میرزا عبدالرحیم طالبوف: مسئله »خود« و »دیگری« و توسعه فرهنگی اجتماعی ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی زبان‌وادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، تهران، ایران.

چکیده

»خود« و »دیگری« دو مفهوم برساخته اجتماعی‌اند. پیشینه فرهنگی و تاریخی ملل مختلف و ایدئولوژیهای حاکم بر جوامع در تغییر ماهیت این دو مفهوم، تعریف آنها و همچنین نوع ارتباطشان با هم تأثیرگذار است. مواجهه ایران با تمدن غرب در عصر قاجار، که پس از مواجهه با اسلام مهمترین پدیده فرهنگی تاریخ ایران است، »خود« ایرانی را در برابر »دیگری« اروپایی قرار داد. تأثیر فراگیر این رویارویی موجد تحولاتی گسترده در شاکله فرهنگ و اجتماع ایرانیان گردید و هویت جامعه ایرانی را دستخوش تحولاتی بیسابقه کرد. عبدالرحیم طالبوف یکی از پیشگامانِ تجددخواهی در ایران عصر مشروطه بود که با آثارش زمینه بازنگری به »خود« و »غیر« را فراهم آورد. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و با تمرکز بر آثار مکتوب طالبوف به دو پرسش پاسخ میدهد: »خود« و »دیگری« در آینه مکتوبات طالبوف چگونه انعکاس یافته اند؟ و نقش طالبوف در توسعه فرهنگی اجتماعی جامعه آشوبزده ایران روزگار خویش چه بوده است؟ فرض این پژوهش بر این است که تجربه زیسته در سپهر فرهنگی جامعه ای »غیرخودی«، جسارت »خود« را در پذیرا شدن »غیر« تقویت میکند. همچنین، حفظ هویت متضمن بقای فرهنگ و باورهای اجتماعی است. نتایج این بررسی نشان میدهد طالبوف با به تصویر کشیدن »خود جامعه ایرانی« و نمایاندن تفوق »دیگری غرب« در آثارش، به رغم تلاش برای ایجاد تزلزل در ارکان گفتمان سنتی دوران قاجار و قدرت یافتن گفتمان غربگرایی، به دلیل تأکید بر حفظ هویت ایرانی نقش تحول آفرینی در عرصه های فرهنگی و اجتماعی ایران دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mirza Abdul'Rahim Talibov: The issue Self and the Other and cultural and social development of Iran

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Kavashi 1
  • Ahmad Khatami 2
  • Farhad Tahmasbi 3
1 Ph.D. Candidate of Persian language and literature, Islamic Azad University, South Tehran Branch, Tehran, Iran.
2 Professor, Department of Persian Language and Literature, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University Islamshahr Branch, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The “self” and the “other” are socially constructed concepts, and the cultural and historical backgrounds of different nations and the ideologies govern societies, change the nature of these two concepts, their definition, and th relationship type are influential. Iran's confrontation with Western civilization in the Qajar era- the most important cultural phenomenon in Iranian history after its confrontation with Islam, confronted Iranian’s “self” against the European “Other” and the pervasive impact of this confrontation led to widespread changes in the nature of Iranian culture and society, caused the identity of Iranian society unprecedented changes. Talibov, one of the pioneers of modernism in Iran in constitutional era, stablished the basis of revision toward “self” and “other”. Focusing on Talibov's written works, this paper addresses two questions in a descriptive-analytic way: 1- How were “self” and “other” reflected in Talibov's written mirrors, and 2- What was Talibov's role in the social-cultural development in the disturbed society of his era? The research hypothesis is as follow: The lived experience in cultural sphere reinforces the audacity of “self” in accepting the “other”, preserving the identity also guarantees the culture survival and social beliefs. The results show Talibov by emphasis on protecting the Iranian identity, had a transformative role in Iranian cultural and social spheres by depicting "self-Iranian society" and portraying "other-western" superiority in his works, despite trying to shake the traditional Qajar discourse and the dominating power of Western discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • MirzaAbdulRahim Talebov
  • Self
  • other
  • identity
  • Socio-cultural Development of Iran
آبادیان، حسین، «تمدن غرب و گفتمان‌های روشنفکری عصر مشروطه»، مطالعات ملی، س 2، ش 7، 1380، صص 229-250.
آجدانی، لطف‌الله، روشنفکران ایران در عصر مشروطیت، تهران: اختران، 1396.
آرنت، هانا، میان گذشته و آینده، ترجمه سعید مقدم، تهران: اختران، 1396.
آقابخشی، علی و افشاری‌راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، 1375.
احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز، 1392.
اکبری نوری، امیررضا، «طالب‌اُف، روشن‌گر و منتقد اجتماعی عصر مشروطه»، تاریخ (دانشگاه آزاد محلات)، س 2، ش 7، 1386، صص 35-50.
انصاری، منصور، دموکراسی گفت‌وگویی، تهران: مرکز، 1384.
ایدر، نبی‌الله و حکیمی‌نیا، بهزاد، «بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر روند توسعه پایدار شهری در شهر اهواز»، مطالعات توسعه اجتماعی ایران، دوره 11، ش 3 (43)، 1398، صص 89-108.
بابایی‌فرد، اسدالله، «توسعه فرهنگی و توسعه اجتماعی در ایران»، رفاه اجتماعی، 10 (37)، 1389، صص 7-56.
بَحرانی، محمدحسین، طبقه متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (1320ـ1380)، تهران: آگه، 1395.
بوزان، باری، مردم، دولت‌ها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1397.
تودوروف، تزوتان، منطق گفت‌وگویی میخائیل باختین، ترجمه داریوش کریمی، تهران: مرکز، 1396.
جمالزاده، ناصر، «ویژگی‌های تاریخی و جامعه‌شناختی اندیشه سیاسی طالبوف تبریزی»، علوم سیاسی، س 4، ش 1 (13)، 1387، صص 109-148.
دزفولیان‌راد، کاظم و امن‌خانی، عیسی، «"دیگری" و نقش آن در داستان‌های شاهنامه»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 13، 1388، صص 1-24.
راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، ج 2، تهران: امیرکبیر، 1354.
رشیدیان، عبدالکریم، فرهنگ پسامدرن، تهران: نشر نی، 1393.
رهبری، مهدی، «نخبگان و شکل‌گیری گفتمان توسعه در ایران»، پژوهش حقوق و سیاست، س 9، ش 22، 1386، صص 41-66.
زرگری‌نژاد، غلامحسین، «نگاهی به اندیشه‌های سیاسی طالبوف»، فرهنگ توسعه، ش 19، 1374، صص 32-37.
زرین‌کوب، روزبه و پاشازانوس، حمیدرضا، «نظام سیاسی ساسانی (325ـ579م) و نظریه پاتریمونیال­ـ بوروکراتیک ماکس وبر»، پژوهش‌های تاریخی، دوره جدید، س 3، ش 3 (پیاپی 11)، پاییز 1390، صص 99-112.  
سردارنیا، خلیل‌الله، «نسبت هویت و مدرنیته در اندیشه سیاسی­ـ اجتماعیِ طالبوف تبریزی»، سیاست، دوره 40 ، ش 3، 1389، صص 171-187.  
سریع‌القلم، محمود، اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار، تهران: فرزان‌روز، 1395.
شاه‌محمدی، روح‌الله، مبانی دولت مدرن در اندیشه متفکران عصر مشروطه، تهران: آبادبوم، 1394.
شجیعی، زهرا، نخبگان سیاسی ایران؛ از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، تهران: سخن، 1383.
شریفی، محمد، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو، 1388.
طالبوف، عبدالرحیم‌ بن ابوطالب نجار، کتاب احمد، تهران: انتشارات گام، 1319ق.
ـــــــــــــــــــــ، سیاست طالبی، بی­جا، گام، 1329ق.
ـــــــــــــــــــــ، مسالک ‌المحسنین، تهران: انتشارات شبگیر، 2536.
عبابافها، محمد، «سه رویکرد به مشروطیت»، اطلاعات سیاسی­ـ اقتصادی، ش 230ـ227، 1385، صص 90-97.
عضدانلو، حمید، آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، چ پنجم، تهران: نشر نی، 1395.
فروید، زیگموند، تمدن و ناخشنودی‌های آن، ترجمه خسرو همایون‌پور، تهران: امیرکبیر، 1392.
فلاح، مرتضی و جعفری، لیلا، «دیدگاه طالبوف تبریزی درباره دو رویه تمدن غرب»، اطلاعات سیاسی­ـ اقتصادی، ش 1 و 2 (278)، 1388، صص 44-53.
فلاطوری، عبدالجواد، «فرهنگ شرقی­ـ اسلامی و نیستانگاری غربی»، ترجمه خسرو ناقد، کیان، ش50، 1379، صص 27-33.
گاردینر، مایکل، «تخیل معمولی باختین»، ترجمه یوسف اباذری، ارغنون. ش 20، 1381، صص 33-66.
لیندولم، چارلز، فرهنگ و هویت: تاریخ، نظریه و کاربرد انسان‌شناسی روان‌شناختی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: ثالث، 1394.
معین‌آبادی، حسین، «سنت و تجدد در انقلاب مشروطه»، اطلاعات سیاسی­ـ اقتصادی، ش 230ـ227، 1385، صص 98-107.
میرسپاسی، علی، تأملی در مدرنیته ایرانی: بحثی درباره گفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران، ترجمه جلال توکلیان، تهران: ثالث، 1394.
نجومیان، امیرعلی، «مفهوم دیگری در اندیشه ژاک دریدا»، چهارمین همایش ادبیات تطبیقی، تهران: دانشگاه تهران، 1385، صص 215-226.
نوابخش، مهرداد و کریمی، فاروق، «روشنفکر و توسعه؛ با تأکید بر کارکرد جامعه‌شناختی روشنفکر ایرانی»، مطالعات سیاسی، س 2، ش 6، 1388، صص 33-46.  
نویدنیا، منیژه، «درآمدی بر امنیت اجتماعی»، مطالعات راهبردی، س 6، ش 1 (19)، 1382، صص 55-76.
یزدانی، سهراب و بوچانی، ابراهیم، «کندوکاوی در اندیشه‌های آموزشی طالبوف تبریزی»، جستارهای تاریخی، س 3، ش 1، 1391، صص 135-150.  
یزدیان جعفری، جعفر و خیرمند، الهه، «پدرسالاری کیفری؛ مفهوم، انواع، مشروعیت و مصادیق آن در حقوق کیفری»، حقوق اسلامی، س 12، ش 45، تابستان 1394، صص 67-106.  
یوسفی، غلامحسین، دیداری با اهل قلم، مشهد: دانشگاه مشهد، 1358.