خاستگاه برآمدن اهوره‌مزدا در کتیبه‌های هخامنشی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

بررسی کتیبة سلطنتی داریوش در بیستون (DB) به ما نشان می‌دهد که نام خدای بزرگ پارسیان اهوره‌مزدا یکی از پربسامدترین واژه‌های به‌کاررفته در کتیبه است و به همین ترتیب، وی در این کتیبه و دیگر کتیبه‌های هخامنشی نقشی بسیار فعال را ایفا می‌کند. به‌عبارت‌دیگر می‌توان او را خدای حامی داریوش، دودمان شاهی و از همه مهم‌تر خدای مشروعیت‌بخش سلطنت هخامنشیان قلمداد کرد. اهمیت این خدا در کتیبه‌ها در حالی است که وی در گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید برخلاف دیگر خدایان حضوری کم‌رنگ دارد. عموماً اطلاق چنین نقشی به اهوره‌مزدا از سوی محققان با زرتشتی بودن هخامنشیان و یا وام‌گیری آنان از متون اوستایی توجیه می‌شود. به‌رغم این توجیه، سنجش عناصر دینی کتیبه‌های هخامنشی و متون اوستای کهن تفاوت‌های بنیادینی را میان این دو نشان می‌دهد و بنابراین باید در جستجوی خاستگاهی دیگر برای اهمیت اهوره‌مزدا در این کتیبه‌ها بود.مقالة حاضر با بررسی مجدد متون معاصر با هخامنشیان که حاوی اطلاعاتی در خصوص دین پارسی هستند در تلاش است تا خاستگاه اهوره‌مزدای دین پارسی و دلایل اعتلای وی در کتیبه‌های سلطنتی را نشان دهد. بررسی و مقایسة کتیبه‌های هخامنشی، متون کهن هندوایرانی و دیگر منابع نشان می‌دهد که پرستش اهوره‌مزدا احتمالاً گونه‌ای پیش زرتشتی از مزداپرستی است که در آن اهوره‌مزدا تنها به‌عنوان خدای آسمان پرستیده می‌شد. درواقع، اعتلای اهوره‌مزدا و برکشیده شدن وی که نخستین بار در کتیبة بیستون قابل‌مشاهده است توسط داریوش برای مقابله با بحران مشروعیت سلطنت خود انجام شد تا داریوش بتواند سلطنت خود را –در غیاب حق جانشینی موروثی- گزینش آسمانی نشان دهد. گذشته از آن، به نظر می‌رسد که چنین تصویری از اهوره‌مزدا با الگوبرداری از مضامین سیاسی میان‌رودانی اتخاذ شده است که چنین رویکردی در آن قدمتی دیرینه داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Origin of Aurammazdā in Persian Religion and its Elevation in the Behistun inscriptions

نویسنده [English]

  • Ehsan Afkande
Shahid Beheshti University
چکیده [English]

In Darius’ royal inscription in the Behistun, Persian great god, Aurammazdā plays a proactive role. Accordingly, Aurammazdā’s name is one of the most occurred words in the inscription. In other words, we can presume him as patron god of Darius, royal dynasty, and most importantly legitimizing god of Achaemenid rule. Preeminence of Aurammazdā in the Behistun inscription contradicts with his relative insignificance in other contemporary sources. Generally, attributing such a role to Aurammazdā, has been justified by the assumption that Achaemenids were Zoroastrian or they borrowing such concept from Avestan texts. Nonetheless, comparing religious elements in the Achaemenid inscription and old Avestan texts demonstrates fundamental differences in their religious practices. Therefore, question of the origin of Aurammazdā in the Persian religion and the reason for assigning such an important role to Aurammazdā in the Behistun must be reviewed form a different perspective other than Achaemenids being Zoroastrians. Significance of such a question is that it can offer a reevaluation of the mechanism of Achaemenid political ideology. Present paper aims to investigate the origin of Persian Aurammazdā and the cause of its elevation in the Behistun inscription by reviewing Achaemenid contemporary sources containing information regarding Persian religion. In this study, evaluation and comparison of Achaemenid inscriptions, old Indo-Iranian texts and other sources suggest that Persian religion was probably a sort of pre-Zoroastrian Mazdaism, in which Aurammazdā was worshiped only as sky god. As a matter of fact, rise of Aurammazdā and its elevation as omnipotent god which occurs in the Behistun inscription for the first time, was established by Darius to solve the crisis of legitimacy for his reign, so that he, lacking any conclusive hereditary right to succession, could present his accession to kingship as an act of divine favor. Furthermore, it seems such an image of Aurammazdā is an adaptation of Mesopotamian political propaganda in which such an approach to divine has been practiced since time immemorial.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aurammazda
  • Darius
  • Behistun
  • Sky God
  • Mesopotamia

مراجع

  1. Benveniste, Emile. The Persian religion according to the chief Greek texts. Paris: Librairie Orientaliste. 1929.
  2. Boyce, Mary. A History of Zoroastrianism: Volum One: The Early Period. Handbuch der Orientalistik. Abt.1, Der Nahe und der Mittlere Osten Bd. 8, Religion; Abschnitt 1, Religionsgeschichte des Alten Orients; Lfg. 2, Heft 2A. Leiden: Brill. 1975.
  3. ـــــــــــــــــــ. “On Varuna’s part in Zoroastrianism”. In Melanges linguistiques offerts à Émile Benveniste. Edited by Émile Benveniste, 55–64. Collection linguistique 70. Louvain: Éditions Peeters. 1975.
  4. ـــــــــــــــــــ. A History of Zoroastrianism: Volume Two: Under the Achaemenians. Handbuch der Orientalistik. Abt.1, Der Nahe und der Mittlere Osten Bd. 8, Religion; Abschnitt 1, Religionsgeschichte des Alten Orients; Lfg. 2, Heft 2A. Leiden, Köln: E. J. Brill. 1982.
  5. Briant, Pierre. From Cyrus to Alexander: A history of the Persian Empire. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. 2002.
  6. Burrow, T. “The Proto-Indoaryans”. Journal of the Royal Asiatic Society 105, no. 2 (1973). 123–40.
  7. Feldman, Marian H. “Darius I and the Heroes of Akkad: Affect and Agency in the Bisitun Relief”. In Ancient Near Eastern art in context: Studies in honor of Irene J. Winter. Edited by Irene Winter, Jack Cheng and Marian H. Feldman, 265–93. Culture and history of the ancient Near East 26. Leiden, Boston: Brill. 2007.
  8. Finkel, Irving. “The Cyrus Cylinder: The Babylonian perspective”. In The Cyrus cylinder: The King of Persia’s proclamation from ancient Babylon. Edited by Irving Finkel, 4–34. London, New York: I.B. Tauris. 2013.
  9. Frayne, Douglas. Sargonic and Gutian periods (2334-2113 BC). The royal inscriptions of Mesopotamia. Early periods 2. Toronto, London: University of Toronto Press. 1993.
  10. Gershevitch, Ilya. The Avestan Hymn to Mithra: With an Introduction, Translation and Commentary. University of Cambridge Oriental Publications 4. Cambridge: Cambridge University Press. 1959.
  11. Ghirshman, Roman. “Les daivadâna”. Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae 24 (1976). 3–14.
  12. Grayson, Albert Kirk, and Jamie Novotny. The royal inscriptions of Sennacherib, king of Assyria (704-681 BC), Part 2. The royal inscriptions of the Neo-Assyrian period 3/2. Winona Lake: Eisenbrauns. 2014.
  13. Henkelman, Wouter F. M. The other gods who are: Studies in Elamite-Iranian acculturation based on the Persepolis fortification texts. Achaemenid history XIV. Leiden: Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten. 2008.
  14. Herodotus. Herodotus: The Persian Wars / Volume I: Books 1-2. Loeb classical library 117. Translated by A. D. Godley. Cambridge: Harvard University Press. 1920
  15. Hillebrandt, Alfred. Vedische Mythologie: Band III. Breslau: W. Koebner. 1891.
  16. Humbach, Helmut, and Klaus Faiss. Zarathushtra and his antagonists: A sociolinguistic study with English and German translation of his Gathas. Wiesbaden: Reichert. 2010.
  17. Jacobs, Bruno. “Die ikonographische Angleichung von Gott und König”. In Persian religion in the Achaemenid period-La religion perse à l’epoque achemenide. Edited by Wouter Henkelman and Ćeline Redard, 247–72. Classica et orientalia Band 16. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. 2017.
  18. Kellens, Jean. “Questions prealable”. In La Religion iranienne à l’epoque achemenide: Actes du colloque de Liège, 11 decembre 1987. Edited by Jean Kellens, 81–86. Supplements à Iranica antiqua 5. Gent: Peeters. 1991.
  19. Kellens, Jean, and Clarisse Herrenschmidt. “DAIVA”. In Encyclopædia Iranica. Vol. VI/6 (1993), pp. 599–602. http://www.iranicaonline.org/articles/daiva-old-iranian-noun (accessed: 8/4/2017).
  20. Kuiper, F. B. J. “Avestan Mazdā-”. Indo-Iranian Journal 1, no. 1 (1957): 86–95.
  21. ـــــــــــــــــــ. “AHURA “MAZDĀ” ‘LORD WISDOM’?”. Indo-Iranian Journal 18, 1/2 (1976): 25–42.
  22. ـــــــــــــــــــ. “AHURA”. In Encyclopædia Iranica: Vol. I/7 (1984), pp.683–684. http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-1-type-of-deity (accessed: 3/2/2018).
  23. Leichty, Erle. The royal inscriptions of Esarhaddon, king of Assyria (680-669 BC). The royal inscriptions of the Neo-Assyrian period 4. Winona Lake: Eisenbrauns. 2011.
  24. Malandra, William W. “The Fravaši Yašt: Introduction, Text, Translation and Commentary”. Ph.D Dissertation, Faculty of the Graduate School of Arts and Sciences, University of Pennsylvania. 1971.
  25. Mallory, J. P., and Douglas Q. Adams, (eds.) Encyclopedia of Indo-European culture. London: Fitzroy Dearborn. 1997.
  26. Nyberg, Henrik S. Die Religionen des alten Iran. Mitteilungen der Vorderasiatischen-Aegyptischen Gesellschaft 43. Leipzig: J. C. Hinrichs Verlag. 1938.
  27. Schmitt, Rüdiger. Die altpersischen Inschriften der Achaimeniden: Editio minor mit deutscher Übersetzung. Wiesbaden: Reichert Verlag. 2009.
  28. Skjærvø, Prods Oktor. “The Achaemenids and the Avesta”. In Birth of the Persian Empire: Volume I. Edited by Vesta Sarkhosh Curtis and Sarah Stewart. 52–84. The idea of Iran 1. London, New York: I.B. Tauris. 2005.
  29. Widengren, Geo. Die Religionen Irans. Die Religionen der Menschheit Bd. 14. Stuttgart: W. Kohlhammer. 1965.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار