مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

علمی - پژوهشی

بازخوانی مواضع روحانیت در انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی

محمدساجد سلطانی ابری؛ فیاض زاهد؛ سیدمحمد ثقفی‌نژاد

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 1-24

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.1

چکیده

این بررسی می‌خواهد مواضع روحانیت را در فرآیند انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی بازشناسد. هدف تحقیق کندوکاوی ژرف در باب موجبات درگیری این قشر دیرپا در پهنة سیاست ایران از پیدایش سردار سپه تا برآمدن پادشاهی ... بیشتر

علمی - پژوهشی

جماعت های پاگان و تعامل آنان با مسیحیان در بین‌النهرین در آستانۀ فتوح اسلامی

آزاده آزادی نژاد؛ روزبه زرین کوب؛ سینا فروزش

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 25-48

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.25

چکیده

بینالنهرین از دیرباز محل تلاقی تمدنها و بستر مناسبی برای زایش اندیشههای مختلف بوده است. این سرزمین، به دلیل موقعیت جغرافیایی آن، در تاریخ ایران نیز اهمیت زیادی دارد. در پایان دورۀ ساسانی، جماعت‌های ... بیشتر بینالنهرین از دیرباز محل تلاقی تمدنها و بستر مناسبی برای زایش اندیشههای مختلف بوده است. این سرزمین، به دلیل موقعیت جغرافیایی آن، در تاریخ ایران نیز اهمیت زیادی دارد. در پایان دورۀ ساسانی، جماعت‌های مذهبی مختلفی در بینالنهرین سکونت داشتند که گروهی از آنها پاگان بودند. در این پژوهش، منظور از پاگانها افرادی هستند که خدایانی غیر از خدای واحد را میپرستیدند و طبیعت کانون توجه آنها بود. چون فتوحات اسلامی صبغۀ مذهبی داشت و بینالنهرین یکی از سرزمینهایی بود که مورد توجه فاتحان مسلمان قرار گرفت، آشنایی با پیروان ادیانِ حاضر در بینالنهرین در این بازۀ زمانی ضروری است. به علاوه، چون در آن زمان مسیحیان حضور پررنگی در بینالنهرین داشتند، نحوۀ تعامل جماعت پاگان با مسیحیان در آستانۀ فتوح اسلامی به شناخت وقایع کمک میکند. هدف از این پژوهش، شناخت جماعت پاگان و نحوۀ تعامل آنها با مسیحیان است. این پژوهش با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با بهرهگیری از منابع تاریخی و همچنین شواهد باستانشناختی به این پرسش پاسخ میدهد که ممیزات پاگانهای ساکن در بینالنهرین در آستانۀ فتوح اسلامی چه بود و آنها چه تأثیری بر مسیحیانِ همجوار خود گذاشتند؟ یافتهها حاکی از آن است که حران، ادسا و حیره مراکز آیینی پاگانها در بینالنهرین بود. همچنین جادوگری، سرنوشتباوری بر پایۀ ستارهشناسی و قربانی کردن از شاخصههای پاگانیسم در این سرزمین بود. پاگانها بر مسیحیت تأثیرگذار بودند. در مقابل، راهبان مسیحی نیز میکوشیدند پاگانها را به مسیحیت متمایل کنند.

علمی - پژوهشی

تحلیل کتاب‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (1345-1357ش)

حسن شمس آبادی؛ حمید بصیرت منش؛ سید محمود سادات بیدگلی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 49-72

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.49

چکیده

سازمان انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در اسفندماه 1345 تاسیس شد. این سازمان توانست با گرد آوردن بهترین نویسندگان، مترجمان، مصوّران ادبیات کودک را به لحاظ کمی و کیفی تا حد زیادی غنا بخشد. سؤال ... بیشتر

علمی - پژوهشی

سیطرة رمانس‌گونگی بر تاریخ‌نگاری؛ گزارش یک پژوهش تجربی در باب فرم زبان

سید رضا وسمه‌گر؛ محمدعلی اکبری

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 73-102

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.73

چکیده

نوشتار حاضر گزارشی است از مسئله، روش مطالعه، مفاهیم بنیادین و نتایج قابل ‌استخراج از پژوهشی در باب فرم زبانیِ مسلط بر متون تاریخ‌نگاری. این مطالعة فرمالیستی تنوع انکارناپذیر متون تاریخ‌نگارانه ... بیشتر

علمی - پژوهشی

رفع محرومیت عنصر اساسی در نظام حقوقی و قضایی مغولان: چنگیزخان، روح قانون (قرن هفتم و هشتم هجری)

بهمن شهریاری؛ عبدالرسول خیراندیش

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 103-122

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.103

چکیده

حکومتی که چنگیزخان در آغاز قرن هفتم هجری، برابر با قرن سیزدهم میلادی، در مغولستان تأسیس کرد، از حیث قضایی و حقوقی با دورۀ پیش از آن، یعنی دورۀ ستیز و تفرقۀ قبایل مغول، قابل قیاس نبود. وی در حکومت خود تنها ... بیشتر

علمی - پژوهشی

«دولت مقتدر» و مسئلۀ «وحدت ملی» در مجلۀ آینده

کیانوش افشاری؛ حامد عامری گلستانی؛ شیوا جلال پور

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 123-144

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.123

چکیده

از دل زمانۀ پرآشوب مشروطیت دو ایدۀ مهم برآمد که بر مبنای یک «زمینۀ» مهم گسترش یافت: «دولت مقتدر» و «وحدت ملی». این دو مفهوم پس از مشروطیت بهعنوان «انگیزه» و «نیت» بسیاری از ... بیشتر

علمی - پژوهشی

بررسی آلودگی هوای شهر تهران در دهة آخر حکومت پهلوی دوم (چالش‌ها و راهکارها)

محسن پرویش

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 145-168

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.145

چکیده

آلودگی هوای شهر تهران مسئلة تازهای نیست و آغاز آن به اوایل دورة پهلوی دوم برمیگردد. در این دوره، استفادة روزافزون از انرژی حاصل از سوختهای فسیلی و سایر آلایندههای هوا در شهرهای ... بیشتر آلودگی هوای شهر تهران مسئلة تازهای نیست و آغاز آن به اوایل دورة پهلوی دوم برمیگردد. در این دوره، استفادة روزافزون از انرژی حاصل از سوختهای فسیلی و سایر آلایندههای هوا در شهرهای بزرگی همانند تهران مسائل و مشکلات زیادی را ایجاد کرد. از این رو، ضرورت طرح استراتژی درازمدت بیش از گذشته احساس شد. برنامة حفاظت از محیط زیست برای اولین بار در برنامة عمرانی پنجم به صورت یک فصل جداگانه مطرح شد که مبارزه با آلودگی هوا از برنامههای مشخص آن به شمار میرفت. هدف کلی برنامة مبارزه با آلودگی هوا کمک به بهبود بهداشت عمومی، ایجاد شرایط مناسب محیطی و تقلیل زیانهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از آلودگی هوا بود. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی و با استناد به اسناد آرشیوی و منابع تاریخی درصدد بررسی آلودگی هوای شهر تهران در دهة آخر حکومت محمدرضاشاه پهلوی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد بهرغم افزایش درآمدهای نفتی در دورة پهلوی دوم، ساخت مترو و قطارهای شهری آنچنان در دستور کار دولت قرار نگرفت، تا جایی که معضل آلودگی هوای تهران به یک کلاف سردرگم تبدیل شد. از سویی نتایج تحقیقات ایرانی و خارجی در آن زمان نشان میداد آلایندههای خودرویی نقش مهمی در معضل آلودگی هوا دارند. یکی از مهمترین پیشنهادها برای کنترل آلودگی، برنامة کنترل ترافیک بود که مطرح شد و سپس در دستور کار قرار گرفت.

علمی - پژوهشی

نقش زن در تاریخ‌نگاری باستانی پاریزی

مریم ابوطالبی پاریزی؛ محمد خداوردی تاج آبادی؛ ابراهیم خراسانی پاریزی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 169-188

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.169

چکیده

باستانی پاریزی در تاریخ‌نگاری، به‌ویژه در حوزۀ تاریخ اجتماعی، صاحب سبکی ویژۀ خود است. در تاریخ‌نگاری او چند زمینۀ مطالعاتی از اهمیت بسیاری برخوردارند، از جمله تاریخ اجتماعی، نقش زن در تاریخ، و تاریخ‌نگاری ... بیشتر

علمی - پژوهشی

تحلیلی بر فعالیت‌ها و رویکردهای انجمن زردشت در تعامل با ایران

حسین رسولی؛ پرستو مظفری

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 189-208

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.189

چکیده

تأسیس کشور عراق در دهۀ سوم قرن بیستم و منضم شدن مناطق کردنشین به این کشور باعث ناامیدی کردها از وعده‌های انگلستان و جامعۀ ملل برای ایجاد کشوری مستقل در مناطق کردنشین امپراتوری عثمانی شد. از این رو، زمینه‌های ... بیشتر

علمی - پژوهشی

تبارشناسی و خاستگاه تاریخی و جغرافیایی ایل مَمَسنی (با تکیه بر فرضیات جدید)

محمدرضا حافظ نیا؛ سید محمد حسین حسینی؛ وحید صادقی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 209-226

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.209

چکیده

ایل ممسنی بهعنوان یکی از ایلات لُرتبار واقع در شمال غربی استان فارس و دامنههای زاگرس، در تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بسزایی داشته است. دربارۀ مبدأ و منشأ این ایل دیدگاهها و نظرات متفاوتی وجود ... بیشتر ایل ممسنی بهعنوان یکی از ایلات لُرتبار واقع در شمال غربی استان فارس و دامنههای زاگرس، در تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بسزایی داشته است. دربارۀ مبدأ و منشأ این ایل دیدگاهها و نظرات متفاوتی وجود دارد. بنیان پژوهش کنونی بر این پرسش استوار است که تبار و خاستگاه تاریخی و جغرافیایی ایل ممسنی چه بود و ساختار سیاسی این ایل و استقرار طوایف آن در قلمروهای مختلف چگونه شکل گرفت؟ پژوهش حاضر که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و از طریق گردآوری دادهها به روش اسنادی (منابع دست اول، تاریخهای محلی و متون تاریخی معتبر) و میدانی (مصاحبه و مشاهده) انجام شده است، نشان میدهد که ایل ممسنی ضمن برخورداری از تبار و خاستگاه تاریخی ـ جغرافیایی دیرپا و کُهن، در اواخر دورۀ صفویه به سرزمین شولستان مهاجرت کرد. براساس فرضیات هشتگانۀ نویسندگان، طوایف ممسنی (بکش، جاوید، رستم و دشمنزیاری) به صورت تدریجی و مبتنی بر جهت جغرافیایی وارد سرزمین شولستان شدند و پس از همزیستی مسالمتآمیز اولیه در مجاورت شولها، بر آنها چیرگی یافتند و قلمرو جغرافیایی مختص به خود را تحت حکمرانی خوانین مجزا برگزیدند. بنابراین، ساختار جدید ایل ممسنی به صورت چهار طایفۀ لرتبار ممسنی، یک طایفۀ لرتبار شول و سپس یک طایفۀ ترکتبار قشقایی شکل گرفت، ولی به دلیل نبود منصب ایلخانی واحد، رفتهرفته تعارضات درونایلی و برونایلی (با دولت مرکزی و سایر ایلات) شدت یافت و ایل ممسنی از نظر اجتماعی ـ سیاسی دچار ازهمگسیختگی شد.

علمی - پژوهشی

بررسی پیامدهای سیاست تعدیل نیروی انسانی و حقوق کارمندان بر مدیریت تورم (1323-1321ش)

آفرین توکلی؛ جمیله عزیزخواه

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 227-244

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.227

چکیده

در شهریور 1320 ایران توسط متفقین اشغال شد. متفقین دولت را وادار کردند تا منابع اقتصادی کشور را در اختیارشان قرار دهد. این اقدامات از طریق سیاستهای پولی محقق شد که به کاهش ارزش پول ایران و افزایش اعتبارات ... بیشتر در شهریور 1320 ایران توسط متفقین اشغال شد. متفقین دولت را وادار کردند تا منابع اقتصادی کشور را در اختیارشان قرار دهد. این اقدامات از طریق سیاستهای پولی محقق شد که به کاهش ارزش پول ایران و افزایش اعتبارات انگلیس و شوروی و در نهایت به انتشار اسکناس و توافق اجباری دولت با متفقین مبنی بر بازپرداخت اعتبارات دادهشده به آنان در پایان جنگ منجر شد که اثر تورمی زیادی به همراه داشت. برای حل این مشکل، دولت آرتور میلسپو را در 21 آبان 1321، بهعنوان رئیس کل دارایی با اعطای اختیارات برای اصلاحات، استخدام کرد. یکی از بخش‎هایی که میلسپو موظف به اصلاح آن شد، سیستم اداری و حقوق کارمندان بود که اثرات تورمی بیشترین آسیب را به آن زده بود. در این پژوهش تلاش میشود با روش تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع تاریخی ـ اقتصادی به این پرسش پاسخ داده شود که با توجه به تمرکز قسمت مهمی از برنامههای اصلاحی دولت و میلسپو بر نیروی انسانی ادارات دولتی، این برنامهها چه تأثیری بر زندگی و شرایط کارمندان دولتی و کاهش نرخ تورم داشت؟ نتایج پژوهش نشان میدهد دولت و میلسپو با درخواست افزایش حقوق کارمندان، به دلیل افزایش تورم، موافقت نکردند و بهمنظور اصلاحات در بخشهای اداری، به تعدیل نیروی انسانی ادارات و جایگزینی نیروهای متخصص امریکایی با حقوق دریافتی بر پایۀ دلار پرداختند. این مسئله به مخالفتها و اعتصابات گستردهای منجر شد که از یک سو به عدم کنترل تورم و از سوی دیگر به سیاسی شدن و ناکامی اصلاحات انجامید.

علمی - پژوهشی

گونه‌شناسی اعتراض‌های زنان در عصر ناصری (1264-1313ق)

اکرم کرمعلی؛ سهم الدین خزایی؛ محسن رحمتی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 245-262

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.245

چکیده

ایران عصر قاجار دورۀ گذر از جامعۀ سنتی به سوی مدرنیته است. این مسئله در ابعاد مختلف تاریخ اجتماعی این دوره، از جمله در عرصۀ مسائل زنان، دیده میشود. تا پیش از دوران ناصری زنان در جامعه حضوری کمرنگ ... بیشتر

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

دوره و شماره: دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 32، فروردین 1401، صفحه 1-276

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده