مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

نقش پیشگویانه رویاء و مشروعیت در تاریخ ایران سده های 4 و 5 هجری قمری

امامعلی شعبانی؛ حمیده مهرعلی تبار

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 فروردین 1403

https://doi.org/10.48308/irhj.2024.234371.1288

چکیده

حکومت‌های ایرانی سده‌های میانۀ اسلامی با انواعی از نیازها و در عین‌حال چالشهای سیاسی مواجه بودند؛ ازاین‌رو سلاطین و متفکران پیرامونی‌شان از هر وسیله‌ای چون اعتقادات رایج در جامعه و مورد قبول افکار ... بیشتر حکومت‌های ایرانی سده‌های میانۀ اسلامی با انواعی از نیازها و در عین‌حال چالشهای سیاسی مواجه بودند؛ ازاین‌رو سلاطین و متفکران پیرامونی‌شان از هر وسیله‌ای چون اعتقادات رایج در جامعه و مورد قبول افکار عمومی، برای حفظ و تحکیم پایه‌های قدرت و غلبه بر موانع سیاسی و مشکلات احتمالی بهره می‌بردند.در همین زمینه رؤیا و تظاهر به خواب دیدن به عنوان ابزار برقراری ارتباط با مبدأ غیب و الهام از عالم قدسی-ماورایی و در قالب پیشگویی، روشی بود که مورد توجه آنان بوده است.پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با طرح این پرسش بنیادین که میان نقش پیشگویانۀ رؤیا و مشروعیت در سده‌های 4و5 هجری چه رابطه‌ای وجود دارد؟دریافته است که مواجهه با چالشهای مشروعیتی،یکی از دغدغه‌های اساسی حکومتهای ایرانی این مقطع بوده و در همین زمینه القا و تبلیغ پیشگویی آیندۀ سیاسی حکومتها و رهبران آنان از راه الهامات غیبی و در قالب رؤیا در دستور کار صاحبان قدرت و متفکران پیرامونی‌شان قرار داشته است.تولد و در عین‌حال زنده ماندن رهبران آن هم در میان انبوهی از تردیدها،نیل ناباورانۀ به قدرت و تأسیس و تداوم حکومت و فرمانروایی، توسعۀ قلمرو، سرکوب دشمنان و حتّی سقوط حکومتشان و نیز برخورداری از عمر طولانی بر اساس تقدیر و سرنوشت و مطابق قضا و قدر الهی محتوای رؤیاهای با مضمون پیشگویانه در سده‌های مذکور و برای تقویت مشروعیتشان بود.بسیاری از رؤیاها به آغاز شکل‌گیری حکومت حاکمان باز می‌گردد که خود از دیدگاه توجیه قدرت‌گیری تحلیل‌شدنی خواهد بود.تعدادی نیز درباره اواخر حکومت ها و از منظر توجیه زوال آنان مطرح گردیده اند.ضمنا برای رفع هرگونه تردید و در عین حال اثرگذاری هر چه بیشتر بر اذهان عمومی،استفاده از نمادهای پرمفهوم و در عین حال مؤیّد مفاهیم نهفتۀ پیشگویانه در رؤیا در دستور کار قرار داشته است؛ که البته با توجه به اشتراک قابل توجه رؤیاها در کاربست این نمادها،می‌تواند نشانی بر جعلی بودن آنها باشد.

مشاهده مقاله

گفتمان سکولاریسم و لاییسیته نزد جبهه ملی چهارم

محمد بختیاری؛ محمد حسین ایوبیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 19 فروردین 1403

https://doi.org/10.48308/irhj.2024.234462.1292

چکیده

سکولاریسم و لاییسیته دو مفهوم در علوم سیاسی هستند که معمولا به جای یکدیگر به کار می روند. با این حال، این دو مفهوم علیرغم شباهتهایی، دارای وجوه افتراق بسیاری هستند. سکولاریسم یک جهان بینی فلسفی ناظر بر ... بیشتر سکولاریسم و لاییسیته دو مفهوم در علوم سیاسی هستند که معمولا به جای یکدیگر به کار می روند. با این حال، این دو مفهوم علیرغم شباهتهایی، دارای وجوه افتراق بسیاری هستند. سکولاریسم یک جهان بینی فلسفی ناظر بر این جهانی نگریستن و تبیین کردن امور و پدیده‌های طبیعی، سیاسی و اجتماعی است که البته خود به شاخه‌هایی تقسیم می گردد؛ اما لاییسیته یک نوع حکومت است که در آن نهاد دین و دولت از یکدیگر تفکیک شده و دولت در مسائل مربوط به مذهب و امور اعتقادی بی‌طرف است. با توجه به این امر، مقاله حاضر به تحلیل و تفسیر مواضع جبهه ملی چهارم جهت یافتن نسبت این جریان سیاسی با این دو گفتمان پرداخته است تا بدین طریق، راهی به تبیین چگونگی همراهی آن با جریان روحانی- مذهبی در آستانه انقلاب اسلامی بیاید و به این سوال پاسخ دهد که چرا جبهه ملی علی‌رغم آن چه مشی سکولار این جریان می نامند، به برخی از مؤلفه‌های دین‌گرایانه جمهوری اسلامی تن داد. نتایج مقاله نشان می‌دهد جبهه ملی چهارم همانند اسلاف خود یعنی جبهه‌های موسوم به اول تا سوم، قرابتی با گفتمان سکولاریسم نداشته، اما به لاییسیته پایبندی کلی داشته است. این جریان چه پیش و چه پس از انقلاب علیرغم اتکا به مذهب در تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی، با پیوند مستقیم نهاد دین و دولت یا همان حکومت روحانیون مخالف بوده است. بااین‌حال، همین نزدیکی حداقلی به مذهب از یکسو و عدم پافشاری رهبر مذهبی جنبش بر حکومت روحانیون در مقطع انقلاب از سوی دیگر، زمینه همکاری دو جریان در آن عصر را فراهم کرد.

مشاهده مقاله

پیامدهای اشغال ایران در جنگ جهانی دوم بر پست و تلگراف

مرجان برهانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 فروردین 1403

https://doi.org/10.48308/irhj.2024.234456.1291

چکیده

هجوم نیروی انگلیس، شوروی و امریکا در شهریور 1320 هـ.ش (اگوست1941م) به ایران و استعفای رضاشاه منجر به ورود این کشور به جنگ ناخواسته ای گردید که تبعات مختلفی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در پی داشت که ... بیشتر هجوم نیروی انگلیس، شوروی و امریکا در شهریور 1320 هـ.ش (اگوست1941م) به ایران و استعفای رضاشاه منجر به ورود این کشور به جنگ ناخواسته ای گردید که تبعات مختلفی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در پی داشت که این تبعات اثر عملی خود را به سرعت در وجوه مختلف جامعه نشان داد. در این تحقیق، تسلط دول خارجی بر پست و تلگراف به عنوان نمونه ای از این تبعات مورد ارزیابی و پژوهش قرار گرفته است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با به کارگیری اسناد آرشیوی، در پی پاسخ به این پرسش است که پیامدهای حضور متفقین بر این وجه از سیستم ارتباطی کشور چه بود؟ بر اساس یافته های پژوهش، متفقین با انعقاد پیمان سه جانبه، زمینه دخالت مستقیم خود را در امور مربوط به پست و تلگراف فراهم نمودند و این مداخله موجب اخلال در روند کار تاجران و بازرگانان، کاهش سطح خدمات وزارتخانه‌ها، ادارات و سازمان های مرتبط با امور اقتصادی و مالی، کاهش درآمد دولت ایران از بابت پرداخت های مردم برای هزینه های پستی و تلگرافی و در نهایت کاهش درآمد دولت از این منبع مهم اقتصادی گردید. واژگان کلیدی: ایران، جنگ جهانی دوم، متفقین، پست، تلگرافواژگان کلیدی: ایران، جنگ جهانی دوم، متفقین، پست، تلگرافواژگان کلیدی: ایران، جنگ جهانی دوم، متفقین، پست، تلگرافواژگان کلیدی: ایران، جنگ جهانی دوم، متفقین، پست، تلگرافواژگان کلیدی: ایران، جنگ جهانی دوم، متفقین، پست، تلگرافواژگان کلیدی: ایران، جنگ جهانی دوم، متفقین، پست، تلگرافواژگان کلیدی: ایران، جنگ جهانی دوم، متفقین، پست، تلگرافواژگان کلیدی: ایران، جنگ جهانی دوم، متفقین، پست، تلگراف

مشاهده مقاله

تجارت خارجی صفویان و رقابت کمپانی های هند شرقی انگلیس و هلند ( دوره شاه صفی و شاه عباس دوم)

انور خالندی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 فروردین 1403

https://doi.org/10.48308/irhj.2024.233753.1279

چکیده

چکیده: با تبدیل شدن بازرگانی در اقیانوس هند به شاخه ای از تجارت دریایی جهانی، ایران عصر صفوی هم به دلیل نزدیکی به خلیج فارس وارد این عرصه گردید. کمپانی های هند شرقی انگلیس و هلند در نیمه اول قرن هفدهم میلادی ... بیشتر چکیده: با تبدیل شدن بازرگانی در اقیانوس هند به شاخه ای از تجارت دریایی جهانی، ایران عصر صفوی هم به دلیل نزدیکی به خلیج فارس وارد این عرصه گردید. کمپانی های هند شرقی انگلیس و هلند در نیمه اول قرن هفدهم میلادی با هدف به دست گرفتن تجارت انحصاری شرق متولد و راهی سرزمین های شرقی از جمله ایران شدند. شاه عباس یکم، با عقد قرارداد و اعطای امتیازاتی آنان را وارد مدار اقتصادی و تجاری ایران کرد تا از رقابت تجاری میان آنها برای رونق و شکوفایی اقتصاد کشور استفاده کند. رقابت های این دو کمپانی برای به دست گرفتن تجارت انحصاری ایران پس از شاه عباس یکم نیز ادامه یافت. مقاله حاضر در پی روشن ساختن عوامل مؤثر در رقابت کمپانی های هند شرقی انگلیس و هلند در دوره شاه صفی و شاه عباس دوم با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع ایرانی و غیر ایرانی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که لغو انحصار صادرات ابریشم توسط شاه صفی؛ قراردادهای تجاری دولت ایران با کمپانی ها؛ پول نقد ( نقدینگی)؛ جنگ های انگلستان و هلند در اروپا و خلیج فارس؛ صادرات و واردات این کمپانی ها، از عوامل مؤثر در رقابت تجاری کمپانی ها در دوره شاه صفی و شاه عباس دوم بودند. همچنین، کمپانی هند شرقی هلند به دلیل دارا بودن نقدینگی بیشتر، قدرت بالاتر دیپلماتیک در چانه زنی در مذاکرات با دربار صفوی و برتری کشتی های تجاری ـ نظامی، بر کمپانی انگلیسی از نظر تجاری برتری داشت.

مشاهده مقاله

تبیین ماهیّت و روند شکل‏ گیری مفهوم مشروطیّت در ایران بر اساس نظریۀ توماس اسپریگنز

مهدی فرجی؛ بهزاد قاسمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 فروردین 1403

https://doi.org/10.48308/irhj.2024.234434.1290

چکیده

با گذشت بیش از یک قرن از جنبش مشروطه خواهی ایرانیان، همچنان مسائلی وجود دارند که مناقشه برانگیز هستند. از مهم‏ترین آنها؛ ماهیت و چگونگی ظهور «نظریه» مشروطیت در ایران است. بر این اساس بازبینی مقولات ... بیشتر با گذشت بیش از یک قرن از جنبش مشروطه خواهی ایرانیان، همچنان مسائلی وجود دارند که مناقشه برانگیز هستند. از مهم‏ترین آنها؛ ماهیت و چگونگی ظهور «نظریه» مشروطیت در ایران است. بر این اساس بازبینی مقولات مزبور به عنوان یک مسئلۀ مستقل پژوهشی ضرورت پیدا می کند. نوشتار حاضر با استفاده از نظریۀ بحران اسپریگنز که ناظر بر فهم نظریه‏های سیاسی است، به تبیین این سوال پرداخته که روند تکوین و ماهیت «نظریۀ مشروطیت» در ایران دورۀ قاجاریه چگونه بوده است؟ کاربست نظریۀ اسپریگنز، به منظور فهم ماهیت و تبیین روند تکوین نظریۀ مشروطیت در ایران، هدف این پژوهش است. نتایج بدست آمده از این تحقیق بر اساس روش توصیفی- تبیینی نشان می‏دهد که نظریۀ مشروطیت دفعتاً و در روزهای پایانی جنبش ظهور نکرده بود؛ بلکه روندی تاریخی- تکاملی داشته است. در خصوص ماهیت آن نیز می‏توان گفت که نظریۀ مشروطیت، «نظریۀ حکومت قانون» و جنبشی برای «تأسیس آزادی» و رهائی از استبداد بود. روند تکوین این نظریه با بهره‏گیری از رویکرد نظری اسپریگنز در چهار گامِ مشکل و مشاهده بی ‏نظمی؛ علل بی نظمی؛ نظم و خیال بازسازی جامعه؛ و مرحله تجویز تبیین خواهد شد. مقدمه نظریۀ مشروطیت یکی از مهم‏ترین نظریه‏های مدرن دولت است. پس از مواجهۀ ایرانیان با تمدن جدید غربی، نظریۀ مزبور از سوی نخبگان و منورالفکران ایرانی به عنوان راه نجات از نابسامانی‏ها و تباهی‏های کشور مطرح شد در واقع مشروطیت، نقطۀ عطف تاریخ ایرانیان است که با وقوع این جنبش، از دورۀ سنتی به دورۀ مدرن گذار می‏کنند. کتاب‏ ها و مقالات بسیاری در این خصوص به رشته تحریر در آمده است؛

مشاهده مقاله

تحلیل آماری نقش مجلس شورای ملی در سیاست‌گذاری صنعتی

حمیدرضا آریان فر

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 اردیبهشت 1403

https://doi.org/10.48308/irhj.2024.234566.1297

چکیده

آغاز سیاست‌گذاری صنعتی توسط مجلس شورای ملی به دورة دوم باز می‌گردد. در این دوره، نخستین قانون اختصاصی در حوزة صنعت با عنوان" قانون امتیاز تأسیس کارخانة چرم و صابون‌سازی به ربیع زاده و شرکاء" در ... بیشتر آغاز سیاست‌گذاری صنعتی توسط مجلس شورای ملی به دورة دوم باز می‌گردد. در این دوره، نخستین قانون اختصاصی در حوزة صنعت با عنوان" قانون امتیاز تأسیس کارخانة چرم و صابون‌سازی به ربیع زاده و شرکاء" در 10 ماده، توسط نمایندگان مجلس به تصویب رسید. از این زمان تا پایان دورة چهارم، قوانینی در حوزة صنعت به تصویب رسید، اما این مصوبات به علل ساختاری، به مرحله عمل در نیامد؛ تا این که با آغار دورة پنچم، همزمان با ورود ایران به مرحلة توسعة صنعتی، روند سیاست‌گذاری صنعتی توسط مجلس نیز وارد مرحله نوینی شد. مجلس پنجم با در نظر گرفتن نظام برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری به صورت رسمی به سیاست‌گذاری در زمینة صنعت پرداخت و این روند تا پایان دورة دوازدهم ادامه یافت. مجلس شورا در طی 8 دوره با توجه به بسیاری از نیازهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حکومت پهلوی، سیاست‌های توسعة صنعتی را در قالب قوانین تصویب نمود. مسئلۀ اصلی تحقیق حاضر تبیین نقش مجلس شورای ملی در سیاست‌گذاری توسعة‌ صنعتی ایران در دورة پهلوی اول می‌باشد. در این دوره ویژگی‌های حاکم بر فضای گفتمانی، دخالت و تصمیم‌گیری دولت در تمامی امور و دستگاه‌ها از جمله مجلس، سبب شد یکی از نهادهای قانونی مشروطه، تحت سیطرة دربار در آمده و به دستگاهی تبدیل شد که به تصویب قوانینی پرداخت که در راستای تحکیم قدرت مطلقه حکومت بود، تا نیازهای واقعی یک برنامة توسعة صنعتی منسجم. این مقاله با روش کیفی به تحلیل آماری قوانین یاد شده پرداخته و سعی نموده است تا نقش مجلس را در روند سیاست‌گذاری صنعتی در دورة پهلوی اول روشن سازد.

مشاهده مقاله

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

نقش پیشگویانه رویاء و مشروعیت در تاریخ ایران سده های 4 و 5 هجری قمری

چکیده

گفتمان سکولاریسم و لاییسیته نزد جبهه ملی چهارم

چکیده

پیامدهای اشغال ایران در جنگ جهانی دوم بر پست و تلگراف

چکیده

تجارت خارجی صفویان و رقابت کمپانی های هند شرقی انگلیس و هلند ( دوره شاه صفی و شاه عباس دوم)

چکیده

تبیین ماهیّت و روند شکل‏ گیری مفهوم مشروطیّت در ایران بر اساس نظریۀ توماس اسپریگنز

چکیده

تحلیل آماری نقش مجلس شورای ملی در سیاست‌گذاری صنعتی

چکیده