رضا دریکوندی؛ سید ابوالقاسم فروزانی
چکیده
در بین دودمان های اتابکی عصر سلجوقی، اتابکان ایلدگزی آذربایجان و اران (541-622ق/ 1146-1225م) به دلیل نقش آفرینی در تحولات سیاسی واپسین دهه های حیات سلجوقیان عراق از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. این ...
بیشتر
در بین دودمان های اتابکی عصر سلجوقی، اتابکان ایلدگزی آذربایجان و اران (541-622ق/ 1146-1225م) به دلیل نقش آفرینی در تحولات سیاسی واپسین دهه های حیات سلجوقیان عراق از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. این خاندان از سال 541 تا 556ق/ 1146 تا1160م در مقام حاکمان دست نشاندة سلجوقیان عراق مناسبات محدودی با این حکومت برقرار کردند. اما در سال 556ق/ 1160م موفق شدند شاهزادة تحت سرپرستی خویش را به مقام سلطنت برسانند. در این دوره که تا فروپاشی حکومت سلجوقیان عراق در سال 590ق/ 1194م تداوم داشت، ایلدگزیان بهعنوان «اتابکان سلطان» در متن قدرت قرار گرفتند و بنابراین بر اهمیت و میزان مناسبات آنها با حکومت مرکزی افزوده شد. پژوهش پیشرو میکوشد ضمن شناسایی عوامل مؤثر بر شکلگیری مناسبات سلجوقیان عراق و اتابکان آذربایجان، شیوة اثرگذاری این عوامل را بر روابط طرفین به روش تاریخی تحلیل کند. یافته ها نشان میدهد عواملی همچون پاسداری اتابکان آذربایجان از کیان سلطنت سلجوقی، خلافت عباسی، راهبرد مداخله جویانه و توسعه طلبانة خوارزمشاهیان، یورش های گرجیان به منطقة اران و آذربایجان، و فزون خواهی اتابکان آذربایجان و تلاش آنها برای قبضة سلطنت سلجوقی تأثیر بسزایی بر شکل گیری و جهت دهی مناسبات آنها داشت. این عوامل متناسب با ماهیت خویش و فضای کلی حاکم بر روابط ایلدگزیان و سلجوقیان عراق، در دو دورة مناسبات آنها، موجب شد روابط آنان از همگرایی به واگرایی تغییر کند.