عوامل موثر بر انعقاد قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی 1319 ایران و شوروی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

uq, عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه مازندران

چکیده

مناسبات تجاری ایران و شوروی در دوران پهلوی­اول به واسطه سیاست­های اتخاذ شده از سوی رجال سیاسی و اقتصادی دو کشور متفاوت از مناسبات تجاری در دوران قاجار دنبال شد. در حالی که روسیه در دوران قاجار پس از تحمیل عهدنامه ترکمانچای به طرف اول مناسبات تجاری با ایران تبدیل گردید؛ این جایگاه با سیاست­گذاری­های حکومت انقلابی شوروی و حکومت پهلوی­اول در حوزه اقتصاد تجاری از دست رفت و آلمان­نازی با انجام معاملات تجاری پایاپای از سال 1314 جایگزین آن شد. نوع مبادلات تجاری پایاپای میان ایران و آلمان ضمن تأمین منافع اقتصادی و تجاری ایران، تداوم آن را به الزامی برای کشور تبدیل کرد. در نتیجه بوجود آمدن این الزام بود که ایران تمایل خود را از تحکیم و ادامه مناسبات تجاری با شوروی با وجود تمایل این کشور از دست داد.علی­رغم وجود این بی­میلی ایران در فروردین 1319 قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی را با شوری منعقد کرد. انعقاد این قرارارداد در شرایطی که ایران پیش­تر تمایلی به آن نداشت این پرسش را مطرح می­سازد که عوامل موثر در انعقاد قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی 1319 ایران و شوروی چه بوده است؟ این پرسش را مقاله پیش­رو با استفاده از روش تحقیق تاریخی و بکارگیری اسناد و مدارک آرشیوی، نشریات و کتاب­های تاریخی پاسخ داده است. یافته­های تحقیق نشان می­دهد که بروز جنگ­جهانی دوم و سیاست محاصره دریائی آلمان توسط متفقین عامل موثری در انعقاد این قرارداد بود. محاصره دریائی آلمان موجب ایجاد کندی و اختلال در مناسبات و مبادلات تجاری ایران و آلمان از طریق دریا شد. در نتیجه این وضعیت ایران ناچار شد به منظور دستیابی به راه زمینی مناسب از طریق خاک شوروی قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی را در فروردین 1319 با این کشور شش ماه پس از آغاز جنگ­جهانی دوم منعقد کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Factors affecting on contract of Iran and the Soviet Union1319 trade and sailing contract

نویسنده [English]

  • seyed hassan shojaee_divkalaee
Assistant Professor, Department of History Mazandaran University
چکیده [English]

Iran and the Soviet Union`s economic relations during the reign of Pahlavi I, owing to the adopted economic political policies of the two countries was different from those of Ghajar. While Russia by imposition of treaty of Turkmenchay became the first side of commercial relations with Iran, this position with commercial policy of the revolutionary government of the Soviet Union and Pahlavi I lost its significance in 1314 and Nazi Germany was replaced with mutual commercial relations. The type of mutual commercial relations between Iran and Nazi Germany with the security of economic commercial benefits paved the way for an obligation in the continuity of this trend for the country.
In spite of unwillingness in Farvardin of 1319, Iran made a contract with the Soviet Union on trade and sailing. Termination of this contract under the condition that Iran was unwilling in advance, arises this question that what were the effective factors in the termination of the contract on sailing and trade between Iran and the Soviet Union in 1319? This question in the article was surveyed according to historical research by using archive documents, journals and historical books. The finding of this research shows that World War II and marine siege of Germany by the allies were the effective factors in the termination of this contract. Marine siege of Germany paved the way for disorder and problems in commercial relations of Iran and Germany through the sea. Under this circumstance, in order to reach land way, Iran had to terminate a contract with the Soviet Union on trade and sailing in Farvardin of 1319, six month before World War II.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Soviet Union
  • economy
  • Trade
  • trade and sailing contract
  1. اشرف، احمد. موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران. چ 1. تهران: انتشارات زمینه، 1359.
  2. الهی، همایون. اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم. چ 1. تهران: مرکز دانشگاهی، 1361.
  3. بولارد، سرریدر و سرکلارمونت اسکراین. شترها باید بروند. ترجمۀ حسین ابوترابیان، چ 2. تهران: نشرنو، 1363.
  4. پیرا، فاطمه. روابط سیاسی ـ اقتصادی ایران و آلمان بین دو جنگ جهانی. چ 1. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379.
  5. پیرن، ژاک. جریان‌های بزرگ تاریخ معاصر. ج 2. ترجمۀ رضا مشایخی. چ 2. تهران: کتابخانه ابن‌سینا، بی‌تا.
  6. ترابی فارسانی، سهیلا. از مجلس وکلای تجار تا اتاق ایران. چ 1. تهران: انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1392.
  7. توشار، پاتریس و دیگران. قرن زیاده‌روی‌ها. ترجمۀ عباس صفریان. چ 1. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1384.
  8. داب، موریس. مطالعاتی در زاد و رشد سرمایه‌داری. ترجمۀ حبیب الله تیموری. چ 1. تهران:‌ نشر نی. 1379.
  9. روزنامه حبل‌المتین. سال 35. 12 شعبان 1345. ش 9.
  10. روزنامه حبل‌المتین. سال 35. 22ذی‌قعده 1345. شماره 15ـ14.
  11. روزنامه حبل‌المتین. سال 35. 24 رمضان سال 1345. شماره 22ـ21.
  12. زاهدی، علی. صنایع ایران بعد از جنگ. تهران: بی‌نا، 1323.
  13. زاهدی، علی. لزوم پروگرام صنعتی. تهران: بی نا، 1342.
  14. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 7383/293/98. بدون شناسه بازیابی.
  15. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 886/210. بدون شناسه بازیابی.
  16. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 2797/240. شناسۀ بازیابی 2797/1/13.
  17. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 2862/240. شناسۀ بازیابی 2862/1/13.
  18. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 3949/240. شناسۀ بازیابی 3944/1/13.
  19. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 8299/240. شناسۀ بازیابی 8289/1/13.
  20. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 9039/240. شناسۀ بازیابی 9029/1/13.
  21. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند۹۶۵۹/240. شناسۀ بازیابی۹۶۴۸/1/13.
  22. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند16987/240. شناسۀ بازیابی 16846/1/13.
  23. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 75020/240. شناسۀ بازیابی 75020 1/13.
  24. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 94850/240. شناسۀ بازیابی94850/1/13.
  25. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 2935494. شناسۀ بازیابی 83140/1/12.
  26. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240000759. محل در آرشیو 321آ5آآ1.
  27. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240008602. محل در آرشیو 601س1آآ1.
  28. سازمان اسناد ملی ایران، شناسۀ سند 240001436،محل در آرشیو 808ب5آآ1.
  29. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240012022. محل در آرشیو 703ع3آآ1.
  30. سازمان اسناد ملی ایران.شناسۀ سند 240012023. محل در آرشیو 704ع3آآ1.
  31. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند240013416. محل در آرشیو 202ف2آآ1.
  32. سازمان اسناد ملی ایران.شناسۀ سند 240013995. محل در آرشیو 402 ق3آآ1.
  33. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240013996. محل در آرشیو 401ق3آآ1.
  34. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240014718. محل در آرشیو 411ک3آآ1.
  35. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند240015580. محل در آرشیو 604گ‌ع‌آ‌آ1.
  36. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240019183. محل در آرشیو 202آ1ب‌آ1.
  37. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240019752. محل در آرشیو 704آ5ب‌آ1.
  38. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240020887. محل در آرشیو 222پ4ب‌آ1.
  39. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240021849. محل در آرشیو 420ث2ب‌آ1.
  40. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240022148. محل در آرشیو 109ث4ب‌آ1.
  41. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240024923. محل در آرشیو 803د3ب‌آ1.
  42. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240037058. محل در آرشیو 803ی2ب‌آ1.
  43. سازمان اسناد ملی ایران. شناسۀ سند 240037846. محل در آرشیو 402آ4پ‌آ1.
  44. طاهراحمدی، محمود. روابط ایران و شوروی در دوره رضاشاه. تهران: وزارت امور خارجه. 1384.
  45. عیسوی، چالز، تاریخ اقتصادی ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: نشر گستره، 1369
  46. کسلز، آلن. ایتالیایی فاشیست. ترجمه محمد ابراهیم اقلیدی. تهران: انتشارات معین. 1369.
  47. کلاف، شپرد. توماس مودی و کارل مودی. تاریخ اقتصادی اروپا در قرن بیستم. ترجمۀ محمد حسین وقار. تهران: نشر گستره. 1368.
  48. کنز، پیتر. تاریخ اتحاد شوروی. ترجمۀ علی مهدیان. تهران: انتشارات امیرکبیر. 1381.
  49. قاضیها، فاطمه، اسنادی از روند اجرایی معاهدی ترکمانچای 1250ـ1245ق. تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران. 1374.
  50. قوه قضاییه روزنامه رسمی کشور. مجموعه قوانین و مقررات سال‌های 1320ـ1300 هجری شمسی. ج 2. تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران. 1388.
  51. گرنویل، جان. تاریخ جهان در قرن بیستم. ترجمۀ جمشید شیرازی و دیگران، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز. 1377.
  52. مجله اطاق تجارت، سال هفتم، شماره 140، پانزده دوم مرداد 1315.
  53. مجله اطاق تجارت. سال هشتم. شماره 147. پانزده اول آذر 1315.
  54. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سال 1318، کارتن 52، پرونده 131.
  55. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سال 1319، کارتن 15، پرونده 7.
  56. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سال 1319، کارتن 47، پرونده شماره 2.
  57. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سال 1319، کارتن 52، پرونده 6.
  58. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سال 1319، کارتن 53، پرونده 17.
  59. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سال 1320، کارتن 52، پرونده 7.
  60. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سال 1320، کارتن 52، پرونده 18.
  61. مسعود انصاری، عبدالحسین. زندگانی من و نگاهی به تاریخ سیاسی ایران و جهان. ج 2. تهران: ابن‌سینا، 1351.
  62. مکی، حسین. تاریخ بیست ساله ایران. ج 6. تهران: انتشارات علمی. 1374.
  63. هوشنگ مهدوی، عبدالرضا. روابط خارجی ایران در دوره پهلوی. تهران: نشر پیکان. 1380.