مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران

شاه گُزینی در دورۀ ساسانیان؛ فرآیند شاه گُزینی در نامۀ تنسر به گُشنسپ

شهرام جلیلیان

دوره 1، شماره 1 ، دی 1387، ، صفحه 89-115

چکیده

  با وجود پژوهش های گُسترده ای که دربارۀ تاریخ و فرهنگ ساسانیان انجام گرفته است، تا کنون تنها به گونه ای شتاب زده به شیوۀ شاه گُزینی در دستگاه پادشاهی ساسانیان اشاره شده و هنوز این موضوع تا اندازۀ زیادی ...  بیشتر با وجود پژوهش های گُسترده ای که دربارۀ تاریخ و فرهنگ ساسانیان انجام گرفته است، تا کنون تنها به گونه ای شتاب زده به شیوۀ شاه گُزینی در دستگاه پادشاهی ساسانیان اشاره شده و هنوز این موضوع تا اندازۀ زیادی ناشناخته و ابهام آلود مانده‌است. گزارش های تاریخی نشان می دهد که در دورۀ نیرومندی دستگاه پادشاهی ساسانی، پادشاهان پیش از مرگ خود شاهزاده ای را به عنوان ولیعهد تعیین می کرده اند، و در دورۀ ناتوانی آن خاندان، بزرگان و اشراف و هموندان خاندان های نژادۀ شاهنشاهی در گردهمآیی خود، به خواست خویش هموندی از تُخمۀ ساسانی را به تخت شهریاری می نشانده-اند. در نامۀ تنسر به گُشنسپ، شاه گُزینی ساسانی به شیوه ای دیگرگونه و ناهمخوان با گزارش‌های تاریخی دیگر بازتاب یافته‌است، و موبدان موبد، دبیران مهشت و سپاهبد سپهبذان، شاه گُزینان همیشگی دورۀ ساسانی خوانده شده اند. در این مقاله، کوشش خواهد شد که به جای «ساختگی» خواندن شیوۀ شاه گُزینی بازتاب یافته در نامۀ تنسر به گُشنسپ، پاسخی پذیرفتنی تر به این ناهمخوانی و ناسازگاری گزارش نامۀ تنسر با دیگر نوشته های تاریخی داده شود. واژگان کلیدی: ساسانیان، شاه‌گُزینی، نامۀ تنسر، خسرو انوشیروان.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 290.85 K

روابط خانات ایروان با گرجی ها و نقش قدرت های پیرامونی در دوره حکمرانی حسینعلی خان قاجار ایروانی

محمد عزیزنژاد؛ رضا دهقانی

دوره 7، شماره 2 ، شهریور 1393، ، صفحه 89-112

چکیده

  حکومت محلی خانات ایروان(1160-1243ق.)، در قلمرو جغرافیای سیاسی ایالت چخور سعد سابق حکومت صفوی شکل گرفته بود. حیات سیاسی این خانات از بدو تأسیس همواره مورد تهدید مداوم حکومت های همجوار خصوصاً گرجی ها قرار داشت. ...  بیشتر حکومت محلی خانات ایروان(1160-1243ق.)، در قلمرو جغرافیای سیاسی ایالت چخور سعد سابق حکومت صفوی شکل گرفته بود. حیات سیاسی این خانات از بدو تأسیس همواره مورد تهدید مداوم حکومت های همجوار خصوصاً گرجی ها قرار داشت. این وضعیت تهدیدآمیز، بدون شک نظر حاکم ایروان حسینعلی خان را به نیروی سوم معطوف ساخت تا برای حفظ استقلال خویش از دیگر قدرت های منطقه ی یاری و مساعدت بطلبد. در واقع شکل گیری روابط خانات ایروان با قدرت های پیرامونی بیشتر ناشی از ملاحظات سیاسی و بر گرفته از همسویی منافع بود. با این حال، روابط خان ایروان با دول همجوار، همواره از یک رابطه ثابت و پایداری برخورداری نبود. چرا که تنها مسأله شناخته شده و قابل درک برای حاکم خانات فوق الذکر، حفظ حکومت در حوزه های محدود و محلی خانات  به هر وسیله و ابزار ممکن بود. در این مقاله مناسبات سیاسی - نظامی خانات ایروان با گرجستان و نقش نیروهای پیرامونی در منازعه خانات ایروان با گرجی ها در منطقه قفقاز جنوبی در دور حکمرانی حسینعلی خان زیاداوغلوی قاجار ایروانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که علل مداخله سیاسی ـ نظامی دولت های پیرامونی در تحولات داخلی خانات ایروان به موقعیت ممتاز تجاری و سوق الجیشی ولایت ایروان و قرار گرفتن در تقاطع راه های تجاری منطقه قفقاز جنوبی بر می گشت و هدف اصلی خانات ایروان نیز بهره برداری از تضاد منافع قدرت های مزبور در منطقه قفقاز برای حفظ و نگهداری استقلال حکومت محلی ایروان بود.AbstractLocal government of Khanate of Yerevan (1160-1243AH.) was formed at the geopolitical zone of former Chokhur Saad of Safavi government. The political life of this Khanate was always under the threat of neighboring governments such as Georgian government. Undoubtedly, this situation diverted the governor of Yerevan, Hossein Ali Khan towards the third power so that his political independence can be maintained. In fact, the formation of relations between Khanate of Yerevan and peripheral powers was due to political considerations and mutual interests. However, relations of Khan of Yerevan with neighboring governments were not always stable, since the only recognized objective for the Khanate of Yerevan was to preserve its domain and governance over a limited and localized region through utilization of any measures or means. The aim of present research is to study the political and military relations of Khanate of Yerevan and Georgians and the role of peripheral powers about the conflict of Khanate of Yerevan and Georgians in the south Caucasus region on the rule of Hossein Ali Khan Ziyad Oglu Qajar Yerevani. The findings show that the causes of political and military interference of peripheral governments in the internal affairs of Khanate of Yerevan were emerged due to the commercial and strategic characteristics of Yerevan and its unique geopolitical configuration in the commercial routes and crossways of south Caucasus region. The main objective of Khanate of Yerevan was to exploit dissension of local powers of Caucasus region in favor of preserving its local governance.Keywords: Khanate of Yerevan, Kartli-Kakheti Government, Hossein Ali Khan Qajar, Iran, Ottoman, Russia

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 764.45 K

تطور و تکوین معنایی واژه کُرد در منابع دوره اسلامی(قرن اول تا نهم هجری)

مدرس سعیدی؛ غلامحسین زرگری نژاد

دوره 10، شماره 1 ، فروردین 1396، ، صفحه 91-116

چکیده

  واژه کُرد که امروزه به عنوان یکی از گروه­های قومی منطقه خاورمیانه، فهم می­شود، در منابع دوره اسلامی کاربرد و معنایی مبهم دارد. در دوره معاصر برخی از پژوهشگران، واژه کُردِ منابع را با تلقّی رایج امروزی، ...  بیشتر واژه کُرد که امروزه به عنوان یکی از گروه­های قومی منطقه خاورمیانه، فهم می­شود، در منابع دوره اسلامی کاربرد و معنایی مبهم دارد. در دوره معاصر برخی از پژوهشگران، واژه کُردِ منابع را با تلقّی رایج امروزی، در پژوهشهای تاریخی به کار گرفته­اند؛ در حالی که دسته­ای دیگر که توجه را به درک متفاوت منابع از این واژه جلب کرده­اند، به شرح و بسط نظر خود نپرداخته و به طریق اولی به فرایند تطور معنایی آن در منابع، بی توجه­اند. پژوهش حاضر با روش تاریخی- تحلیلی کاربردهای مختلف واژه کُرد در منابع را با توجه به قرائن و نشانه­های معنایی مورد بررسی قرار داده است. یافته­های تحقیق نشان می­دهد که واژه کُرد در چند قرن نخست دوره اسلامی هم در معنای قومی و هم برای اشاره به دارنده­گان شیوه معیشت کوچروی به کار می­رفت؛ اما در طی فرایندی که در شرح آن کوشیده­ایم، کاربرد کُرد در معنای کوچنشین ترک شده و این واژه حدوداَ از قرن هفتم هجری، صرفا با معنای قومی به کار رفته است. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 977.18 K

بررسی علل موجبات خاموشی‌های برق شهرتهران در سالهای پایانی حکومت پهلوی(چالش ها و راهکارها)

محسن پرویش؛ حسن اسدی

دوره 16، شماره 2 ، مهر 1402، ، صفحه 91-115

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.232189.1248

چکیده

        قطعی برق در ایران موضوع تازه­ای نیست. در سال­های پایانی حکومت پهلوی نیز خاموشی­های گسترده گریبان­گیر مردم شده بود. رشد بی­رویۀ جمعیت تهران در دهۀ 1350 و عدم ‌توسعۀ لازم در بخش ...  بیشتر       قطعی برق در ایران موضوع تازه­ای نیست. در سال­های پایانی حکومت پهلوی نیز خاموشی­های گسترده گریبان­گیر مردم شده بود. رشد بی­رویۀ جمعیت تهران در دهۀ 1350 و عدم ‌توسعۀ لازم در بخش تولید به تناسب جمعیت از یک طرف و بیشتر شدن نرخ رشد تقاضای برق از نرخ رشد عرضۀ آن و عدم سرمایه­گذاری لازم برای توسعۀ ظرفیت‌های تولید و انتقال و توزیع برق از طرف دیگر موجب خاموشی و کمبود برق شد. مسئولین دولتی برای رفع این مشکل و جلوگیری از تکرار آن دست به اقداماتی زدند، از جمله خاموش کردن چراغ خیابان­ها، پارک­ها و ادارات دولتی در ساعات اولیۀ شب و خاموشی موقت خانه­ها و محلات در سراسر کشور به­ویژه تهران. اجرای طرح خاموشی و تاریکی (دفاع غیرعامل هوایی) در تهران، خاموشی چراغ‌های بعضی از معابر شهر تهران و ‏‫تنظیم برنامه­ای برای کاهش بار مصرفی از سیستم به­هم­پیوسته در مواقع اضطراری از دیگر راهکارهای ادارۀ برق برای تأمین برق شهر تهران به شمار می­رفت. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی و با استناد به اسناد آرشیوی و منابع تاریخی درصدد بررسی علل و پیامدهای قطعی برق شهر تهران در دهة آخر حکومت محمدرضا شاه پهلوی است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد به­رغم اقدامات مسئولین، مشکل خاموشی­ در بخش خانگی ادامه داشت، تا جایی که دولت برای عبور از اوج مصرف برق در تابستان و رفع مشکل کمبود برق مجبور شد کارخانه­ها و واحدهای تولیدی را تعطیل کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.39 M

نقش خاندان‌های اشرافی در تحولات ارمنستان در دورۀ یورش مغول و حکومت ایلخانی(بررسی موردی خاندان لرد مخار گرسلی)

جواد عباسی؛ مریم محمدی

دوره 3، شماره 2 ، اسفند 1389، ، صفحه 93-116

چکیده

  یکی از مناطقی که مغولان در حملات خود، دستیابی و تسلط بر آن را مورد توجه قرار دادند، قفقاز جنوبی بود. در این زمان بیشتر نواحی این منطقه به وسیلۀ لردهایی اداره می‌شد که تابع پادشاهی باگراتیدی گرجستان بودند. ...  بیشتر یکی از مناطقی که مغولان در حملات خود، دستیابی و تسلط بر آن را مورد توجه قرار دادند، قفقاز جنوبی بود. در این زمان بیشتر نواحی این منطقه به وسیلۀ لردهایی اداره می‌شد که تابع پادشاهی باگراتیدی گرجستان بودند. یکی از معروف‌ترین خاندان‌های لرد، خاندان مخارگرسلی بود. این خاندان بر قسمت وسیعی از ارمنستان حکومت داشت و از قدرت و نفوذ گسترده‌ای در منطقه برخوردار بود. تلاش مغولان برای دست‌یابی بر ارمنستان، آنان را با این خاندان نیز روبرو ساخت و نحوۀ تعامل آنان با یکدیگر تأثیری جدّی بر روند تسلط مغولان بر ارمنستان داشت. علاوه بر این با تسلط امرای مغول بر قفقاز جنوبی و سپس با تأسیس حکومت ایلخانان در ایران، این خاندان نقش مهمی در تحولات سیاسی منطقه به نفع و یا ضرر حاکمیت مغولان ایفا کرد. در مقابل نوع سیاست فاتحان مغول و ایلخانان و نوع مناسبات آنان با لردهای مخارگرسلی تأثیری مستقیم بر میزان قدرت آنها و فراز و فرودشان در زمان های مختلف داشت. بر این اساس مقالۀ حاضر به دنبال تبیین و تحلیل تحولات مربوط به این خاندان در پیوند با مغولان است و می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که این گونه خاندان‌ها چه جایگاهی در تحولات منطقه‌ای در قفقاز جنوبی در عصر حملات مغول و حکومت ایلخانی داشتند؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که به‌ویژه ایلخانان از طریق چنین خاندان‌هایی از قدرت‌یابی بیش از حد پادشاهی باگراتیدی جلوگیری کرده و از این حاکمان تابع برای پیشبرد اهداف سیاسی و نظامی خود در منطقه بهره می‌بردند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 761.46 K

ساختار ایلی حکومت‌های ترکمان و بی‌ثباتی سیاسی

اسماعیل حسن‌زاده

دوره 4، شماره 2 ، بهمن 1390، ، صفحه 93-116

چکیده

  حکومت‌های قراقویونلو و آق‌قویونلو در طی حاکمیت خویش دچار بحران‌های سیاسی و نظامی عدیده‌ای شده بودند که از میان عوامل تأثیرگذار، ساختار قبیله‌ای اتحادیه از اهمیت زیادی برخودار است. این مقاله با بهره‌گیری ...  بیشتر حکومت‌های قراقویونلو و آق‌قویونلو در طی حاکمیت خویش دچار بحران‌های سیاسی و نظامی عدیده‌ای شده بودند که از میان عوامل تأثیرگذار، ساختار قبیله‌ای اتحادیه از اهمیت زیادی برخودار است. این مقاله با بهره‌گیری آزاد از نظریۀ تعارض و روش تحلیل علّی و مقایسه‌ای نقش ساختار قبیله‌ای را در بی‌ثباتی سیاسی حکومت‌های ترکمان تبیین خواهد کرد. پاسخ بر این فرض استوار است که ساختار ایلی با ایجاد تعارض در ساحت‌های مختلف به ایل‌گرایی در سپاه، جناح‌گرایی در قبایل و قطب‌گرایی در اتحادیه دامن زده و با ایجاد تعارض در سه سطح، تعارض بین قبایل و سلطنت، تعارض درون اتحادیه‌ای، و تعارض درون قبیله‌ای، مانع پیوستگی قبایل با ساحت جدید قدرت متمرکز شده و زمینه‌های اقبال آنان را به شورش‌های شاهزادگی فراهم آورده است. بدین طریق حکومت‌ها در اوج قدرت توسط یک نیروی خارجی از هم می‌پاشیدند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 700.26 K

نقش سیاسی ـ نظامی کردان فارس و خوزستان در دورۀ فتوح اسلامی

کشواد سیاه‌پور

دوره 3، شماره 3 ، شهریور 1389، ، صفحه 97-116

چکیده

  کردان فارس و خوزستان، از مهمترین گروه‌های ساکن در جنوب غربی ایران در سده‌های نخستین اسلامی بودند. این گروه که به زندگی عشایری مشغول بودند، در دوران فتوح اسلامی در برابر مسلمانان مقاومت کردند و حتی برای ...  بیشتر کردان فارس و خوزستان، از مهمترین گروه‌های ساکن در جنوب غربی ایران در سده‌های نخستین اسلامی بودند. این گروه که به زندگی عشایری مشغول بودند، در دوران فتوح اسلامی در برابر مسلمانان مقاومت کردند و حتی برای جلوگیری از پیشروی مسلمانان و سقوط ولایات داخلی ایران، اجتماع یکپارچه و متحد تشکیل دادند. تداوم و ثبات مقاومت و مبارزۀ کردان، از آغاز فتوح مسلمانان در خوزستان و فارس، تا پایان زمامداری خلفای راشدین ادامه یافت و حتی آنان در سده‌های نخستین اسلامی تاثیرگذاری خودرا در تاریخ سیاسی ـ اجتماعی غرب و جنوب غربی ایران حفظ کردند. این مقاله، براساس روش تحقیق تاریخی و با رویکرد تحلیلی، به بررسی و تبیین نقش کردان فارس و خوزستان در دورۀ فتوح اسلامی، پرداخته و این مسأله را مطرح می‌کند: چرا کردان فارس و خوزستان به‌رغم نارضایتی از جامعۀ طبقاتی ساسانی، در برابر اعراب ایستادگی کردند و در دوران فتوح اسلامی چه نقش در مقاومت علیه مسلمانان داشتند؟ بر مبنای آگاهی‌های اندکی که منابع ارائه می‌دهند، این مسأله روشن می‌شود که کردان ولایات فارس و خوزستان تا قرن‌ها مقابل مسلمانان ایستادند و به تدریج سر تسلیم فرود آوردند و تلاش زیادی کردند که فرهنگ پیشین خود را تا حد ممکن حفظ کنند. اما شرایط تازه زندگی و حضور حاکمان جدید عرب و ایرانی تحت امر خلافت، فرهنگ و آیین جدیدی را ـ که هرچند در مواردی با اسلام واقعی فاصله داشت ـ به آنان عرضه کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 725.44 K

جستاری پیرامون زندگی سیاسی سعدالله درویش

محمد کلهر

دوره 5، شماره 1 ، خرداد 1391، ، صفحه 99-122

چکیده

  سعدالله درویش یکی از کنشگران نهضت جنگل، نامی آشنا برای پژوهشگران این وادی است. اگرچه مناصب خاص و درخور توجه وی در دوران نهضت جنگل در گیلان (1300 ـ 1299ش) از جمله ریاست شهربانی و دژبانی رشت، صدر قشون‌ سرخ مازندران ...  بیشتر سعدالله درویش یکی از کنشگران نهضت جنگل، نامی آشنا برای پژوهشگران این وادی است. اگرچه مناصب خاص و درخور توجه وی در دوران نهضت جنگل در گیلان (1300 ـ 1299ش) از جمله ریاست شهربانی و دژبانی رشت، صدر قشون‌ سرخ مازندران و سفارت از سوی میرزا کوچک‌خان به منظور مذاکره با دولت مرکزی و تئودور روتشتاین، وی را به یکی از بزرگان نهضت جنگل در این دوران بدل کرده است، اما کم‌توجهی پژوهشگران به نقش و عملکرد سعدالله درویش، سبب رانده شدن وی از متن حوادث و وقایع نهضت جنگل به حاشیه شده است. از طرف دیگر، غیربومی بودن و فقدان آگاهی از پیشینه و فرجام سیاسی سعدالله بر ناکارآمدی ارائۀ تحلیلی علمی همراه با عینیت تاریخی در خصوص او افزوده است. مقالۀ حاضر بر آن است تا با رویکردی انتقادی به خاطرات سعدالله درویش و انطباق آن با سایر اسناد و مدارک موجود، علل و عوامل گرایش وی به فعالیت سیاسی، از جمله اقدامات ژرمنوفیلی در جنگ جهانی اول و حضور مؤثر وی در نهضت جنگل را مورد بررسی قرار دهد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 758.24 K

تعامل ایرانیان و انگلیسیان در هند پس از فروپاشی صفویان

مسعود مرادی

دوره 2، شماره 2 ، شهریور 1388، ، صفحه 101-122

چکیده

  اوضاع سیاسی ایران پس از فروپاشی صفویان با هرج و مرج، بی‌ثباتی و ناامنی مواجه شد. در چنین شرایطی، قدرت‌های استعماری اروپایی مانند انگلستان و فرانسه نفوذ خود را در مناطق مختلف خاورمیانه و هندوستان گسترش ...  بیشتر اوضاع سیاسی ایران پس از فروپاشی صفویان با هرج و مرج، بی‌ثباتی و ناامنی مواجه شد. در چنین شرایطی، قدرت‌های استعماری اروپایی مانند انگلستان و فرانسه نفوذ خود را در مناطق مختلف خاورمیانه و هندوستان گسترش داده و با تسلط بر برخی از کشورها، دگرگونی‌هایی را پدید آوردند. حکومت‌های محلی در هند درگیر رقابت بودند و انگلیسی‌ها توانستند حکومتی مقتدر را در آنجا ایجاد کنند. در چنین شرایطی برخی از ایرانیان صاحب‌نام به هند مهاجرت کردند. با توجه به این مسئله، این مقاله در صدد یافتن پاسخ برای این پرسش است: چه شرایطی در ایران به کوچ افرادی از خاندان‌های معتبر به هند انجامید و آنها را در خدمت مطامع استعماری انگلستان قرار داد؟ برخی از عواملی که می‌توانند در تحلیل این پرسش مورد بررسی قرار گیرند، عبارتند از: آشوب‌ها، نابسامانی‌های داخلی، ناامنی، بروز خشکسالی، تشدید فقر، بر هم خوردن نظام سیاسی، بروز اختلالات اقتصادی، اهمیت یافتن بنادری چون بصره و بوشهر به خاطر حضور انگلیسی‌ها، ایجاد امنیت، رفاه و پیشرفت در سرزمین‌های همجوار مثل هند و عثمانی. بیان اوضاعی که به مهاجرت و خدمت بسیاری از ایرانیان به استعمار انگلستان در هند منجر شد از اهداف اصلی این مقاله است. اندک کسانی بودند که جذب دستاوردهای جدید تمدنی غرب در هند نشدند ولی بسیاری از ایرانیان چون احفاد میر نعمت‌الله جزایری، مهدی علیخان خراسانی و میرزا ابوطالب‌خان به خدمت انگلیسیان درآمدند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 235.69 K

ولایت کرمان در مطبوعات دورة قاجار پیش از مشروطه

سید محمد طیبی

دوره 3، شماره 1 ، خرداد 1389، ، صفحه 101-122

چکیده

  انتشار روزنامه‌ها در دورۀ قاجاریه باعث شد که بسیاری از مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اداری و نیز ابعاد گوناگون زندگی مردم در ولایات مختلف انعکاس یابد و دست‌کم قشر باسواد از وضعیت شهرهای گوناگون ...  بیشتر انتشار روزنامه‌ها در دورۀ قاجاریه باعث شد که بسیاری از مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اداری و نیز ابعاد گوناگون زندگی مردم در ولایات مختلف انعکاس یابد و دست‌کم قشر باسواد از وضعیت شهرهای گوناگون مطلع شوند. در این میان روزنامه‌هایی چون وقایع اتفاقیه و دولت علیۀ ایران، اخبار گوناگونی را از اوضاع شهرها ارائه کرده‌اند و از آن جمله به ولایت کرمان پرداخته‌اند. کرمان پیش از مشروطه بنا به دلایل گوناگونی زمینه‌ساز حرکت اجتماعی بود که سرانجام به مشروطه‌خواهی انجامید، از این رو علاوه بر منابع محلی این ولایت، روزنامه‌ها می‌توانند سیمای آن روزگار کرمان را نشان دهند. مسألۀ اصلی این مقاله بررسی وضعیت سیاسی، اقتصادی، نظامی، قضایی، امنیتی، دینی و مذهبی، فرهنگی، خدماتی، و نیز حوادث طبیعی کرمان از منظر مطبوعات دورۀ قاجاریه است. بررسی مطبوعات بر اساس روش پژوهش تاریخی و بر پایۀ تحلیل داده‌ها، نشان می‌دهد که اوضاع این ولایت در اخبار روزنامه‌های پیش از مشروطه به خوبی بازتاب داشته و می‌توان از طریق این منابع رخدادهای آن ولایت را بازشناسی کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 719.74 K

خانه‌های انصاف؛ نوسازی قضایی یا بازگشت به سنت‌های دادرسی

رضا بیگدلو

دوره 13، شماره 1 ، تیر 1399، ، صفحه 101-120

https://doi.org/10.52547/irhj.13.1.101

چکیده

  یکی از ویژگی‌های تاریخی سنت دادرسی در ایران، غیررسمی بودن و خودسامانی و استقلال نسبی این نهاد از تشکیلات دولتی بوده است. در دوران مدرن به دنبال آشنایی ایرانیان با نهادهای دادرسی اروپایی و آگاهی از کاستی‌های ...  بیشتر یکی از ویژگی‌های تاریخی سنت دادرسی در ایران، غیررسمی بودن و خودسامانی و استقلال نسبی این نهاد از تشکیلات دولتی بوده است. در دوران مدرن به دنبال آشنایی ایرانیان با نهادهای دادرسی اروپایی و آگاهی از کاستی‌های نهادهای سنتی، یکی از اقدامات اصلاحی دولتمردان قاجار و پهلوی نوسازی نهادها و شیوه‌های دادرسی ایران بود. از جمله این اصلاحات نوسازی قضایی بود که در دهه چهل در قالب انقلاب سفید انجام شد. اصل نهم انقلاب سفید به طرح ایجاد خانه‌های انصاف اختصاص داشت که هدف از آن گسترش عدالت قضایی و ایجاد تشکیلات دادرسی در مناطق روستایی بود. این مقاله با روش توصیفی­ـ تحلیلی و با تکیه ‌بر اسناد و منابع موجود بر آن است که زمینه و کارکردهای نهاد خانه انصاف را مطالعه و بررسی کند و به این سؤال پاسخ دهد که ضرورت تشکیل خانه انصاف چه بود و چگونه می‌توان نسبت این تحول را با انقلاب سفید تبیین کرد؟ یافته‌های پژوهش نشان می­دهد خانه‌های انصاف با بهره‌گیری از رویه‌ها و نیروهای سنتی موجود، ضمن کاستن از بار پرونده‌های قضایی، بوروکراسی دولتی را در عرصه دادرسی گسترش دادند و دادرسی غیررسمی را در قالب دادرسی رسمی درآوردند

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 304.96 K

تحولات تاریخی گمرک ایران و رونق اقتصادی در دورۀ قاجاریه

حبیب‌الله سعیدی‌نیا

دوره 2، شماره 4 ، اسفند 1388، ، صفحه 103-128

چکیده

  سازمان گمرک در ایران از قدمت زیادی برخوردار است. حکومت‌های ایران در دوران باستان و اسلامی هر کدام به شکلی دارای گمرک بوده و در انجام معاملات و مراودات اقتصادی به وضع حقوق و مقررات گمرکی پرداخته‌اند. ...  بیشتر سازمان گمرک در ایران از قدمت زیادی برخوردار است. حکومت‌های ایران در دوران باستان و اسلامی هر کدام به شکلی دارای گمرک بوده و در انجام معاملات و مراودات اقتصادی به وضع حقوق و مقررات گمرکی پرداخته‌اند. با روی کار آمدن سلسلۀ قاجاریه در آغاز قرن سیزدهم قمری (19 م)، به دلیل تحولات جهانی و افزایش روابط اقتصادی، سیاسی و نیز حضور ایران در نظام اقتصاد جهانی، تحولات عمده‌ای در سازمان گمرک کشور به وجود آمد که تأسیس وزارت گمرک، تنظیم و انتشار نظامنامۀ گمرکی، لغو اصول اجاره‌داری و وضع تعرفه‌های نوین گمرکی از مهم‌ترین آنها محسوب می‌شود که بیشتر پس از حضور نیروهای خارجی در امور گمرکی و مالیاتی ایران حاصل شد. این تحولات گرچه موجب شکل‌گیری ساختار نوین گمرکی در ایران و افزایش نسبی درآمد گمرکات نسبت به دوران پیش از قاجاریه شد گردید ولی نتوانست بسترهای لازم جهت رونق اقتصادی و مالی کشور را فراهم نماید؛ در نتیجه سود حاصل از این تحولات بیشتر نصیب کشورهای صاحب قدرت و نفوذ در ایران شد. روش این پژوهش و جهت‌گیری شیوۀ گردآوری داده‌ها، تاریخی بوده و از اسناد آرشیوی و منابع معتبر استفاده شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 739.24 K

خانات کریمه؛ هم‌پیمانان عثمانی در تصرف قفقاز (995 ـ 986 ق)

حسین زرینی

دوره 5، شماره 2 ، تیر 1391، ، صفحه 103-118

چکیده

  سیاست‌های توسعه‌طلبانۀ عثمانی در دورۀ سلطان مراد سوم، پای خانات کریمه را ـ با همۀ بُعد مسافت ـ به عنوان متحدان عثمانی، به تحولات تاریخ سیاسی ایران در دورۀ صفویه باز کرد. ضعف اقتدار مرکزی ایران در دورۀ ...  بیشتر سیاست‌های توسعه‌طلبانۀ عثمانی در دورۀ سلطان مراد سوم، پای خانات کریمه را ـ با همۀ بُعد مسافت ـ به عنوان متحدان عثمانی، به تحولات تاریخ سیاسی ایران در دورۀ صفویه باز کرد. ضعف اقتدار مرکزی ایران در دورۀ حکومت سلطان محمد خدابنده موجب شد تا با مساعدت خانات کریمه، نتیجۀ نبردهای عثمانی و ایران بر سر شروان به نفع عثمانیان خاتمه یابد.خانات کریمه دو اسیر ارزشمند (برادران‌خان کریمه) به ایرانیان تسلیم کردند.از این دو یکی در دربار کشته و دیگری پس از مدتی زندگی در دربار و حبس در قلعۀ الموت موفق به فرار از ایران و پیوستن مجدد به عثمانیان شد. تاثیر حضور و نحوۀ رفتار دربار ایران با این دو اسیر در کنار عملیات نظامی آنان در قلمرو ایران موجب پر رنگ شدن نقش خانات کریمه در تاریخ ایران شده است. اقدامات خانات کریمه هر چند برای خود آنان جز غنائم جنگی دستاورد چندانی نداشت،اما در جدایی مقطعی قفقاز از ایران و تصرف بیست‌سالۀ آن توسط عثمانی‌ها تأثیر گذار بود. علیرغم اهمیت موضوع هنوز پژوهشی در این باره در ایران صورت نگرفته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 912.15 K

مدعیان داخلی حکومت صفوی پس از سقوط اصفهان، مطالعه موردی: شورش صفی میرزا

دکتر کشوراد سیاهپور؛ نعمت الله زکی پور

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 103-122

چکیده

  با هجوم افغان ها و سقوط اصفهان، در گوشه و کنار ایران افرادی با انتساب و تشبث به خاندان صفوی، ادعای شاهزادگی نمودند وکوشیدند حکومت مضمحل صفوی را  احیا نمایند. صفی میرزاهای دروغین از جمله مدعیان شاهزادگی ...  بیشتر با هجوم افغان ها و سقوط اصفهان، در گوشه و کنار ایران افرادی با انتساب و تشبث به خاندان صفوی، ادعای شاهزادگی نمودند وکوشیدند حکومت مضمحل صفوی را  احیا نمایند. صفی میرزاهای دروغین از جمله مدعیان شاهزادگی در ایران پس از سقوط صفویه بودند. مهم ترین و مشهور ترین  صفی میرزا، شخصی بود که در صفحات جنوبی ایران - خاصه بختیاری، شوشتر،کهگیلویه و بهبهان -  علم شاهی برداشت. وی، که نسبت به مدعیان دیگر دوام بیشتر یافت و با تشکیل حکومت مستعجل، به ضرب سکه پرداخت، کهگیلویه و بهبهان را مرکز حکومت خود قرار داد. این ولایت، همواره از بیگلربیگی های مهم امپراتوری صفوی به شمار می رفت و در برخی مواقع از مناطق بحران زای ایران عصر صفوی بود. شورش اسماعیل دروغین و ملا هدایت الله آرندی که  هر دو از مدعیان شاهی در کهگیلویه بودند، سال ها پیش از سقوط صفویان رخ داده بود. اما، اکنون پس از زوال صفویان، قیام صفی میرزا شکل گرفته و یک بار دیگر بیگلربیگی کهگیلویه و مناطق مرتبط آن را به کانونی بحران زا مبدل کرده بود. این مقاله، که با روش توصیفی - تحلیلی و شیوه تحقیق تاریخی واتکاء به اسناد و متون دست اول، تهیه و تدوین گردیده؛ شورش صفی میرزا را به عنوان یکی از مدعیان حکومت پس از سقوط اصفهان به دست افغان ها، واکاوی گردیده است. هم چنین، به این پرسش ها پاسخ داده که ریشه ها و عوامل پیدایی این مدعی حکومت چه بود؟ و چه پیامدهایی در سطوح ملی و محلی داشت؟ یافته ها نشان می دهد، تسلیم شدن شاه رسمی مملکت و نبود حاکمی مقتدر و نیز آشفتگی و هرج و مرج در سراسر ایران، موقعیت مناسبی جهت شورش و به دست آوردن حکومت و ادعای شاهی و سروری بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 685.91 K

رفع محرومیت عنصر اساسی در نظام حقوقی و قضایی مغولان: چنگیزخان، روح قانون (قرن هفتم و هشتم هجری)

بهمن شهریاری؛ عبدالرسول خیراندیش

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 103-122

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.103

چکیده

  حکومتی که چنگیزخان در آغاز قرن هفتم هجری، برابر با قرن سیزدهم میلادی، در مغولستان تأسیس کرد، از حیث قضایی و حقوقی با دورۀ پیش از آن، یعنی دورۀ ستیز و تفرقۀ قبایل مغول، قابل قیاس نبود. وی در حکومت خود تنها ...  بیشتر حکومتی که چنگیزخان در آغاز قرن هفتم هجری، برابر با قرن سیزدهم میلادی، در مغولستان تأسیس کرد، از حیث قضایی و حقوقی با دورۀ پیش از آن، یعنی دورۀ ستیز و تفرقۀ قبایل مغول، قابل قیاس نبود. وی در حکومت خود تنها به جنبه­های نظامی اتکا نداشت، بلکه مبانی حقوقی و قضایی جامعۀ مغولی را نیز مد نظر قرار داد. این نوشتار قصد دارد با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و بر پایۀ منابع کتابخانه­ای به این پرسش پاسخ دهد که پس از استقرار مغولان در ایران تلقی آنان از منشأ حق و عدالت چه بود و برداشت آنان از این مبحث مهم بر چه پایه­ای استوار بود؟ نتایج پژوهش حاکی از آن است که اساسی­ترین منشأ حقوق در نظام قضایی و حقوقی مغولان «رفع محرومیت» بود. به عبارت روشن­تر، حق از نظر آنان به معنای رفع محرومیت بود نه برقراری عدالت. این تلقی مغولان با دیدگاه ملل مغلوبه به­ویژه ایرانیان مسلمان در تعارض بود. مغولان، حتی پس از مسلمان شدن، به یاسا و یوسون چنگیزی به­عنوان منبع اصلی حق و عدالت می­نگریستند. از دیدگاه مغولان یاسا و یوسون چنگیزی «روح قانون» بودند. و سنن و دستورات چنگیزخان علت تامۀ حق و عدالت فرض می­شدند. در همان حال خاندان چنگیزی نیز اطاعت قبایل را به معنای تحقق عدالت می­دانستند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 396.94 K

مداخلات خارجی در اصفهان و پیامدهای اجتماعی آن در جنگ جهانی ‌اول (1918-1914م/ 1337-1332ق)

سیدرسول ابطحی؛ علی اکبر جعفری؛ مرتضی نورائی

دوره 10، شماره 3 ، بهمن 1396، ، صفحه 104-129

چکیده

  حضور و رقابت دولت‌های خارجی در ایران که از پیش از جنگ جهانی اول شروع شده بود، با آغاز جنگ و سپس اشغال ایران شدت یافت. در این میان، اصفهان که در مرکز جغرافیایی ایران و بر سر راه‌های تجاری قرار داشت، هم میدان ...  بیشتر حضور و رقابت دولت‌های خارجی در ایران که از پیش از جنگ جهانی اول شروع شده بود، با آغاز جنگ و سپس اشغال ایران شدت یافت. در این میان، اصفهان که در مرکز جغرافیایی ایران و بر سر راه‌های تجاری قرار داشت، هم میدان رقابت سه قدرت روس، انگلیس و آلمان گردید و هم به اشغال نظامی روسها درآمد. حضور و رقابت نیروهای خارجی، که از حمایت طرفداران داخلی خویش برخوردار بودند، باعث تأثیراتی زیانبار در عرصة اجتماع و زندگی مردم شد. بر این اساس این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که مداخلات خارجی در اصفهان در ایام جنگ جهانی اول چه تأثیری بر زندگی مردم داشت؟روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و شیوة گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و مبتنی بر اسناد، خاطرات، سفرنامه‌ها و روزنامه‌ها می باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دخالت‌های نیروهای خارجی در اصفهان و رقابت‌های آنها با یکدیگر، عمدتاَ تشدید کنندة شرایط پیشین و نامناسب زندگی اجتماعی مردم شهر بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 750.91 K

علل ناپایداری امنیتی دوره قاجاریه

جهانبخش ثواقب

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 109-142

چکیده

  امنیت یکی از مقوله­های اساسی در نظام­های سیاسی است که ثبات و پایداری آن را رقم می­زند و نیز از جمله شاخص­های ضروری برای پیشرفت یک جامعه محسوب می­شود. نبود امنیت، شکنندگی و ناپایداری نظام سیاسی ...  بیشتر امنیت یکی از مقوله­های اساسی در نظام­های سیاسی است که ثبات و پایداری آن را رقم می­زند و نیز از جمله شاخص­های ضروری برای پیشرفت یک جامعه محسوب می­شود. نبود امنیت، شکنندگی و ناپایداری نظام سیاسی را درپی دارد. از این رو حکومت­ها به شیوه­های گوناگون بر آن بوده­اند تا از چالش­های برهم زنندۀ امنیت قلمرو خود جلوگیری کرده و با عوامل ناامنی بستیزند. یکی از مشکلات حکومت قاجاریه چالش­های امنیتی بود که به علّت­های گوناگون با آن­ها رو به رو بود. عوامل متعددی، در این دوره، امنیت اجتماعی را به هم می­ریخت و با همة تدابیری که برخی از رجال دولت برای غلبه بر ناامنی­ها به کار می­بستند، امنیت پایدار پدید نمی­آمد. در این مقاله برخی از عوامل مؤثر در بروز ناامنی اجتماعی در دوره قاجاریه به شیوه توصیفی- تحلیلی، بررسی و تبیین شده است. یافته پژوهش نشان می­دهد که از جنبۀ درونی، ساختار سیاسی موجود (تفکر ایلی حاکمیت، بافت قومی ـ قبیله­ای جمعیت، حاکمیت استبدادی شاهزادگان قاجاریدر ایالات)، مؤلفه اصلی در بسترسازی ناامنی در این دوران بوده است. AbstractFor a political system, security is one of the instrumental categories which determine the stability of a government, and it is a necessary index of progress in a society. Absence of security can lead to political instability and impermanence. Using different measures, therefore, governments have always tried to prevent the factors challenging the security and peace in their territories. The Ghajarid government suffered from security problems for different reasons. Various factors challenged the social security, and although some of the statesmen took drastic measures to prevent unrest and commotion, permanent stability did not emerge during the period. The present study deals with some of the main causes of social unrest during the Ghajarid period in a descriptive-analytical manner. Findings show that the political structure created the predisposition to unrest and insurrection since it was based on tribal bases of ruling, tribal and ethnic supremacy and the despotic rule of Ghajarid princes in different provinces; and it was the main internal root of instability.Key Words: Ghajarid, Security, Unrest, Rulers of Provinces, Tribes, Security Forces.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 666.71 K

بررسی دلایل ناکارآمدی دیوان عرض خوارزمشاهیان در رویارویی با مغولان

یزدان فرخی؛ هوشنگ خسروبیگی

دوره 4، شماره 1 ، خرداد 1390، ، صفحه 111-126

چکیده

  موضوع این مقاله بررسی جایگاه دیوان عرض به عنوان بخشی از تشکیلات دیوانی حکومت محمد خوارزمشاه در سازمان اداری سپاه خوارزمشاهی است و در آن تلاش شده است تا ضعف و ناکارآمدی دیوان عرض و مقام عارض در ادارۀ لشکر ...  بیشتر موضوع این مقاله بررسی جایگاه دیوان عرض به عنوان بخشی از تشکیلات دیوانی حکومت محمد خوارزمشاه در سازمان اداری سپاه خوارزمشاهی است و در آن تلاش شده است تا ضعف و ناکارآمدی دیوان عرض و مقام عارض در ادارۀ لشکر و سازماندهی تشکیلات نظامی مورد بررسی قرار گیرد و تأثیر آن بر ناکامی‌های محمد خوارزمشاه در برابر حمله مغول و فروپاشی دور از انتظار حکومت وی نشان داده شود. این نوشتار بر آن است بر اساس روش تحلیلی در پژوهش تاریخی نشان دهد خوارزمشاهیان در ایجاد یک نظام اداری و پشتیبانی نظامی به‌ویژه هماهنگ با مطامع و اهداف توسعه‌طلبانه‌ای که در پیش گرفته بودند، ناتوان ماندند. بخشی از ناکامی آنان به واسطۀ نداشتن تشکیلات اداری کارآمد، به‌خصوص در حوزۀ دیوان عرض بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 675.01 K

ماهیت گفتمان انقلابی چپ در ایران عصر مشروطه

جعفر مرادحاصلی

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 113-137

https://doi.org/10.52547/irhj.12.1.113

چکیده

     چکیده ماهیت گفتمان انقلابی چپ در ایران عصر مشروطه (پس از استقرار مجلس دوم)  ظهور اشکال گوناگون هویت یکی از پدیده­های مهم تاریخ ایران معاصر محسوب می­شود. در میان این هویت­های نوظهور ...  بیشتر    چکیده ماهیت گفتمان انقلابی چپ در ایران عصر مشروطه (پس از استقرار مجلس دوم)  ظهور اشکال گوناگون هویت یکی از پدیده­های مهم تاریخ ایران معاصر محسوب می­شود. در میان این هویت­های نوظهور هویت انقلابی از جمله اشکال هویت­های سیاسی جدید است که تأثیراتی ماندگار و عمیق بر جامعه­ی ایران به جا نهاده است. در واقع، گفتمان هویت انقلابی در بستر زمینه­ها و عوامل داخلی از جمله برخوردها و درگیری­های بین احزاب و گروه­های سیاسی مجلس دوم شورای ملی پدید آمد و ایدئولوژی­های خارجی مانند مارکسیسم-لنینیسم ایدئولوژی و ابزارهای سازماندهی آن­ را فراهم آوردند. پرسش اصلی این مقاله این است که الگوی گفتمانی هویت انقلابی در ایران دوره­ی مشروطه چگونه ساخته شد و مهم­ترین عناصر مضمونی آن کدام بود؟ از خلال متون برجای­مانده­­ از انقلابیون اولیه­ی ایرانی، که به شکل اساسنامه و مرامنامه­ی حزبی، اعلامیه، روزنامه، خاطرات و مانند این­ها نوشته شده­ است، و با تکیه بر روش تحلیل تاریخی گفتمان می­توان مجموعه­ای از مضامین محوری را مورد شناسایی قرار داد که در دوره­ی مجلس دوم مشروطه الگوی گفتمانی هویت انقلابی را پی افکندند. این الگو در پیرامون منظومه­ و عناصری معنایی شامل تغییر بنیادی، درک زیربنایی تاریخی، حزب­گرایی و فعالیت مخفی، اولویت سیاست، بین­الملل­گرایی، مشروطه­ستیزی و مخالفت با پارلمانتاریسم و خشونت و ترور ساخته شد. در تاریخ معاصر ایران هرگاه هویت انقلابی سربرآورده است می­توان حضور تمامی این عناصر مضمونی یا دست­کم تعدادی از آن­ها را در کانون منظومه­های هویتی­شان ملاحظه کرد. [A1]  [A1]پرسش، روش و یافته­های تحقیق در چکیده گنجانده شود.    Abstract The Nature of the Revolutionary Left Discourse in Iran in the Constitutional Era (After the Establishment of the Second Majlis) The emergence of various forms of identity is one of the important phenomena of contemporary Iranian history. Among these emerging identities, revolutionary identity are among the forms of new political identities that have had lasting and profound effects on Iranian society.­ Indeed, the discourse of revolutionary identity emerged in the context of internal factors, including clashes between political parties and groups in the Second National Assembly and provided external ideologies such asMarxism-Leninism ideology and the means of organizing it.The main question of this paper is how the discourse model of revolutionary identity was constructed in Iran during the constitutional period and what were its most important themes? Through the surviving texts of the early Iranian revolutionaries, written in the form of party statutes and charters, leaflets, newspapers, diaries, and so on, relying on the method of historical analysis of discourse,It is possible to identify a set of central themes that in the course of the Second Constitutional Assembly developed the discursive pattern of revolutionary identity.This model was built around the system and semantic elements including radical change, understanding of historical underpinnings, partisanship and covert activity, policy priorities, internationalism, constitutionalism, and opposition to parliamentarianism and violence and terror. In the contemporary history of Iran, whenever there is a revolutionary identity, all these themes, or at least some of them, can be found in the focus of their identity systems.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 289.26 K

بررسی پیامدهای اصلاحات ارضی در ایران بر زندگی کشاورزان در رمان های سیاسی و اجتماعی دهه های 1340 و 1350 شمسی

عاطفه فروغی؛ حسین مسعودنیا؛ سیدجواد امام جمعه زاده

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1397، ، صفحه 115-144

چکیده

  چکیدههدف:«انقلاب سفید»یا«انقلاب شاه و مردم»نام مجموعه ای از برنامه های اصلاحی اجتماعی و اقتصادی بود که توسط رژیم محمدرضا پهلوی طی دهه های 40 و50شمسی،تحت فشار های فزاینده داخلی و خارجی برای انجام اصلاحات ...  بیشتر چکیدههدف:«انقلاب سفید»یا«انقلاب شاه و مردم»نام مجموعه ای از برنامه های اصلاحی اجتماعی و اقتصادی بود که توسط رژیم محمدرضا پهلوی طی دهه های 40 و50شمسی،تحت فشار های فزاینده داخلی و خارجی برای انجام اصلاحات آغاز شد.برنامه ی اصلاحات اساساً شامل اصلاحات ارضی و پنج برنامه ی دیگر بود که در رفراندوم 6 بهمن 1341به تصویب رسید.برنامه ی اصلاحات ارضی بخش عمده و هسته ی انقلاب سفید بود.اجرای اصول شش گانه ی انقلاب و به طور خاص اصلاحات ارضی پیامدهای مختلف سیاسی،اجتماعی و اقتصادی در روستاها و شهرهای ایران برجای گذاشت و حتی عده ای از صاحب نظران این پیامدها را از دلایل اصلی براندازی سلطنت پهلوی می دانند.از جمله مطالعاتی که می تواند در بررسی اثرات مختلف اصلاحات ارضی مورد توجه و مطالعه قرار گیرد جامعه شناسی ادبیات با تأکید بر رمان های اجتماعی شاخصی است که در دوره ی زمانی 1340تا پایان دهه ی 1350شمسی نگارش و چاپ شده اند.جامعه شناسی ادبیات شاخه ای از علم جامعه شناسی است که ساخت و کارکرد اجتماعی ادبیات و رابطه میان جامعه و ادبیات و ساختارها و قوانین حاکم بر آنها را بررسی می کند.هدف از این پژوهش تبیین و تشریح و تحلیل پیامدهای اصلاحات ارضی بر کشاورزان و بازتاب آن در رمان های اجتماعی دهه های 40 و 50 شمسی است.روش تحقیق:این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی است.روش تحقیق اسنادی-کتابخانه ای است.گردآوری اطلاعات در این پژوهش با استفاده از فیش برداری اسناد و نشریات تخصصی و تحلیل رمان های سیاسی و اجتماعی این دوره  با محوریت زندگی کشاورزان است.یافته ها و دستاوردها:نتایج پژوهش نشان می دهد که در این دوره نویسندگان در قالب رمان و شخصیت های آن به انتقاد از وضع موجود کشاورزان پرداخته و اصلاحات ارضی را عاملی در بدتر شدن شرایط کار و زندگی در روستاها می دانند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 841.85 K

واکاوی اهمیت تاریخی گذرگاه تِرمِذ

مریم خسروآبادی؛ کیوان کریمی الوار

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 115-131

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.115

چکیده

  شهر بندری ترمذ در تمام دوران حیات خود حلقة اتصال سیاسی ـ اقتصادی خراسان و آسیای مرکزی بوده و از دوران باستان تا معاصر، بر روند تحولات تاریخی این منطقه تأثیر گذاشته است. در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی ...  بیشتر شهر بندری ترمذ در تمام دوران حیات خود حلقة اتصال سیاسی ـ اقتصادی خراسان و آسیای مرکزی بوده و از دوران باستان تا معاصر، بر روند تحولات تاریخی این منطقه تأثیر گذاشته است. در این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر داده­های تاریخی و جغرافیایی دست اول گردآوری شده است، ضمن توصیف موقعیت جغرافیایی شهر ترمذ، به بررسی فراز و نشیب‌های تاریخی این شهر در زمان سلسله‌های مختلف حاکم بر ایران و خراسان بزرگ (خراسان و آسیای میانه) می­پردازیم. بررسی اهمیت اقتصادی و ژئوپولتیکی ترمذ نیز بخشی از اهداف پژوهش حاضر است. نتایج بررسی­ها نشان می‌دهد این گذرگاه تاریخی که امروزه در جنوبی­ترین نقطة ازبکستان قرار دارد، بسته به رویکرد سیاسی حاکمان، نقش مهمی در حفظ یا به مخاطره افکندن تمامیت ارضی ایران و نیز رونق یا عدم رونق اقتصادی خراسان بزرگ داشته است. ترمذ در سطح منطقه­ای نیز به­عنوان پل اقتصادی مهمی در مسیر جادة بزرگ معروف به جادة خراسان، و یا جادة ابریشم، در اتصال ایران به آسیای مرکزی و چین و هند نقش بسزایی داشته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 341.98 K

مطالعۀ تطبیقی ساختار اجتماعی ایران و قفقاز در دوره‌های اشکانی و ساسانی با تکیه بر منابع تاریخی قفقازی

روزبه زرین‌کوب؛ علی علی‌بابایی درمنی

دوره 6، شماره 2 ، آبان 1392، ، صفحه 117-138

چکیده

  آثار مورخان قفقازی در دورۀ باستان، در بردارندۀ نشانه‌هایی از تقسیم‌بندی جوامع ساکن در قفقاز در آن دوران است. هرچند در این آثار بر ساختار اشراف محور جوامع قفقازی تاکید شده‌است، با این حال حاوی شواهدی ...  بیشتر آثار مورخان قفقازی در دورۀ باستان، در بردارندۀ نشانه‌هایی از تقسیم‌بندی جوامع ساکن در قفقاز در آن دوران است. هرچند در این آثار بر ساختار اشراف محور جوامع قفقازی تاکید شده‌است، با این حال حاوی شواهدی از زندگی طبقات فرودست جوامع قفقازی در دورۀ باستان نیز می‌باشد. در این جستار از آثار مورخان ارمنی و گرجی، چون موسی خورنی، پاستوس بوزند، غازار پارپتسی، لئونتی مرولی و داسخورانتسی یاری گرفته شده و همچنین در کنار بررسی این منابع کوشش شده است تا با بهره‌گیری از منابع همزمان رومی و ایرانی میانه، ساختار جوامع قفقازی با ساختار متناظر ایران پارتی و ساسانی مقایسه شود، تا از این طریق تصویر روشن‌تری از جوامع قفقازی روزگار باستان به دست آید. در این بررسی، این نتیجه به دست آمد که ساختار اجتماعی سرزمین قفقاز در دوره‌های اشکانی و ساسانی مشابه ساختار سه‌گانۀ اجتماعی ایران در این دوره‌ها بوده است. ساختاری که از 3 طبقۀ فرمانروایان، رزمآوران و کشاورزان تشکیل شده بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 821.08 K

سیاست‌های تجاری تیمور و پیامد‌های آن

ولی دین پرست

دوره 6، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 123-146

چکیده

  توسعه تجارت در دورۀ تیمور نقش زیادی در رونق شهر‌ها و اقتصاد جامعه ایران داشته است. اینکه چه عواملی سبب شد از این دوره تجارت داخلی و خارجی رونق بیشتری پیدا کند و پیامد‌های حاصل از آن چه بوده است، موضوع ...  بیشتر توسعه تجارت در دورۀ تیمور نقش زیادی در رونق شهر‌ها و اقتصاد جامعه ایران داشته است. اینکه چه عواملی سبب شد از این دوره تجارت داخلی و خارجی رونق بیشتری پیدا کند و پیامد‌های حاصل از آن چه بوده است، موضوع بحث این مقاله است. تیمور در دورۀ حکومت خود در تجارت داخلی در طول راه‌ها امنیت ایجاد و برای آسایش کاروان‌ها، رباط‌ها و کاروانسراهایی احداث کرد؛ برای رونق تجارت شهرها، به جلب تجارت خارجی پرداخت؛ نظام ارتاق را که از دورۀ ایلخانان در ایران متداول بود، در این دوره نیز رواج داد. تیمور و جانشینانش به اخذ تمغا از تجار و پیشه‌وران پرداختند. در گذرگاه‌ها، اقدام به اخذ عوارض گمرکی از بازرگانان نمود و در تجارت خارجی، با دول همجوار و غرب مناسبات تجاری برقرار کرد. برای احیای تجارت جاده ابریشم در مسیر ایران که از زمان سقوط ایلخانان دچار رکود شده بود، مسیر تجارت شمال دریای خزر را که از خوارزم به سرای، تانا و کافا در دشت قپچاق امتداد داشت، مسدود کرد و مسیر تجارت را به جنوب دریای خزر تغییر داد. پیامد این سیاست‌ها، رونق تجارت شهرهایی نظیر تبریز، سلطانیه، سمرقند، هرات و هرمز بوده است. برخی از تجار ایرانی تولیدات داخلی را به بازارهای بورسا منتقل کردند. حکومت تیموریان از طریق اخذ عوارض از کاروان‌های تجاری و تمغا عواید زیادی به دست آورد. تأثیر رونق تجارت در بخش کشاورزی و بازرگانی شهری نیز قابل توجه بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 733.4 K

نقش سیاست‌گذاری‌های دولتی در کاهش تولید و مصرف ذغال چوب در ایران طی برنامه‌های اول و دوم عمرانی (1327-1341)

مهدی رفعتی پناه مهرآبادی؛ کریم سلیمانی دهکردی

دوره 8، شماره 2 ، مرداد 1394، ، صفحه 125-144

چکیده

  جنگل‌ها و محصولات جنگلی در طول تاریخ به‌عنوان عاملی جهت رفع نیازهای انسانی چه در تأمین بخشی از مواد غذائی و سوخت مورد نیاز بشر و چه در برآوردن برخی از نیازهای صنعتی نقش مهمی بازی کرده‌اند. یکی از مصارف ...  بیشتر جنگل‌ها و محصولات جنگلی در طول تاریخ به‌عنوان عاملی جهت رفع نیازهای انسانی چه در تأمین بخشی از مواد غذائی و سوخت مورد نیاز بشر و چه در برآوردن برخی از نیازهای صنعتی نقش مهمی بازی کرده‌اند. یکی از مصارف جنگل‌ها در ایران از دیرباز تأمین ذغال مورد نیاز شهرها و روستاها بوده است. به همین جهت قسمت عمده‌ای از جنگل‌های مرکز و غرب و جنوب ایران در اثر بهره‌برداری بی‌رویه جهت تأمین ذغال مورد نیاز از بین رفتند. همچنین جنگل‌های شمال نیز به میزان قابل‌توجهی در اثر همین عامل تخریب گردیدند. لذا با شروع برنامه‌های عمرانی از سال 1327 ش سیاست گذاری‌هایی از جانب دولت جهت کاهش تولید و مصرف ذغال اجرا گردید؛ بنابراین در این پژوهش با استفاده از داده‌های به دست آمده از اسناد و مدارک دولتی، به توضیح سیاست گذاری‌های دولتی طی دوران برنامه‌های هفت‌ساله اول و دوم عمرانی (1327-1341ش/1948-1962م) در این عرصه پرداخته خواهد شد و نشان خواهیم داد که سیاست‌گذاری‌های دولتی در دو جهت تغییر شیوه ذغالگیری و کاهش تولید و مصرف این سوخت از طریق جایگزینی سوخت‌های دیگر مانند نفت موفقیت‌های قابل توجهی به دست آورد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 640.48 K

مقایسه بنیادها و درون‌مایه‌های هنر فرارودی و ایران ساسانی

حسن شجاعی مهر

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1395، ، صفحه 141-185

چکیده

  آثار تاریخی به جا مانده در فرارود در سده­های سوم تا هفتم میلادی، هم از نظر بنیادها و عناصر هنری و هم از نظر درون­مایه­ها و مضامین هنری با آثار تاریخی به جا مانده در ایران مرکزی دوره ساسانی تفاوت­های ...  بیشتر آثار تاریخی به جا مانده در فرارود در سده­های سوم تا هفتم میلادی، هم از نظر بنیادها و عناصر هنری و هم از نظر درون­مایه­ها و مضامین هنری با آثار تاریخی به جا مانده در ایران مرکزی دوره ساسانی تفاوت­های آشکاری دارد. با مقایسه بنیادها و درون­مایه­های آثار تاریخی این دو بخش از ایران بزرگ داده­های تاریخی غیرمکتوبی بدست می آید که می­تواند در تحلیل­های تاریخی ایران پیش از اسلام مورد استفاده باشد. در این پژوهش به روش مقایسه­ای گزیده های شاخص و برجسته ای از آثار تاریخی فرارود با ایران ساسانی به لحاظ مقایسه بنیادها و درون مایه های هنری مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته های این تحقیق نشان می­دهد که هنر فرارود مقارن دوره ساسانی برخوردار از مفاهیم و نمادهای فرهنگ عمومی ایرانی بوده و در بنیاد­ها و درون مایه­های خود بازنمایی بصری گسترده­ای از فرهنگ محلی دهقانان و بازرگان فرارودی دارد. هنر ساسانی با عدم برخورداری از مفاهیم و نمادهای فرهنگ عمومی جامعه ایران در بنیادها و درون مایه­های خود تمرکز زیادی در بازنمایی بصری قدرت شاهنشاهی ساسانی دارد. هنر فرارودی یک تعادل و تناسبی در بازنمایی واقعیت های تاریخی جامعه فرارود دارد و دارای سادگی و بی پیرایگی و در عین حال یک شیوایی دلپذیر در بیان هنری است در حالی­که هنر ساسانی یک عدم تعادل و تناسبی در بازنمایی واقعیت­های تاریخی جامعه ساسانی دارد و پر از تجمل و خودنمایی و  دارای یک بزرگنمایی و اغراق شگفت آور در بیان هنری است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 35.43 M