شناسایی و بررسی تشکیلات نظامی جایگزین دیوان عرض در دوره ایلخانان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

2 مربی دانشگاه پیام نور

چکیده

با هجوم مغولان به ایران، جایگاه و موقعیت دیوان عرض به طور کامل دگرگون شد و تشکیلات اداری و مالی نظامی مغولان جایگزین این دیوان شد.مساله اصلی پژوهش متکی بر این است که مغول ها و ایلخانان حکمران چه سازو کارهایی برای جایگزینی عملکرد دیوان عرض و عارض و متناسب یا ناهمسان با سنت­های اداری قلمرو متصرفی(ایران) اتخاذ کردند. این تحقیق با هدف بررسی مساله فوق و نیز شناسایی و بررسی تشکیلات نظامی جایگزین دیوان عرض در دوره ایلخانان، فرایند این جایگزینی و نیز نتایج مترتب بر آن و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی در حوزه مطالعات کتابخانه ای سامان یافته است.مغولان به دلیل توانمندی خود در نظامیگری و تشکیلات آن، استفاده از دیوان عرض را منسوخ کردند. در تشکیلات جدید برخی از وظایف دیوان عرض به امرای نظامی و بخشی نیز به الغ بیتکچی و دیگر کارکنان اداری و مالی داده شد.با شروع حکومت ایلخانان و به خصوص ایلخانان مسلمان، علیرغم تداوم سنت­های مغولی در سازمان لشکری و خصوصاً از عهد غازان خان، تغییراتی همسو با سنت­های اداری ایرانی در این حوزه صورت گرفت. این اقدامات-خواسته یا ناخواسته- گرچه نشان از بازگشت کم رنگ دیوان عرض و عارض در این دوره را دارد، ولی به دلیل حضور پر رنگ امرای نظامی و نیز ظاهراً اختلافات دیوانسالاران ایرانی، این دیوان نتوانست همچون برخی عناصر اداری ایرانی به صورت کامل احیا شود. این بازنمایی کم رنگ نیز ناشی از تلاش هوشمندانه دیوانسالاران ایرانی در احیا و یا حداقل در تلفیق سنت­های اداری ایرانی با سنت­های مغولی محسوب می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying and reviewing the military establishment replacing the Divine Wave during the Ilkhanah period

نویسندگان [English]

  • Hooshang Khosrowbeagi 1
  • Toktam Yarmohamadi 2
1 P.h.D in history of iran - Department of history , payam noor university
2 ph.d student history of Iran in the Paymnoor university
چکیده [English]

With the Mongol invasion of Iran, the status of the court of law was changed completely, and the military and military organization of the Mughal was replaced by this court.
The main issue of the research lies in the fact that the Mughals and the rulers of the ruling elite used to replace the function of the Divine Widow, which was proportional or incompatible with the administrative traditions of the dominant realm (Iran).
The purpose of this study was to investigate the above problem, as well as to identify and review the military establishment of the Supreme Court during the Ilkhan period, the process of this replacement and the results of this study and has been organized using a descriptive-analytical method in the field of library studies.
Because of their military and military capabilities, the Mongols abolished the use of the WMD. In the new organization, some of the duties of the Tribunal were given to the military and partly to al-Hasan Beitkadi and other administrative and financial employees.
With the onset of the rule of the Ilkhans and especially the Muslim Ilkhans, despite the continuation of Mongolian traditions in the organization of the army, and especially from the time of Ghazan Khan, changes were made in line with the Iranian administrative traditions in this area.
These actions, whether demanded or unwanted, although indicating a low return of the court in this period, but because of the high presence of the military emirates and apparently the differences between the Iranian bureaucrats, the Tribunal failed to fully recover as some of the administrative elements of Iran.
This vivid representation is also the result of the clever attempts made by the Iranian bureaucrats to revive or at least to combine Iranian administrative traditions with Mongolian traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ey Words: Ilkhan
  • Military Organization
  • Tribunal
  • Ward
  • Mogul
  1. اقبال آشتیانی، عباس. تاریخ مغول. تهران: امیرکبیر، 1384.
  2. آقسرایی، محمد بن محمد. تاریخ سلاجقه (مسامره الاخبار و مسایره الاخیار)، تصحیح عثمان توران. تهران: اساطیر، 1362.
  3. استروسکی، دونالد. «تمّا و ساختار اداری دوگانة امپراتوری مغول.» در محسن‌نامه، ترجمة یزدان فرخی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، 1396، صص 287-319.
  4. انوری، حسن، فرهنگ سخن. تهران: سخن، 1381.
  5. بارتولد، و. و، ترکستان‌نامه، ج 2، ترجمة کریم کشاورز. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1352.
  6. باسورث، ک. ا. «تاریخ سیاسی و دودمانی ایرانی.»، در تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، ج 5، زیر نظر جان اندرو بویل، ترجمة حسن انوشه. تهران: امیرکبیر، 1380.
  7. بناکتی، ابوسلیمان داود ابی‌الفضل محمد. روضه اولی الالباب فی معرفه التواریخ و الانساب. تصحیح جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی، 1348.
  8. بنداری، فتح بن علی. تاریخ سلسلة سلجوقی. ترجمة محمدحسین جلیلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1356.
  9. پطروشفسکی، ا. ب. «اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی ایران در دورة ایلخانانان». در تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، ج 5. ترجمة حسن انوشه. تهران: امیرکبیر، 1380.
  10. تاریخ سیستان. تصحیح ملک‌الشعرا بهار. تهران: پدیده خاور، 1366.
  11. تسف، ب. ولادیمیر، نظام اجتماعی مغول (فئودالیسم خانه بدوشی). ترجمة شیرین بیانی. تهران: علمی و فرهنگی، 1365.
  12. جوینی، محمد. تاریخ جهانگشای جوینی. ج 1 و 2. تصحیح علامه محمد قزوینی. تهران: دنیای کتاب، 1385.
  13. خسروبیگی، هوشنگ. سازمان اداری خوارزمشاهیان. تهران: فرهنگستان زبان فارسی، 1388.
  14. ــــــــــــــــــ. «مناصب و مقامات اداری ایران در اوایل دورة قاجاریه». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران، 1374.
  15. خسروبیگی، هوشنگ و یزدان فرخی. «پژوهشی دربارة سیف‌الدین بیتکچی دیوان‌سالار مسلمان دورة هولاکو (آخرین کارگزار الوس جوچی در ایران)». پژوهش‌نامه تاریخ اسلام. س دوم، ش 8 ، 1391، صص 61-81.
  16. خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام الدین. تاریخ حبیب السیر، ج 3. تهران: خیام، 1380.
  17. خیراندیش، عبدالرسول، «تحول مرتبة ترخانی در انتقال از جامعة تورانی به ایران عصر مغول». تحقیقات تاریخ اجتماعی. سال اول، ش 2، پاییز و زمستان 1390، صص 39-49.
  18. رشیدالدین، فضل‌الله همدانی. تاریخ مبارک غازانی. تصحیح کارل یان. هرتفرد: استفن اوستین، 1358.
  19. ـــــــــــــــــــــ . جامع التواریخ. ج 2 و3، تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی،. تهران: البرز، 1373.
  20. شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد. مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر، 1362.
  21. فرخی، یزدان. بررسی سیر تحولات دیوان‌سالاری مغول‌ها در ایران. تهران: امیرکبیر، 1396.
  22. فرخی، یزدان و هوشنگ خسروبیگی. «بررسی دلایل ناکارآمدی دیوان عرض خوارزمشاهیان در رویارویی با مغولان». تاریخ ایران دانشگاه شهید بهشتی، ش 5/67، سال 1391، صص 111-126.
  23. ــــــــــــــــــــــــــــ . «بررسی روند شکل‌گیری تشکیلات اداری مغول‌ها در ایران با تأکید بر دورة چینتمور». پژوهش-های تاریخی. ش 1/33، سال 1396، صص 143-160.
  24. کارپن، پلان. سفرنامه. ترجمة ولی‌الله شادان. تهران: فرهنگ‌سرای یساولی، 1363.
  25. کاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد. تاریخ مبارک غازانی. تصحیح مهین همبلی. تهران: علمی و فرهنگی، 1348.
  26. لمب، هارولد. چنگیزخان امپراطور مقتدر سرتاسر جهان. ترجمة غلامحسین قراگوزلو. تهران: اقبال، 1373.
  27. لمبتن، آن. تداوم و تحول در تاریخ میانة ایران. ترجمة یعقوب آژند. تهران: نشر نی، 1372.
  28. مقریزی، تقی‌الدین احمد بن علی. المواعظ و الإعتبار بذکر الخطط و الآثار. چاپ سنگی، بی‌تا.
  29. منصوری، فیروز. «کرک یراق چیست؟ گرگ باران دیده یعنی چه؟». هنر و مردم. ش 190-189، سال 1375، صص 55-58.
  30. مورگان، دیوید. مغول‌ها. ترجمة عباس مخبر. تهران: نشر مرکز، 1389.
  31. موسوی، مصطفی. «واژگان ترکی و مغولی تاریخ جهانگشای جوینی». آینه میراث. ش 3 و4، پاییز و زمستان 1384، صص 82-83.
  32. مینورسکی، ولادمیر. سازمان اداری حکومت صفوی. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: انجمن کتاب و زوار، 1334.
  33. نخجوانی، محمد بن هندوشاه. دستور الکاتب فی تعیین المراتب، ج 1و 2. تصحیح عبدالکریم علی اوغلی علیزاده. مسکو: فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان، 1976.
  34. نسوی، شهاب‌الدین محمد. سیرة جلال الدین (تاریخ جلالی). تصحیح محمد ناصح. تهران: انجمن ادبی ایران، 1324.
  35. ــــــــــــــــــــــــــ . نفثه المصدور. تصحیح امیرحسین یزدگردی. تهران: ویراستار، 1370.
  36. .وصاف، عبدالله بن فضل الله. تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار. ج 5. تهران: ابن سینا، 1338.
  37. یزدی، شرف‌الدین علی. ظفرنامه، ج 1 و 2. تصحیح سعید میرمحمدصادق و عبدالحسین نوایی. تهران: کتابخانة موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1387.
  38. Amitai, Reuven, “Continuity and Change in the Mongol Army of the Ilkhanate”, In The Mongols’ Middle East: continuity and transformation on Ilkhanid Iran, edited by Bruno de Nicola and Charles Melville, Leiden: Brill, 2016, pp. 38-52.
  39. Doerfer, Gerhard, Turkische und Mongolische Element Im Neupersischen, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, B.IIII, 1975.
  40. Golden, P.B. “Tarkhān”, In Encyclopedia of Islam, Leiden: Brill, vol. X. 2000, p 303.
  41. Lane, George, “The Mongols in Iran”, In The Oxford handbook of Iranian history, Edited by Touraj daryaee, Oxford: Oxford University Press, 2011, pp. 24-270.