تلاش برای تغییر جهت تجارت ایران به سمت شرق در دهه های چهل و پنجاه شمسی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران.

چکیده

کشور ایران از دیرباز با همسایگان شرقی خود، افغانستان و پاکستان، روابط تجاری و ترانزیتی داشته است. این روابط در طول تاریخ تحت 
تأثیر عوامل مختلف تغییر کرده است. یکی از دورههایی که ایران کوشید روابط تجاری و ترانزیتی خود را با افغانستان و پاکستان توسعه دهد، دهه‌های چهل و پنجاه شمسی بود. اسناد نشان میدهد که حکومت وقت ایران پس از کسب آرامش نسبی سیاسی و اقتصادی در این برهه زمانی، بنا به دلایل مختلفی، به دنبال رهیافت‌های جدیدی برای ایجاد بازارهای خارجی و بهبود وضعیت مسیرهای ترانزیت کشور به سمت مرزهای شرقی بوده است. بدین منظور برنامه‌هایی را طراحی کرد که از جمله آن توسعه مسیرها و را ههای تجاری و همچنین عقد قراردادهای مالی با کشورهای افغانستان و پاکستان بود. این پژوهش درصدد است از طریق روش تاریخی و با تحلیل اسناد و مدارک روابط خارجی و تجاری ایران در این دو دهه به این ســؤال پاســخ دهد که توسعه تجارت و بهبود مسیرهای ترانزیتی با کشورهای پاکستان و افغانستان در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی چگونه صورت گرفت؟ بررسیها نشان میدهد قراردادهای تجاری ایران با همسایگان شرقی ابتدا بر مسئله نفت متمرکز بود، اما چون این کشورها در سایر کالاها با ایران بازار مشترک داشتند، در مراحل بعد ایران موضوع ترانزیت کالا را مورد توجه قرار داد. بازگشایی و ایجاد را ههای نوین تجاری که به نوعی بازگشت به موقعیت تاریخی گذشته ایران بود، از جمله برنام ههای حکومت وقت در این خصوص بود. هرچند در نهایت تغییر نظا مهای سیاسی منطقه مانع به ثمر رسیدن تلاشهای ایران شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Trying to shift direction of Iranian Trade to eastwards in the 1940s and 1950s.

نویسنده [English]

  • Maryam Sheipari
Assistant professor, Department of History, Sistan and Baluchestan University, Iran.
چکیده [English]

Purpose: Trade relations between countries are linked to various intra-regional and global political factors. Because the events of the world are influenced by the smallest and most distant decisions made around the world. This is also true of the economic relations of neighboring countries such as Iran, Pakistan and Afghanistan in the 1340s, 1350s / 1960s and 1970s. In an era when bipolar world conflict had a profound effect on these areas. Documents show that the Iranian government, after gaining relative political-economic peace at this time, was seeking new approaches to foreign markets and the country's transit routes to the eastern borders. Trade and trade with Europe was not very innovative for Iran and did not help the country's nascent industries. Therefore, plans were made to expand Iran's trade to Pakistan and Afghanistan in the east of the country.
Methodology: This study raises the question of what was the Iranian government's plan to redirect the country's trade and transit eastward? Historically he has studied and analyzed the documents of foreign and commercial relations of Iran during these two decades.
Findings: Preliminary studies indicate that trade deals with eastern neighbors were primarily focused on the oil issue, but since these countries had a common market with other commodities with Iran. In the later stages, Iran's focus on the transit of goods increased. The reopening and creation of new trade routes that somehow returned to Iran's historic past as a route for east and west trade convoys....

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Iran
  • Afghanistan
  • Pakistan
  • Transit
  • Railroad
آوری، پیتر و دیگران، تاریخ ایران دوره پهلوی از رضا شاه تا انقلاب اسلامی، ترجمه مرتضی ثاقب­فر، دفتر دوم، ج 7، تهران: جامی، 1388.
اسناد و معاهدات دوجانبه ایران با سایر دول در دوران پهلوی، ج 4، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت امور خارجه، 1370.
حمیدی، سمیه و اشرفی گل، فاطمه، «واکاوی روابط خارجی ایران و پاکستان در پرتو نظام بین­الملل طی سال­های 1947-1949»، تاریخ روابط خارجی، س 17، ش 66، تابستان 1395، صص 66-79.
خیامی، احمد، «ایجاد بازار مشترک آسیایی مورد پشتیبانی و استقبال بازرگانان و صاحبان صنایع ایران و هند قرار گرفت»، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، ش 9، آذر 1353، صص 95-96.
سازمان اسناد وکتابخانه ملی ایران (ساکما)، 240-102173؛ 10548-240؛ 53860-240؛ 9857-230؛034290-230؛ 558-220؛029687-230؛ 118638-220؛ 330-274.
طرفداری، علی محمد، «افغانستان در گذرگاه تاریخ»، گزارش، ش 157، 1383، صص 53-57.
فتحی، محمد، سیر در قلمرو گمرک ایران از سیستان تا خوزستان، تهران: چاپخانه خرمی، 1354.
فرهنگ، منوچهر، زندگی اقتصادی ایران، تهران: انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، 1352.
فهیمی، علی، «اصلاحات سیاسی امان­الله خان در افغانستان»، سخن تاریخ، ش 5، تابستان 1388، صص 123-127.
عدلی، ابوالفضل، «سازمان­های بین­المللی و نقش آنها در اقتصاد کنونی جهان»، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، س 4، ش 23، اسفند 1345، صص 64-74.
علم، اسدالله، یادداشتهای علم از 24/11/1347تا 29/12/1348، ویرایش و مقدمه از علینقی عالیخانی، چ 1، ج 1، تهران: کتاب­سرا، 1371.
ـــــــــ، یادداشتهای علم از 1/1/1349 تا 21/12/1351، ویرایش و مقدمه از علینقی عالیخانی، چ 2، ج 2، تهران: کتاب­سرا، 1377.
ـــــــــ، یادداشتهای علم سال 1352، ویرایش و مقدمه از علینقی عالیخانی، چ 4، ج 3، تهران: کتاب­سرا، 1377.
«وضع اقتصادی افغانستان و روابط بارزگانی با ایران»، اتاق بازرگانی و صنایع ومعادن ایران، ش 1، فروردین 1350، صص 31-38.
«همکاری صنعتی ایران­ـ ترکیه­ـ پاکستان»، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، س 3، ش 18، اردیبهشت 1345، صص 71-76.
Mohammadally, Safia S.,» Pakistan-Iran relation 1947-1979«, Pakistan Horizon (Pakistan Foreign Policy) V. 32. No. 4, p. 59.