مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

روابط خانات ایروان با گرجی ها و نقش قدرت های پیرامونی در دوره حکمرانی حسینعلی خان قاجار ایروانی

محمد عزیزنژاد؛ رضا دهقانی

دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1393، ، صفحه 89-112

چکیده

حکومت محلی خانات ایروان(1160-1243ق.)، در قلمرو جغرافیای سیاسی ایالت چخور سعد سابق حکومت صفوی شکل گرفته بود. حیات سیاسی این خانات از بدو تأسیس همواره مورد تهدید مداوم حکومت های همجوار خصوصاً گرجی ها قرار داشت. ... بیشتر حکومت محلی خانات ایروان(1160-1243ق.)، در قلمرو جغرافیای سیاسی ایالت چخور سعد سابق حکومت صفوی شکل گرفته بود. حیات سیاسی این خانات از بدو تأسیس همواره مورد تهدید مداوم حکومت های همجوار خصوصاً گرجی ها قرار داشت. این وضعیت تهدیدآمیز، بدون شک نظر حاکم ایروان حسینعلی خان را به نیروی سوم معطوف ساخت تا برای حفظ استقلال خویش از دیگر قدرت های منطقه ی یاری و مساعدت بطلبد. در واقع شکل گیری روابط خانات ایروان با قدرت های پیرامونی بیشتر ناشی از ملاحظات سیاسی و بر گرفته از همسویی منافع بود. با این حال، روابط خان ایروان با دول همجوار، همواره از یک رابطه ثابت و پایداری برخورداری نبود. چرا که تنها مسأله شناخته شده و قابل درک برای حاکم خانات فوق الذکر، حفظ حکومت در حوزه های محدود و محلی خانات به هر وسیله و ابزار ممکن بود. در این مقاله مناسبات سیاسی - نظامی خانات ایروان با گرجستان و نقش نیروهای پیرامونی در منازعه خانات ایروان با گرجی ها در منطقه قفقاز جنوبی در دور حکمرانی حسینعلی خان زیاداوغلوی قاجار ایروانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که علل مداخله سیاسی ـ نظامی دولت های پیرامونی در تحولات داخلی خانات ایروان به موقعیت ممتاز تجاری و سوق الجیشی ولایت ایروان و قرار گرفتن در تقاطع راه های تجاری منطقه قفقاز جنوبی بر می گشت و هدف اصلی خانات ایروان نیز بهره برداری از تضاد منافع قدرت های مزبور در منطقه قفقاز برای حفظ و نگهداری استقلال حکومت محلی ایروان بود.AbstractLocal government of Khanate of Yerevan (1160-1243AH.) was formed at the geopolitical zone of former Chokhur Saad of Safavi government. The political life of this Khanate was always under the threat of neighboring governments such as Georgian government. Undoubtedly, this situation diverted the governor of Yerevan, Hossein Ali Khan towards the third power so that his political independence can be maintained. In fact, the formation of relations between Khanate of Yerevan and peripheral powers was due to political considerations and mutual interests. However, relations of Khan of Yerevan with neighboring governments were not always stable, since the only recognized objective for the Khanate of Yerevan was to preserve its domain and governance over a limited and localized region through utilization of any measures or means. The aim of present research is to study the political and military relations of Khanate of Yerevan and Georgians and the role of peripheral powers about the conflict of Khanate of Yerevan and Georgians in the south Caucasus region on the rule of Hossein Ali Khan Ziyad Oglu Qajar Yerevani. The findings show that the causes of political and military interference of peripheral governments in the internal affairs of Khanate of Yerevan were emerged due to the commercial and strategic characteristics of Yerevan and its unique geopolitical configuration in the commercial routes and crossways of south Caucasus region. The main objective of Khanate of Yerevan was to exploit dissension of local powers of Caucasus region in favor of preserving its local governance.Keywords: Khanate of Yerevan, Kartli-Kakheti Government, Hossein Ali Khan Qajar, Iran, Ottoman, Russia

نظام هیئت وزرایی در ایران پیشامشروطه

محمد حسن مرادی علی آبادی؛ هوشنگ خسرو بیگی

دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1393، ، صفحه 129-160

چکیده

سازمان اداری ایران در دوره قاجاریه با اقتباس از تشکیلات اداری دوره صفویه شکل گرفت و همگام با تثبیت حکومت قاجاریه و توسعه روابط خارجی، به سرعت گسترش یافت. بخش زیادی از این گسترش تشکیلات مربوط به دوره طولانی ... بیشتر سازمان اداری ایران در دوره قاجاریه با اقتباس از تشکیلات اداری دوره صفویه شکل گرفت و همگام با تثبیت حکومت قاجاریه و توسعه روابط خارجی، به سرعت گسترش یافت. بخش زیادی از این گسترش تشکیلات مربوط به دوره طولانی حکومت ناصرالدین شاه قاجار است. در دوره ناصری نه تنها گستره این تشکیلات افزایش یافت ، بلکه تغییرات زیادی نیز در بدنه و ساختار آن بروز کرد. بخش مهمی از این تغییرات در حوزه وزارتخانه ها و مربوط به شکل گیری هیئت وزرا بود. شناسایی این تغییرات و زمینه ها و عوامل موثر بر بروز این تغییرات، و ارزیابی اندیشه دید گاه های انتقادی نخبگان دوره ناصری در این خصوص ، مهمترین مساله این تحقیق است.این بررسی با اتکا و استناد به داده های تاریخی موجود و با روش توصیفی- استدلالی و در حوزه مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است.دستاوردهای تحقیق نشان داد : رفع آشفتگی های تشکیلات اداری، افزایش جایگاه و توانمندی حکومت قاجارها – که بواسطه شکستهای سیاسی و نظامی از روسها و انگلیس ها به شدت تضعیف شده بود - اقتباس از تشکیلات اداری غرب را که حاصل سفرهای ناصرالدین شاه و برخی درباریان به اروپا بود و در نهایت اندیشه های اصلاحگرایانه و تجدد خواهی در میان برخی شخصیتهای سیاسی و اداری دوره ناصری، از مهمترین عوامل بروز این تغییرات بوده است.نطام هیئت وزرایی، ایران، ناصرالدین شاه، قاجاریه.AbstractIn the Qajar period, administrative structures of Iran were constituted on the same basis that formed such structures in the Safavieh period. They started their rapid developments through governmental integrations and comprehensive foreign relations. Most of these developments belonged to Naser-adin Shah government. In Naseri era, not only did these organizations develop, but also many changes in body and structure occurred. One of these important changes was in administration cabinet minister formation. Recognition of these changes and their efficient prerogatives, backgrounds and evaluation of critical attitudes of thinkers of the period constitute the argument of the present study. The present study utilizes archival historical documents and descriptive-analytical method. The results of the study indicate that the most important prerogatives for such drastic changes in administrative structure were obviation of administrative confusion and chaos, authoritative empowerment of the Qajar government ─ which had been enervated dramatically after their political and military defeat against Russia and Britain ─ emulation of administrative structure of western models ─ which had been materialized in Nasser Al-Din Shah’s expeditions to the West, modernization of the royal court and reformist affinities of some of political and administrative personages of the time.Keywords: Cabinet Ministers, Iran, Nasser Al-Din Shah, Qajar

مطالعۀ تطبیقی ساختار اجتماعی ایران و قفقاز در دوره‌های اشکانی و ساسانی با تکیه بر منابع تاریخی قفقازی

روزبه زرین‌کوب؛ علی علی‌بابایی درمنی

دوره 6، شماره 2 ، آبان 1392، ، صفحه 117-138

چکیده

آثار مورخان قفقازی در دورۀ باستان، در بردارندۀ نشانه‌هایی از تقسیم‌بندی جوامع ساکن در قفقاز در آن دوران است. هرچند در این آثار بر ساختار اشراف محور جوامع قفقازی تاکید شده‌است، با این حال حاوی شواهدی ... بیشتر

پیامد انعقاد قرارداد تصفیه محاسبات تجاری ایران و آلمان نازی بر سیاست‌گذاری‌های اقتصاد حکومت پهلوی در بخش کشاورزی

سید حسن شجاعی دیوکلائی

دوره 6، شماره 2 ، آبان 1392، ، صفحه 139-160

چکیده

بحران اقتصادی 1929 موجب کاهش درآمد ناشی از صدور مواد اولیه در ایران شد. در نتیجه این وضعیت ایران ناچار شد تا به منظور تأمین هزینه‌های مورد نیاز واردات کالاهای مصرفی خود به اجرای سیاست صنعتی‌سازی دست بزند. ... بیشتر بحران اقتصادی 1929 موجب کاهش درآمد ناشی از صدور مواد اولیه در ایران شد. در نتیجه این وضعیت ایران ناچار شد تا به منظور تأمین هزینه‌های مورد نیاز واردات کالاهای مصرفی خود به اجرای سیاست صنعتی‌سازی دست بزند. در چنین شرایطی ایران به سوی برقراری روابط اقتصادی با آلمان نازی که در صدد تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنایع جنگی خود بود سوق داده شد تا از این طریق علاوه‌ بر فروش مواد اولیه، ماشین‌آلات مورد نیاز صنایع خود را تأمین کند. درپی این نیاز متقابل بود که قرارداد تصفیه محاسبات تجاری میان ایران و آلمان منعقد شد. انعقاد این قرارداد علاوه بر بخش صنعت پیامدهای مهمی در سیاست-گذاری‌های حکومت پهلوی در سایر بخش‌های اقتصادی از جمله بخش کشاورزی داشت. مقاله حاضر در صدد است تا با استفاده از روش تاریخی و با به‌کار‌گیری اسناد و مدارک آرشیوی، کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلات عصر پهلوی اول به بررسی پیامدهای انعقاد این قرارداد بر سیاست‌های حکومت پهلوی در بخش کشاورزی بپردازد. اولویت یافتن بخش کشاورزی در سیاست‌های اقتصادی حکومت با هدف توسعه کشاورزی تجاری جهت تأمین مطالبات مواد اولیه آلمان و خارج شدن سیاست صنعتی‌سازی از اولویت برنامه‌های اقتصادی حکومت از جمله پیامدهای انعقاد قرارداد تصفیه محاسبات تجاری میان دو کشور بود.

پروژۀ ملت‌سازی عصر پهلوی اول در متون آموزشی تاریخ

محمد علی اکبری

دوره 5، شماره 2 ، تیر 1391، ، صفحه 33-60

چکیده

کوشش سیاستگران برای نوسازی و بازآفرینی «ملیت» ایرانی، بر پایۀ نگرش ناسیونالیستی باستان‌گرا، یکی از مهم‌ترین راهبرد‌های دولت پهلوی محسوب می‌شود. این راهبرد، موجب شکل‌گیری و اجرای پروژۀ اساسی ... بیشتر کوشش سیاستگران برای نوسازی و بازآفرینی «ملیت» ایرانی، بر پایۀ نگرش ناسیونالیستی باستان‌گرا، یکی از مهم‌ترین راهبرد‌های دولت پهلوی محسوب می‌شود. این راهبرد، موجب شکل‌گیری و اجرای پروژۀ اساسی «ملت‌سازی» طی اولین دوره شد. زبان فارسی، نژاد آریایی، سرزمین آریان‌‌‌‌ها و پیشینۀ یکسان تاریخی را می‌توان به عنوان عناصر اصلی این پروژه قلمداد کرد. پروژۀ «ملت‌سازی»، مستلزم طراحی و به‌کارگیری برنامه‌های متنوع و گوناگونی در وجوه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بود. سیاست‌های آموزشی و تهیۀ ‌‌کتاب‌های درسی مورد نیاز جمعیت لازم التعلیم کشور یکی از امکانات فرهنگی مناسب برای پیشبرد پروژۀ ملت‌سازی به حساب می‌آمد. در میان متون درسی مختلف، درس «تاریخ» برای ایجاد زیرساخت‌های اندیشه‌ای لازم در جهت پذیرش ایدۀ جدید ملت ایرانی، در بین جامعۀ نوجوان و جوان کشور، از بیشترین قابلیت برخوردار است. از این رو، قابل انتظار بود که از سوی آنان توجه ویژه‌ای نسبت به برنامه و مطلب درسی دروس تاریخ مبذول گردد. بر این اساس، در مقالۀ حاضر تلاش شده است: یکم، ابعاد و وجوه اساسی پروژۀ «ملت‌سازی» عصر پهلوی اول با تکیه بر اسناد و مدارک تاریخی تشریح شود‌؛ دوم، با بررسی برنامه و متون آموزشی تاریخ در مقاطع مختلف تحصیلات ابتدایی و متوسطه و با لحاظ کردن توزیع و پراکندگی زمانی لازم‌، تصویری حتی الامکان روشن از اهداف، مواد درسی و مطالب مندرج در ‌‌کتاب‌های درسی تاریخ ارائه گردد؛ و سوم، تبیینی از نسبت و رابطۀ میان آموزش تاریخ در این متون و پیشبرد پروژۀ ملت‌سازی بیان شود.

جایگاه امیرتیمور کورکان و سلطان یلدرم بایزید در نزد مورخان و علل و عوامل نبرد انکوریه (804 ق)

دوره 5، شماره 1 ، خرداد 1391، ، صفحه 43-76

چکیده

تیمور کورکان در سه دورۀ متناوب با حمله به ایران و هند و شام و مصر و روم، ساختار سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی این مناطق را مواجه با بحران و دچار برخی تغییرها کرد. یکی از اقدامات او جنگ با یلدرم بایزید ... بیشتر تیمور کورکان در سه دورۀ متناوب با حمله به ایران و هند و شام و مصر و روم، ساختار سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی این مناطق را مواجه با بحران و دچار برخی تغییرها کرد. یکی از اقدامات او جنگ با یلدرم بایزید بود. این جنگِ ساختارشکن، نقطۀ عطفی در تحولات منطقه و جهان به شمار می‌رود و مطالعه و بررسی آن از اهمیت برخوردار است. نویسندۀ این مقاله، با ابتناء کار خود بر روش تاریخی، تلاش کرده است که علل و عوامل و چگونگی وقوع این رویداد اثرگذار را بر اساس منابع اصلی بازنمایاند. برآیند جامع روایات تاریخی گویای این است که اقدامات توسعه‌طلبانۀ سلطان بایزید برای به تصرف در آوردن عجولانۀ قلمرو امیرنشین‌های مسلمان همسایه و دست اندازی به امیرنشین هم پیمانش ـ قسطمونیه ـ و مناطق آماسیه و سیواس و قیصریه که به برهم خوردن نظم ساختاری واحدهای سیاسی و انباشتگی نارضایتی از او و نیز شکل‌گیری حلقۀ معارضان در هجرت انجامید، زمینۀ پیوستن معارضان او را به تیمور فراهم آورد. از سوی دیگر، شکل دادن ائتلافی از سلاطین ممالک ایران علیه تیمور و قرار گرفتن در موقعیت رهبری آن ائتلاف و تعرض به ارزنجان، بایزید را در مهبّ طوفان خشم تیمور و قلمروش را در معرض تاخت و تازهای او قرار داد. ورود بازیگرانی از اروپا به جرگۀ هم‌پیمانان تیمور و وجود دولتمردانی که به تحریک حس انتقام جویی تیمور پرداختند، و خطابه‌های تحریک‌کننده‌ای که کاتبان و دبیران بایزید علیه تیمور به کار بردند، همه و همه دست به دست هم داد و تیمور را که تجربه‌ای سی و اند ساله از پیروزی‌های پیاپی داشت، به نقطۀ بازگشت‌ناپذیر عزم جنگ کشاند.

روابط سیاسی ایران و اتریش در دورۀ ناصری (1313 ـ 1264 ق)

محمد بختیاری؛ حسین آبادیان

دوره 4، شماره 1 ، خرداد 1390، ، صفحه 1-16

چکیده

مداخلات روسیه و انگلیس در امور داخلی ایران که در نهایت به تقسیم مناطق نفوذ کشور میان آنان و در دست گرفتن شریان‌های اقتصادی کشور در دوره ناصری منتهی شد، انزجار برخی از رجال وطن‌پرست ایرانی را برانگیخت. ... بیشتر

تعارض ساختاری و تأثیر آن در کارکرد سپاه خوارزمشاهی

ذکرالله محمدی؛ اسماعیل حسن‌زاده

دوره 2، شماره 3 ، اسفند 1388، ، صفحه 107-130

چکیده

خوارزمشاهیان با خاستگاه غلامی در روند تکاملی حکومت‌شان به جذب عناصر نظامی، اما با خاستگاه‌های متفاوت دست زدند و سعی کردند آنها را به موازات هم با اعمال قدرت از بالا به پایین به خدمت بگیرند. به‌رغم محدود ... بیشتر

تعامل ایرانیان و انگلیسیان در هند پس از فروپاشی صفویان

مسعود مرادی

دوره 2، شماره 2 ، شهریور 1388، ، صفحه 101-122

چکیده

اوضاع سیاسی ایران پس از فروپاشی صفویان با هرج و مرج، بی‌ثباتی و ناامنی مواجه شد. در چنین شرایطی، قدرت‌های استعماری اروپایی مانند انگلستان و فرانسه نفوذ خود را در مناطق مختلف خاورمیانه و هندوستان گسترش ... بیشتر اوضاع سیاسی ایران پس از فروپاشی صفویان با هرج و مرج، بی‌ثباتی و ناامنی مواجه شد. در چنین شرایطی، قدرت‌های استعماری اروپایی مانند انگلستان و فرانسه نفوذ خود را در مناطق مختلف خاورمیانه و هندوستان گسترش داده و با تسلط بر برخی از کشورها، دگرگونی‌هایی را پدید آوردند. حکومت‌های محلی در هند درگیر رقابت بودند و انگلیسی‌ها توانستند حکومتی مقتدر را در آنجا ایجاد کنند. در چنین شرایطی برخی از ایرانیان صاحب‌نام به هند مهاجرت کردند. با توجه به این مسئله، این مقاله در صدد یافتن پاسخ برای این پرسش است: چه شرایطی در ایران به کوچ افرادی از خاندان‌های معتبر به هند انجامید و آنها را در خدمت مطامع استعماری انگلستان قرار داد؟ برخی از عواملی که می‌توانند در تحلیل این پرسش مورد بررسی قرار گیرند، عبارتند از: آشوب‌ها، نابسامانی‌های داخلی، ناامنی، بروز خشکسالی، تشدید فقر، بر هم خوردن نظام سیاسی، بروز اختلالات اقتصادی، اهمیت یافتن بنادری چون بصره و بوشهر به خاطر حضور انگلیسی‌ها، ایجاد امنیت، رفاه و پیشرفت در سرزمین‌های همجوار مثل هند و عثمانی. بیان اوضاعی که به مهاجرت و خدمت بسیاری از ایرانیان به استعمار انگلستان در هند منجر شد از اهداف اصلی این مقاله است. اندک کسانی بودند که جذب دستاوردهای جدید تمدنی غرب در هند نشدند ولی بسیاری از ایرانیان چون احفاد میر نعمت‌الله جزایری، مهدی علیخان خراسانی و میرزا ابوطالب‌خان به خدمت انگلیسیان درآمدند.

تعامل فرهنگ‌های ایرانی، اسلامی و ترکی در شیراز (سدۀ هشتم و نهم قمری)

یعقوب آژند

دوره 2، شماره 1 ، خرداد 1388، ، صفحه 1-16

چکیده

فرهنگ و تمدن ایرانی، با ظهور اسلام در خدمت پویایی و بالندگی فرهنگ و تمدن اسلامی قرار گرفت؛ و متعاقب ورود ترکان و مغولان به حوزۀ تمدنی و فرهنگی ایران، مدیریت مجموعۀ فرهنگی نوپدید را بر عهده گرفت. هدف این ... بیشتر

بررسی چگونگی انعکاس روابط ایران ـ عربستان سعودی در مطبوعات از منظر اسناد سفارت ایران در جده (1978ـ 1968 م)

کریم سلیمانی

دوره 2، شماره 1 ، خرداد 1388، ، صفحه 75-99

چکیده

نیروهای نظامی بریتانیا پس از صد و پنجاه سال سلطه بر خلیج فارس، در سال‌های پایانی دهۀ 1960 منطقه را ترک کردند. بر اساس دکترین نیکسون که در تاریخ 25 جولای 1969 در یک کنفرانس مطبوعاتی در گوام مطرح شد، دو دولت ایران ... بیشتر

حزین لاهیجی در هند

عباس هاشم‌زادة محمدیه

دوره 2، شماره 1 ، خرداد 1388، ، صفحه 121-146

چکیده

دربارة محمدعلی حزین لاهیجی و آثارش پژوهش‌هایی صورت گرفته است. اما، هنوز جای تحقیق دربارۀ زوایای ناشناختۀ حیات وی وجود دارد. در مقالة حاضر به مسایلی چون چگونگی اوضاع زمانة او، وضع اجتماعی و اقتصادیش، ... بیشتر

استراتژی امپراتوری عثمانی از پروژۀ حفر کانال دُن ـ ولگا

محمد تقی امامی خویی

دوره 1، شماره 1 ، دی 1387، ، صفحه 27-42

چکیده

در قرن شانزدهم میلادی، سلطه روسیه در آسیا، شمال دریای سیاه و شمال دریای خزر که اقوام آن مسلمان بودند، گسترش یافت. عثمانیان در این ایده بودند که کانالی از رودخانۀ دُن به رودخانۀ ولگا حفر کنند تا با فتح ... بیشتر

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

کلیدواژه‌ها = Iran

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده