مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

علمی - پژوهشی

خوانش صوفیانه و عارفانۀ غزالی از سیاست ایران‌شهری

شهنار حجتی نجف آبادی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 1-15

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103257

چکیده

گرایش غزالی به جهانبینی و زیست صوفیانه، بهویژه پس از رخداد توبۀ او، بینش سیاسیاش را تحت تأثیر قرار داد. تأثیر این واقعه بر عزلتگزینیهای غزالی و تقویت هرچه بیشتر جهاننگری صوفیانۀ او چشمگیر ... بیشتر گرایش غزالی به جهانبینی و زیست صوفیانه، بهویژه پس از رخداد توبۀ او، بینش سیاسیاش را تحت تأثیر قرار داد. تأثیر این واقعه بر عزلتگزینیهای غزالی و تقویت هرچه بیشتر جهاننگری صوفیانۀ او چشمگیر بود، به نحوی که زبان ویژهاش، بهعنوان یک صوفی برجسته، در تحریراتش به شکل اعم و مکاتیب سیاسی او به شکل خاص بازتاب یافت. این در واقع نوعی تجربۀ فکری بود که به پشتوانۀ تجارب زیستۀ غزالی در زمینۀ زیست صوفیانه و پرهیزکارانه، به نزدیکی و تلفیقِ هرچه بیشتر بینش عرفانی و اصول سیاست ایرانشهری نزد او انجامید. در نتیجه، خطابهای او به سلاطین و ارکان قدرت و سلطنت به جانب توصیههای زهدگرایانه، پرهیزکارانه و معنویتگراتر و عاقبتاندیشانهتر معطوف شد. این پدیده بر ادبیات تفسیری او، بهویژه بر مکاتیب سیاسیاش، عمیقاً تأثیر گذاشت. فرضیۀ این پژوهش این است که توبۀ غزالی موجب تلفیق و امتزاج هرچه بیشتر دو چشمانداز سیاست ایرانشهری و بینش عرفانی ـ صوفیانه در آرای او شد، به گونهای که او مفاهیمی همچون عدل، سلطنت، قدرت، مالیات، وزارت و غیره را در زمینهای آنجهانی و صوفیانه تفسیر و تأویل کرد. در این پژوهش، به روش تحلیلی و بر مبنای رسالۀ مکاتیب، تأثیر جهانبینی و زیستجهان غزالی بر آفرینش روایتی عرفانی ـ صوفیانه از سیاست ایرانشهری مورد تأمل قرار خواهد گرفت.

علمی - پژوهشی

خاستگاه میان‌رودانی تصویر شیطان در آیین‌های گنوسی و زروانی

سید توفیق حسینی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 17-33

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103281

چکیده

آموزۀ باور به شر اندیشهای دیرپا و کهن در آیینهای بشری است. به نظر میرسد پنداشت عدم تعادل و تباهی در هستی بنیادیترین ریشۀ اندیشه شر بوده باشد. در تاریخ ادیان مشخصترین تصویر مفهوم شر تجسم ذات ... بیشتر آموزۀ باور به شر اندیشهای دیرپا و کهن در آیینهای بشری است. به نظر میرسد پنداشت عدم تعادل و تباهی در هستی بنیادیترین ریشۀ اندیشه شر بوده باشد. در تاریخ ادیان مشخصترین تصویر مفهوم شر تجسم ذات شیطان است. البته این نکته قابل ذکر است که تصاویر و بنمایههای مفهوم شر در طول تاریخ همواره گوناگون و ناهمسان بودهاند. این گوناگونی نشان از ناهمگونی فهم و پنداشت ریشههای اندیشۀ شر نزد بشر دارد. برخی از پژوهشگران بر این باورند که بنمایههای تصویری و مفهومی در اندیشههای بشر ارتباطی نزدیک با هم دارند. بر این مبنا که هر تصویر، همچون واژه که دربردارندۀ یک دال و مدلول است، حاوی یک بنمایۀ مفهومی ویژه است. از این رو، تصویر شیطان نیز بیتردید حاوی اندیشهای پنهان در روایت آیینی از مفهوم شر و شیطان است. برای نمونه، تصویر شیطان در متون گنوسی حاوی اندیشۀ مفهوم میانرودانی از شر است که خود مؤید این امر است که نه فقط تصویر شیطان بلکه بنمایۀ مفهومی روایت شر و چیستی حضور شر در هستی در این آیینها باید ریشه در اساطیر میانرودانی داشته باشد. بر این مبنا، این پژوهش درصدد است براساس رویکرد تحلیلی و توصیفی منابع دست اول مانوی، گنوسی و میانرودانی به بررسی و واکاوی ریشههای تصویر و پندار شیطان در آیینهای گنوسی بپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد بنمایهها، مفاهیم و تصویر شیطان در این کیشها ریشهای میانرودانی دارد که در باورهای گنوسی به صورت اسطورۀ شیطان به تصویر درآمده است.

علمی - پژوهشی

جایگاه حرفۀ "طراحی لباس" از نظر رستۀ شغلی و نحوۀ شکل‌گیری در تاریخ اجتماعی ایران دوره اسلامی

صدیقه نایفی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 35-55

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103187

چکیده

تأمل در مفهوم طراحی لباس بیانگر ارتباط نزدیک آن با مقولۀ مد و تمایز این حرفه از خیاطی است. گرچه اسناد گسترده و معتبری از تاریخ لباس در ایران وجود دارد، دربارۀ جایگاه حرفۀ طراحی لباس و نحوۀ شکلگیری آن ... بیشتر تأمل در مفهوم طراحی لباس بیانگر ارتباط نزدیک آن با مقولۀ مد و تمایز این حرفه از خیاطی است. گرچه اسناد گسترده و معتبری از تاریخ لباس در ایران وجود دارد، دربارۀ جایگاه حرفۀ طراحی لباس و نحوۀ شکلگیری آن در تاریخ اجتماعی ایران تحقیقات و اطلاعات دقیقی در دست نیست. پژوهش پیش رو با محوریت مسئلۀ چیستی جایگاه و رستۀ شغلی طراحی لباس و چگونگی شکلگیری آن در میان سایر حرف و مشاغل در تاریخ اجتماعی ایران قصد دارد وضعیت مبهم پیشینۀ آن را روشن سازد. پاسخ به پرسشهای پژوهش با جستوجو در منابع تاریخی به روش توصیفی ـ تحلیلی همراه با گردآوری دادهها به شیوۀ اسنادی انجام شده است. یافتهها فرضیۀ وجود نشانههایی جدی از مراحل فرایند طراحی لباس را در میان فعالیتهای خیاطان ایرانی و نیز سایر افراد و مشاغل مرتبط با این حرفه نظیر ناظران صنفی، نقاشان و درباریان رد میکنند. از بررسی اسناد تاریخی معلوم میشود ارتباط با غرب در دورۀ دوم قاجار و تغییر سلیقۀ دربار، حضور خیاطان اروپایی و تأسیس مدارس غربی در شکلگیری و ترویج این مهارت بهعنوان حرفهای جدید در ایران مؤثر بوده است. همچنین یافتهها حاکی از تبحر ایرانیان در حرفۀ خیاطی است و از سوی دیگر بیانگر بیعلاقگی ایشان به عنصر اصلی سازندۀ طراحی لباس، یعنی مد و تغییرات مکرر در طرح لباسها، در پیش از دورۀ دوم قاجار است.

علمی - پژوهشی

علل مهاجرت نیروی کار ایرانی به قفقاز (نیمه دوم قرن سیزدهم قمری/نوزدهم میلادی)

مهدی احمدی؛ سید هاشم آقاجری

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 57-77

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103330

چکیده

یکی از مسائلی که حکومت قاجاریه با آن مواجه شد، مهاجرت تودههای مردم بود؛ مهاجرتی که از 1266ق/ 1850م، و به نسبتی گستردهتر از 1286ق/ 1870م، از ایالات مختلف به خارج از ایران بهخصوص نواحی جنوب قفقاز اتفاق ‌افتاد، ... بیشتر

علمی - پژوهشی

بررسی جایگاه درآمدهای نفتی در برنامه‌های پنج‌گانه عمرانی(1356-1327 ش) دوران پهلوی

نبی امیدی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 79-102

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103371

چکیده

ایران اولین کشور در خاورمیانه به شمار میرود که نفت در آن تولید و صنعت نفت آن ملی شد. نفت مهمترین منبع تأمین درآمدهای ارزی و یکی از منابع اصلی در برنامههای توسعه و بودجههای سالانه در ایران بوده ... بیشتر ایران اولین کشور در خاورمیانه به شمار میرود که نفت در آن تولید و صنعت نفت آن ملی شد. نفت مهمترین منبع تأمین درآمدهای ارزی و یکی از منابع اصلی در برنامههای توسعه و بودجههای سالانه در ایران بوده است. نوسانات و تکانههای قیمتی نفت و تأثیر مستقیم آن بر درآمدهای دولت در دوران مختلف باعث تحولاتی درحوزههای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شده است. هدف این پژوهش بررسی جایگاه، سهم و اهمیت درآمدهای نفتی در برنامههای اول تا پنجم عمرانی در زمان پهلوی است. این پژوهش کیفی و روش جمعآوری اطلاعات به صورت مطالعات اسنادی و کتابخانهای و شیوۀ تحلیل اطلاعات نیز توصیفی و تاریخی است. نتایج پژوهش نشان میدهد کاهش و حذف درآمدهای نفتی بعد از تحریم این صنعت (که ناشی از ملی شدن صنعت نفت بود) عامل اصلی توقف برنامۀ عمرانی اول و نرسیدن این برنامه به اهداف مورد نظر بود، ولی در برنامۀ دوم نفت از بخشهای اصلی رشد اقتصادی این برنامه بوده است. هرچند در این برنامه بخش خدمات نقش اصلی را داشت، از سال 1342 به بعد مجدداً بخش نفت تا پایان برنامۀ عمرانی پنجم بخش اصلی اقتصاد ایران بود. در برنامۀ سوم و چهارم، توسعۀ نفت به موفقیت چشمگیری میرسد و پشتیبان اصلی رشد این برنامهها قرار میگیرد، چنانکه از برنامۀ عمرانی سوم تا پایان دوران پهلوی میزان تولید و درآمدهای نفتی افزایش مییابد و بعد از افزایش انفجارگونۀ قیمت نفت در بازارهای جهانی در اوایل دهۀ 1350، پیشبینی افزایش شدید درآمدهای نفتی باعث بازنگری در برنامۀ عمرانی پنجم میشود.

علمی - پژوهشی

اوضاع سیاسی کردستان ایران و عثمانی و تأثیرآن بر جنبش شیخ عبیدالله نهری در دوره قاجار

رضا عبدالهی؛ عباس قدیمی قیداری

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 103-130

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103332

چکیده

جنبش شیخ عبیدالله نهری (شمزینی) در سال 1297ق (1880م) در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار به وقوع پیوست. برای درک بهتر زوایای وقوع این جنبش و زمینههای شکلگیری آن باید اوضاع سیاسی مناطق کردنشین ایران و عثمانی ... بیشتر

علمی - پژوهشی

بسط مفهوم برابری در ادبیات سیاسی-اجتماعی انقلاب مشروطه ایران با تکیه بر مطالعه جراید

محمد بیطرفان

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 131-148

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103186

چکیده

انقلاب مشروطیت زمینهساز ورود مفاهیم جدید در عرصههای سیاسی و اجتماعی شد. چون تعداد انگشتشماری از شخصیتهای مطرح دورۀ قاجار از چند و چون این مفاهیم آگاه بودند، روشنگری و توضیح دربارۀ آنها ضرورت ... بیشتر

علمی - پژوهشی

تبیین مبادلات تجاری و مالی ایران با آمریکا در دوره قاجاریه (با تکیه بر اسناد منتشر نشده)

فرشته جهانی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 149-166

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103224

چکیده

ایالات متحدۀ امریکا در آستانۀ سدۀ بیستم میلادی پیشرفته ترین تجارت جهان را در اختیار داشت. این موضوع از نگاه تیزبین روشنفکران و متجددان ایرانی دورۀ قاجار دور نماند و آنها با وسواسی مثال‌زدنی چگونگی ... بیشتر ایالات متحدۀ امریکا در آستانۀ سدۀ بیستم میلادی پیشرفته ترین تجارت جهان را در اختیار داشت. این موضوع از نگاه تیزبین روشنفکران و متجددان ایرانی دورۀ قاجار دور نماند و آنها با وسواسی مثال‌زدنی چگونگی روند شکوفایی اقتصاد این کشور نویافته را دنبال کردند. پژوهش حاضر تلاش دارد در پرتو اسناد منتشرنشدۀ آرشیوی در ایران به این پرسش‌ها پاسخ دهد: روشنفکران و ترقی‌خواهان چگونه به معرفی اقتصاد و وضعیت مالیۀ امریکا پرداختند؟ این شناخت‌ها چه نتایجی برای ایران به دنبال داشت؟ و جنگ جهانی اول تا چه اندازه در افزایش یا کاهش تبادلات تجاری و مالی ایران و امریکا نقش داشت؟ یافته‌های این مطالعه که مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی است، نشان می‌دهد روشنفکران برای نشان دادن اهمیت تجارت امریکا در گام نخست با نگاهی انتقادی به مقایسۀ بهره‌برداری از منابع زیرزمینی در امریکا و ایران پرداختند و از این طریق اهمیت و ضرورت گسترش مناسبات تجاری با این کشور را به مقامات دولت ایران گوشزد کردند. در ادامه آنها در گزارش‌های خود وضعیت مطلوب تجارت امریکا را در دوران جنگ جهانی اول و سالهای پس از جنگ در مقایسه با سایر کشورهای جهان به نمایش گذاشتند. این آگاهی‌ها سبب شد مناسبات تجاری ایران با امریکا رشد چشمگیری پیدا کند. علاوه بر این، نخبگان سیاسی ایران در واشنگتن وضعیت مالیه و بودجۀ امریکا را بررسی کردند و با ارسال گزارش‌ها و کتابچه‌های گوناگون دلایل موفقیت و ترقی ادارۀ مالیه و وضعیت مطلوب بودجۀ این کشور را بازتاب دادند. این امر منجر به تبادل اطلاعات مالی ایران با امریکا و استخدام مستشار از این کشور شد.

علمی - پژوهشی

پرتوی بر اهواز کهن از خلال متون ساسانی و اسلامی و حدسی در باب مکان رام‌اردشیر ساسانی

روح اله مجتهدزاده

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 167-186

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103331

چکیده

دربارة سرآغازهای شکل‌گیری شهر اهواز بسیار کم می‌دانیم. هرچند بنیان شهری در این ناحیه را تا روزگار عیلامیان تخمین می‌زنند، کهن‌ترین روایات تاریخی و شواهد باستان‌شناختی در باب این شهر از روزگار اشکانیان ... بیشتر دربارة سرآغازهای شکل‌گیری شهر اهواز بسیار کم می‌دانیم. هرچند بنیان شهری در این ناحیه را تا روزگار عیلامیان تخمین می‌زنند، کهن‌ترین روایات تاریخی و شواهد باستان‌شناختی در باب این شهر از روزگار اشکانیان و ساسانیان فراتر نمی‌رود. آنگونه که از متون دورۀ ساسانی، چون شهرستان‌های ایرانشهر، و انبوه تاریخنامه‌های دورة اسلامی برمی‌آید در این زمان شهری به نام هرمزاردشیر توسط اردشیر بابکان یا نوة او هرمزاردشیران در این ناحیه بنا شد. بنا به روایات غالب، این شهر، چون بسیاری از شهرهای ایران پیش از اسلام، ساختاری دوبخشی (مردمی و حکومتی) داشته که بخش مردمی هوجستانواجار و بخش حکومتی هرمزاردشیر نامیده میشده است. با ظهور اسلام شهر حکومتی از بین رفته و شهر مردمی با تعریب با عنوان سوق‌الاهواز ادامة حیات داده است. اما این روایات خود خالی از ابهام و آشفتگی نیست. در این مقاله سعی شده است با استفاده از روش تحقیق تاریخی نگاهی موشکافانه‌تر به روایات بنیادگذاری اهواز انداخته شود و با تحلیل و مقایسۀ این روایات تبیین روشن‌تری از چند و چون این کهن‌شهر کمتر شناختة ایرانی به دست داده شود. چنین تبیینی علاوه بر رفع ابهام و آشفتگی روایات می‌تواند پشتوانة خوبی برای جستوجوهای تاریخی و هویتی و مطالعات میدانی در باب اهواز امروز، به‌مثابة یکی از مواریث تاریخ شهرسازی ایران، باشد. نتایج این تحقیق بیانگر روایتی نو از شکل‌گیری اهواز در روزگار ساسانیان است که اندکی با آنچه تاکنون نقل شده تفاوت دارد، اما همزمان هم می‌تواند جمع مناسب‌تری میان روایات متفاوت و گاه متناقض نقل‌شده درباب این شهر به دست دهد و هم فرضیه‌ای تازه در باب مکان رام‌اردشیر یا رامش‌اردشیر، یکی از نخستین شهرهای بنیادشده از سوی اردشیر بابکان، بیافریند. براساس این تحقیق، هرمزاردشیر و هوجستانواجار در واقع نام یک مکان است که همان هستة مردمی شهر اهواز پیش از اسلام بوده و پس از اسلام با نام سوق‌الاهواز به حیات خود ادامه داده است. در مقابل هستة حکومتی و نخستین اقدام شهرسازی ساسانیان در این ناحیه رام‌اردشیر یا رامش‌اردشیر بوده که با ظهور اسلام از بین رفته و آشفتگی متون جغرافیایی و تاریخی دورة اسلامی در ذکر مکان آن احتمالاً از همین حقیقت ناشی شده است.

علمی - پژوهشی

احمد کسروی و ادعای پیامبری؛ بازاندیشی در آرا و نظرات مخالفان و منتقدان

حسن رستمی؛ مسعود بیات

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 187-206

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103185

چکیده

فضای سیاسی پس از شهریور ۱۳۲۰ به رشد و ‌تضاد افکار انجامید. در این برهه احزاب سیاسی سعی در پیشبرد اهداف خود داشتند. حزب باهماد آزادگان در سال ۱۳۲۰ تأسیس شد و احمد کسروی مؤسس آن به یکی از چهره‌های بحثبرانگیز ... بیشتر فضای سیاسی پس از شهریور ۱۳۲۰ به رشد و ‌تضاد افکار انجامید. در این برهه احزاب سیاسی سعی در پیشبرد اهداف خود داشتند. حزب باهماد آزادگان در سال ۱۳۲۰ تأسیس شد و احمد کسروی مؤسس آن به یکی از چهره‌های بحثبرانگیز تبدیل گردید. کسروی با نگارش کتاب آیین در سال ۱۳۱۱ و سپس تأسیس مجلۀ پیمان در سال ۱۳۱۲، در راه اصلاحات قدم گذاشت. تفسیر کسروی از دین با نام پاکدینی و انتشار کتاب ورجاوند بنیاد فصلی جدید در تحقیقات او گشود. کسروی، چه در سال‌های فعالیت و چه پس از مرگ، از سوی منتقدین و مخالفان بهعنوان پیامبری نوظهور در ایران معاصر معرفی شد. در پژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی ـ تبیینی به این سؤال می‌پردازیم که آیا کسروی ادعای پیامبری داشت؟ و چرا مخالفان او را در مقام مدعی پیامبری نشاندند؟ براساس یافته‌های پژوهش، کسروی هیچگاه مدعی پیامبری نبود، اما برداشت متفاوت او از قرآن که با تناقض‌هایی همراه بود و معرفی ورجاوند بنیاد بهعنوان کتاب راهنما، انتقادهایی را در پی داشت. در این بین شکست نواب ‌صفوی در مناظره و انتشار اعلامیهای در باب ادعای پیامبری کسروی، همگان را متوجه آرای دینی او کرد. بنابراین، با توجه به انفعال نهادهای دینی در چگونگی مواجهه با گفتمان کسروی، اتهام ادعای پیامبری بر پایۀ تحلیل و تفسیر سخنان او، مورد پذیرش بخشی از جامعه قرار گرفت. تشکیل گروه رزمنده، تندخویی و افزایش مشغلۀ نویسندگی کسروی که فرصت بازاندیشی در آرایش را به او نداد و برداشت ناقص و یکسویۀ مخالفان موجب افزایش اتهام‌ها شد و در نتیجه بخشی از منتقدان او را مدعی پیامبری دانستند.

علمی - پژوهشی

آیا تشکیل حکومت صفویه مبداء تاریخ جدید یا معاصر ایران است؟

علیرضا ملائی توانی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 207-227

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103250

چکیده

صفویان با ایجاد حکومتی متمرکز قلمرو تاریخی ایران را احیا نمودند و به تشیع رسمیت دادند. برخی مدعیاند صفویان دولت ملی ایجاد کردند و به ایرانیان وحدت و هویت ملی تازهای دادند. دو دهه پس از انقلاب اسلامی ... بیشتر صفویان با ایجاد حکومتی متمرکز قلمرو تاریخی ایران را احیا نمودند و به تشیع رسمیت دادند. برخی مدعیاند صفویان دولت ملی ایجاد کردند و به ایرانیان وحدت و هویت ملی تازهای دادند. دو دهه پس از انقلاب اسلامی این ایده رواج یافت که تأسیس حکومت صفویه مبدأ تاریخ معاصر/ جدید ایران است. با توجه به اهمیت این ادعا و پیامدهای آن، مقالۀ حاضر به ارزیابی این مسئله میپردازد که آیا واقعاً برآمدن صفویان مبدأ تاریخ معاصر ایران است و آیا میتوان از دولت ملی و شکلگیری هویت واحد ملی در دورۀ صفویه سخن گفت؟ نگارنده مهمترین ایدههای مطرحشده در این باره را در قالب سه گفتمان شرقشناسانه، ایرانگرایانه و شیعهگرایانه دستهبندی و بررسی میکند. نتایج پژوهش نشان میدهد تشکیل حکومت صفویه سرآغاز یک دورۀ تاریخی تازه در چارچوب دوران میانۀ ایران و در استمرار آن است نه مبدأ تاریخ جدید یا معاصر ایران. با حکمرانی صفویان نه تمدن نوینی تأسیس شد که ایران را وارد دورۀ تجدد کند و نه ایران در تمدن جدید اروپایی سهیم شد تا از امکانات و فرصتهای آن بهرهمند شود و نه تعریف تازهای از موقعیت ایران در نسبت با مدرنیته به دست آمد. در نتیجه، صفویان دورۀ پیشامدرن ایران را تنها با تغییر مذهب و تغییر رابطۀ دین و دولت ادامه دادند.

علمی - پژوهشی

بررسی وضعیت و سیر تحول صنعت فرش کرمان در دوره قاجار

مصطفی ملایی؛ پوران طاحونی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، صفحه 229-251

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103184

چکیده

کرمان از مراکز اصلی تولید و تجارت فرش در دورۀ قاجار بود. تا ربع آخر قرن نوزدهم، متأثر از رونق صنعت شالبافی، صنعت فرش کرمان از اعتبار چندانی برخوردار نبود، اما با کسادی و رکود تدریجی شالبافی از اواخر ... بیشتر کرمان از مراکز اصلی تولید و تجارت فرش در دورۀ قاجار بود. تا ربع آخر قرن نوزدهم، متأثر از رونق صنعت شالبافی، صنعت فرش کرمان از اعتبار چندانی برخوردار نبود، اما با کسادی و رکود تدریجی شالبافی از اواخر این قرن، تولید و تجارت فرش رونق بسیاری گرفت. در این دوره، ظرفیتهای منطقۀ کرمان در تولید فرش و افزایش تقاضا در بازارهای جهانی سبب شد سرمایۀ داخلی و خارجی در صنعت مزبور به کار افتد و نهتنها تولید، بلکه تجارت این محصول نیز پیشرفت و گسترش قابل ملاحظهای یابد. این پژوهش در نظر دارد، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر اسناد آرشیوی و منابع کتابخانهای، به بررسی وضعیت و سیر تحول تولید و تجارت فرش کرمان در دورۀ قاجار بپردازد. براساس یافتههای پژوهش، در نیمۀ اول قرن نوزدهم بافندگان شهری، روستایی و عشایری در کارگاههای خانگی و از طریق اعضای خانواده به صورت محدود قالیبافی میکردند و فرش بهعنوان یک کالای تجاری داخلی عمدتاً در بازارهای داخل کشور مبادله میشد. اما از دهههای پایانی این قرن، با سرمایهگذاری تجار تبریز و شرکتهای خارجی در صنعت فرش منطقه و به راه افتادن کارگاههای قالیبافی و سازماندهی نسبی تولید و تجارت، نهتنها میزان تولید فرش افزایش قابل ملاحظهای یافت، بلکه صادرات و تجارت آن بسیار رونق گرفت، تا جایی که در اواخر دورۀ قاجار فرش کرمان سهم عمدهای از بازار فرش امریکا را به خود اختصاص داده بود.

ساسانیان روحانی‌تبار بودند

شهرام جلیلیان

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 23-69

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.23

چکیده

پدرام جم در پژوهش تازه‌ای به نام «آیا ساسانیان روحانی‌تبار بودند؟» به بازنگری روایت محمّد بن جریر طبری دربارة ساسان، نیای ساسانیان، و پیوند او با آتشکدة ایزدبانو آناهیتا در اصطخر پارس میپردازد ... بیشتر پدرام جم در پژوهش تازه‌ای به نام «آیا ساسانیان روحانی‌تبار بودند؟» به بازنگری روایت محمّد بن جریر طبری دربارة ساسان، نیای ساسانیان، و پیوند او با آتشکدة ایزدبانو آناهیتا در اصطخر پارس میپردازد و این گزارش را با آگاهی‌های حقوقی زردشتی دورة ساسانیان میسنجد و نتیجه می‌گیرد که ساسان در این آتشکده «سالارِ آتش» بوده و منصب دینی نداشته است. همچنین او گزارش آگاثیاس، تاریخ‌نگار بیزانسی، را دربارة تبار و پیشینة خاندانی اردشیر بابکان (224-240م)، بنیانگذار شاهنشاهی ساسانیان، با دیگر منابع تاریخی می‌سنجد و باور دارد که از روایت آگاثیاس نیز چیزی دربارة تبار روحانی اردشیر و خانوادة او به‌ دست نمی‌آید. بنابراین، جم دیدگاه پژوهندگانِ ایرانی و غیر ایرانی را دربارة روحانی‌تبار بودن ساسانیان درست نمیداند و اینکه آنها، بر پایة روایت طبری، ساسان را «موبد»، «هیربد» و یا «نگهبان آتشکدة آناهیتا» در اصطخر پارس انگاشته‌ و یا، بر پایة روایت آگاثیاس، اردشیر را مردی روحانی پنداشته‌اند، برداشت‌های نادرستی از روایت‌های طبری و آگاثیاس می‌انگارد و نیاکان اردشیر را از اشراف محلّی استان پارس می‌داند. با وجود این، به باور ما برداشت‌ها و نتیجه‌گیری‌های جم نادرست‌اند و ساسانیان به‌راستی روحانی‌تبار بوده‌اند. در این پژوهش، با تحلیل گزارش‌های طبری و آگاثیاس و نیز دیدگاه پاره‌ای از پژوهندگان ایرانی و غیر ایرانی دربارة تبار ساسانیان و کیستی و پایگاه ساسان و بابک و پیوند آنها با آتشکدة آناهیتا در اصطخر پارس، به نقد رویکرد و دیدگاه تازة جم دربارة خاستگاه اشرافی ساسانیان و روحانی‌تبار نبودن آنها خواهیم پرداخت.

تبارشناسی و خاستگاه تاریخی و جغرافیایی ایل مَمَسنی (با تکیه بر فرضیات جدید)

محمدرضا حافظ نیا؛ سید محمد حسین حسینی؛ وحید صادقی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 209-226

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.209

چکیده

ایل ممسنی بهعنوان یکی از ایلات لُرتبار واقع در شمال غربی استان فارس و دامنههای زاگرس، در تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بسزایی داشته است. دربارۀ مبدأ و منشأ این ایل دیدگاهها و نظرات متفاوتی وجود ... بیشتر ایل ممسنی بهعنوان یکی از ایلات لُرتبار واقع در شمال غربی استان فارس و دامنههای زاگرس، در تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بسزایی داشته است. دربارۀ مبدأ و منشأ این ایل دیدگاهها و نظرات متفاوتی وجود دارد. بنیان پژوهش کنونی بر این پرسش استوار است که تبار و خاستگاه تاریخی و جغرافیایی ایل ممسنی چه بود و ساختار سیاسی این ایل و استقرار طوایف آن در قلمروهای مختلف چگونه شکل گرفت؟ پژوهش حاضر که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و از طریق گردآوری دادهها به روش اسنادی (منابع دست اول، تاریخهای محلی و متون تاریخی معتبر) و میدانی (مصاحبه و مشاهده) انجام شده است، نشان میدهد که ایل ممسنی ضمن برخورداری از تبار و خاستگاه تاریخی ـ جغرافیایی دیرپا و کُهن، در اواخر دورۀ صفویه به سرزمین شولستان مهاجرت کرد. براساس فرضیات هشتگانۀ نویسندگان، طوایف ممسنی (بکش، جاوید، رستم و دشمنزیاری) به صورت تدریجی و مبتنی بر جهت جغرافیایی وارد سرزمین شولستان شدند و پس از همزیستی مسالمتآمیز اولیه در مجاورت شولها، بر آنها چیرگی یافتند و قلمرو جغرافیایی مختص به خود را تحت حکمرانی خوانین مجزا برگزیدند. بنابراین، ساختار جدید ایل ممسنی به صورت چهار طایفۀ لرتبار ممسنی، یک طایفۀ لرتبار شول و سپس یک طایفۀ ترکتبار قشقایی شکل گرفت، ولی به دلیل نبود منصب ایلخانی واحد، رفتهرفته تعارضات درونایلی و برونایلی (با دولت مرکزی و سایر ایلات) شدت یافت و ایل ممسنی از نظر اجتماعی ـ سیاسی دچار ازهمگسیختگی شد.

بررسی آلودگی هوای شهر تهران در دهة آخر حکومت پهلوی دوم (چالش‌ها و راهکارها)

محسن پرویش

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 145-168

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.145

چکیده

آلودگی هوای شهر تهران مسئلة تازهای نیست و آغاز آن به اوایل دورة پهلوی دوم برمیگردد. در این دوره، استفادة روزافزون از انرژی حاصل از سوختهای فسیلی و سایر آلایندههای هوا در شهرهای ... بیشتر آلودگی هوای شهر تهران مسئلة تازهای نیست و آغاز آن به اوایل دورة پهلوی دوم برمیگردد. در این دوره، استفادة روزافزون از انرژی حاصل از سوختهای فسیلی و سایر آلایندههای هوا در شهرهای بزرگی همانند تهران مسائل و مشکلات زیادی را ایجاد کرد. از این رو، ضرورت طرح استراتژی درازمدت بیش از گذشته احساس شد. برنامة حفاظت از محیط زیست برای اولین بار در برنامة عمرانی پنجم به صورت یک فصل جداگانه مطرح شد که مبارزه با آلودگی هوا از برنامههای مشخص آن به شمار میرفت. هدف کلی برنامة مبارزه با آلودگی هوا کمک به بهبود بهداشت عمومی، ایجاد شرایط مناسب محیطی و تقلیل زیانهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از آلودگی هوا بود. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی و با استناد به اسناد آرشیوی و منابع تاریخی درصدد بررسی آلودگی هوای شهر تهران در دهة آخر حکومت محمدرضاشاه پهلوی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد بهرغم افزایش درآمدهای نفتی در دورة پهلوی دوم، ساخت مترو و قطارهای شهری آنچنان در دستور کار دولت قرار نگرفت، تا جایی که معضل آلودگی هوای تهران به یک کلاف سردرگم تبدیل شد. از سویی نتایج تحقیقات ایرانی و خارجی در آن زمان نشان میداد آلایندههای خودرویی نقش مهمی در معضل آلودگی هوا دارند. یکی از مهمترین پیشنهادها برای کنترل آلودگی، برنامة کنترل ترافیک بود که مطرح شد و سپس در دستور کار قرار گرفت.

بازخوانی مواضع روحانیت در انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی

محمدساجد سلطانی ابری؛ فیاض زاهد؛ سیدمحمد ثقفی‌نژاد

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 1-24

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.1

چکیده

این بررسی می‌خواهد مواضع روحانیت را در فرآیند انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی بازشناسد. هدف تحقیق کندوکاوی ژرف در باب موجبات درگیری این قشر دیرپا در پهنة سیاست ایران از پیدایش سردار سپه تا برآمدن پادشاهی ... بیشتر

تحلیل کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (1345-1357ش)

حسن شمس آبادی؛ حمید بصیرت منش؛ سید محمود سادات بیدگلی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 49-72

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.49

چکیده

سازمان انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در اسفندماه 1345 تاسیس شد. این سازمان توانست با گرد آوردن بهترین نویسندگان، مترجمان، مصوّران ادبیات کودک را به لحاظ کمی و کیفی تا حد زیادی غنا بخشد. سؤال ... بیشتر

علمی - پژوهشی

واکاوی و تحلیل مهاجرت اتباع عادی روسیه به استرآباد و پیامدهای ناشی از آن در این ایالت (1328-1336 ه.ق / 1910-1918م)

مینا معینی؛ علی اکبر جعفری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 فروردین 1402

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103374

چکیده

علمی - پژوهشی

تجارت خارجی در ایران ازقرن سوم تا آخر قرن پنجم هجری قمری

سیدعلاالدین شاهرخی؛ محسن اقبالی؛ مجتبی گراوند

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 اردیبهشت 1402

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103487

چکیده

پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که طی قرون سوم تا پنجم ق حکومت‌های سامانی، غزنوی و آل بویه چه تأثیری بر تجارت خارجی سرزمین‌های تحت سلطه‌ خود نهادند؟ روش گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی-کتابخانه‌ای ... بیشتر پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که طی قرون سوم تا پنجم ق حکومت‌های سامانی، غزنوی و آل بویه چه تأثیری بر تجارت خارجی سرزمین‌های تحت سلطه‌ خود نهادند؟ روش گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی-کتابخانه‌ای و شیوه نگارش پژوهش تحلیلی می‌باشد. نتایج پژوهش به شرح زیر است: با تشکیل دولت‏هایی همچون سامانیان، غزنویان و آل بویه از اواخر قرن سوم ه. ق و تثبیت نسبی اوضاع سیاسی، امنیت نسبی نیز برقرار گردید از اینرو زمینه رشد موقعیت اقتصادی شهرها از جمله بازارها، صنایع و بویژه داد‏و‏ستد فراهم شد. حجم عظیم سکه‌های نقره سامانی یافت شده دراروپا ( در نتیجه واردات برده و کالا ازاروپای شرقی ) نمایانگر خروج میزان زیادی نقدینگی از قلمرو سامانی است که بیانگر تراز بازرگانی منفی و کاهش توان اقتصادی می باشد. این درحالی است که دوره غزنوی شاهد افزایش نقدینگی از طریق ورود مقادیر عظیمی از ذخایر طلا و نقره بود که درضرب مسکوکات و تسهیل تجارت مؤثر بود. درغرب، آل بویه برخلاف دو حکومت پیش گفته در پی تقویت صنعت منسوجات، افزایش تجارت آن‌ها را موجب شد. در نهایت الگوی مشابهی از این سه حکومت مشاهده می‌شود: اقداماتی همچون ضرب سکه با عیار بالا، حفظ عیار مسکوکات، برقراری امنیت در راه‌ها از طریق سرکوب راهزنان،نصب علائم راهنمایی در بیابان‌ها، ساخت کاروانسرا، پل روی رودخانه‌ها، رباط و چاه در مسیر راه‌ها توسط حکومت‌ها انجام شدند که بر رشد و گسترش تجارت داخلی و خارجی موثر بودند.

الگویی برای بررسی مفاهیم کلیدی سیاسی‌ـ اجتماعی در تاریخ ایران معاصر؛ مسئله روش

سیما حسن‌دخت فیروز؛ امیرعلی نجومیان؛ نگار داوری اردکانی

دوره 13، شماره 1 ، تیر 1399، ، صفحه 77-99

https://doi.org/10.52547/irhj.13.1.77

چکیده

انبوه و شتاب رخدادهای صد سال اخیر ایران، زمانِ ایرانی را دچار فشردگی و مفاهیمِ زبان فارسی را دچار آشوب کرده است. این آشوب معنایی در میدان واژگانیِ یک مفهوم و رقابت واژه‌های هم‌خانواده به‌خوبی نمایان ... بیشتر انبوه و شتاب رخدادهای صد سال اخیر ایران، زمانِ ایرانی را دچار فشردگی و مفاهیمِ زبان فارسی را دچار آشوب کرده است. این آشوب معنایی در میدان واژگانیِ یک مفهوم و رقابت واژه‌های هم‌خانواده به‌خوبی نمایان می‌شود. «رنجبر»، «مستضعف»، «زحمتکش»، «تهی‌دست» و «قشر آسیب‌پذیر» را می‌توان متعلق به میدان واژگانی «فرودستان» دانست و این پرسش‌ها را مطرح ساخت که دلایل پدیدآیی هر کدام از آنها چه بوده است و چه طور در دوره‌ای خاص به واژگانی کلیدی در رویدادها و دوره‌های تاریخ معاصر بدل شده‌اند؟ روابط قدرت و ایدئولوژی پنهان در پسِ گفتمان‌های مولّد و مبلّغ این واژه‌ها کداماند؟ چه بینامتنیتی در این میان وجود دارد؟ هر واژه چه طور هژمون شده است؛ چه مدلول‌هایی داشته و در طول زمان چه چرخش‌های معناییای را از سر گذرانده و این چرخش‌ها و اوج و افول‌ها در چه شرایطی ممکن شده است؟ در این موضوع مطالعاتی، که هم سویه‌های تاریخی دارد و هم زبانی، پیش از همه، روش و الگوی پژوهش است که خود بدل به مسئله می‌شود تا از خود بپرسیم کدام رویکردهای تاریخی و زبانی می‌توانند به پژوهشگر در یافتن پاسخی دقیق‌تر به این پرسش‌ها یاری رسانند؟ از این رو، پیشنهاد پژوهش نظری حاضر ساخت الگویی ترکیبی از رشته‌های زبان‌شناسی و تاریخ است که در آن تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف در مرکز قرار می‌گیرد و تلاش می‌شود با کمک ‌گرفتن از دو رویکرد دیگر از حوزه‌های تاریخ و معناشناسی، یعنی تاریخ مفهوم‌های رینهارت کوزلک و میدان واژگانی یوست تریر، یک الگوی نظری فراهم شود که هم به کارِ مورخانی بیاید که دغدغه‌های زبانی دارند و هم یاریگرِ زبان‌شناسانی باشد که تاریخی فکر می‌کنند

خانه‌های انصاف؛ نوسازی قضایی یا بازگشت به سنت‌های دادرسی

رضا بیگدلو

دوره 13، شماره 1 ، تیر 1399، ، صفحه 101-120

https://doi.org/10.52547/irhj.13.1.101

چکیده

یکی از ویژگی‌های تاریخی سنت دادرسی در ایران، غیررسمی بودن و خودسامانی و استقلال نسبی این نهاد از تشکیلات دولتی بوده است. در دوران مدرن به دنبال آشنایی ایرانیان با نهادهای دادرسی اروپایی و آگاهی از کاستی‌های ... بیشتر

روند تاریخی مواجهه نهاد روحانیت با تغییر جایگاه اجتماعی زنان در عصر پهلوی دوم

کمال رضوی؛ احمد شکرچی؛ مصطفی اجتهادی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 111-139

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.111

چکیده

با ورود جامعه‌ی ایران به دوران جدید و درهم آمیختن و چالش همزمان سنت شیعی ـ ایرانی جاری در جامعه با فرهنگ و اندیشه‌های مدرن، برخی مسائل به محوری برای مواجهه و صف‌آرایی نیروهای اجتماعی بدل شد که تغییر ... بیشتر با ورود جامعه‌ی ایران به دوران جدید و درهم آمیختن و چالش همزمان سنت شیعی ـ ایرانی جاری در جامعه با فرهنگ و اندیشه‌های مدرن، برخی مسائل به محوری برای مواجهه و صف‌آرایی نیروهای اجتماعی بدل شد که تغییر جایگاه اجتماعی زنان یکی از این موضوعات است. در مقاله‌ی پیش رو، مواجهه‌ی نهاد روحانیت شیعی با مسائل زنان در دوره‌ی حکومت پهلوی دوم با روش بررسی توصیفی بر اساس منابع اسنادی و کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله می‌کوشد پاسخی به این سوال فراهم آورد که در مواجهه‌ی روحانیت با تغییر جایگاه اجتماعی زنان در عصر پهلوی دوم، اهم حوزه‌های تنش، قلمرو، نحوه‌ی بروز، سطح و دامنه‌‌ی تنش به چه ترتیب بوده و چه پیامدهایی در روابط سیاسی روحانیت و حکومت پهلوی در پی داشت؟ بررسی این مقاله نشان می‌دهد که در برهه‌ی زمانی 1340-1326 با عنایت به مجموعه ویژگی‌های درونی روحانیت و مناسبات قدرت، نوعی آرامش نسبی در روابط روحانیت، جامعه و حکومت بر سر مسائل زنان حاکم است. اما در برهه‌ی 1340 تا پیروزی انقلاب، شاهد سربرآوردن تنش‌های متعدد در این رابطه هستیم که اغلب با اعمال اقتدار بالا به پایین توسط حکومت، منجر به حاشیه راندن خواست روحانیت می‌شود. حداقل در سه مسئله پردامنه (حق رای زنان، کنترل بدن و پوشش زنان، قانون حمایت از خانواده)، حکومت با تحمیل سیاستگذاری فرهنگی و اجتماعی خود، روحانیت را به حاشیه می‌راند که همین امر از عوامل محرک روحانیت برای مشروعیت‌زدایی علیه حکومت پهلوی و تحریک و بسیج سیاسی برای مقابله و فروپاشی این حکومت بوده است.

بررسی روند تغییر نهاد وزارت و ایجاد وزارتخانه‌های جدید در جریان انقلاب مشروطه ایران

سیده فاطمه سادات نژاد؛ سهراب یزدانی مقدم؛ محمدتقی مختاری

دوره 13، شماره 1 ، تیر 1399، ، صفحه 121-141

https://doi.org/10.52547/irhj.13.1.121

چکیده

نهاد وزارت نقطه ثقل نظم دیوانی ایران در طول تاریخ بوده است. وزیر با عنوانهای مختلفی مانند وزیر اعظم و صدراعظم در رأس این نظام قرار داشت و به دستیاری رؤسای دیوان‌ها کشور را اداره میکرد. از دوره ناصرالدین ... بیشتر نهاد وزارت نقطه ثقل نظم دیوانی ایران در طول تاریخ بوده است. وزیر با عنوانهای مختلفی مانند وزیر اعظم و صدراعظم در رأس این نظام قرار داشت و به دستیاری رؤسای دیوان‌ها کشور را اداره میکرد. از دوره ناصرالدین شاه تکاپوهایی برای نوسازی دستگاه دیوان آغاز شد. این تلاش‌ها دو وجه داشت: ایجاد وزارتخانه‌های چندگانه و تعدیل جایگاه صدراعظم. این امر که بهمنزله تغییر در نهاد وزارت بود، به سادگی امکان‌پذیر نبود، زیرا نهادها در برابر تغییر مقاومت می‌کنند. نتیجه آنکه تلاش‌ها برای ایجاد نهاد جدید وزارت شکست خورد. تا پایان سلطنت مظفرالدین شاه با وجود آنکه عنوانهای متعدد وزارتی خلق شد، اداره امور همچنان در دستگاه صدراعظم باقی ماند، بیآنکه «وزارتخانه‌های چندگانه» به نهاد تبدیل شده باشد. پژوهش حاضر کوشیده است با اتکا به منابع کتابخانه‌ای و با استفاده از روش توصیفیـ تحلیلی به بررسی این مطلب بپردازد که تغییر نهاد وزارت و ایجاد وزاتخانه‌های جدید بهعنوان نهادهایی نو در جریان انقلاب مشروطه ایران چگونه امکان‌پذیر گردید؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد انقلاب مشروطه نیروی لازم را برای ایجاد تغییر ناگهانی در نهاد وزارت فراهم ساخت. تحقق این امر از خلال تثبیت معنایی جدید از مفهوم وزیر صورت گرفت. این تثبیت معنایی از رهگذر مفهوم «وزیر مسئول» محقق گردید. طرح مفهوم «مسئولیت» در دایره مفاهیم اداری و سیاسی ایران، ریشه در تلاش‌های اصلاح‌طلبان دوره ناصری و مظفری داشت. پس از پیروزی مشروطه، تحقق حکومت مشروطه با «مسئولیت» وزرا یکسان تلقی شد. از سوی دیگر التهابات ماه‌های نخست پس از پیروزی انقلاب مشروطه، شکل دستگاه اجرایی و مفهوم وزارت را به مسئله محوری فعالان سیاسی بدل کرد. اتحاد این دو عامل زمینه‌ساز دگرگونی نهاد وزارت، حذف عنوانهای متعدد وزارتی قبل از مشروطه و خلق وزارتخانه‌های جدید بهعنوان نهادهایی نو گردید

تبیین تاریخی دلائل شورش و پایداری بنی سلیم در فرارود بر مبنای عوامل ژئوپولیتیک

امین رضا توحیدی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 141-161

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.141

چکیده

تبیین تاریخی شورش سردارعرب عبدالله بن خازم سلیمی وادامه آن توسط پسرش موسی هدف اصلی این مقاله است.این سرداران علیرغم پیشنهاد طعمه مناسبی چون خراسان ، ازسوی عبدالملک بن مروان برعهد خود باز بیریان پای فشردند ... بیشتر

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان