مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران - مقالات آماده انتشار

نظام هیئت وزرایی در ایران پیشامشروطه

محمد حسن مرادی علی آبادی؛ هوشنگ خسرو بیگی

دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1393، ، صفحه 129-160

چکیده

سازمان اداری ایران در دوره قاجاریه با اقتباس از تشکیلات اداری دوره صفویه شکل گرفت و همگام با تثبیت حکومت قاجاریه و توسعه روابط خارجی، به سرعت گسترش یافت. بخش زیادی از این گسترش تشکیلات مربوط به دوره طولانی ... بیشتر سازمان اداری ایران در دوره قاجاریه با اقتباس از تشکیلات اداری دوره صفویه شکل گرفت و همگام با تثبیت حکومت قاجاریه و توسعه روابط خارجی، به سرعت گسترش یافت. بخش زیادی از این گسترش تشکیلات مربوط به دوره طولانی حکومت ناصرالدین شاه قاجار است. در دوره ناصری نه تنها گستره این تشکیلات افزایش یافت ، بلکه تغییرات زیادی نیز در بدنه و ساختار آن بروز کرد. بخش مهمی از این تغییرات در حوزه وزارتخانه ها و مربوط به شکل گیری هیئت وزرا بود. شناسایی این تغییرات و زمینه ها و عوامل موثر بر بروز این تغییرات، و ارزیابی اندیشه دید گاه های انتقادی نخبگان دوره ناصری در این خصوص ، مهمترین مساله این تحقیق است.این بررسی با اتکا و استناد به داده های تاریخی موجود و با روش توصیفی- استدلالی و در حوزه مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است.دستاوردهای تحقیق نشان داد : رفع آشفتگی های تشکیلات اداری، افزایش جایگاه و توانمندی حکومت قاجارها – که بواسطه شکستهای سیاسی و نظامی از روسها و انگلیس ها به شدت تضعیف شده بود - اقتباس از تشکیلات اداری غرب را که حاصل سفرهای ناصرالدین شاه و برخی درباریان به اروپا بود و در نهایت اندیشه های اصلاحگرایانه و تجدد خواهی در میان برخی شخصیتهای سیاسی و اداری دوره ناصری، از مهمترین عوامل بروز این تغییرات بوده است.نطام هیئت وزرایی، ایران، ناصرالدین شاه، قاجاریه.AbstractIn the Qajar period, administrative structures of Iran were constituted on the same basis that formed such structures in the Safavieh period. They started their rapid developments through governmental integrations and comprehensive foreign relations. Most of these developments belonged to Naser-adin Shah government. In Naseri era, not only did these organizations develop, but also many changes in body and structure occurred. One of these important changes was in administration cabinet minister formation. Recognition of these changes and their efficient prerogatives, backgrounds and evaluation of critical attitudes of thinkers of the period constitute the argument of the present study. The present study utilizes archival historical documents and descriptive-analytical method. The results of the study indicate that the most important prerogatives for such drastic changes in administrative structure were obviation of administrative confusion and chaos, authoritative empowerment of the Qajar government ─ which had been enervated dramatically after their political and military defeat against Russia and Britain ─ emulation of administrative structure of western models ─ which had been materialized in Nasser Al-Din Shah’s expeditions to the West, modernization of the royal court and reformist affinities of some of political and administrative personages of the time.Keywords: Cabinet Ministers, Iran, Nasser Al-Din Shah, Qajar

نقش حزب دموکرات در تشدید مخالفت عمده‌مالکان برابر مرحله اول اصلاحات ارضی در کردستان ایران

شهین رعنایی

دوره 10، شماره 3 ، بهمن 1396، ، صفحه 130-153

چکیده

قوانین مرحله اول اصلاحات ارضی مقدار مالکیت عمدهمالکان را به یک روستای شش دانگ محدود میکرد، اگرچه مفاد این قوانین در سراسر کشور دارای اهداف واحدی بود، اما مالکان مشمول با واکنشهای متفاوتی با آن روبرو ... بیشتر قوانین مرحله اول اصلاحات ارضی مقدار مالکیت عمدهمالکان را به یک روستای شش دانگ محدود میکرد، اگرچه مفاد این قوانین در سراسر کشور دارای اهداف واحدی بود، اما مالکان مشمول با واکنشهای متفاوتی با آن روبرو شدند. اجرای برنامه در کردستان به عنوان منطقه مورد بررسی این تحقیق با برخوردهای متعارضی مواجه گشت. در پژوهش حاضر مسئله این است که با توجه به اینکه اجرای اصلاحات ارضی از برنامهها و خواستههای اصلی حزب دموکرات کردستان بوده است و علیالقاعده میبایست از این برنامه حمایت به عمل آورد، چرا به مخالفت با آن و حمایت از خوانین برخاست؟ بر اساس یافتههای تحقیق، حزب بر شدت مقاومت مالکان برابر اصلاحات ارضی افزود و آن را به سمت شورشهای مسلحانه سوق داد. اگرچه این برنامه از خواستههای اصلی حزب بود، اما اجرای آن توسط شاه را طرحی در راستای فرونشاندن نارضایتیهای اجتماعی میدانست. علاوه بر آن، برنامه را تهدیدی برای تفکرات ناسیونالیسم کُردی اعلام نمود، زیرا که با اجرای آن قدرتهای محلی مالکان و رؤسای عشایر از میان رفته و قدرت حکومت جایگزین آن میگشت و حزب در جهت دستیابی به اهداف خود با خطرات جدی مواجه میشد. وابستگی مالی حزب به مالکین و همزمانی شورش کردستان عراق با اجرای اصلاحات ارضی و گسترش این جنبش به کردستان ایران نیز نقش مهمی در چگونگی رویکرد اعضای حزب به برنامه و مالکان داشت.

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی شکل‌گیری شرکت‌های سهامی زراعی در فارس

زینب قنبری نژاد؛ حبیب اله سعیدی نیا

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 133-154

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.133

چکیده

مرحلة سوم اصلاحات ارضی، همراه با خط‌مشی‌ نوسازی و مدرنیزاسیون دولت در کشاورزی، شامل سه قسمت ایجاد شرکتهای سهامی زراعی، فروش اجارهداری و تشویق به سرمایهگذاری در حوزة کشت و صنعت بود. کاهش محصولات ... بیشتر مرحلة سوم اصلاحات ارضی، همراه با خط‌مشی‌ نوسازی و مدرنیزاسیون دولت در کشاورزی، شامل سه قسمت ایجاد شرکتهای سهامی زراعی، فروش اجارهداری و تشویق به سرمایهگذاری در حوزة کشت و صنعت بود. کاهش محصولات کشاورزی بعد از مرحلة اول و دوم اصلاحات ارضی دولت را بر آن داشت تا خود وارد عمل شود و از طریق سرمایة دولتی و با به‌کارگیری هرچه بیشتر روشهای مکانیزه کاهش تولیدات کشاورزی را جبران کند. یکی از شیوههای جدید کشاورزی که قوانین و مصوبات آن در سال 1346 تصویب شد، ایجاد شرکتهای سهامی زراعی بود. اولین شرکت سهامی زراعی (شرکت آریامهر) در فارس در سال 1347 شکل گرفت و بعد از آن 14 شرکت دیگر نیز در این استان تأسیس گردید. عمدة این شرکتها در اطراف شیراز، مرودشت و فیروزآباد احداث شد. در این پژوهش چگونگی ایجاد و عملکرد شرکتهای سهامی زراعی فارس و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این شرکتها بررسی میشود. روش پژوهش حاضر توصیفی ـ تحلیلی، با تکیه ‌بر اسناد و منابع تاریخی است. طبق یافتههای پژوهش، جدای از اهداف اقتصادی که در ایجاد شرکتهای سهامی زراعی لحاظ شده بود، تشکیل این شرکتها در محدودهای خاص باعث بسته شدن مسیر عبور بخشی از ایلات و در نتیجه اسکان اجباری عشایر شد. از طرف دیگر، این شرکتها با به‌کارگیری هرچه بیشتر روشهای مکانیزه کشاورزان را بیکار کردند و همین امر موجب مهاجرت بیشتر روستاییان به شهر شد.

پیامد انعقاد قرارداد تصفیه محاسبات تجاری ایران و آلمان نازی بر سیاست‌گذاری‌های اقتصاد حکومت پهلوی در بخش کشاورزی

سید حسن شجاعی دیوکلائی

دوره 6، شماره 2 ، آبان 1392، ، صفحه 139-160

چکیده

بحران اقتصادی 1929 موجب کاهش درآمد ناشی از صدور مواد اولیه در ایران شد. در نتیجه این وضعیت ایران ناچار شد تا به منظور تأمین هزینه‌های مورد نیاز واردات کالاهای مصرفی خود به اجرای سیاست صنعتی‌سازی دست بزند. ... بیشتر بحران اقتصادی 1929 موجب کاهش درآمد ناشی از صدور مواد اولیه در ایران شد. در نتیجه این وضعیت ایران ناچار شد تا به منظور تأمین هزینه‌های مورد نیاز واردات کالاهای مصرفی خود به اجرای سیاست صنعتی‌سازی دست بزند. در چنین شرایطی ایران به سوی برقراری روابط اقتصادی با آلمان نازی که در صدد تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنایع جنگی خود بود سوق داده شد تا از این طریق علاوه‌ بر فروش مواد اولیه، ماشین‌آلات مورد نیاز صنایع خود را تأمین کند. درپی این نیاز متقابل بود که قرارداد تصفیه محاسبات تجاری میان ایران و آلمان منعقد شد. انعقاد این قرارداد علاوه بر بخش صنعت پیامدهای مهمی در سیاست-گذاری‌های حکومت پهلوی در سایر بخش‌های اقتصادی از جمله بخش کشاورزی داشت. مقاله حاضر در صدد است تا با استفاده از روش تاریخی و با به‌کار‌گیری اسناد و مدارک آرشیوی، کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلات عصر پهلوی اول به بررسی پیامدهای انعقاد این قرارداد بر سیاست‌های حکومت پهلوی در بخش کشاورزی بپردازد. اولویت یافتن بخش کشاورزی در سیاست‌های اقتصادی حکومت با هدف توسعه کشاورزی تجاری جهت تأمین مطالبات مواد اولیه آلمان و خارج شدن سیاست صنعتی‌سازی از اولویت برنامه‌های اقتصادی حکومت از جمله پیامدهای انعقاد قرارداد تصفیه محاسبات تجاری میان دو کشور بود.

سلسله مراتب متصدیان مالیاتی در قرون میانه، با تأکید بر ماوراءالنهر و گستره‌ی شرقی ایران

دل آرا مردوخی

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 139-166

https://doi.org/10.52547/irhj.12.1.139

چکیده

تداوم و تحول در نظام دیوانی ایران میانه در گستره شرقی آن از جمله موضوعات مهم در تاریخ اجتماعی اقتصادی اداری ایران است. اما موضوع نظام مالیاتی به عنوان ایده مبنایی شکل یابی دیوان سالاری ایرانی کمتر مورد ... بیشتر تداوم و تحول در نظام دیوانی ایران میانه در گستره شرقی آن از جمله موضوعات مهم در تاریخ اجتماعی اقتصادی اداری ایران است. اما موضوع نظام مالیاتی به عنوان ایده مبنایی شکل یابی دیوان سالاری ایرانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است به خصوص که در گستره سرزمین‌های شرقی خلافت، فقدان منابع مستقیم در مورد سازمان دیوانی دسترسی به جزئیات را دشوارتر می سازد. در این میان سلسله مراتب نظام مالیاتی که نقش محوری در حفظ و کارکرد این نظام داشته است، مورد توجه قرار نگرفته است و پرسش پژوهش ناظر بر آن است. در این پژوهش با بازیابی القاب دیوانی رایج برای متصدیان مالیاتی در قرون میانه‌ی متقدم، تلاش می‌شود تا با استخراج واژگان دیوانی از متون فارسی این دوران و بررسی داده‌ها با روش تحقیق تاریخی، نسبت و روابط مابین این القاب و مناصب با یکدیگر و تحولات آنها در این دوران مشخص شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در پی تغییر ادبیات دیوانی به زبان فارسی در قرن سوم و چهارم قمری، به تدریج از قرن پنجم به بعد برای متصدی عالی‌رتبه‌ی مالیاتی به جای عامل، لقب مستوفی رواج یافت، در حالی که عامل در معنای عامِ کارگزار همچنان به کار می‌رفت. حوزه‌ی اختیارات متصدیان میان‌مرتبه با لقب عمید و بندار و ... نیز در این دوره متغیر بود و دچار کاهش و افزایش می‌شد. روشن شدن مناصب اصلی دیوانی، ضرورت وجود القاب و مشاغل دیگر را مشخص می سازد و این که این مناصب با توجه به نیازهای محلی در هر دوره متغیر بوده‌اند.

مطالعۀ تطبیقی نگرش ایلچیان ایران با سفیران روسیه در آغاز سلطه نظامی روس‌ها بر فرارود

حسن شجاعی مهر

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 143-194

چکیده

این تحقیق برآن بودهاست تا تفاوت نگرش سیاسی سنتی ایلچیهای ایرانی را با نگرش دیپلوماتیک مدرن سفیران روسی در منطقه فرارود آشکار سازد. سفرنامه بخارا گزارش سفر یک ایلچی ایرانی استکه از سوی محمد شاه ... بیشتر این تحقیق برآن بودهاست تا تفاوت نگرش سیاسی سنتی ایلچیهای ایرانی را با نگرش دیپلوماتیک مدرن سفیران روسی در منطقه فرارود آشکار سازد. سفرنامه بخارا گزارش سفر یک ایلچی ایرانی استکه از سوی محمد شاه قاجار به بخارا اعزام شد.سفارت نامه خوارزم نیز گزارش سفر میرزا رضا قلی خان ایلچیناصرالدین شاه قاجار است که به خیوه اعزام شد.سفرنامه ترکستان گزارشپاشینو مأمور محرمانۀ روسیه در تاشکنداز سفر به فرارودمیباشد. شرح آسیای مرکزینیز گزارش کستنکو مأمور نظامی روسیه در منطقۀ فرارود است. هر چهار متن تاریخی به یک دوره تاریخی درسده سیزدهم هجری در منطقهفرارودتعلق دارند؛یعنی از اندکی پیش از سلطه نظامی روسها تا آستانه تهاجم آنان بهاین منطقه. در این تحقیق بر اساس روش مقایسهای و تحلیل محتوا،نگرش دیپلوماتیک دو مأمور ایرانی با دو مأمور روسی مورد بررسی قرار گرفته است.حاصل تحقیق مبیّن این است که روسها دنیاگرایانه در منابع، فرهنگ، اجتماع، دین، سیاست، آداب و رسوم جستجو میکنند و میخواهند از همه امکانات و منافع اقتصادی موجود نهایت بهرهبرداری را داشته باشند و با سلطه نظامی مالکیت سیاسی سرزمینی را از آن خود سازند. در حالیکه ایرانیها برای بزرگنمایی شکوه و جلال اعلی حضرت شاهنشاه میکوشند و فقط درپی باز پسگیری ولایات از دست رفته و آزادی اسیران خود میباشند.AbstractThe aim of this survey is to reveal the differences between the traditional political attitudes of Iranian envoys and the modern diplomatic attitudes of Russian ambassadors in Transoxiana region. Bukhara logbook is a report of an Iranian envoy that has been dispatched to Bukhara by Mohammad Shah Qajar. The travelogue of Khorezmis is also a report of Reza Qoli Mirza Khan, envoy of Naseraddin Shah Qajar that has been dispatched to Khiva. Turkistan travel trip report is the report of Pashino who was the secret agent of Russia in Tashkent about his travelling to Transoxiana region; description of Central Asia of Kostenko that was the Russian military official in the region of Transoxiana. Each of the four historical texts belongs to the same historical period, that is, the thirteenth century AH in Transoxiana region, a short while before Russian military domination up to their invasion`s threshold in this region. In this survey the diplomatic attitude of two Iranian agents with two Russian agents has been evaluated according “Comparative” & “Content analysis” methods. The result of this survey expresses that the Russians seek sources, culture, society, religion, policy and customs secularly and they want to have maximum exploitation by all existed facilities and economic interests and through military domination to gain political control of a land while the Iranians were just making effort to keep the king`s magnificence and grandiosity and are just thinking about retaking lost cities and states and release their captives.Keywords: Envoy, Ambassador, Political attitude, Iran, Russia, Transoxiana

میرزامحبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو: دولتمردی ناشناخته از عصر ناصری

نصراله صالحی

دوره 8، شماره 2 ، مرداد 1394، ، صفحه 145-172

چکیده

میرزامحبعلیخان ناظمالملک مرندی یکانلو، از اواخر دورة محمدشاه قاجار تا سال 1309 قمری به عنوان یکی از رجال وزارت امور خارجه، عهدهدار مسؤلیت بود. وی کار خود را با دستیاری و منشیگری میرزاجعفرخان ... بیشتر

ایدۀ سلطنت مشروطه راهبرد نهایی نواندیشان برای تبدیل سلطنت مستقلۀ قاجاریه به دولت مدرن

محمد محمودهاشمی

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1397، ، صفحه 145-170

چکیده

چکیدهبا ورود ایران به شرایط جدید تاریخی در دوره ی سلطنت قاجاریه که ناشی از مواجهه ایرانیان با تمدن مدرن بود، درک صاحبان اندیشه و نظر از وضعیت ضعف و قدرت حاکمیت سیاسی به تدریج تغییر کرد و آنها الگوهای متفاوتی ... بیشتر چکیدهبا ورود ایران به شرایط جدید تاریخی در دوره ی سلطنت قاجاریه که ناشی از مواجهه ایرانیان با تمدن مدرن بود، درک صاحبان اندیشه و نظر از وضعیت ضعف و قدرت حاکمیت سیاسی به تدریج تغییر کرد و آنها الگوهای متفاوتی را برای خروج سلطنت مستقله ی قاجاری از وضعیت ضعف و ناکارآمدی مطرح کردند. اما در نهایت این ایده ی « سلطنت مشروطه » بود که به پروژه ی سیاسی نهایی نواندیشان سیاسی ایران برای تبدیل سلطنت مستقله به دولت مدرن را تبدیل شد. این پژوهش در پی یافتن علل این رویداد است و با استفاده از روش تحقیق تاریخی و به کار بردن تبیین علّی و عقلانی تلاش شده است که به این پرسش پاسخ داده شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که شکست طرح ایجاد سلطنت مطلقه ی منتظم؛ به علت تفاوت سطح نظر و عمل در مجریان حکومتی دوره ی ناصری و مظفری و مخالفتهای مؤثر عناصر سنت گرای حکومت و جامعه با اصلاحات از بالایی که مطابق با الگوی تمدن مدرن باشد؛ و روند ضعف روز افزون سلطنت مستقله ی قاجاری در دوره ی مظفری سبب شد تا نواندیشانی که بر لزوم وجود قانون برای اداره ی مملکت در دوره ی مدرن تأکید می کردند، به الگوی دولت مدرن برآمده از اراده ی ملت روی آورند و الگوی سلطنت مشروطه را در سطح عمومی به عنوان راهبرد نهایی برای تأسیس دولت مدرن مطرح کنند.

پیامدهای اقتصادی و اجتماعی هجوم غزها به کرمان ( 575 – 610 ه.ق )

محسن رحمتی

دوره 6، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 147-174

چکیده

غزها، بخشی از قبایل اغوز در شمال رود سیحون بودند که بعد از مهاجرت بخش اعظم آنها به خراسان در اوایل قرن پنجم، در همان منطقه باقی مانده بودند. اما با تحولات سیاسی قرن ششم در ماوراء النهر، ناچار به خراسان ... بیشتر

نقش و مواضع محمد خان قاجار ایروانی در نخستین جنگ های ایران و روسیه

محمد عزیزنژاد؛ رضا دهقانی

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1395، ، صفحه 187-213

چکیده

قلمرو خان نشین ایروان(1160-1244ق./1747-1828م.)، در قرن سیزدهم هجری شاهد جنگ ها و قشون کشی از دو سوی مرزهای شمالی و جنوبی از طرف دول روسیه تزاری و ایران قاجاریه بود. خان نشین مذکور به سبب موقعیت جغرافیای خاص و ... بیشتر قلمرو خان نشین ایروان(1160-1244ق./1747-1828م.)، در قرن سیزدهم هجری شاهد جنگ ها و قشون کشی از دو سوی مرزهای شمالی و جنوبی از طرف دول روسیه تزاری و ایران قاجاریه بود. خان نشین مذکور به سبب موقعیت جغرافیای خاص و قرار داشتن در همجواری دولت های ایران و عثمانی مورد توجه دولت روسیه تزاری قرار گرفت. وجود گروه قومی اقلیت ارامنه مسیحی زمینه مداخله را به بهانه حمایت از عیسویان به روس ها در زمان خانی محمد خان قاجار ایروانی(1198-1220ق./1784-1805م.)، داد تا با دخالت در مسائل مربوط به ایروان باعث جنگ های طولانی با دولت قاجاریه ایران شود. در طی این جنگ ها محمد خان ایروانی سیاست دوگانه ای اتخاذ نمود، بطوری که هم با روس ها و هم با ایرانی ها رابطه سیاسی برقرار کرد. سئوال اصلی مقاله این است چرا خان ایروان در نخستین جنگ های ایران و روس موضع دوگانه ای اتخاذ نمود و هدف اش از برقراری رابطه سیاسی همزمان با دولت های مزبور چه بود؟ یافته های این پژوهش نشان می هد که خان ایروان پیوسته برای بقاء و حیات سیاسی خویش با استفاده از سیاست توازان قوا سعی می کرد از تضاد منافع دولت های ایران و روس برای حصول خودمختاری سیاسی حکومت خویش بهره برداری نماید. لذا، با مشاهده قدرت برتر و تغییر موازنه قوا منطقه ای مدام بین دو دولت تغییر موضع می داد. لذا در این تحقیق بر آنیم تا نقش و مواضع محمد خان ایروانی را در نخستین جنگ های ایران و روسیه را با تکیه بر منابع تاریخنگاری قاجاری و روسی و با روش توصیفی - تحلیلی مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.

تعارض ساختاری و تأثیر آن در کارکرد سپاه خوارزمشاهی

ذکرالله محمدی؛ اسماعیل حسن‌زاده

دوره 2، شماره 3 ، اسفند 1388، ، صفحه 107-130

چکیده

خوارزمشاهیان با خاستگاه غلامی در روند تکاملی حکومت‌شان به جذب عناصر نظامی، اما با خاستگاه‌های متفاوت دست زدند و سعی کردند آنها را به موازات هم با اعمال قدرت از بالا به پایین به خدمت بگیرند. به‌رغم محدود ... بیشتر

تحلیل و بررسی مصادیق هویت ایرانی در تاریخ وصاف الحضره

محمد حاجی تقی؛ ابراهیم کیانی مهر

دوره 12، شماره 2 ، آذر 1398، ، صفحه 109-128

https://doi.org/10.48308/irhj.2019.95887

چکیده

هویت ایرانی مفهومی سیال، چند وجهی، پیچیده و برساخته در دوران بس طولانی تاریخ ایران است که ریشه در مفاهیم و منابعی چون دین، تاریخ، سرزمین، زبان، آداب، رسوم، جشن ها و اندیشه ایرانشهری دارد. این محتوای اصیل ... بیشتر هویت ایرانی مفهومی سیال، چند وجهی، پیچیده و برساخته در دوران بس طولانی تاریخ ایران است که ریشه در مفاهیم و منابعی چون دین، تاریخ، سرزمین، زبان، آداب، رسوم، جشن ها و اندیشه ایرانشهری دارد. این محتوای اصیل با حمله اعراب و ازهم‌گسیختگی یکپارچگی ساختار سیاسی کشور دچار تغییراتی گردید و به رغم فترت و محاقی کوتاه مدت در اشکال جدیدی بازتولید و برساخته گردید. تهاجم مغولان و انقراض خلافت عباسی، به طور ناخواسته، سبب احیای هویت سیاسی ایران با برخی ملحقاتش تحت لوای حاکمیتی مغولان گردید و فرصتی ذیقیمت در اختیار متفکران ایرانی همانند وصاف شیرازی گذاشت تا برخی از مصادیق و معیارهای هویت ایرانی همچون اندیشه شاهی آرمانی، عدالت و ایرانیت را مجدداً طرح، بازتولید و ساماندهی کنند. بنابراین، پژوهش حاضر به روش تاریخی و با رویکردی توصیفی تحلیلی درصدد است مصادیق هویت ایرانی را از تاریخ وصاف استخراج و تحلیل و بررسی کند و به این سؤال پاسخ دهد که نقش مؤلف این اثر در احیای هویت ایرانی، با توجه به رتبه دیوانی و زمانه وی، چگونه در اثرش انعکاس یافته است؟ فرض پژوهش این است که وصاف با استفاده از موقیعیت اسلامپذیری ایلخانان مغول از غازان خان به بعد و همچنین به دلیل رابطه نزدیکی که با بنامترین وزرای ایلخانان داشت، تلاش کرد همچون مورخان پیش از خود، چون خواجه رشیدالدین فضل الله و جوینی، مؤلفه های هویت ایرانی را در اثر خود احیا کند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که وصاف در اثر خود مفاهیم و مصادیق هویت ایرانی را مطرح کرد تا در حفظ، انتقال و استحکام آن در جامعه ایرانی تأثیری بسزا داشته باشد

حزین لاهیجی در هند

عباس هاشم‌زادة محمدیه

دوره 2، شماره 1 ، خرداد 1388، ، صفحه 121-146

چکیده

دربارة محمدعلی حزین لاهیجی و آثارش پژوهش‌هایی صورت گرفته است. اما، هنوز جای تحقیق دربارۀ زوایای ناشناختۀ حیات وی وجود دارد. در مقالة حاضر به مسایلی چون چگونگی اوضاع زمانة او، وضع اجتماعی و اقتصادیش، ... بیشتر

پیشکار در ساختار اداری آذربایجان عصر قاجار

عباس قدیمی قیداری؛ محدثه هاشمیلر

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 125-142

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.125

چکیده

منصب پیشکاری یا پیشکار با ریشه‌ای دیرینه در نظام دیوانسالاری ایران در دورة قاجار احیا شد و در ساختار اداری ایرانِ عصر قاجار، دستکم در دورههایی خاص، جایگاه مهم و تأثیرگذاری یافت. میدانیم که ... بیشتر

جایگاه ایران در دکترین روسای جمهور آمریکا (از جنگ جهانی دوم تا آغاز دهه 1350)

میکائیل وحیدی راد؛ محمدعلی اکبری

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، ، صفحه 135-174

چکیده

حکومت پهلوی دوم در دهه 1350 (1970 م) توانست در سایه اتحاد و هم‌پیمانی با غرب به یکی از فعال‌ترین بازیگران در عرصه روابط بین‌الملل تبدیل شود. نوشتار حاضر با ابتنا بر روش تاریخی ـ تحلیلی با بررسی جایگاه ایران ... بیشتر حکومت پهلوی دوم در دهه 1350 (1970 م) توانست در سایه اتحاد و هم‌پیمانی با غرب به یکی از فعال‌ترین بازیگران در عرصه روابط بین‌الملل تبدیل شود. نوشتار حاضر با ابتنا بر روش تاریخی ـ تحلیلی با بررسی جایگاه ایران در سامانه سیاست خارجی آمریکا از جنگ جهانی دوم تا آغاز دهه1350، به چگونگی رشد روزافزون قدرت شاه در این منظومه می‌پردازد. از منظر سیاست خارجی، جایگاه ایران در دکترین روسای جمهور آمریکا در آن دوره و علل و عوامل موثر در رهنمون شدن ایران به یک بازیگر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را مورد واکاوی قرار می‌دهد. تدقیق در دکترین روسای جمهور آمریکا حاکی از آن است که مسائل مربوط به اهمیت نفت ایران و همچنین هم مرزی با شوروی و بعد خلاء قدرت ناشی از خروج انگلستان و ظرفیت ایران برای پر کردن این خلاء ازجمله مهمترین عوامل موثر در دکترین روسای جمهور آمریکا و قدرت‌گیری ایران در طی این سال‌ها است. In the 1970s, the second Pahlavi period, through its alliance with the west, played a very influential role in the international relations arena. Taking a historical-analytical perspective, the present article explores the status of Iran in the US foreign diplomacy from the Second World War to the early 1970 in order to elaborate on the why and how of Mohammad Reza Shah’s rapid rise to power. Besides, this study refers to the status of Iran in the diplomacy of the US presidents to further elaborate on the status of Iran in the US presidents’ doctrines and to analyze factors which contributed to Iran’s being an influential regional and universal power in the 1970s. Findings from an in-depth analysis of the US presidents’ diplomacy bears witness to the fact that issues regarding the importance of Iran’s oil resources, Iran’s being coterminous with USRR, and Iran’s capacity for filling the void caused by UK’s absence were among the most crucial factors influencing the US presidents’ doctrines and contributing to Iran’s rise to power in the 1970s. Key words: Doctrine, The USA, Oil, Communism, Mohammad Reza Shah, Diplomacy.

تبیین ایدئولوژی و برنامه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جمعیت آزادی مردم ایران (بهمن 1331 تا اسفند 133۳)

سید هاشم آقاجری؛ مهدی زمانی

دوره 16، شماره 2 ، مهر 1402، ، صفحه 135-157

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.232480.1252

چکیده

در پی باز شدن فضای سیاسی و فکری ایران در دهۀ بیست، احزاب مختلف با ایدئولوژی و برنامههای متفاوت پدید آمدند. جمعیت آزادی مردم ایران یکی از این احزاب بود که مقارن با دورۀ نهضت ملی شدن صنعت ... بیشتر در پی باز شدن فضای سیاسی و فکری ایران در دهۀ بیست، احزاب مختلف با ایدئولوژی و برنامههای متفاوت پدید آمدند. جمعیت آزادی مردم ایران یکی از این احزاب بود که مقارن با دورۀ نهضت ملی شدن صنعت نفت فعالیت میکرد. این تحقیق به شیوۀ تحلیلی و توصیفی و با استفاده از منابع دست اول در پی تبیین ایدئولوژی و برنامههای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این حزب است. حزب، براساس تحلیل خود، جامعۀ ایران را در آستانۀ یک تحول اجتماعی میدید و برای تحقق آن، برنامهای مبتنی بر یک ایدئولوژی تبلیغ میکرد. شالودۀ این ایدئولوژی سوسیالیسم بر پایۀ خداپرستی بود، یعنی در عین توجه به سوسیالیسم، بر هویت دینی در شکل امر توحیدی تأکید داشت. حزب در ذیل این ایدئولوژی، برنامۀ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مورد نظر خود را دنبال میکرد. دفاع از استقلال و تمامیت ارضی، کوشش برای تکمیل حاکمیت ملی دموکراتیک، عمومی کردن تمام منابع طبیعی و بهرهبرداری سوسیالیستی و ملی از آنها، بسط و توسعۀ ماشینیزم، واگذاری زمین زراعتی به کشاورزان و بسط مالکیت اجتماعی، ملی ساختن صنایع سنگین، تهیۀ وسایل فرهنگی و بهداشتی برای همه، مبارزه با افکار مادی و خرافی، پشتیبانی از مبانی اسلام برای تقویت ایمان، رشد فکری و اخلاقی اجتماع، تأمین حقوق زنان و تحکیم خانواده از مهمترین خواستهایی بود که حزب در پی تحقق آنها بود.

تأسیس شهبندری ترکیه در مشهد و نقش محمد سامی‌بیک در اتحاد سه گانه اسلامی ایران، ترکیه و افغانستان

علی نجف‌زاده؛ مجتبی خلیفه

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1389، ، صفحه 137-156

چکیده

دولت عثمانی در دورۀ قاجار حضور سیاسی در مشهد نداشت، ولی از زمان شروع جنگ جهانی اول که موضوع اتحاد جهان اسلام مطرح شد، طرفدارانی در مشهد یافت که ترک‌های قفقازی مهم‌ترین آنها بودند. پس از شکست عثمانی و ... بیشتر

نقش آذربایجان در فتح آناتولی توسط سلجوقیان (با تأکید بر فعالیت‌های ترکمنان غازی)

عزیز طالعی قره قشلاق؛ محمدتقی امامی

دوره 5، شماره 2 ، تیر 1391، ، صفحه 137-162

چکیده

آذربایجان در تحولات تاریخی دورۀ سلجوقی همانند اکثر ادوار تاریخ ایران جایگاه و اهمیت برجسته‌ای داشته است. با بررسی و مطالعه در منابع اصلی و مهم دورۀ سلجوقی روشن می‌گردد که از نیمۀ اول قرن پنجم هـ.ق. گروه‌های ... بیشتر

مجلس شورای ملی و مسئله انتقال علوم و فنون جدید به ایران (عصر پهلوی اول)

مهناز نگهی؛ محمدعلی اکبری

دوره 10، شماره 2 ، آبان 1396، ، صفحه 137-164

چکیده

از مهمترین اقدانات حکومت پهلوی اول میتوان به تلالش برای انتقال علوم و فنون جدید به کشور اشاره کرد. بدین لحاظ حکومت پهلوی اول درصدد برآمد با ایجاد شرایط لازم زمینه را برای ورود دانش های جدید و فناوریه ای ... بیشتر از مهمترین اقدانات حکومت پهلوی اول میتوان به تلالش برای انتقال علوم و فنون جدید به کشور اشاره کرد. بدین لحاظ حکومت پهلوی اول درصدد برآمد با ایجاد شرایط لازم زمینه را برای ورود دانش های جدید و فناوریه ای نوین فراهم سازد. موضوع پژوهش حاضر، توصیف و تحلیل برنامه ها و تصمیمات حکومت پهلوی اول در ارتباط با انتقال علوم و فنون جدید است. نوشتار حاضر به بررسی و توصیف قوانین و تصمیمات مصوب مجلس شورای ملی طی سال های 1304 تا 1320 شمسی که دولت شرایط و زمینه های الزم را برای انتقال علوم و فنون جدید به کشور فراهم ساخت، میپردازد. در این تحقیق با تکیه بر قوانین و مقررات مرتبط با انتقال علوم و فنون جدید به کشور، سیاستگذاری حکومت پهلوی اول در این عرصه مورد بررسی قرار میگیرد. سوال اصلی پژوهش این است که تصمیمات و سیاستگذاری مجلس شورای ملی در حوزۀ انتقال علوم وفنون جدید چه بوده است و در این ارتباط چه راهکارهایی مورد توجه قرار گرفته است؟ در پژوهش حاضر، روش اسنادی و کتابخانهای است و تجزیه و تحلیل اطالعات بر مبنای استفاده از آمار های توصیفی در جهت تشریح و تحلیل داده ها در چارچوب توزیع فراوانی ها و تعیین نسبت ها است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد تأمین نیروی انسانی و تکمیل پروژه های مختلف دولتی، مهمترین عامل در تصویب قوانین در عرصۀ علوم و فنون جدید بوده است و دولتمردان دوره پهلوی اول توسعه و نوسازی کشور را امری ظاهری و تکنولوژیکی میدانستند و به کارگیری تکنولوژی جدید غرب را بر انتقال علوم ترجیح دادند.

دلایل گسترش روسپیگری در جامعه اصفهانِ عصر صفوی و سیاست شاه عباس اول در مدیریت آن

فاطمه شه کلاهی؛ رضا افهمی؛ مهدی کشاورز افشار

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 137-157

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.137

چکیده

روسپیگری در جامعۀ ایران همواره پدیده‌ای مذموم و ناهنجار بوده است. براساس اطلاعات تاریخی، در دورۀ شاه عباس اول (حکـ. 996-1038ق/ 1578-1629م) این پدیدۀ اجتماعی در اصفهان (پایتخت) رشد و گسترش می‌یابد. هدف این مقاله ... بیشتر

نخستین دریافت‌های ایرانیان از تمدن جدید و تأثیر نظری و عملی آن در الگوی نوسازی امیرکبیر

قباد منصوربخت

دوره 1، شماره 1 ، دی 1387، ، صفحه 139-170

چکیده

ظهور تمدن جدید در اروپا و انتشار آن به ماورای اروپا از مجرای استعمار، به اجبار نوسازی را بر جوامع شرقی و از جمله ایران، تحمیل کرد. اما نوسازی اجباری به جای تأسیس تمدن جدید به دوگانگی و التقاط تمدنی منجر ... بیشتر

تداوم و افول سنت های پیش از اسلام و زرتشتی‌گری در فارس در سده‌های میانه‌ی اسلامی بر مبنای شواهد تاریخی

نگین میری

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 141-160

چکیده

با ورود اسلام فصل جدیدی در تاریخ دینی و اجتماعی فارس، خاستگاه خاندانی و دینی ساسانیان، آغاز شد. با این حال متون تاریخی و جغرافیایی سده‌ی 4 ق. دربردارنده‌ی اطلاعاتی هستند که نشان می‌دهند با گذشت بیش از ... بیشتر با ورود اسلام فصل جدیدی در تاریخ دینی و اجتماعی فارس، خاستگاه خاندانی و دینی ساسانیان، آغاز شد. با این حال متون تاریخی و جغرافیایی سده‌ی 4 ق. دربردارنده‌ی اطلاعاتی هستند که نشان می‌دهند با گذشت بیش از سه سده از غلبه‌ی مسلمانان، سنت‌های پیش از اسلام و زرتشتی‌گری بیش از هر ناحیه‌ی دیگری در این خطّه زنده بودند. از سده‌ی 5 ق. به بعد اما فارس نقریبا به یکباره اهمیت خود را به عنوان بزرگ‌ترین پایگاه زرتشتی‌گری از دست داده و بر خلاف انبوه اشارت در منابع پیش گفته تقریبا هیچ اشاره ای به زرتشتیان، جایگاه و پایگاه هایشان در فارس در متون سده های بعد نمی یابیم. از سوی دیگر از سده پنجم به بعد فارس جایگاه خود را نیز به منزله‌ی پایگاه های گردآوری و نسخه برداری متون دینی زرتشتی به یزد و کرمان به می دهد. پژوهش حاضر با ارائه شواهد تاریخی برگرفته از منابع پیش گفته، نخست درکی از تداوم سنت‌های پیش از اسلام و زرتشتی‌گری در فارس تا این زمان به دست می دهد. سپس در پی پاسخ به پرسش اصلی پژوهش، دلیل سکوت منابع تاریخی و جغرافیایی سده‌های پنجم به بعد درباره‌ی حضور زرتشتیان در فارس، به بررسی دیگر شواهد تاریخی می پردازد. بررسی روایت های مذکور در متنی تاریخی به نام فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، دلالت بر تغییری در ساختار دینی و اجتماعی فارس از اواخر سده‌ی 4 و اوایل سده‌ی 5 ق. داشته و به نظر می رسد رشد جریان های ضد‌زرتشتی و گسترش طریقت هایی همچون کازرونیه یا مرشدیه به ویژه در غرب فارس از سده پنجم سرانجام منجر به غلبه نهایی اسلام و خروج اکثریت زرتشتیان از فارس و مهاجرت ایشان به کرمان و یزد و نهایتا هند شده باشد.

تبیین تاریخی دلائل شورش و پایداری بنی سلیم در فرارود بر مبنای عوامل ژئوپولیتیک

امین رضا توحیدی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 141-161

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.141

چکیده

تبیین تاریخی شورش سردارعرب عبدالله بن خازم سلیمی وادامه آن توسط پسرش موسی هدف اصلی این مقاله است.این سرداران علیرغم پیشنهاد طعمه مناسبی چون خراسان ، ازسوی عبدالملک بن مروان برعهد خود باز بیریان پای فشردند ... بیشتر

نقش نیروهای واگرا در اضمحلال ساختار حکومت از زوال ساسانیان تا برآمدن نهضت خراسانیان

کورش صالحی

دوره 13، شماره 1 ، تیر 1399، ، صفحه 143-170

https://doi.org/10.52547/irhj.13.1.143

چکیده

بررسی تحلیلی منابع عربیـ اسلامی و تاریخ‌نگاری یادسپار در تحولات درون‌ساختاری جامعه‌ ایرانشهری نشان میدهد که کارکرد نیروهای واگرا در زوال حکومت ساسانی و همچنین تضعیف واکنش‌های نیروهای احیاگر ... بیشتر بررسی تحلیلی منابع عربیـ اسلامی و تاریخ‌نگاری یادسپار در تحولات درون‌ساختاری جامعه‌ ایرانشهری نشان میدهد که کارکرد نیروهای واگرا در زوال حکومت ساسانی و همچنین تضعیف واکنش‌های نیروهای احیاگر حکومت ایرانی تا برآمدن نهضت خراسانیان، چندان ساده و بدون سابقه‌ تاریخی و تحولی اجتماعی نبوده است. این مقاله درصدد است صورت‌بندی مستندی از تغییرات نهادهای اصلی اجتماعی و لایه‌های زیرین جامعه ایرانی در روند واگرایی از حکومت ساسانی و سپس پیوستن این اجزا به خلافت و سپس تغییر گرایششان از اقتدار خلافت به تلاشی ناموفق برای انسجام مجدد قدرت و احیای تفکر حکومت ایرانشهریدر پایان دوران خلفای اموی ارائه دهد و با استفاده از روش مطالعات میان‌رشته‌ای، یعنی اطلاعات موجود در دانش تاریخ و نظریههای نزدیک در دانش جامعه‌شناسی، به این سؤال پاسخ دهد که نقش و عملکرد نیروهای واگرا در جامعه ایرانی از زوال ساسانیان تا برآمدن نهضت خراسانیان چگونه بوده است؟ فرض بر این است که کارکرد نیروهای واگرا در جامعه ایرانی از اواسط دوره ساسانی بیشتر در جهت انفصال از نظام ساسانی بوده است. چنانکه در زمان سقوط ساسانیان اکثر اجزای قدرت به عوامل واگرا تبدیل ‌شدند و با شکست‌های پی‌درپی در جنگ با عرب‌های مسلمان، دوره‌ای برای جذب و سازش با کانون جدید قدرت یعنی خلافت آغاز شد و به دلیل نیاز فاتحان، اجزای سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی نظام ساسانی به ‌نظام جدید خلافت پیوستند. دست‌یافته‌های پژوهش مشخص می‌کند که زیرساخت تحولات مربوط به سقوط ساسانیان و تداوم حکومت والیان عرب، از منظر کارکرد نیروهای واگرا از حکومت ایرانشهری (در این دوره)، در ابعاد درونی و بیرونی به شیوه‌های متفاوتی عمل کرده است. با وجود دیدگاه‌های روایی و انگیزشی درباره این دوره، به نظر میرسد در سقوط ساسانیان و تداوم فقدان حکومت در ایران‌زمین عوامل متعددی دخیل بوده است، عواملی که عمدتاً در دوره ساسانی شکل‌ گرفتند و والیان و مهاجران عرب به برخی از آنها به‌شدت دامن زدند و برخلاف فحوای عمومی منابع و تحقیقات تاریخی، دلایل عدم انسجام در این دوره چندوجهی بوده است

الگوهای پیدایش شهر و شهرنشینی در تاریخ ایران

شهرام یوسفی فر

دوره 3، شماره 1 ، خرداد 1389، ، صفحه 145-170

چکیده

پیشینه و روند پیدایش مناسبات شهری در ایران طولانی و پیچیده است و از این رو، مباحث مربوط نیز با دشواری‌هابی روبرو است که از آن میان است چگونگی شکل‌گیری جامعۀ شهری به عنوان یکی از مباحث راهبردی در مطالعات ... بیشتر

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده