مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

واکاوی و تحلیل مهاجرت اتباع عادی روسیه به استرآباد و پیامدهای ناشی از آن در این ایالت (1328-1336 ه.ق / 1910-1918م)

مینا معینی؛ علی اکبر جعفری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 فروردین 1402

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103374

چکیده

یکی از مسائلی که حکومت قاجاریه با آن مواجه شد، مهاجرت تودههای مردم بود؛ مهاجرتی که از 1266ق/ 1850م، و به نسبتی گستردهتر از 1286ق/ 1870م، از ایالات مختلف به خارج از ایران بهخصوص نواحی جنوب قفقاز اتفاق ‌افتاد، ... بیشتر

واکاویِ جایگاه تجاری سبزوار در اواخر عصر قاجار(1299-1344ق)

یعقوب تابش؛ فاطمه احمدوند

دوره 12، شماره 2 ، آذر 1398، ، صفحه 35-56

https://doi.org/10.48308/irhj.2019.95917

چکیده

منطقه ســبزوار که در گذشته به بیهق معروف بود، همواره به عنوان مکانی پراهمیت در کناره شاهراه تجاری فرهنگی خراسان مطرح بوده اســت. تردد از ســبزوار افزون بر مقاصد زیارتی و اداری، هدف تجاری هم داشت، چنانکه ... بیشتر منطقه ســبزوار که در گذشته به بیهق معروف بود، همواره به عنوان مکانی پراهمیت در کناره شاهراه تجاری فرهنگی خراسان مطرح بوده اســت. تردد از ســبزوار افزون بر مقاصد زیارتی و اداری، هدف تجاری هم داشت، چنانکه سبزوار در اواخر دوره قاجار به شهری محوری در زمینه دادوستد داخلی و خارجی تبدیل شد. این پژوهش درصدد است با به کار بردن روش تحقیق تاریخی مبتنی بر ترتیب زمانی رویدادها و بهره گیری از تحلیل علی و معلولی و روش کتابخانهای و اســنادی در گردآوری دادهها به این پرســشها پاســخ دهد که در اواخر عصر قاجار چه دگرگونیهایی در وضع تجاری سبزوار روی داد؟ و چه عواملی در وقوع این دگرگونیها مؤثر بودند؟ یافته های این پژوهش نشان میدهند در نیمه اول قاجاریه حکومت به مســئله امنیت و بازسازی زیرساختهای ارتباطی که از مقدمات ضروری تجارت هستند توجهی نداشت. در این زمان شبیخون ترکمنها و خرابکاریهای کارگزاران حکومتی از موانع اصلی توسعه تجارت در سبزوار بودند. چند سال بعد از جلوس ناصرالدین شاه حکومت مرکزی تا حدودی تدابیر آبادگرانه را سرلوحه کار خود قرار داد و روسها بعد از انعقاد قرارداد آخال با سرکوب ترکمنها در آسیای میانه امنیت را به وجود آوردند. این شرایط و اراده روسها برای بهرهبرداری تجاری از مناطق شمالی ایران، زمینه رشد تجارت داخلی و خارجی را در سبزوار فراهم کرد، بهطوری که هم تولیدات خام بومی و هم تجارت منطقه ای و خارجی افزایش یافت. در این دوره سبزوار رونق تجارت خود را بیشتر از آنکه مدیون حکومت قاجار باشد مدیون اقدامات روسیه در تأمین امنیت و توسعه تجارت خود در صفحات شمالی ایران بود

مطالعۀ تطبیقی نگرش ایلچیان ایران با سفیران روسیه در آغاز سلطه نظامی روس‌ها بر فرارود

حسن شجاعی مهر

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 143-194

چکیده

این تحقیق برآن بودهاست تا تفاوت نگرش سیاسی سنتی ایلچیهای ایرانی را با نگرش دیپلوماتیک مدرن سفیران روسی در منطقه فرارود آشکار سازد. سفرنامه بخارا گزارش سفر یک ایلچی ایرانی استکه از سوی محمد شاه ... بیشتر این تحقیق برآن بودهاست تا تفاوت نگرش سیاسی سنتی ایلچیهای ایرانی را با نگرش دیپلوماتیک مدرن سفیران روسی در منطقه فرارود آشکار سازد. سفرنامه بخارا گزارش سفر یک ایلچی ایرانی استکه از سوی محمد شاه قاجار به بخارا اعزام شد.سفارت نامه خوارزم نیز گزارش سفر میرزا رضا قلی خان ایلچیناصرالدین شاه قاجار است که به خیوه اعزام شد.سفرنامه ترکستان گزارشپاشینو مأمور محرمانۀ روسیه در تاشکنداز سفر به فرارودمیباشد. شرح آسیای مرکزینیز گزارش کستنکو مأمور نظامی روسیه در منطقۀ فرارود است. هر چهار متن تاریخی به یک دوره تاریخی درسده سیزدهم هجری در منطقهفرارودتعلق دارند؛یعنی از اندکی پیش از سلطه نظامی روسها تا آستانه تهاجم آنان بهاین منطقه. در این تحقیق بر اساس روش مقایسهای و تحلیل محتوا،نگرش دیپلوماتیک دو مأمور ایرانی با دو مأمور روسی مورد بررسی قرار گرفته است.حاصل تحقیق مبیّن این است که روسها دنیاگرایانه در منابع، فرهنگ، اجتماع، دین، سیاست، آداب و رسوم جستجو میکنند و میخواهند از همه امکانات و منافع اقتصادی موجود نهایت بهرهبرداری را داشته باشند و با سلطه نظامی مالکیت سیاسی سرزمینی را از آن خود سازند. در حالیکه ایرانیها برای بزرگنمایی شکوه و جلال اعلی حضرت شاهنشاه میکوشند و فقط درپی باز پسگیری ولایات از دست رفته و آزادی اسیران خود میباشند.AbstractThe aim of this survey is to reveal the differences between the traditional political attitudes of Iranian envoys and the modern diplomatic attitudes of Russian ambassadors in Transoxiana region. Bukhara logbook is a report of an Iranian envoy that has been dispatched to Bukhara by Mohammad Shah Qajar. The travelogue of Khorezmis is also a report of Reza Qoli Mirza Khan, envoy of Naseraddin Shah Qajar that has been dispatched to Khiva. Turkistan travel trip report is the report of Pashino who was the secret agent of Russia in Tashkent about his travelling to Transoxiana region; description of Central Asia of Kostenko that was the Russian military official in the region of Transoxiana. Each of the four historical texts belongs to the same historical period, that is, the thirteenth century AH in Transoxiana region, a short while before Russian military domination up to their invasion`s threshold in this region. In this survey the diplomatic attitude of two Iranian agents with two Russian agents has been evaluated according “Comparative” & “Content analysis” methods. The result of this survey expresses that the Russians seek sources, culture, society, religion, policy and customs secularly and they want to have maximum exploitation by all existed facilities and economic interests and through military domination to gain political control of a land while the Iranians were just making effort to keep the king`s magnificence and grandiosity and are just thinking about retaking lost cities and states and release their captives.Keywords: Envoy, Ambassador, Political attitude, Iran, Russia, Transoxiana

اهداف و کارکردهای کنسولگری‌های انگلیس در کرمان و سیستان(1333-1312ﻫ.ق)

رضا صحت منش؛ محمد مهدی مرادی خلج

دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1393، ، صفحه 55-87

چکیده

منطقه جنوب شرقی ایران صحنه رقابتهای روس و انگلیس در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود. قصد روسیه تحت فشار گذاشتن بریتانیا با هدف نزدیک شدن به هند و قصد انگلیس به وجود آوردن منطقه حائل و سد دفاعی برای محافظت ... بیشتر منطقه جنوب شرقی ایران صحنه رقابتهای روس و انگلیس در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود. قصد روسیه تحت فشار گذاشتن بریتانیا با هدف نزدیک شدن به هند و قصد انگلیس به وجود آوردن منطقه حائل و سد دفاعی برای محافظت از هند بود. تاسیس کنسولگریهای دولتهای رقیب در مجاورت منطقه مورد نظر از جمله اقدامات رقابتی دو قدرت بود تا اهداف و مطامع دولتهای متبوع خود را تامین نمایند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای و اسناد در پی پاسخ به این سؤال بود که اهداف و کارکردهای کنسولگریهای انگلستان در کرمان و سیستان چه بوده است؟ یافتههای پژوهش حاکی از آن است که رویکرد انگلیس در جنوب شرق ایران رویکردی نظامی بود. در کرمان 80 درصد و در سیستان 85 درصد کنسولها و نمایندگان کنسولی انگلیس از نظامیان بودند. در دوره فعالیت کنسولگری انگلیس در کرمان، تراز تجاری کرمان با هند و اروپا بر اساس اسناد کنسولی از ارقام بسیار پائین منفی 60/83- درصد در سال 1907-1906م/1325-1324ق، به بیش از 53 درصد در سال 1913-1912م/1332-1331ق رسید. با تأسیس کنسولگری سیستان نیز جهشی 89 درصدی در تجارت این منطقه با هند پدید آمد. AbstractIn the nineteenth and early twentieth centuries, south east of Iran was the place for British and Russian competition. The objective of Russia was to pressure Britain for advancing towards India. On the other hand, the objective of Britain was to create a buffer zone and defensive wall for protection of India. Adjacent establishments of British and Russian consulates in the region were some of the competitive elements, exercised by the both governments, facilitating their corresponding objectives and interests. Through utilization of descriptive- analytical method and library resources and documents, this investigation is administered. The main question is, "What were the purposes and functions of British consulate in Kerman and Sistan?" The findings suggest that the approach of British in south east of Iran was militaristic. The research shows that 80% of staff members of consulate representatives in Kerman and 85% of staff members of consulate representatives in Sistan acquired militaristic legal personalities. In the course of activities of the British consulate in Kerman, the trade balance between Kerman and India-Europe increased from -83/60% in 1906-1907 to 53% in 1912-1913. By the establishment of the consulate in Sistan, the trade balance of the province with India increased to 89%.Keywords: Iran, Consulate, Britain, Russia, Kerman, Sistan.

روابط خانات ایروان با گرجی ها و نقش قدرت های پیرامونی در دوره حکمرانی حسینعلی خان قاجار ایروانی

محمد عزیزنژاد؛ رضا دهقانی

دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1393، ، صفحه 89-112

چکیده

حکومت محلی خانات ایروان(1160-1243ق.)، در قلمرو جغرافیای سیاسی ایالت چخور سعد سابق حکومت صفوی شکل گرفته بود. حیات سیاسی این خانات از بدو تأسیس همواره مورد تهدید مداوم حکومت های همجوار خصوصاً گرجی ها قرار داشت. ... بیشتر حکومت محلی خانات ایروان(1160-1243ق.)، در قلمرو جغرافیای سیاسی ایالت چخور سعد سابق حکومت صفوی شکل گرفته بود. حیات سیاسی این خانات از بدو تأسیس همواره مورد تهدید مداوم حکومت های همجوار خصوصاً گرجی ها قرار داشت. این وضعیت تهدیدآمیز، بدون شک نظر حاکم ایروان حسینعلی خان را به نیروی سوم معطوف ساخت تا برای حفظ استقلال خویش از دیگر قدرت های منطقه ی یاری و مساعدت بطلبد. در واقع شکل گیری روابط خانات ایروان با قدرت های پیرامونی بیشتر ناشی از ملاحظات سیاسی و بر گرفته از همسویی منافع بود. با این حال، روابط خان ایروان با دول همجوار، همواره از یک رابطه ثابت و پایداری برخورداری نبود. چرا که تنها مسأله شناخته شده و قابل درک برای حاکم خانات فوق الذکر، حفظ حکومت در حوزه های محدود و محلی خانات به هر وسیله و ابزار ممکن بود. در این مقاله مناسبات سیاسی - نظامی خانات ایروان با گرجستان و نقش نیروهای پیرامونی در منازعه خانات ایروان با گرجی ها در منطقه قفقاز جنوبی در دور حکمرانی حسینعلی خان زیاداوغلوی قاجار ایروانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که علل مداخله سیاسی ـ نظامی دولت های پیرامونی در تحولات داخلی خانات ایروان به موقعیت ممتاز تجاری و سوق الجیشی ولایت ایروان و قرار گرفتن در تقاطع راه های تجاری منطقه قفقاز جنوبی بر می گشت و هدف اصلی خانات ایروان نیز بهره برداری از تضاد منافع قدرت های مزبور در منطقه قفقاز برای حفظ و نگهداری استقلال حکومت محلی ایروان بود.AbstractLocal government of Khanate of Yerevan (1160-1243AH.) was formed at the geopolitical zone of former Chokhur Saad of Safavi government. The political life of this Khanate was always under the threat of neighboring governments such as Georgian government. Undoubtedly, this situation diverted the governor of Yerevan, Hossein Ali Khan towards the third power so that his political independence can be maintained. In fact, the formation of relations between Khanate of Yerevan and peripheral powers was due to political considerations and mutual interests. However, relations of Khan of Yerevan with neighboring governments were not always stable, since the only recognized objective for the Khanate of Yerevan was to preserve its domain and governance over a limited and localized region through utilization of any measures or means. The aim of present research is to study the political and military relations of Khanate of Yerevan and Georgians and the role of peripheral powers about the conflict of Khanate of Yerevan and Georgians in the south Caucasus region on the rule of Hossein Ali Khan Ziyad Oglu Qajar Yerevani. The findings show that the causes of political and military interference of peripheral governments in the internal affairs of Khanate of Yerevan were emerged due to the commercial and strategic characteristics of Yerevan and its unique geopolitical configuration in the commercial routes and crossways of south Caucasus region. The main objective of Khanate of Yerevan was to exploit dissension of local powers of Caucasus region in favor of preserving its local governance.Keywords: Khanate of Yerevan, Kartli-Kakheti Government, Hossein Ali Khan Qajar, Iran, Ottoman, Russia

مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

کلیدواژه‌ها = روسیه

واکاوی و تحلیل مهاجرت اتباع عادی روسیه به استرآباد و پیامدهای ناشی از آن در این ایالت (1328-1336 ه.ق / 1910-1918م)

چکیده

واکاویِ جایگاه تجاری سبزوار در اواخر عصر قاجار(1299-1344ق)

چکیده

مطالعۀ تطبیقی نگرش ایلچیان ایران با سفیران روسیه در آغاز سلطه نظامی روس‌ها بر فرارود

چکیده

اهداف و کارکردهای کنسولگری‌های انگلیس در کرمان و سیستان(1333-1312ﻫ.ق)

چکیده

روابط خانات ایروان با گرجی ها و نقش قدرت های پیرامونی در دوره حکمرانی حسینعلی خان قاجار ایروانی

چکیده