواجه گشت. از جمله واکنش‌های عشایر به اقدامات سرکوبگرانه حکومتی، مبارزۀ فرهنگی و انعکاس ... بیشتر قیام مسلحانه و عمومی عشایر سرخی، قشقایی، بویراحمد و ممسنی در سال‌های نخستین دهۀ 1340 شمسی با سرکوب نیروهای دولتی مواجه گشت. از جمله واکنش‌های عشایر به اقدامات سرکوبگرانه حکومتی، مبارزۀ فرهنگی و انعکاس عواطف و احساسات خود در قالب سرودن اشعار بود که در این مقاله این اشعار تحلیل و تبیین شده‌اند. یافته‌ها، مبین آن است که از آغاز قیام، برخی سرایندگان و شاعران محلی در مدح و منقبت مبارزان عشایر، حماسه سرایی کرده و برداشت عمومی را در باب چرایی و چگونگی قیام، وجوه مذهبی و ملی آن، و نیز اشخاص موثر و راهبر بیان داشتند. دو تن از شاعران، اشعار خویش را به زبان فارسی و بقیه به گویش محلی سروده‌اند. این مقاله به روش تحقیق تاریخی و همچنین بررسی تاریخ در ادبیات به شیوه تحلیل ادبی، اشعار و سروده‌های محلی درباره قیام عشایر جنوب را بررسی می‌کند.AbstractIn the early years of 1340s, armed and public uprising of Sorkhi, Qashqaee, Boyerahmad and Mamasani tribes was suppressed by the government. One means of reaction to such government measures included cultural campaign and reflection of emotions and passions in form of poems some of which are surveyed in the present study. Findings show that from the very beginning of the uprising, local poets and singers wrote and sung heroic verses in praise of tribes' warriors and expressed public concern about the why and how of the uprising, its religious and national aspects as well as its influential leaders and figures. Two of the poets sung their songs in Persian while others sung theirs in the local dialect. Through its application of the historical research methodology as well as a survey of history in literature by means of a literary analysis, the present article reads local poems of the uprising. Keywords: Sorkhi, Qasgqaee, and Boyerahmad tribes, Habib Allah Shahbazi, Mollah Gholam Hossein Siahpour Jalil, Abdolah Khan Zargham Pour, Naser Khan Taheri

علمی - پژوهشی

رمان پاورقی و تاریخ سیاسی معاصر: خوانشی تحلیل گفتمانی از رمان ده نفر قزلباش

عبدالرسول شاکری؛ کاظم دزفولیان

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، صفحه 83-109

چکیده

در پژوهش حاضر گفتمان‌های عمدۀ مقطع زمانی 1320 تا 1332 بررسی شده است. با مشخص نمودن گفتمان‌های سیاسی اصلی در مقطع مورد نظر شامل گفتمان‌های اسلامی، سلطنتطلب، ملیتگرا و مارکسیستی، به سنجش ... بیشتر در پژوهش حاضر گفتمان‌های عمدۀ مقطع زمانی 1320 تا 1332 بررسی شده است. با مشخص نمودن گفتمان‌های سیاسی اصلی در مقطع مورد نظر شامل گفتمان‌های اسلامی، سلطنتطلب، ملیتگرا و مارکسیستی، به سنجش پیوند آنها و گفتمان‌‌های موجود در رمان پاورقی ده نفر قزلباش نوشتۀ حسین سخنیار (مسرور) پرداخته شده است. برای کاوشِ دادهها، رویکرد نظری لاکلائو و موفه انتخاب شد. کاوش داده‌‌ها بر پایۀ این رویکرد گفتمانی نشان میدهد که گونۀ خاصی از گفتمان ملیتگرا در این اثر دیده میشود که بُعد‌های گفتمان‌های اسلامی و سلطنتطلب را در خود مفصلبندی کردهاست. گفتنی است بُعد‌های مدرن گفتمان‌های سیاسی این مقطع زمانی، شامل گفتمان ناسیونالیسم، سلطنتطلب و اسلامی در این مفصلبندی دیده نمیشود و در موارد بسیاری نسبت به آنها تخاصم وجود دارد. در گفتمان‌‌های این رمان اثری از بُعد‌های گفتمان مارکسیستی دیده نشد.AbstractIn the present study, major discourses of serial novels published from 1320 to 1332 are investigated. Identifying the dominant political discourses of the period including the Islamic, the Royalist, the Nationalist, and the Marxist discourse, it then attempts to find the links among such discourses in Hossein Sokhanyar’s (Masroor) Ten Ghezelbash. The theoretical framework upon which the data analysis here is based is Laclau and Mouffe’s discourse theory. This analysis demonstrates that, among other things, there exists in this work a particular variety of the nationalist discourse within which both Islamic and Royalist discourses are articulated. It is worth mentioning that not only the modern dimensions of the major political discourses of the period in question – including the Nationalist, the Royalist, and the Islamic discourse – are not reflected in this work, but that there exists a certain kind of hostility towards them all. For example, there is no trace of the Marxist discourse within the discourses of this serial novel. Keywords: Serial Novel, The Period Between 1320 to 1332, Discourse Analysis. Ten Ghezelbash

علمی - پژوهشی

سرانجام سیاق‌نویسی در ایران

عمادالدین شیخ الحکمایی

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، صفحه 111-134

چکیده

سیاقت و سیاق، شیوۀ خاص نگارش اعداد بود که به مرور زمان و با ساده شدۀ حرف نویسی اعداد عربی به وجود آمده است. نوشتن به این شیوه برای ثبت محاسبات مالی در ایران، بیش از هزار سال در میان گروه‌های مختلف اجتماع ... بیشتر سیاقت و سیاق، شیوۀ خاص نگارش اعداد بود که به مرور زمان و با ساده شدۀ حرف نویسی اعداد عربی به وجود آمده است. نوشتن به این شیوه برای ثبت محاسبات مالی در ایران، بیش از هزار سال در میان گروه‌های مختلف اجتماع ـ از مستوفیان دیوان تا حساب روزمره مردم ـ رواج داشته است. در دورۀ مشروطه محاسبات به شیوۀ سیاق جای خود را به شیوۀ نوین نگارش بودجه داد. «دفاتر دخل و خرج مملکتی» کنار نهاده شد و به جای آن بودجه کل کشور به کار رفت. این مقاله تغییرات اجتماعی اواخر عصر قاجار و دلایل متروک شدن سیاقنویسی را بررسی می‌کند تا به این پرسش پاسخ دهد که آیا این تحول ناشی از حضور مستشاران فرنگی، و بنا به ضرورت زمانه صورت گرفته و یا ریشه در اندیشه اصلاحگران داخلی این عصر دارد؟AbstractSiāghat and Siāgh was a particular method of writing numbers which was created over time through the simplification of the writing of Arabic numbers. This method of writing, which was popular for financial registration over a thousand years, was used among various social groups in Iran for fiscal operations and daily calculations. At the time of the constitutional government, however, this method of Siāgh-Writing was replaced by a new one in budget. Iran's “Books of income and expenditure” (Dafater-e dakhl va kharj-e mamlekati) was discarded. Instead, the budget-writing system was put to good use. The present article explores the social changes at the end of the Qajar period and the reasons for the gradual decline in Siāgh-Writing in order to answer the following question: Does this change take place of necessity and due to the presence and influence of the foreign counselors? Or does it originate in the views and ideas of domestic reformists? Keywords: Siāgh-Writing, Fiscal Operations, The Qajar period, Dafater-e dakhl va kharj-e mamlekati, Budget-Writing.

علمی - پژوهشی

جایگاه ایران در دکترین روسای جمهور آمریکا (از جنگ جهانی دوم تا آغاز دهه 1350)

میکائیل وحیدی راد؛ محمدعلی اکبری

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، صفحه 135-174

چکیده

حکومت پهلوی دوم در دهه 1350 (1970 م) توانست در سایه اتحاد و هم‌پیمانی با غرب به یکی از فعال‌ترین بازیگران در عرصه روابط بین‌الملل تبدیل شود. نوشتار حاضر با ابتنا بر روش تاریخی ـ تحلیلی با بررسی جایگاه ایران ... بیشتر حکومت پهلوی دوم در دهه 1350 (1970 م) توانست در سایه اتحاد و هم‌پیمانی با غرب به یکی از فعال‌ترین بازیگران در عرصه روابط بین‌الملل تبدیل شود. نوشتار حاضر با ابتنا بر روش تاریخی ـ تحلیلی با بررسی جایگاه ایران در سامانه سیاست خارجی آمریکا از جنگ جهانی دوم تا آغاز دهه1350، به چگونگی رشد روزافزون قدرت شاه در این منظومه می‌پردازد. از منظر سیاست خارجی، جایگاه ایران در دکترین روسای جمهور آمریکا در آن دوره و علل و عوامل موثر در رهنمون شدن ایران به یک بازیگر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را مورد واکاوی قرار می‌دهد. تدقیق در دکترین روسای جمهور آمریکا حاکی از آن است که مسائل مربوط به اهمیت نفت ایران و همچنین هم مرزی با شوروی و بعد خلاء قدرت ناشی از خروج انگلستان و ظرفیت ایران برای پر کردن این خلاء ازجمله مهمترین عوامل موثر در دکترین روسای جمهور آمریکا و قدرت‌گیری ایران در طی این سال‌ها است. In the 1970s, the second Pahlavi period, through its alliance with the west, played a very influential role in the international relations arena. Taking a historical-analytical perspective, the present article explores the status of Iran in the US foreign diplomacy from the Second World War to the early 1970 in order to elaborate on the why and how of Mohammad Reza Shah’s rapid rise to power. Besides, this study refers to the status of Iran in the diplomacy of the US presidents to further elaborate on the status of Iran in the US presidents’ doctrines and to analyze factors which contributed to Iran’s being an influential regional and universal power in the 1970s. Findings from an in-depth analysis of the US presidents’ diplomacy bears witness to the fact that issues regarding the importance of Iran’s oil resources, Iran’s being coterminous with USRR, and Iran’s capacity for filling the void caused by UK’s absence were among the most crucial factors influencing the US presidents’ doctrines and contributing to Iran’s rise to power in the 1970s. Key words: Doctrine, The USA, Oil, Communism, Mohammad Reza Shah, Diplomacy.

مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

دوره و شماره: دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 15، فروردین 1393

بررسی ابعاد علمی و فرهنگی دارالشفا در دورۀ مغول

چکیده

داستان آفرینش انسان از منظر اسطوره‌شناسی تطبیقی

چکیده

مثال انتصاب محتسب قزوین در سال 1058 قمری

چکیده

قیام عشایر جنوب در اشعار و سروده‌های محلی (1343 – 1341)

چکیده

رمان پاورقی و تاریخ سیاسی معاصر: خوانشی تحلیل گفتمانی از رمان ده نفر قزلباش

چکیده

سرانجام سیاق‌نویسی در ایران

چکیده

جایگاه ایران در دکترین روسای جمهور آمریکا (از جنگ جهانی دوم تا آغاز دهه 1350)

چکیده