مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

ورود مدارس نوین به بنادر خلیج‌فارس و نقش دول خارجی در آن: مطالعه پژوهی بندرلنگه ( از دوره‌ی ناصری تا آغاز پهلوی)

حبیب اله سعیدی نیا؛ سارا یارمهدوی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 آبان 1402

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.232035.1245

چکیده

یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی فرهنگی در تاریخ اجتماعی ایران شکل‌گیری تعالیم و مدارس نوین در دوره قاجار است. روندی سیال که از دوره‌ی ناصری با ابداع الفبای صوتی میرزا حسن رشدیه از غرب ایران با گذر از موانع ... بیشتر یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی فرهنگی در تاریخ اجتماعی ایران شکل‌گیری تعالیم و مدارس نوین در دوره قاجار است. روندی سیال که از دوره‌ی ناصری با ابداع الفبای صوتی میرزا حسن رشدیه از غرب ایران با گذر از موانع بسیار در دوره‌ی رویارویی سنت و مدرنیته به دیگر مناطق کشور راه یافت. تحولی بزرگ در ساختار آموزشی کشور که با تأسیس مدرسه سعادت در بندر بوشهر به سایر بنادر جنوبی من‌جمله بندرلنگه نیز راه یافت. مدارسی که با قرار گرفتن در دروازه تمدنی و هم‌جواری با خلیج‌فارس دارای اهمیت ویژه‌ی سوق‌الجیشی ،توجه تجار و دیپلمات‌های خارجی را به خودش جلب نمود. شکل‌گیری این مدارس از همان ابتدا و مقارن با مشروطه با دو طیف از مخالفین و موافقین مواجه گردید. اما با عبور از موانع با کسب تأییدیه وزارت معارف در دوره‌ی پهلوی نیز تداوم یافت. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی با تکیه‌بر مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و بر اساس منابع اصلی مانند اسناد و روزنامه‌های وقت به بررسی روند راه‌یابی تعلیمات آموزشی نوین در مکاتب و مدارس بندرلنگه پرداخت. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شرایط اجتماعی و عملکرد افراد و نهادهای مختلف و نیز حمایت نیروهای خارجی در شکل‌گیری و حیات مدارس نوین نقش اساسی داشته‌اند مضاف بر آنکه حمایت نیروهای خارجی با حضور مکرر در مدارس به بهانه‌ی کمک مالی و حمایت از تسهیل تحصیل ، به یکی از راه‌های بسط نفوذ آنان بدل شد.

مشاهده مقاله

تقسیمات سرزمینی در پیوند با حکمرانی خاندانی در ایران اوایل دوره قاجاریه (1264ق/1210 ق)

فرشید نوروزی؛ هوشنگ خسروبیگی؛ نظام علی دهنوی

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 19-41

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.19

چکیده

قاجارها برای حفظ و ادارۀ قلمرو ممالک محروسۀ ایران در اوایل حکومتشان، در کنار استفاده از قدرت شمشیر، از تدابیر و سیاستهای دیگری نیز بهره بردند. سنت حکمرانی خاندانی یا همان بهکارگیری اعضای خاندان ... بیشتر

بازخوانی مواضع روحانیت در انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی

محمدساجد سلطانی ابری؛ فیاض زاهد؛ سیدمحمد ثقفی‌نژاد

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 1-24

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.1

چکیده

این بررسی می‌خواهد مواضع روحانیت را در فرآیند انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی بازشناسد. هدف تحقیق کندوکاوی ژرف در باب موجبات درگیری این قشر دیرپا در پهنة سیاست ایران از پیدایش سردار سپه تا برآمدن پادشاهی ... بیشتر

پیشکار در ساختار اداری آذربایجان عصر قاجار

عباس قدیمی قیداری؛ محدثه هاشمیلر

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 125-142

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.125

چکیده

منصب پیشکاری یا پیشکار با ریشه‌ای دیرینه در نظام دیوانسالاری ایران در دورة قاجار احیا شد و در ساختار اداری ایرانِ عصر قاجار، دستکم در دورههایی خاص، جایگاه مهم و تأثیرگذاری یافت. میدانیم که ... بیشتر

واکاویِ جایگاه تجاری سبزوار در اواخر عصر قاجار(1299-1344ق)

یعقوب تابش؛ فاطمه احمدوند

دوره 12، شماره 2 ، آذر 1398، ، صفحه 35-56

https://doi.org/10.48308/irhj.2019.95917

چکیده

منطقه ســبزوار که در گذشته به بیهق معروف بود، همواره به عنوان مکانی پراهمیت در کناره شاهراه تجاری فرهنگی خراسان مطرح بوده اســت. تردد از ســبزوار افزون بر مقاصد زیارتی و اداری، هدف تجاری هم داشت، چنانکه ... بیشتر منطقه ســبزوار که در گذشته به بیهق معروف بود، همواره به عنوان مکانی پراهمیت در کناره شاهراه تجاری فرهنگی خراسان مطرح بوده اســت. تردد از ســبزوار افزون بر مقاصد زیارتی و اداری، هدف تجاری هم داشت، چنانکه سبزوار در اواخر دوره قاجار به شهری محوری در زمینه دادوستد داخلی و خارجی تبدیل شد. این پژوهش درصدد است با به کار بردن روش تحقیق تاریخی مبتنی بر ترتیب زمانی رویدادها و بهره گیری از تحلیل علی و معلولی و روش کتابخانهای و اســنادی در گردآوری دادهها به این پرســشها پاســخ دهد که در اواخر عصر قاجار چه دگرگونیهایی در وضع تجاری سبزوار روی داد؟ و چه عواملی در وقوع این دگرگونیها مؤثر بودند؟ یافته های این پژوهش نشان میدهند در نیمه اول قاجاریه حکومت به مســئله امنیت و بازسازی زیرساختهای ارتباطی که از مقدمات ضروری تجارت هستند توجهی نداشت. در این زمان شبیخون ترکمنها و خرابکاریهای کارگزاران حکومتی از موانع اصلی توسعه تجارت در سبزوار بودند. چند سال بعد از جلوس ناصرالدین شاه حکومت مرکزی تا حدودی تدابیر آبادگرانه را سرلوحه کار خود قرار داد و روسها بعد از انعقاد قرارداد آخال با سرکوب ترکمنها در آسیای میانه امنیت را به وجود آوردند. این شرایط و اراده روسها برای بهرهبرداری تجاری از مناطق شمالی ایران، زمینه رشد تجارت داخلی و خارجی را در سبزوار فراهم کرد، بهطوری که هم تولیدات خام بومی و هم تجارت منطقه ای و خارجی افزایش یافت. در این دوره سبزوار رونق تجارت خود را بیشتر از آنکه مدیون حکومت قاجار باشد مدیون اقدامات روسیه در تأمین امنیت و توسعه تجارت خود در صفحات شمالی ایران بود

حسن همکاری و توانایی حرفه‌ای در شرایط بحرانی: بررسی منشور مورخ صفر 1332 آستانة رضویه

امید رضائی

دوره 8، شماره 2 ، مرداد 1394، ، صفحه 81-102

چکیده

چند سال پس از مشروطه و تصویب قوانین جدید ازجمله قانون اوقاف، آستانۀ رضویه وموقوفات آن زیر نظر وزارت معارف و اوقاف قرار گرفت. هنوز ناصرالملک نایب‌السلطنۀ احمدشاه بودکه قوای روس در 11 ربیع الثانی 1330 هـ. ... بیشتر

علل ناپایداری امنیتی دوره قاجاریه

جهانبخش ثواقب

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 109-142

چکیده

امنیت یکی از مقولههای اساسی در نظامهای سیاسی است که ثبات و پایداری آن را رقم میزند و نیز از جمله شاخصهای ضروری برای پیشرفت یک جامعه محسوب میشود. نبود امنیت، شکنندگی و ناپایداری نظام سیاسی ... بیشتر امنیت یکی از مقولههای اساسی در نظامهای سیاسی است که ثبات و پایداری آن را رقم میزند و نیز از جمله شاخصهای ضروری برای پیشرفت یک جامعه محسوب میشود. نبود امنیت، شکنندگی و ناپایداری نظام سیاسی را درپی دارد. از این رو حکومتها به شیوههای گوناگون بر آن بودهاند تا از چالشهای برهم زنندۀ امنیت قلمرو خود جلوگیری کرده و با عوامل ناامنی بستیزند. یکی از مشکلات حکومت قاجاریه چالشهای امنیتی بود که به علّتهای گوناگون با آنها رو به رو بود. عوامل متعددی، در این دوره، امنیت اجتماعی را به هم میریخت و با همة تدابیری که برخی از رجال دولت برای غلبه بر ناامنیها به کار میبستند، امنیت پایدار پدید نمیآمد. در این مقاله برخی از عوامل مؤثر در بروز ناامنی اجتماعی در دوره قاجاریه به شیوه توصیفی- تحلیلی، بررسی و تبیین شده است. یافته پژوهش نشان میدهد که از جنبۀ درونی، ساختار سیاسی موجود (تفکر ایلی حاکمیت، بافت قومی ـ قبیلهای جمعیت، حاکمیت استبدادی شاهزادگان قاجاریدر ایالات)، مؤلفه اصلی در بسترسازی ناامنی در این دوران بوده است. AbstractFor a political system, security is one of the instrumental categories which determine the stability of a government, and it is a necessary index of progress in a society. Absence of security can lead to political instability and impermanence. Using different measures, therefore, governments have always tried to prevent the factors challenging the security and peace in their territories. The Ghajarid government suffered from security problems for different reasons. Various factors challenged the social security, and although some of the statesmen took drastic measures to prevent unrest and commotion, permanent stability did not emerge during the period. The present study deals with some of the main causes of social unrest during the Ghajarid period in a descriptive-analytical manner. Findings show that the political structure created the predisposition to unrest and insurrection since it was based on tribal bases of ruling, tribal and ethnic supremacy and the despotic rule of Ghajarid princes in different provinces; and it was the main internal root of instability.Key Words: Ghajarid, Security, Unrest, Rulers of Provinces, Tribes, Security Forces.

نظام هیئت وزرایی در ایران پیشامشروطه

محمد حسن مرادی علی آبادی؛ هوشنگ خسرو بیگی

دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1393، ، صفحه 129-160

چکیده

سازمان اداری ایران در دوره قاجاریه با اقتباس از تشکیلات اداری دوره صفویه شکل گرفت و همگام با تثبیت حکومت قاجاریه و توسعه روابط خارجی، به سرعت گسترش یافت. بخش زیادی از این گسترش تشکیلات مربوط به دوره طولانی ... بیشتر سازمان اداری ایران در دوره قاجاریه با اقتباس از تشکیلات اداری دوره صفویه شکل گرفت و همگام با تثبیت حکومت قاجاریه و توسعه روابط خارجی، به سرعت گسترش یافت. بخش زیادی از این گسترش تشکیلات مربوط به دوره طولانی حکومت ناصرالدین شاه قاجار است. در دوره ناصری نه تنها گستره این تشکیلات افزایش یافت ، بلکه تغییرات زیادی نیز در بدنه و ساختار آن بروز کرد. بخش مهمی از این تغییرات در حوزه وزارتخانه ها و مربوط به شکل گیری هیئت وزرا بود. شناسایی این تغییرات و زمینه ها و عوامل موثر بر بروز این تغییرات، و ارزیابی اندیشه دید گاه های انتقادی نخبگان دوره ناصری در این خصوص ، مهمترین مساله این تحقیق است.این بررسی با اتکا و استناد به داده های تاریخی موجود و با روش توصیفی- استدلالی و در حوزه مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است.دستاوردهای تحقیق نشان داد : رفع آشفتگی های تشکیلات اداری، افزایش جایگاه و توانمندی حکومت قاجارها – که بواسطه شکستهای سیاسی و نظامی از روسها و انگلیس ها به شدت تضعیف شده بود - اقتباس از تشکیلات اداری غرب را که حاصل سفرهای ناصرالدین شاه و برخی درباریان به اروپا بود و در نهایت اندیشه های اصلاحگرایانه و تجدد خواهی در میان برخی شخصیتهای سیاسی و اداری دوره ناصری، از مهمترین عوامل بروز این تغییرات بوده است.نطام هیئت وزرایی، ایران، ناصرالدین شاه، قاجاریه.AbstractIn the Qajar period, administrative structures of Iran were constituted on the same basis that formed such structures in the Safavieh period. They started their rapid developments through governmental integrations and comprehensive foreign relations. Most of these developments belonged to Naser-adin Shah government. In Naseri era, not only did these organizations develop, but also many changes in body and structure occurred. One of these important changes was in administration cabinet minister formation. Recognition of these changes and their efficient prerogatives, backgrounds and evaluation of critical attitudes of thinkers of the period constitute the argument of the present study. The present study utilizes archival historical documents and descriptive-analytical method. The results of the study indicate that the most important prerogatives for such drastic changes in administrative structure were obviation of administrative confusion and chaos, authoritative empowerment of the Qajar government ─ which had been enervated dramatically after their political and military defeat against Russia and Britain ─ emulation of administrative structure of western models ─ which had been materialized in Nasser Al-Din Shah’s expeditions to the West, modernization of the royal court and reformist affinities of some of political and administrative personages of the time.Keywords: Cabinet Ministers, Iran, Nasser Al-Din Shah, Qajar

کارکرد انجمن تبلیغی کلیسا در عصر قاجار: موانع و راهکارها

علی اکبر تشکری بافقی

دوره 6، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 1-36

چکیده

به دنبال ظهور نخستین کانون‌های مسیحیت پروتستان در انگلیس (اواخر سدۀ هجده میلادی)، انجمن تبلیغ در آفریقا و شرق (1799 م / 1214 ق) نیز که بعدها به انجمن تبلیغی کلیسا تغییر نام داد (1812 م/1227 ق) ابراز وجود نمود. این ... بیشتر

ظهور و گسترش شیخیه در کرمان در دورۀ قاجار

محمد خداوردی تاج آبادی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1389، ، صفحه 23-48

چکیده

گسترش شیخیه در کرمان، متأثر از عوامل متعددی بود که این پژوهش در پی بررسی آن عوامل و عملکرد شیخیه در این شهر است. بررسی داده‌های تاریخی بر اساس روش تحلیلی در تحقیق تاریخی نشان می‌دهد که عوامل چندی با دامنۀ ... بیشتر

مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

کلیدواژه‌ها = قاجاریه

ورود مدارس نوین به بنادر خلیج‌فارس و نقش دول خارجی در آن: مطالعه پژوهی بندرلنگه ( از دوره‌ی ناصری تا آغاز پهلوی)

چکیده

تقسیمات سرزمینی در پیوند با حکمرانی خاندانی در ایران اوایل دوره قاجاریه (1264ق/1210 ق)

چکیده

بازخوانی مواضع روحانیت در انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی

چکیده

پیشکار در ساختار اداری آذربایجان عصر قاجار

چکیده

واکاویِ جایگاه تجاری سبزوار در اواخر عصر قاجار(1299-1344ق)

چکیده

حسن همکاری و توانایی حرفه‌ای در شرایط بحرانی: بررسی منشور مورخ صفر 1332 آستانة رضویه

چکیده

علل ناپایداری امنیتی دوره قاجاریه

چکیده

نظام هیئت وزرایی در ایران پیشامشروطه

چکیده

کارکرد انجمن تبلیغی کلیسا در عصر قاجار: موانع و راهکارها

چکیده

ظهور و گسترش شیخیه در کرمان در دورۀ قاجار

چکیده