مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران - مقالات آماده انتشار

سیطرة رمانس‌گونگی بر تاریخ‌نگاری؛ گزارش یک پژوهش تجربی در باب فرم زبان

سید رضا وسمه‌گر؛ محمدعلی اکبری

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 73-102

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.73

چکیده

نوشتار حاضر گزارشی است از مسئله، روش مطالعه، مفاهیم بنیادین و نتایج قابل ‌استخراج از پژوهشی در باب فرم زبانیِ مسلط بر متون تاریخ‌نگاری. این مطالعة فرمالیستی تنوع انکارناپذیر متون تاریخ‌نگارانه ... بیشتر

لباس متحدالشکل: بازنمایی قدرت و مدرنیته (دوران پهلوی اول)

منظر محمدی؛ سید سعید سید احمدی زاویه

دوره 10، شماره 3 ، بهمن 1396، ، صفحه 76-103

چکیده

هدف: دولت پهلوی اول، به موازات تأسیس نهادهای نظامی، اداری، و آموزشی مدرن، نظام پوشاک متحدالشکل (یونیفُرم) را در ابعاد گسترده برای مردان و تا حدودی زنان، در ایران اعمال کرد. این نظام پوشاک بازنمودِ سلطه‌ی ... بیشتر هدف: دولت پهلوی اول، به موازات تأسیس نهادهای نظامی، اداری، و آموزشی مدرن، نظام پوشاک متحدالشکل (یونیفُرم) را در ابعاد گسترده برای مردان و تا حدودی زنان، در ایران اعمال کرد. این نظام پوشاک بازنمودِ سلطه‌ی ساختار قدرت بر متن زندگی مردم بوده است، و از ابزارهای مهم دولت برای کنترل ملت، و ساخت جامعه‌ای مدرن، منضبط، و مطیع. هدف این نوشتار روشن‌ شدن کارکرد این‌گونه قواعد دستوریِ پوشاک، و اقبال آن‌ها در پذیرش از جانب جامعه است؛ قواعدی که امروز نیز، از ابزارهای اعمالِ سیاست‌های ایدئولوژیک، و مبنای مناقشات عمده‌ی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در ایران است.روش تحقیق: این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که کارکردهای نظام پوشاک متحدالشکل برای دولت پهلوی اول چه بود؟ بدین‌منظور، با روش تحلیل محتوای کیفی متون تاریخی این دوران، و پس از مرور پیشینه‌ی لباس متحدالشکل در دوران قاجار، به جریان اعمال این سیاستِ پوشاک در دوران پهلوی اول می‌پردازد، و رابطه‌ی آن را با اندیشه‌ی ناسیونالیسم این دوران و فرآیند ساخت دولت-ملتِ نوین ایرانی بررسی می‌کند.یافته‌ها و دستاوردها: یونیفُرم مظهر نظم و پویایی مدرن، زیباشناسی مدرن، و بازتاب جامعه‌ای منضبط، آموزش‌دیده، و متعهد به ساختار قدرت بوده است. پژوهش حاضر ابعاد سیاسی-اجتماعی و زیباشناختی نظام پوشاک متحدالشکل را به تصویر می‌کشد.

تاریخ تحولات قراردادها در صنعت نفت ایران (با تأکید بر 1353ـ1333)

محمدرضا شکوهی؛ الیاس نادران

دوره 4، شماره 1 ، خرداد 1390، ، صفحه 77-110

چکیده

تاریخ تحول قراردادهای نفتی ایران از قراردادهای امتیازی به سمت مشارکتی و سپس خدمتی از ابتدا تا انقلاب سال 1357 به همراه تحلیل‌های مربوط آن، در مقالۀ حاضر به رشته تحریر درآمده است. بررسی این سیر تحول به ارتقاء ... بیشتر تاریخ تحول قراردادهای نفتی ایران از قراردادهای امتیازی به سمت مشارکتی و سپس خدمتی از ابتدا تا انقلاب سال 1357 به همراه تحلیل‌های مربوط آن، در مقالۀ حاضر به رشته تحریر درآمده است. بررسی این سیر تحول به ارتقاء دانش از موضوع مهم قراردادهای نفتی برای انعقاد کارآمد‌تر قراردادهای کنونی کمک می‌کند. در حقیقت می‌توان نتیجه گرفت آنچه امروزه در انعقاد قراردادهای نفتی ایران رخ می‌دهد چیزی چندان فراتر از بستر تاریخی آن، یعنی تحولات پیش از انقلاب نیست که این به مانند هر پدیدۀ تاریخی وابستگی به مسیر را نشان می‌دهد. در این راستا باید به دورۀ بیست سالۀ مهم 1353 ـ 1333 اشاره داشت. در دورۀ مذکور هستۀ اصلی تاریخ تحولات قراردادهای نفتی دنیا، به پیش‌قراولی نسبی ایران، از پایان قراردادهای امتیازی به سمت قراردادهای مشارکتی و سپس انعقاد قراردادهای خدمتی شکل گرفت. برخلاف عمده نوشتارهای عمومی تاریخی مرتبط با مسألۀ نفت، در مقالۀ حاضر سعی شده تا وقایع و تحولات مربوطه بیشتر با رویکرد تخصصی و از زاویه دید تاریخی، اقتصادی و حقوقی بررسی و همچنین تحلیل‌های لازم نیز ارائه گردند. نتایج بررسی تاریخی مقاله نشان می‌دهد که الگوی قراردادهای نفتی در بستر زمان و در پاسخ به شرایط رفته‌رفته کامل‌تر شده و ایران نقش زیادی را در این تحول در دنیا ایفا کرده است امری که لازم است از این به بعد نیز تداوم یابد.

نقش اسواران و فرزندان آنان در دورۀ اسلامی

سلیمان حیدری؛ حسین پوراحمدی

دوره 5، شماره 1 ، خرداد 1391، ، صفحه 77-98

چکیده

بخشی از اسواران به عنوان جنگجویان سواره‌نظام ویژۀ ارتش ساسانی در آستانۀ فتوح به مسلمانان پیوستند و ضمن ادامۀ فعالیت نظامی و نقش در گسترش فتوحات اسلامی، پس از استقرار در شهرهای تازه تأسیس بصره و کوفه ... بیشتر

رویه‌های قانونی در امر مواد مخدر و اعتیاد از سال 1289 تا 1307ش: مصوبات و نتایج آن

سعید سبزی؛ عطاالله حسنی

دوره 10، شماره 1 ، فروردین 1396، ، صفحه 77-90

چکیده

یکی از حوزه‌هایی که مجلس شورای ملی دست به قانونگذاری در آن مورد زد، حوزه مواد مخدر و اعتیاد به آن بود. اولین قانون مصوب در این زمینه، یعنی قانون تحدید تریاک، دارای اهمیت خاصی است. زیرا، با تصویب آن در مجلس ... بیشتر یکی از حوزه‌هایی که مجلس شورای ملی دست به قانونگذاری در آن مورد زد، حوزه مواد مخدر و اعتیاد به آن بود. اولین قانون مصوب در این زمینه، یعنی قانون تحدید تریاک، دارای اهمیت خاصی است. زیرا، با تصویب آن در مجلس دورۀ جدیدی در پرداختن به امر مواد مخدر و اعتیاد در ایران آغاز می شود. در تحقیق حاضر با روش تاریخی و استفاده از منابع و اسناد آرشیوی، به بررسی رویه‌های قانونی در امر مواد مخدر و اعتیاد از سال 1289 تا 1307 شمسی پرداخته شده است. حاصل تحقیق حاکی از آن است که نقش مهم تریاک در درآمد دولت و بودجه، موجب شده بود که در آغاز، مجلس و دولت به چشم یک منبع مهم و گران‌بها به آن نگاه کنند و سعی در کنترل آن به نفع خزانۀ دولت به بهترین شکل ممکن داشته باشند. در این دوره برای جلوگیری از قاچاق مواد مخدر به داخل کشور، در سال 1301شمسی قانون منع واردات مواد مخدر به داخل ایران به تصویب مجلس رسید که دارای اهداف اقتصادی بود. این قانون، که در آن در مورد تریاک تولید داخل صحبتی به میان نیامده بود، اقتصاد ایران را هر چه بیشتر به تریاک وابسته می‌نمود. در تمام نظامنامه‌هایی هم که در دولت و وزارتخانه‌ها از تصویب می‌گذشت، وجه درآمدزایی تریاک مورد توجه خاص بود و چندان اهمیتی به بحث جرم بودن یا نبودن مواد مخدر و استعمال کنندگان آن داده نمی‌شد. تا این که، در سال 1304ش. اولین قانونی که حالت بازدارنده و جرم انگارانه در زمینۀ مواد مخدر و معتادان داشت به تصویب رسید.

عوامل موثر بر انعقاد قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی 1319 ایران و شوروی

سید حسن شجاعی دیوکلائی

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 77-102

چکیده

مناسبات تجاری ایران و شوروی در دوران پهلویاول به واسطه سیاستهای اتخاذ شده از سوی رجال سیاسی و اقتصادی دو کشور متفاوت از مناسبات تجاری در دوران قاجار دنبال شد. در حالی که روسیه در دوران قاجار پس از تحمیل ... بیشتر مناسبات تجاری ایران و شوروی در دوران پهلویاول به واسطه سیاستهای اتخاذ شده از سوی رجال سیاسی و اقتصادی دو کشور متفاوت از مناسبات تجاری در دوران قاجار دنبال شد. در حالی که روسیه در دوران قاجار پس از تحمیل عهدنامه ترکمانچای به طرف اول مناسبات تجاری با ایران تبدیل گردید؛ این جایگاه با سیاستگذاریهای حکومت انقلابی شوروی و حکومت پهلویاول در حوزه اقتصاد تجاری از دست رفت و آلماننازی با انجام معاملات تجاری پایاپای از سال 1314 جایگزین آن شد. نوع مبادلات تجاری پایاپای میان ایران و آلمان ضمن تأمین منافع اقتصادی و تجاری ایران، تداوم آن را به الزامی برای کشور تبدیل کرد. در نتیجه بوجود آمدن این الزام بود که ایران تمایل خود را از تحکیم و ادامه مناسبات تجاری با شوروی با وجود تمایل این کشور از دست داد.علیرغم وجود این بیمیلی ایران در فروردین 1319 قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی را با شوری منعقد کرد. انعقاد این قرارارداد در شرایطی که ایران پیشتر تمایلی به آن نداشت این پرسش را مطرح میسازد که عوامل موثر در انعقاد قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی 1319 ایران و شوروی چه بوده است؟ این پرسش را مقاله پیشرو با استفاده از روش تحقیق تاریخی و بکارگیری اسناد و مدارک آرشیوی، نشریات و کتابهای تاریخی پاسخ داده است. یافتههای تحقیق نشان میدهد که بروز جنگجهانی دوم و سیاست محاصره دریائی آلمان توسط متفقین عامل موثری در انعقاد این قرارداد بود. محاصره دریائی آلمان موجب ایجاد کندی و اختلال در مناسبات و مبادلات تجاری ایران و آلمان از طریق دریا شد. در نتیجه این وضعیت ایران ناچار شد به منظور دستیابی به راه زمینی مناسب از طریق خاک شوروی قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی را در فروردین 1319 با این کشور شش ماه پس از آغاز جنگجهانی دوم منعقد کند.

الگویی برای بررسی مفاهیم کلیدی سیاسی‌ـ اجتماعی در تاریخ ایران معاصر؛ مسئله روش

سیما حسن‌دخت فیروز؛ امیرعلی نجومیان؛ نگار داوری اردکانی

دوره 13، شماره 1 ، تیر 1399، ، صفحه 77-99

https://doi.org/10.52547/irhj.13.1.77

چکیده

انبوه و شتاب رخدادهای صد سال اخیر ایران، زمانِ ایرانی را دچار فشردگی و مفاهیمِ زبان فارسی را دچار آشوب کرده است. این آشوب معنایی در میدان واژگانیِ یک مفهوم و رقابت واژه‌های هم‌خانواده به‌خوبی نمایان ... بیشتر انبوه و شتاب رخدادهای صد سال اخیر ایران، زمانِ ایرانی را دچار فشردگی و مفاهیمِ زبان فارسی را دچار آشوب کرده است. این آشوب معنایی در میدان واژگانیِ یک مفهوم و رقابت واژه‌های هم‌خانواده به‌خوبی نمایان می‌شود. «رنجبر»، «مستضعف»، «زحمتکش»، «تهی‌دست» و «قشر آسیب‌پذیر» را می‌توان متعلق به میدان واژگانی «فرودستان» دانست و این پرسش‌ها را مطرح ساخت که دلایل پدیدآیی هر کدام از آنها چه بوده است و چه طور در دوره‌ای خاص به واژگانی کلیدی در رویدادها و دوره‌های تاریخ معاصر بدل شده‌اند؟ روابط قدرت و ایدئولوژی پنهان در پسِ گفتمان‌های مولّد و مبلّغ این واژه‌ها کداماند؟ چه بینامتنیتی در این میان وجود دارد؟ هر واژه چه طور هژمون شده است؛ چه مدلول‌هایی داشته و در طول زمان چه چرخش‌های معناییای را از سر گذرانده و این چرخش‌ها و اوج و افول‌ها در چه شرایطی ممکن شده است؟ در این موضوع مطالعاتی، که هم سویه‌های تاریخی دارد و هم زبانی، پیش از همه، روش و الگوی پژوهش است که خود بدل به مسئله می‌شود تا از خود بپرسیم کدام رویکردهای تاریخی و زبانی می‌توانند به پژوهشگر در یافتن پاسخی دقیق‌تر به این پرسش‌ها یاری رسانند؟ از این رو، پیشنهاد پژوهش نظری حاضر ساخت الگویی ترکیبی از رشته‌های زبان‌شناسی و تاریخ است که در آن تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف در مرکز قرار می‌گیرد و تلاش می‌شود با کمک ‌گرفتن از دو رویکرد دیگر از حوزه‌های تاریخ و معناشناسی، یعنی تاریخ مفهوم‌های رینهارت کوزلک و میدان واژگانی یوست تریر، یک الگوی نظری فراهم شود که هم به کارِ مورخانی بیاید که دغدغه‌های زبانی دارند و هم یاریگرِ زبان‌شناسانی باشد که تاریخی فکر می‌کنند

بررسی تطبیقی وصیت‌نامه‌های اصلاحی اندیشمندان ایران و عثمانی: مستشارالدوله و فواد پاشا

غلامعلی پاشازاده

دوره 4، شماره 2 ، بهمن 1390، ، صفحه 79-92

چکیده

در قرن نوزدهم دولتمردان و اندیشمندان ایرانی و عثمانی برای پیشرفت و ترقی، راهکار‌هایی به حکومت‌های کشور خویش ارائه دادند و خود نیز برای اجرای اصلاحات در جامعه تلاش کردند. هر چند راهکار‌های آنها در برخی ... بیشتر

مناسبات تولیدکشاورزی در مدل های مختلف زمین داری ایران دوران میانه تا پیش از گسترش اقطاع داری

محسن سراج

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1397، ، صفحه 87-114

چکیده

تا پیش از آغاز واگذاری های محدود زمینهای دیوانی به عنوان اقطاع به نظامیان در زمان آل بویه و گسترش و تثبیت این روش در زمان سلاجقه و متعاقب آن، گسترش مناسبات تولید «مزارعه» در تولید کشاورزی اکثر مناطق ایران، ... بیشتر

زن و تحول امر روزمره با تکیه بر نشریات زنان عصر قاجار

سهیلا ترابی فارسانی

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 89-107

چکیده

اهمیت امر روزمره در تاریخ اجتماعی بر کردار، رویکرد و عادات ذهنی کنش گران اجتماعی مبتنی است. با پیروزی جنبش مشروطه و امکان بروز گفتمان مدرن، نشریات نوپای زنان کوشیدند زمینههای ذهنی و شیوههای عملی ... بیشتر اهمیت امر روزمره در تاریخ اجتماعی بر کردار، رویکرد و عادات ذهنی کنش گران اجتماعی مبتنی است. با پیروزی جنبش مشروطه و امکان بروز گفتمان مدرن، نشریات نوپای زنان کوشیدند زمینههای ذهنی و شیوههای عملی این دگرگونی گفتمانی را مقولهبندی کنند و رویکرد جدیدی به زندگی و امور زنانه به زنان توصیه کنند تا آنان بتوانند این تحول گفتمانی را به درستی طی کنند. هدف این پژوهش شناسایی مسیری است که این نشریات در حوزه امور روزمره زنان با ایجاد تغییرات جزئی و با رویکردی متفاوت ارائه میدهند. این پژوهش با بهرهگیری از روش تحلیل محتوا به دنبال آن است که توضیح دهد گفتمان مدرن برآمده از پیروزی مشروطیت در مسیر تکوین خود چه تأثیری بر امور روزمره زنان گذارده و آنان را به کدام سمت و سو رهنمون کرده است. حاصل این پژوهش آن بود که این نشریات به عنوان نهادهایی مدرن و پیشگام با تغییر رویکرد، ذهن و رفتار زنان در خانهداری و بچهداری کوشیدند با تقویت هویت فردی آنان در مسیر گذار به گفتمان مدرن راهگشای آنان باشند.Abstract:The importance of everyday life in social history is based on behavior, orientations, and mental habits of social agents. After the victory of the constitutional movement and the possibility of outbreak of modern discourse, the newcomer women's newspapers tried to classify the mental background and practical methods of this discursive shift, and in the meantime recommended women a new approach to life and women's affairs, in order to be able to go correctly through this discursive shift. The aim of this paper is to identify the path which these newspapers took up in the sphere of women's everyday life through making partial changes with a different approach. This paper, using content analysis method, seeks to explain that the modern discourse which stemmed from the victory of the constitutional movement, in its formation, what impact has had on women's everyday life and to where it has directed them. The result of this research is that these newspapers as modern and pioneer institutions with a shift in women's approach, mind, and behavior in housekeeping and child rearing, tried to intensify women's individual identity in the path to modern discourse and in course of this to show them the way.Keywords: Housekeeping, Child Rearing, Constitutionalism, Women, Everyday life.

تأثیر حضور ایرانیان در ساختار قدرت سیاسی خلافت بر تحولات فرهنگی سده‌های نخستین اسلامی

نیره دلیر؛ منصوره کریمی قهی

دوره 6، شماره 2 ، آبان 1392، ، صفحه 95-116

چکیده

پس از تسلط اعراب بر ایران واکنش‌های متفاوتی مانند مبارزه علیه اقتدار رسمی، مباحثات نظری و چالش با مسلمانان ازسوی ایرانیان بروز کرد. گروهی نیز ضمن پذیرش اسلام، کوشیدند با نفوذ در ساختار قدرت سیاسی خلافت، ... بیشتر

سازماندهی اجتماعی ایران در عصر پهلوی دوم با تکیه ‌بر تصویرپردازی اسطوره‌ای آیین مهر

یزدان عبدی زاده سارمی؛ سیدعلاالدین شاهرخی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 97-114

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.97

چکیده

جامعۀ ایران در عصر پهلوی دوم در نتیجۀ کودتای 28 مرداد 1332 دچار سرشکستگی و انفعال در عرصۀ فعالیتهای سیاسی، حزبی و نشاط اجتماعی شد و حاکمیت پهلوی نیز دچار بحران مشروعیت گردید. بنابراین، محمدرضا شاه برای ... بیشتر

تاثیر حلقه برلن بر روشنفکران ملی‌گرای عصر رضاشاه

فاطمه رضایی؛ محمدتقی مختاری

دوره 8، شماره 2 ، مرداد 1394، ، صفحه 103-124

چکیده

تفکر وحدت ملی، در اندیشه روشنفکران حلقه برلن به تاثیر از اندیشههای آریاییگری در آلمان ایجاد شد. این تفکر در دوره رضاشاه، منجر به استقرار یک دولت ملی مقتدر شد که سعی داشت به طور مهندسی شده جامعه ... بیشتر تفکر وحدت ملی، در اندیشه روشنفکران حلقه برلن به تاثیر از اندیشههای آریاییگری در آلمان ایجاد شد. این تفکر در دوره رضاشاه، منجر به استقرار یک دولت ملی مقتدر شد که سعی داشت به طور مهندسی شده جامعه ایران را متمدن کند. بررسی نقش تفکر حلقه برلن در روشنفکری دوره رضاشاه اهمیت بسزایی دارد. حلقه برلن، به عنوان مهمترین حلقه روشنفکری ایران در دوره جنگ جهانی اول، با مطرح کردن مفهوم «ایرانیت» و «روح ملی ایرانی»، نقش مهمی در جریان روشنفکری پس از خود ایفا نمود. این کار بر آن است تا چرایی و چگونگی این تاثیر گذاری را بررسی نماید و به این پرسش پاسخ دهد که حلقه برلن چه تاثیری بر روشنفکران ملی گرای دوره رضا شاه داشته است. بدین منظور این تحقیق که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، ابتدا عوامل موثر بر تفکر حلقه برلن را مورد واکاوی قرار داده و سپس به چگونگی این تاثیر بر روشنفکران دوره رضاشاه میپردازد و به این نتیجه می‌رسد که روشنفکران حلقه برلن، مفهوم برتری نژاد آریایی را از نظریه گوبینو گرفتند و همانطور که آلمانها از این نظریه نژادی در جهت تمرکز قدرت کشورشان استفاده کردند، آنان نیز، با مطرح کردن مفهوم« ایرانیت»، زمینه فکری مناسب جهت روی کار آمدن دولت ملی مقتدر رضاشاهی را فراهم ساختند. روشنفکران دوره رضاشاه نیز، مؤلفههای وحدت ملی را پردازش کردند و برخی از آنان را در سایه دولت جدید، اجرایی نمودند.

«طمغاج» در منابع قرن هفتم هجری به عنوان نامی برای مغولستان

عبدالرسول خیراندیش

دوره 6، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 107-122

چکیده

نام یا لقب «طمغاج» در منابع متعددی تا پیش از تأسیس دولت ایلخانان بکار رفته است، اما محققان اندکی بدان توجه نشان داده‌اند و از تبیین آن بازمانده‌اند.‌ این در حالی است که تکرار کاربرد آن در منابع ... بیشتر

ظهور و افول کشاورزی صنعتی در عصر رضاشاه 1309تا 1316

سید حسن شجاعی دیوکلایی

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1395، ، صفحه 115-140

چکیده

اقتصاد کشاورزی ایران در دوره قاجار درپی ادغام در مناسبات بازارجهانی نظام سرمایهداری از شیوهتولید معیشتی به شیوهتولید تجاری تغییر کارکرد داد. تجاری شدن شیوهتولید کشاورزی در ایران که سرنوشت ... بیشتر اقتصاد کشاورزی ایران در دوره قاجار درپی ادغام در مناسبات بازارجهانی نظام سرمایهداری از شیوهتولید معیشتی به شیوهتولید تجاری تغییر کارکرد داد. تجاری شدن شیوهتولید کشاورزی در ایران که سرنوشت محتوم اقتصادی بسیاری از جوامع توسعهنیافته بود طی سالهای 1309تا1316 دچار وقفه شد. این وقفه ناشی از تغییر شیوهتولید کشاورزی ایران از کشاورزی تجاری به کشاورزی صنعتی بود. بدین ترتیب اقتصاد کشاورزی ایران برای نخستینبار طی سالهای 1309تا1316 شاهد ظهور و افول شیوه تولیدی جدیدی بود که از میتوان به عنوان کشاورزی صنعتینام برد.بر این اساس مقاله پیشرو در صدد است تا با استفاده از روش تاریخی و با بکار‌گیری اسناد و مدارک آرشیوی و روزنامه‌ها و مجلات عصر پهلویاول به بررسی چرائی چگونگی ظهور و افول کشاورزی صنعتی در سالهای 1309تا 1316 بپردازد. دستاوردهای این پژوهش نشان میدهد که گرایش حکومت به ایجاد صنایع ماشینی جهت تولید کالاهای مصرفی موجبات ظهور کشاورزی صنعتی با هدف توسعه کشت مواداولیه کشاورزی مورد نیاز صنایع مانند چغندر، چای، پنبه و توتون گردید. افول کشاورزی صنعتی نیز نتیجه الزام ایران به صدور مواداولیه کشاورزی مورد نیاز صنایع آلماننازی درپی انعقاد پروتکلهای محرمانه مبادلات تجاری میان دو کشور بود.

واکاوی علل پیشرفت ژاپن به مثابه الگوی ترقی و تجدد از منظر روزنامه اختر

میکائیل وحیدی راد

دوره 12، شماره 2 ، آذر 1398، ، صفحه 71-90

https://doi.org/10.48308/irhj.2019.95935

چکیده

جنگهای ایران و روســیه و آگاهی ایرانیان از مســئله ترقی موجب شد نخبگان ایرانی با نگارش رساله و پس از آن روزنامه درصدد برآیندبرای برونرفت از عقبماندگی راهکارهایی ارائه کنند. در این میان روزنامه اختر، ... بیشتر جنگهای ایران و روســیه و آگاهی ایرانیان از مســئله ترقی موجب شد نخبگان ایرانی با نگارش رساله و پس از آن روزنامه درصدد برآیندبرای برونرفت از عقبماندگی راهکارهایی ارائه کنند. در این میان روزنامه اختر، نخستین روزنامه فارسی زبان خارج از کشور، مسئله ژاپنرا بهمثابه یک کشور پیشرفته آسیایی که میتواند مدل مناسبی برای ایرانیان باشد مطرح کرد و در نوشتار خود بیش از پیش به معرفی اینکشور و علل پیشرفت آن پرداخت. »توسعه دانش«، »نقش امپراتور«، »زنان« و »ارتباط با غرب« از جمله مفاهیمی است که این روزنامهدر علل ترقی این کشور بر آنها تأکید میکند. بنابراین، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که براساس نظریات نویسندگان روزنامه اخترچه مؤلفه‌های اساسی ای موجب پیشرفت ژاپن گردید؟ و شناخت این نویسندگان از این کشور بر چه بنیان هایی استوار بود؟ فرض این مقاله چنین است که نویسندگان روزنامه با تأکید بر علل عینی توسعه و نادیده گرفتن سابقه تاریخی کشور ژاپن در حوزههای آموزشی و اجتماعی، ً صرفا دوره پایانی پیشرفت این کشور را مد نظر قرار دادند. برای پاسخ به این مسئله مطالب روزنامه اختر تحلیل و بررسی میشود تا تصویری مستند از دریافت نویسندگان روزنامه و مبانی اندیشگی آنان درباره ریشه های توسعه ژاپن به دست آید.

آخرین روزهای غازان‌خان و بحران در حکومت ایلخانی

جواد عباسی

دوره 2، شماره 3 ، اسفند 1388، ، صفحه 73-88

چکیده

دورۀ حکومت غازان‌خان (703- 694 ق) به جهات گوناگون در تاریخ عصر ایلخانان مغول در ایران اهمیت دارد. مسلمان شدن رسمی ‌او و مغولان ساکن در ایران و تلاش برای انجام یک رشته اصلاحات گسترده در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، ... بیشتر دورۀ حکومت غازان‌خان (703- 694 ق) به جهات گوناگون در تاریخ عصر ایلخانان مغول در ایران اهمیت دارد. مسلمان شدن رسمی ‌او و مغولان ساکن در ایران و تلاش برای انجام یک رشته اصلاحات گسترده در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی از جمله نشانه‌های این اهمیت است که توجه مورخان معاصر او و به دنبال آنها پژوهشگران را به خود جلب کرده‌است. در نتیجۀ چنین شرایطی است که خاطره‌ای از یک پادشاه باکفایت و دوره‌ای از آرامش و رونق نسبی از این زمان به یادگار مانده‌است. با این حال به نظر می‌رسد ‌ترسیم چنین سیمای پر زرق و برقی از عصر غازانی موجب شده تا حوادث یک سال پایانی فرمانروایی او که از بسیاری جنبه‌ها متفاوت با سال‌های پیش از آن است، کمتر مورد توجه قرار گیرد. در این یک سال غازان‌خان که به شدت بیمار بود، بسیاری از قابلیت‌های خود را به عنوان فرمانروایی پرتکاپو و مصمم از دست داد و حکومت ایلخانی با تنش‌ها و بحران‌هایی جدی در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مناسبات خارجی مواجه شد. در واقع رویدادهای این یک سال که خود پیامد بعضی از تحولات و سیاست‌های دورۀ متأخر غازانی بود، بر ساخت و ارکان قدرت پس از مرگ غازان‌خان تأثیرگذار شد. با چنین فرضی در مقالۀ حاضر تلاش شده تا با نگاهی دقیق و جزئی‌نگر، رویدادهای یک سال پایانی حکومت غازان خان مورد بازبینی قرار گیرد. برای دست‌یابی به تحلیلی روشن و گویا در این زمینه، روش مقایسه میان گزارش‌های منابع اعم از متون تاریخ‌نگاری دورۀ ایلخانی و در مواردی منابع مملوک به‌کار گرفته شده‌است. یافتۀ اصلی پژوهش نیز ارائه تحلیلی نسبتاً متفاوت از دورۀ فرمانروایی غازان‌خان و بویژه واپسین سال آن است مقاله همچنین موضوع مرگ غازان‌خان را از زاویه‌ای جدید مدنظر قرار داده‌است. موضوعی که البته همچنان می‌تواند با بررسی‌های بیشتری همراه باشد.

بررسی چگونگی انعکاس روابط ایران ـ عربستان سعودی در مطبوعات از منظر اسناد سفارت ایران در جده (1978ـ 1968 م)

کریم سلیمانی

دوره 2، شماره 1 ، خرداد 1388، ، صفحه 75-99

چکیده

نیروهای نظامی بریتانیا پس از صد و پنجاه سال سلطه بر خلیج فارس، در سال‌های پایانی دهۀ 1960 منطقه را ترک کردند. بر اساس دکترین نیکسون که در تاریخ 25 جولای 1969 در یک کنفرانس مطبوعاتی در گوام مطرح شد، دو دولت ایران ... بیشتر

نقش حکومتها در ایجاد شبکه های آبرسانی کشاورزی در گستره شرقی خلافت تا حمله مغول

محسن سراج؛ شهرام یوسفی فر

دوره 10، شماره 2 ، آبان 1396، ، صفحه 79-110

چکیده

دو نظر عمده درباره نقش حکومتهای ایران بر ایجاد نظام های آبرسانی برای کشتزارها و کنترل منابع آبیاری وجود دارد که در تعاقب خود نظریات دیگری را درباره مناسبات تولید کشاورزی و ساختار سیاسی ایران در بین اندیشمندان ... بیشتر

بررسی جایگاه درآمدهای نفتی در برنامه‌های پنج‌گانه عمرانی(1356-1327 ش) دوران پهلوی

نبی امیدی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1402، ، صفحه 79-102

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.103371

چکیده

ایران اولین کشور در خاورمیانه به شمار میرود که نفت در آن تولید و صنعت نفت آن ملی شد. نفت مهمترین منبع تأمین درآمدهای ارزی و یکی از منابع اصلی در برنامههای توسعه و بودجههای سالانه در ایران بوده ... بیشتر ایران اولین کشور در خاورمیانه به شمار میرود که نفت در آن تولید و صنعت نفت آن ملی شد. نفت مهمترین منبع تأمین درآمدهای ارزی و یکی از منابع اصلی در برنامههای توسعه و بودجههای سالانه در ایران بوده است. نوسانات و تکانههای قیمتی نفت و تأثیر مستقیم آن بر درآمدهای دولت در دوران مختلف باعث تحولاتی درحوزههای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شده است. هدف این پژوهش بررسی جایگاه، سهم و اهمیت درآمدهای نفتی در برنامههای اول تا پنجم عمرانی در زمان پهلوی است. این پژوهش کیفی و روش جمعآوری اطلاعات به صورت مطالعات اسنادی و کتابخانهای و شیوۀ تحلیل اطلاعات نیز توصیفی و تاریخی است. نتایج پژوهش نشان میدهد کاهش و حذف درآمدهای نفتی بعد از تحریم این صنعت (که ناشی از ملی شدن صنعت نفت بود) عامل اصلی توقف برنامۀ عمرانی اول و نرسیدن این برنامه به اهداف مورد نظر بود، ولی در برنامۀ دوم نفت از بخشهای اصلی رشد اقتصادی این برنامه بوده است. هرچند در این برنامه بخش خدمات نقش اصلی را داشت، از سال 1342 به بعد مجدداً بخش نفت تا پایان برنامۀ عمرانی پنجم بخش اصلی اقتصاد ایران بود. در برنامۀ سوم و چهارم، توسعۀ نفت به موفقیت چشمگیری میرسد و پشتیبان اصلی رشد این برنامهها قرار میگیرد، چنانکه از برنامۀ عمرانی سوم تا پایان دوران پهلوی میزان تولید و درآمدهای نفتی افزایش مییابد و بعد از افزایش انفجارگونۀ قیمت نفت در بازارهای جهانی در اوایل دهۀ 1350، پیشبینی افزایش شدید درآمدهای نفتی باعث بازنگری در برنامۀ عمرانی پنجم میشود.

بررسی میراث فرهنگی ـ تاریخی برجامانده از راه‌آهن شمال ایران

مصطفی نوری؛ کریم سلیمانی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 81-100

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.81

چکیده

راه‌آهن سراسری ایران در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی ساخته شد. راه‌اندازی این پروژة عظیم پیامدهایی داشت. بخشی از این پیامدها به حضور چندسالة مهندسان، نجاران و بناهای خارجی مربوط میشد و بخشی دیگر حاصل ... بیشتر راه‌آهن سراسری ایران در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی ساخته شد. راه‌اندازی این پروژة عظیم پیامدهایی داشت. بخشی از این پیامدها به حضور چندسالة مهندسان، نجاران و بناهای خارجی مربوط میشد و بخشی دیگر حاصل شکل‌گیری و راه‌اندازی تشکیلات راه‌آهن بود. در خلال سال‌های 1306-1315ش/ 1927-1936م که راهآهن شمال ایران ساخته شد، صدها مهندس، بنا، نجار و... از اروپا به ایران آمدند و چندین سال در ایران زندگی کردند. کلیسا، آرامگاه کارگران، تلفن‌خانه و ساختمان محل اقامت مهندسان از میراث برجامانده از ساخت راه‌آهن است که ردپای اروپاییان را می‌توان در آنها دید. از سوی دیگر تغییراتی که ساخت راه‌آهن در بافت جمعیتی و مراکز سکونت شمال ایران ایجاد کرد و باعث شکل‌گیری شهرها و آبادی‌ها شد، در کنار کشف معدن زغالسنگ، تأسیس کارخانة تأمین برق و تأسیسات انتقال زغالسنگ از معدن به ایستگاه راه‌آهن زیرآب از میراث تاریخی برجامانده از راه‌آهن به حساب می‌آید. ضمن آنکه بخشی از سازة راه‌آهن مانند پل ورسک، سه خط طلا و تونل گدوک به حدی منحصربه فرد هستند که امروزه می‌‌توان از آنها به عنوان آثار تاریخی یاد کرد. این مقاله با استفاده از منابع مستند، اسناد تاریخی، روزنامه‌های دورة رضاشاه، داده‌های گردآوری شده از طریق مصاحبة تاریخ شفاهی و بررسی‌های میدانی میکوشد وضعیت این آثار فرهنگی و تاریخی را از زمان احداث تا کنون بررسی کند.

رمان پاورقی و تاریخ سیاسی معاصر: خوانشی تحلیل گفتمانی از رمان ده نفر قزلباش

عبدالرسول شاکری؛ کاظم دزفولیان

دوره 7، شماره 1 ، فروردین 1393، ، صفحه 83-109

چکیده

در پژوهش حاضر گفتمان‌های عمدۀ مقطع زمانی 1320 تا 1332 بررسی شده است. با مشخص نمودن گفتمان‌های سیاسی اصلی در مقطع مورد نظر شامل گفتمان‌های اسلامی، سلطنتطلب، ملیتگرا و مارکسیستی، به سنجش ... بیشتر در پژوهش حاضر گفتمان‌های عمدۀ مقطع زمانی 1320 تا 1332 بررسی شده است. با مشخص نمودن گفتمان‌های سیاسی اصلی در مقطع مورد نظر شامل گفتمان‌های اسلامی، سلطنتطلب، ملیتگرا و مارکسیستی، به سنجش پیوند آنها و گفتمان‌‌های موجود در رمان پاورقی ده نفر قزلباش نوشتۀ حسین سخنیار (مسرور) پرداخته شده است. برای کاوشِ دادهها، رویکرد نظری لاکلائو و موفه انتخاب شد. کاوش داده‌‌ها بر پایۀ این رویکرد گفتمانی نشان میدهد که گونۀ خاصی از گفتمان ملیتگرا در این اثر دیده میشود که بُعد‌های گفتمان‌های اسلامی و سلطنتطلب را در خود مفصلبندی کردهاست. گفتنی است بُعد‌های مدرن گفتمان‌های سیاسی این مقطع زمانی، شامل گفتمان ناسیونالیسم، سلطنتطلب و اسلامی در این مفصلبندی دیده نمیشود و در موارد بسیاری نسبت به آنها تخاصم وجود دارد. در گفتمان‌‌های این رمان اثری از بُعد‌های گفتمان مارکسیستی دیده نشد.AbstractIn the present study, major discourses of serial novels published from 1320 to 1332 are investigated. Identifying the dominant political discourses of the period including the Islamic, the Royalist, the Nationalist, and the Marxist discourse, it then attempts to find the links among such discourses in Hossein Sokhanyar’s (Masroor) Ten Ghezelbash. The theoretical framework upon which the data analysis here is based is Laclau and Mouffe’s discourse theory. This analysis demonstrates that, among other things, there exists in this work a particular variety of the nationalist discourse within which both Islamic and Royalist discourses are articulated. It is worth mentioning that not only the modern dimensions of the major political discourses of the period in question – including the Nationalist, the Royalist, and the Islamic discourse – are not reflected in this work, but that there exists a certain kind of hostility towards them all. For example, there is no trace of the Marxist discourse within the discourses of this serial novel. Keywords: Serial Novel, The Period Between 1320 to 1332, Discourse Analysis. Ten Ghezelbash

تربیت مورخ یا تربیت معلم اعزام دانشجویان رشتة تاریخ و جغرافیا به اروپا (1312–1307خ)؛ انگیزه‌ها، سازوکارها و نتایج

عباس قدیمی؛ اصغر (سیاوش) شوهانی

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 83-111

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.83

چکیده

اعزام دانشجویان به اروپا که پس از جنگ‌های ایران و روس با هدف نوسازی و جبران عقب‌ماندگی آغاز شده بود در دورة قاجار تداوم یافت، به گونه‌ای که طبق مستندات قریب به هزار دانشجو در این عصر به اروپا گسیل شدند. ... بیشتر اعزام دانشجویان به اروپا که پس از جنگ‌های ایران و روس با هدف نوسازی و جبران عقب‌ماندگی آغاز شده بود در دورة قاجار تداوم یافت، به گونه‌ای که طبق مستندات قریب به هزار دانشجو در این عصر به اروپا گسیل شدند. بخشی از انگیزة کارگزاران برای اعزام دانشجو بازسازی و تحول نظام آموزشی بود. در دهة اول عصر پهلوی نیز با تصویب قانون اعزام دانشجو در دورة ششم مجلس شورای ملی، موج جدیدی از اعزام در سال‌های 1307-1312خ ایجاد شد. براساس شواهد در عصر قاجار در «رشتة تاریخ» هیچ دانشجویی اعزام نشد. اما در دورۀ پهلوی در میان نخستین دانشجویان اعزامی نام رشتة تاریخ نیز به چشم می‌خورد. البته موج جدید اعزام دانشجو در این رشته به پرورش مورخ یا تحول پژوهش‌های تاریخی منجر نشد. برای تبیین این پدیدار در مقالة پیش ‌رو، پس از بررسی اجمالی روند اعزام دانشجو به طور عام و اعزام دانشجویان رشتة تاریخ به طور خاص، براساس منابع و اسناد، سازوکارهای اعزام دانشجویان در این رشته، افراد اعزامی و رهاورد اعزام‌شدگان مطالعه شده است. برای فهم مسئلۀ تبدیل نشدن دانشجویان اعزامی رشتة تاریخ به مورخان حرفه‌ای به چند متغیر اصلی توجه شده است: انگیزه‌ها و اهداف طراحان و کارگزاران این سیاست، انتظارات و خواست حکومت از دانش‌آموختگان مبنی بر بهکارگیری آنها در موقعیت‌ها و سمتهای دلخواه و متناسب با فرایند نوسازی، نظام آموزشی فرانسه بهعنوان مقصد 75% دانشجویان اعزامی و شکاف آموزش و پژوهش در این کشور در دهه‌هایی که دانشجویان ایرانی به آنجا اعزام شدند.

نقش سیاسی زنان درباری و دودمان سلطنتی در تاریخ ایلام میانه (1500-1100 پ م.)

اسفندیار رحمتی کیا؛ کلثوم غضنفری

دوره 13، شماره 2 ، اسفند 1399، ، صفحه 85-109

https://doi.org/10.52547/irhj.13.2.85

چکیده

پژوهش در رابطه با نقش زنان در عرصه‌های گوناگون تاریخ ایلام از جمله مسائلی است که همواره مورد توجه پژوهشگران بوده، با این حال، در تحقیقات انجام‌شده بیشتر به نقش مذهبی آنان توجه شده و نقش سیاسی کمتر مد ... بیشتر پژوهش در رابطه با نقش زنان در عرصه‌های گوناگون تاریخ ایلام از جمله مسائلی است که همواره مورد توجه پژوهشگران بوده، با این حال، در تحقیقات انجام‌شده بیشتر به نقش مذهبی آنان توجه شده و نقش سیاسی کمتر مد نظر قرار گرفته است. مساله یادشده از این نظر بیشتر جلب توجه می‌کند که به رغم کمبود آثار برجای مانده از تاریخ ایلام، نقش سیاسی زنان به‌خوبی قابل ردیابی است. نوشتار حاضر درصدد پرداختن به چگونگی و میزان حضور و نقش سیاسی زنان در تاریخ ایلام میانه از سدۀ 15 تا 11 پ.م. به‌صورت تفکیک شده در قالب دودمان‌های حکومتگر در این دوره است. در این پژوهش تلاش شده تا علاوه بر استفاده از منابع بومی و داده‌های باستانشناسی از داده‌های غیر بومیِ هم‌دوره نیز استفاده شود تا بتوان به تصویری روشن‌تر از مبحث مورد نظر دست یافت. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که زنان علاوه بر اینکه از اعضای مهم خاندان سلطنتی به‌شمار می‌رفته‌اند، شاهان نیز به واسطۀ آنان بر سریر قدرت می‌نشستند. در این دوره قدرت زنان چنان افزایش یافته است که حتی در کتیبه‌ها، شاهان اعطای پادشاهی به خویش را به واسطۀ آنها دانسته‌اند. زنان دورۀ ایلام میانه با استفاده از قدرت و نفوذ خویش برای دست یافتن به مقبولیت اقدامات مهمی از جمله ساخت معابد انجام داده‌اند که در نوع خود کم‌نظیر است. نپیر-اسو و نهونته-اوتو دو تن از بانوانی هستند که نقش سیاسی مهمی در تاریخ ایلام میانه داشته‌اند.

عوامل مؤثر بر رشد صادرات فرش و پیامدهای اقتصادی آن در ایران قرن نوزدهم میلادی

احمد لعبت فرد؛ جهانبخش ثواقب

دوره 9، شماره 2 ، خرداد 1395، ، صفحه 87-126

چکیده

در قرن نوزدهم میلادی با ایجاد تحول و دگرگونی در تجارت خارجی، فرش به یکی از کالاهای عمده در صادرات ایران تبدیل شد. ایجاد سرمایهگذاری و اتکا به نیروی انسانی مستعد، در دسترس بودن مواد خام اولیه، بافت جمعیتی ... بیشتر

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده