مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

علمی - پژوهشی

سِیف بن عمر تَمیمی (احیاگر هویت عربی و تقابل با هویت ایرانی)

مریم سعیدیان جزی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 1-21

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.1

چکیده

ین تحقیق در پی فهم ارتباط میان منابع تاریخی و رویکرد هویت گرایانه برخی از مورخان اسلامی است. برای انجام این تحقیق آراء یکی از اخباریون و فتوح نگاران متقدم و پر ارجاع یعنی سیف بن عمر تمیمی مورد بررسی قرار ... بیشتر ین تحقیق در پی فهم ارتباط میان منابع تاریخی و رویکرد هویت گرایانه برخی از مورخان اسلامی است. برای انجام این تحقیق آراء یکی از اخباریون و فتوح نگاران متقدم و پر ارجاع یعنی سیف بن عمر تمیمی مورد بررسی قرار می‌گیرد. سیف اگرچه مانند برخی دیگر از نویسندگان در تأکید بر نقش اعراب در فتوح و پدیده‌های اسلامی همسو است؛ ولی با مقدماتی متفاوت به نتیجه مذکور دست‌یافته و به علاوه در این زمینه اغراق کرده است. سؤال اصلی این است چه عواملی محیطی و شرایط اجتماعی عامل ایجاد رویکرد هویت گرایانه در سیف شد. سیف چه اهدافی را دنبال می کرد و راه دست یابی به آن را چگونه یافت؟ در این تحقیق با استفاده از روش تحقیق تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل داده ها است به این پرسشها، پاسخ داده شده است. متغیّرهای مهمی مانند عنصر عصبیت عربی و نظام قبیله‌ای، مواضع ساسانیان نسبت به اعراب، فتوح اسلامی، سیاست دستگاه خلافت اموی و نقش ایرانیان در خلافت عبّاسی در دیدگاه سیف اثر گذار بود. از نظر سیف، اعراب دارای تاریخی پیوسته بوده و چون اسلام در میان اعراب به پا خاست، تفکر عربی مفاهیم پایه‌ای این دین را به خوبی مشخص نمود. در نتیجه آنچه سبب پیشرفت اسلام و شکل‌گیری تمدن اسلامی‌شد عصبیت قومی و هویت قبیله‌ای و آرمان‌های عربی بود. او برای جبران این خلأ هویتی از جامعه پیرامونی و تخیلات آرمانی خود بهره گرفت و آنها را حول محور عصبیت قرارداد. سیف نماینده احیاگر هویت عربی در تقابل با هویت ایرانی است.

علمی - پژوهشی

بینش و روش ابوالحسن قزوینی در فواید الصفویه

محسن لطف ابادی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 23-42

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.23

چکیده

اگرچه صفویان به معنای واقعی بعد از حمله افاغنه از صحنه سیاست کنار رفتند، اما نگره‌های ذهنی و خاطرات آنها همچنان باقی بود. یکی از وجوه این استمرار، در زمینه تاریخ‌نگاری است، به طوری که بسیاری از ویژگی‌هایی ... بیشتر اگرچه صفویان به معنای واقعی بعد از حمله افاغنه از صحنه سیاست کنار رفتند، اما نگره‌های ذهنی و خاطرات آنها همچنان باقی بود. یکی از وجوه این استمرار، در زمینه تاریخ‌نگاری است، به طوری که بسیاری از ویژگی‌هایی که در تاریخ‌نگاری دوره صفویه حاکم بود را می‌توان در آثاری که یک قرن بعد از سقوط این حکومت نوشته شد، مشاهده کرد. هدف این مقاله، بررسی بینش و روش ابوالحسن قزوینی، در فواید الصفویه براساس روش تحلیل متن است تا به این سوال پاسخ دهد که قزوینی در کدام چارچوب‌های فکری با تاریخ مواجه شده و کتاب خود را نگاشته است؟ نتایج مقاله نشان می‌دهد که اگرچه قزوینی، کتاب خود را 76 سال بعد از سقوط صفویان و اوایل دوره قاجار و در یک نظام فکری و فرهنگی دیگر یعنی هندوستان نوشت، اما از لحاظ بینشی و معرفتی، همچنان در پارادایم‌های فکری تاریخ‌نگاری دوره صفویه، می‌اندیشیده و فواید الصفویه را در استمرار همان سنت تاریخ‌نگاری نوشت. این مسأله را می‌توان در مواردی چون رویکرد وی به تاریخ، ایران‌گرایی، هویت شیعی و اعتقاد راسخ به حکومت صفوی و تقدس قدرت آنها دید. تفاوت اصلی کار وی با متون تاریخی دوره صفوی، این است که از یکسو به کرّات از منابعی که در کار خود بکار می‌گیرد، نام برده و مطالب را مستند می‌کند و از سوی دیگر، نگاه نقادانه‌ای در استفاده از مطالب آنها دارد.

علمی - پژوهشی

چگونگی نقش‌آفرینی زنان درباری در حکومت آل‌مظفر

جمشید نوروزی؛ مژگان صادقی فرد

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 43-66

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.43

چکیده

جایگاه اجتماعی زنان و چگونگی نقش‌آفرینی آنها در طول تاریخ ایران، تحت تأثیر اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و مذهبی این سرزمین، تغییر و تحولاتی داشته است. با استقرار ترکان و سپس مغولان در جایگاه حکمرانی ... بیشتر جایگاه اجتماعی زنان و چگونگی نقش‌آفرینی آنها در طول تاریخ ایران، تحت تأثیر اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و مذهبی این سرزمین، تغییر و تحولاتی داشته است. با استقرار ترکان و سپس مغولان در جایگاه حکمرانی ایران، تحت تأثیر سنن قبیله‌ای و شیوه های زندگی این اقوام و نیز موقعیت برجسته برخی زنان درباری آنان، شرایط و فرصت بیشتری برای حضور پررنگ‌تر زنان فراهم گردید. با گذر زمان و افزایش تأثیرپذیری ایلخانان مغول از فرهنگ و مذهب ایرانیان و نیز اندیشه سیاسی دیرینه و عمدتاً مردسالار ایران، نقش‌آفرینی زنان درباری بیش از امور سیاسی به امور اجتماعی و فرهنگی کشیده شد. این تغییر شکل نقش‌آفرینی زنان درباری همانند دیگر میراث‌ها، به برخی حکومت‌های محلی پساایلخانی رسید که بانیان و حکمرانان آنها بیش از ایلخانان متأخر در دامن فرهنگ ایرانی تربیت یافته بودند. تبیین وضعیت زنان درباری و چگونگی نقش-آفرینی آنان در حکومت محلی آل‌مظفر(713-795ق./ 1314- 1393م.)، با استفاده از رویکرد تاریخی و روش توصیفی– تحلیلی، هدف اصلی این پژوهش است. یافته‌های تحقیق، نشان می‌دهد که زنان درباری آل‌مظفر به دلیل ماهیت دینی حکومت آل‌مظفر و فرهنگ دیوانسالاری ایرانی، بیشتر در پس پرده سیاست به ایفای نقش پرداختند. زنان درباری این حکومت، علی‌رغم برخی فعالیت‌های سیاسی چون نیابت چند روزه حکومت برخی شهرها و تحریک گاهگاه شاهان و شاهزادگان مظفری در منازعات سیاسی و نظامی، بیشتر به فعالیت در پشت پرده سیاست از طریق اعمال نفوذ روی تصمیمات و اقدامات شخصیت‌های سیاسی و نیز انجام برخی امور عام‌المنفعه مانند احداث مساجد و مدارس مشغول بودند.

علمی - پژوهشی

واکاوی مرگ بنیان‌گذار سلسله هخامنشی

مرتضی عرب زاده؛ آرزو رسولی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 67-84

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.67

چکیده

هرودت در سده‌ی پنجم پیش از میلاد و تنها به فاصله‌ی تقریبی صد سال از مرگ کورش بزرگ به ما گوشزد می‌کند که در مورد مرگ این پادشاه روایات فراوان و گوناگونی وجود دارد. در واقع، احتمالاً تعداد روایاتی که در ... بیشتر

علمی - پژوهشی

نقش سیاسی زنان درباری و دودمان سلطنتی در تاریخ ایلام میانه (1500-1100 پ م.)

اسفندیار رحمتی کیا؛ کلثوم غضنفری

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 85-109

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.85

چکیده

پژوهش در رابطه با نقش زنان در عرصه‌های گوناگون تاریخ ایلام از جمله مسائلی است که همواره مورد توجه پژوهشگران بوده، با این حال، در تحقیقات انجام‌شده بیشتر به نقش مذهبی آنان توجه شده و نقش سیاسی کمتر مد ... بیشتر پژوهش در رابطه با نقش زنان در عرصه‌های گوناگون تاریخ ایلام از جمله مسائلی است که همواره مورد توجه پژوهشگران بوده، با این حال، در تحقیقات انجام‌شده بیشتر به نقش مذهبی آنان توجه شده و نقش سیاسی کمتر مد نظر قرار گرفته است. مساله یادشده از این نظر بیشتر جلب توجه می‌کند که به رغم کمبود آثار برجای مانده از تاریخ ایلام، نقش سیاسی زنان به‌خوبی قابل ردیابی است. نوشتار حاضر درصدد پرداختن به چگونگی و میزان حضور و نقش سیاسی زنان در تاریخ ایلام میانه از سدۀ 15 تا 11 پ.م. به‌صورت تفکیک شده در قالب دودمان‌های حکومتگر در این دوره است. در این پژوهش تلاش شده تا علاوه بر استفاده از منابع بومی و داده‌های باستانشناسی از داده‌های غیر بومیِ هم‌دوره نیز استفاده شود تا بتوان به تصویری روشن‌تر از مبحث مورد نظر دست یافت. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که زنان علاوه بر اینکه از اعضای مهم خاندان سلطنتی به‌شمار می‌رفته‌اند، شاهان نیز به واسطۀ آنان بر سریر قدرت می‌نشستند. در این دوره قدرت زنان چنان افزایش یافته است که حتی در کتیبه‌ها، شاهان اعطای پادشاهی به خویش را به واسطۀ آنها دانسته‌اند. زنان دورۀ ایلام میانه با استفاده از قدرت و نفوذ خویش برای دست یافتن به مقبولیت اقدامات مهمی از جمله ساخت معابد انجام داده‌اند که در نوع خود کم‌نظیر است. نپیر-اسو و نهونته-اوتو دو تن از بانوانی هستند که نقش سیاسی مهمی در تاریخ ایلام میانه داشته‌اند.

علمی - پژوهشی

روند تاریخی مواجهه نهاد روحانیت با تغییر جایگاه اجتماعی زنان در عصر پهلوی دوم

کمال رضوی؛ احمد شکرچی؛ مصطفی اجتهادی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 111-139

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.111

چکیده

با ورود جامعه‌ی ایران به دوران جدید و درهم آمیختن و چالش همزمان سنت شیعی ـ ایرانی جاری در جامعه با فرهنگ و اندیشه‌های مدرن، برخی مسائل به محوری برای مواجهه و صف‌آرایی نیروهای اجتماعی بدل شد که تغییر ... بیشتر با ورود جامعه‌ی ایران به دوران جدید و درهم آمیختن و چالش همزمان سنت شیعی ـ ایرانی جاری در جامعه با فرهنگ و اندیشه‌های مدرن، برخی مسائل به محوری برای مواجهه و صف‌آرایی نیروهای اجتماعی بدل شد که تغییر جایگاه اجتماعی زنان یکی از این موضوعات است. در مقاله‌ی پیش رو، مواجهه‌ی نهاد روحانیت شیعی با مسائل زنان در دوره‌ی حکومت پهلوی دوم با روش بررسی توصیفی بر اساس منابع اسنادی و کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله می‌کوشد پاسخی به این سوال فراهم آورد که در مواجهه‌ی روحانیت با تغییر جایگاه اجتماعی زنان در عصر پهلوی دوم، اهم حوزه‌های تنش، قلمرو، نحوه‌ی بروز، سطح و دامنه‌‌ی تنش به چه ترتیب بوده و چه پیامدهایی در روابط سیاسی روحانیت و حکومت پهلوی در پی داشت؟ بررسی این مقاله نشان می‌دهد که در برهه‌ی زمانی 1340-1326 با عنایت به مجموعه ویژگی‌های درونی روحانیت و مناسبات قدرت، نوعی آرامش نسبی در روابط روحانیت، جامعه و حکومت بر سر مسائل زنان حاکم است. اما در برهه‌ی 1340 تا پیروزی انقلاب، شاهد سربرآوردن تنش‌های متعدد در این رابطه هستیم که اغلب با اعمال اقتدار بالا به پایین توسط حکومت، منجر به حاشیه راندن خواست روحانیت می‌شود. حداقل در سه مسئله پردامنه (حق رای زنان، کنترل بدن و پوشش زنان، قانون حمایت از خانواده)، حکومت با تحمیل سیاستگذاری فرهنگی و اجتماعی خود، روحانیت را به حاشیه می‌راند که همین امر از عوامل محرک روحانیت برای مشروعیت‌زدایی علیه حکومت پهلوی و تحریک و بسیج سیاسی برای مقابله و فروپاشی این حکومت بوده است.

علمی - پژوهشی

تبیین تاریخی دلائل شورش و پایداری بنی سلیم در فرارود بر مبنای عوامل ژئوپولیتیک

امین رضا توحیدی

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 141-161

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.141

چکیده

تبیین تاریخی شورش سردارعرب عبدالله بن خازم سلیمی وادامه آن توسط پسرش موسی هدف اصلی این مقاله است.این سرداران علیرغم پیشنهاد طعمه مناسبی چون خراسان ، ازسوی عبدالملک بن مروان برعهد خود باز بیریان پای فشردند ... بیشتر

مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

دوره و شماره: دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 26، اسفند 1399

سِیف بن عمر تَمیمی (احیاگر هویت عربی و تقابل با هویت ایرانی)

چکیده

بینش و روش ابوالحسن قزوینی در فواید الصفویه

چکیده

چگونگی نقش‌آفرینی زنان درباری در حکومت آل‌مظفر

چکیده

واکاوی مرگ بنیان‌گذار سلسله هخامنشی

چکیده

نقش سیاسی زنان درباری و دودمان سلطنتی در تاریخ ایلام میانه (1500-1100 پ م.)

چکیده

روند تاریخی مواجهه نهاد روحانیت با تغییر جایگاه اجتماعی زنان در عصر پهلوی دوم

چکیده

تبیین تاریخی دلائل شورش و پایداری بنی سلیم در فرارود بر مبنای عوامل ژئوپولیتیک

چکیده