راهبرد نظامی سلطه اعراب بر فرارود در ‌‌ایران شرقی (96 ـ 86 قمری)

نوع مقاله : مروری

نویسنده

د کتری تاریخ از دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

از سال 31 قمری که نخستین مهاجمان عرب وارد خراسان شدند تا سال 86 قمری که قتیبه بن‌ مسلم باهلی از طرف حجاج بن یوسف ثقفی عامل خراسان گردید، هر چند اعراب بر تمامی خراسان تسلط یافته بودند، ولی در فراسوی جیحون کاری از پیش نبرند. اقدامات انجام گرفته تا این زمان در فرارود چیزی بیش از یکی دو حملۀ کوتاه‌مدت توسط عبیدالله بن زیاد و سعید بن عثمان نبود که البته برخی پژوهشگران در آن هم تردیدهای جدی دارند. حکومت‌های محلی (دولت ـ شهرهای) تخارستان، چغانیان، بخارا، سمرقند، خوارزم، چاچ و فرغانه با یک وضعیت چند فرهنگی، ادیان مختلف بودایی، زرتشتی، مانوی، نستوری و یهودی را در خود جای داده و دهقانان و بازرگانان نیرومندترین قشرهای اجتماعی این جامعه بودند. در ‌‌این تحقیق، مسألۀ اصلی این است که اعراب در فتح فرارود، به‌عنوان مهم‌ترین سرزمین ‌ایران ‌شرقی، با توجه به‌ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی این منطقه، چه راهبرد نظامی را به کار بستند. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش تحقیق تاریخی و مبتنی بر اسناد و مدارک اصلی انجام گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که حجاج و قتیبه ‌دارای راهبرد نظامی چند‌جانبه با ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بودند که در یک دهه با تکیه بر سیاست مدبرانه حجاج و قدرت نظامی قتیبه شرایط را برای سلطه اعراب مسلمان و تثبیت حاکمیت اسلا‌‌می در فرارود فراهم آوردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

MILITARY STRATEGY OF ARABS DOMINANCE IN TRANSOXIANA IN THE EAST OF IRAN (86-96A.H.)

چکیده [English]

Since 31 (A.H) that the first Arab conquerors entered Khorasan state until the year 86 (A.H) that Ghotaybah Ibn Muslem Baheli was appointed as the governor on behalf of Hajaj Ibn Yoosef Thaghafi in Khorasan, the Arabs had ruled over the Khorasan, but they did not succeed in ruling over the Oxus. All of the endeavors that have been made up to this period were nothing except one or two short-time attacks by Obaydollah Ibn Ziyad and Saeed Ibn Othman, that even some researchers have some serious doubt about it. Local governments have encompassed (city states) of Takharestan, Choghanian, Bokhara, Samarghand, Kharazm, Chach and Farghaneh with different multi-cultural situations, and religions such as Buddhist, Zoroastrian, Manichean, Nastoari, and Jewish. Head farmers and merchants were the most powerful strata in this society. The main focus of this article—considering the geographic, cultural and social characteristic of Transoxiana—is to determine which military strategy has been applied by the Arabs in the conquest of this area. This research applies the method of historical analysis and is based upon the original and first-hand scripts and documents. The findings of this research prove this important point that Hajaj and Ghotaybeh had different multi-lateral military strategy accompanied by political, social, cultural and economical dimensions; and during one decade of thoughtful politics of Hajaj and also the military power of Ghotaybah they could provide the necessary conditions to stabilize the Islamic sovereignty and the dominance of Muslim Arabs over Transoxiana.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transoxiana
  • Military strategy
  • Arabs conquest
  • Soghd
  • Bokhara
  • Hajaj Ibn Yoosef Thaghafi
  • Ghotaybah Ibn Muslim Baheli