مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران - مقالات آماده انتشار

سامان بدن و شکل‌گیری مشاغل زنانه در عصر رضاشاه (براساس گزارش مطبوعات یومیه)

سیده مرضیه حسینی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 155-177

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.155

چکیده

ارزشمندی بدن زنانه و چگونگی سامان آن، از آغاز مدرنیزاسیون در ایران عصر رضاشاه تا به اکنون، پیوند نزدیکی با مفاهیم هویت ملی با تکیه بر ارزشهای فرهنگ غربی داشته است. عزم دولت پهلوی برای ساخت جامعهای ... بیشتر

خویشکاری آتش در اساطیر ایرانی

محسن قائم‌مقامی؛ سید اصغر محمودآبادی

دوره 2، شماره 4 ، اسفند 1388، ، صفحه 159-180

چکیده

ایرانیان از کهن‌ترین دوران برای آتش اهمیت، قداست و خویشکاری‌های خاصی را قائل بوده‌اند. به‌طوری که نه فقط امور زندگی دنیوی خویش، بلکه سرنوشت اخروی را نیز به نوعی تحت تأثیر خویشکاری آتش می‌دانسته‌اند. ... بیشتر ایرانیان از کهن‌ترین دوران برای آتش اهمیت، قداست و خویشکاری‌های خاصی را قائل بوده‌اند. به‌طوری که نه فقط امور زندگی دنیوی خویش، بلکه سرنوشت اخروی را نیز به نوعی تحت تأثیر خویشکاری آتش می‌دانسته‌اند. به اعتقاد ایشان آتش به دلیل برخورداری از گونه‌های مختلف، در خویشکاری‌های خود با دو حالت متضاد مادی (مانند حضور در مراسم دینی) و مینوی (حضور در اجزائ جهان) تجلی کرده و موجب سامان‌دهی اوضاع جهان می‌گردد. آنگونه که از آموزه‌های گات‌ها برمی‌آید، به نظر می‌رسد که خویشکاری‌های آتش حاصل عقیدۀ ایرانیان باستان نسبت به ارتباط نزدیک بین آتش و اشه باشد؛ چرا که به اعتقاد ایشان از آنجا که اردیبهشت موکل بر آتش‌ها است، پس می‌توان آتش را نماد مادی و این جهانی اشه دانست و از دیگر سوی نیز چون اشه دارای همۀ صفات نیک اهورائی است، پس می‌توان آن را به‌عنوان نماد صفات درونی اهورمزدا و نیز نظام حاکم بر جهان هستی دانست. در این مقاله سعی شده است به نقش خویشکاری آتش در اساطیر ایرانی پرداخته شود. این مسئله در قالب این فرضیه که خویشکاری آتش بُن مایۀ اساطیر ایرانی را تشکیل می‌دهد، به روش تحلیلی ـ توصیفی در تاریخ اساطیری ایران و به‌ویژه براساس متون دینی ایران باستان مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله مهمترین یافته‌های این پژوهش می‌توان به خویشکاری آتش با دو رویکرد مینوی و مادی اشاره کرد.

واژه‌های دخیل عربی در کهن‌ترین متن‌های فارسی نو بر اساس دست‌نویس‌های مانویِ تورفان

محمد شکری فومشی

دوره 6، شماره 2 ، آبان 1392، ، صفحه 161-210

چکیده

در این مقاله نمونه‌هایی از متغیرات سبکیِ خط مانوی در میان دست‌نویس‌های مانویِ تورفان بررسی شده است. برخی واژه‌ها از زبان عربی در دست‌نویس‌های متون فارسی نو به خط مخصوص مانوی به کار رفته و در این مقاله ... بیشتر

جنس سوم ؛ بررسی پیکرشناختی خواجگان در دربار قاجار(1210 ـ 1313 ه.ق)

یعقوب خزائی

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 167-184

https://doi.org/10.52547/irhj.12.1.167

چکیده

خواجگان از روزگاران کهن در ساختار سیاسی فرمانروایان مشرق زمین ایفاگر نقش های متعدد بودند. ضرورت وجودی آنها در ساختار سیاسی علی الاصول از ضرورت ها و نیازهای بخشی از سیستم سیاسی نشات می گرفت. اندرونی ... بیشتر خواجگان از روزگاران کهن در ساختار سیاسی فرمانروایان مشرق زمین ایفاگر نقش های متعدد بودند. ضرورت وجودی آنها در ساختار سیاسی علی الاصول از ضرورت ها و نیازهای بخشی از سیستم سیاسی نشات می گرفت. اندرونی یا حرمسرا مکانی بود که فقط زنان و کنیزان متعدد پادشاهان در آن می زیستند. حال به منظور سامان دادن روابط داخلی اندرونی و همین طور روابط شاه و هر فرد دیگر با زنان ساکن اندرونی خواجگان را به استخدام درآورده بودند. پرسش بنیادین مقاله کنونی این است که خواجه را از منظر جنسی چگونه می توان تعریف کرد؟ آیا خواجگان هویت خود را به مثابه یک مرد تعریف می کردند یا نه برعکس خود را زنانی می پنداشتند که می توانستند که با زنان اندرونی رابطه ای متناسب برقرار کنند؟ فرضیه پژوهش این است که خواجگان را نمی توان الزما مرد یا زن تلقی کرد بلکه سخن از جنس سومی است که واجد برخی خصائص بیولوژیک مردانه از یک سو و برخی صفات بیولوژیک و جنسی زنانه از سوی دیگر هستند. با توجه به بررسی بعمل آمده روشن گردید برخی از این کودکان مذکر در کودکی اخته شده و بدین ترتیب یکی از مهمترین ویژگی های بیولوژیک جنس مذکر را از دست می دهند و برخی دیگر که به شکل طبیعی و مادرزادی به حالت خواجه درمی آمدند. از نظر پیکرشناختی و فیزیکی برخی اندام های خواجگان چون فرم صورت، فقدان ریش و سیبیل، برجستگی سینه ها حالتی زنانه به آنان می داد. نظریۀ جنس سوم که در مقاله حاضر به شکل مقدماتی ارائه شده است متضمن این ایده است که خواجگان نمونه ای از آندروژنی نه به معنای یونگی کلمه که ناظر به ترکیب حالات روانی مردانه ـ زنان در یک جنس است، بلکه نمونه ای از هیبرید مردانه و زنانه در سطح پیکرشناختی به شمار می روند.

از دموکراسی به تئوکراسی: علل و فرایند چرخش گفتمان سیاسی از دموکراسیخواهی به حکومت دینی

علیرضا ملائی توانی

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1397، ، صفحه 171-198

چکیده

چکیدهسیر تحول دولت در جهان جدید نشان داده است که حکومتهای سنتی و خودکامه و حتی حاکمیتهای دینگرای پیشامدرن پس از اصلاحات و جنبشهای اجتماعی به سوی نظم دموکراتیک پیش رفتهاند، اما در ایران این حرکت ... بیشتر

تأملی پیرامون اخوانیه مستوره به رونق سنندجی وتاثیر آن در پرتو افکنی به مسائل برگ‌های پایانی تاریخ او

محمد کلهر

دوره 8، شماره 2 ، مرداد 1394، ، صفحه 173-192

چکیده

جایگاه ماه‌شرف‌ خانم کردستانی متخلص به مستوره (1264– 1220 ق.) در حوزه‌های ادبیات و تاریخ بر ادبا و مورخین ‌پوشیده نیست. دیدگاه‌ مستوره در تاریخ‌ اردلان بسی ‌جای‌تأمل دارد. زیرا وی هم ‌تاریخ‌نگار است ... بیشتر

روابط خارجی ایران با عثمانی و مصر در دورة حکومت یعقوب آق‌قویونلو

هدی سید‌حسین‌زاده

دوره 6، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 175-200

چکیده

یعقوب (896 ـ 883 ق)، در آغاز حکومت خود با دو مسأله عمدة مشکلات داخلی و خارجی مواجه بود. مسألة خارجی که اهمیت بسیاری نیز داشت، قدرت یافتن روز افزون عثمانی‌ها بود که در همسایگی غربی سرزمین‌های تحت فرمان یعقوب ... بیشتر

فتوا و کارکردهای سیاسی آن در ایران عصر سلجوقی

امامعلی شعبانی

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 195-219

چکیده

تاریخ ایران با توجه به بافت مذهبی جامعه خود همواره با مقوله‌ای به نام «فتوا» پیوند خورده است. فتوا در نتیجۀ مجموعه‌ای از عوامل شکل گرفته و با کارکردهای متعدد و در عین حال متنوع، به عنوان یک عامل ... بیشتر تاریخ ایران با توجه به بافت مذهبی جامعه خود همواره با مقوله‌ای به نام «فتوا» پیوند خورده است. فتوا در نتیجۀ مجموعه‌ای از عوامل شکل گرفته و با کارکردهای متعدد و در عین حال متنوع، به عنوان یک عامل مهم در معادلات سیاسی روز مورد استفاده بوده است. فتوا همواره به عنوان عاملی حرکت بخش، پیامدها و نتایج شگرفی را در تاریخ ایران رقم زده است. در این میان تاریخ ایران عصر سلجوقی با توجه به شرایط سیاسی ـ اجتماعی، فتواهای بسیاری را در راستای تحقق اهداف خاص شاهد بود. نوشتار حاضر با رویکردی تحلیلی، ضمن سنخ شناسی فتواهای صادره در ایران این دوره، دریافته است که فتواها در کارکرد سیاسی خود در راستای مشروعیت‌بخشی، سرکوب مخالفان و حذف سیاسی رقباء، توجیه اقدامات سیاسی ـ مذهبی و نیز اغراض فرقه‌ای ـ مذهبی به کار می‌رفته است. متقابلاً دستورالعمل‌ها و سیاست نظارتی حکومت سلجوقی بر نهاد دین به طور اعم و مفتیان به طور اخص از این منظر قابل تفسیر خواهد بود. یافته‌های پژوهش خود الگویی از این مساله و در راستای نظریه پردازی علمی در تاریخ ایران است.چکیده لاتینIranian history—considering its religious structure—has always been linked to a concept called “Fatwa”. Fatwa has been formed as a result of many factors and as a multifunctional issue, and it has been used as an important factor in political discussions and decisions. Fatwa, as a moving social parameter, has created great results in Iranian history. In this regard, the history of Iran in the Saljuqid era, considering the political-social situations, has witnessed many Fatwas in reaching its particular aims. This paper, using an analytic approach while analyzing the issued Fatwas in Iran in this era, claims that Fatwas—in their political function—have been used for removing the opposition groups, as a political removal of other opponents, justification of political-religious actions and also for tribal-religious purposes. On the other side, the Saljuqid’s political control over religion in general and Muftis in particular, will be understandable in this perspective. Among the findings of the present study are patterns of this issue, which are in line with scientific theorization in Iranian history.Key words: Iran, Saljuqid, religion, intellectuals, fatwa, political function

نگاهی به ادبیات مسیحیان ایرانی به پهلوی ساسانی: مطالعة موردی: کتیبة لوح مسی پهلوی ساسانی در کیلون هند

سیروس نصراله زاده

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1395، ، صفحه 215-243

چکیده

مقاله حاضر در خصوص یکی از کتیبه‌های خصوصی به خط و زبان پهلوی ساسانی در هند است. کتیبه‌های دوره ساسانی به دو گروه قابل تقسیم هستند. یکی کتیبه‌های سلطنتی و بزرگان به الفبای کتیبه‌ای یا منفصل که بیشتر مربوط ... بیشتر

میرزا عبدالرحیم طالبوف: مسئله »خود« و »دیگری« و توسعه فرهنگی اجتماعی ایران

فاطمه کواشی؛ احمد خاتمی؛ فرهاد طهماسبی

دوره 12، شماره 2 ، آذر 1398، ، صفحه 129-146

https://doi.org/10.48308/irhj.2019.95897

چکیده

»خود« و »دیگری« دو مفهوم برساخته اجتماعی‌اند. پیشینه فرهنگی و تاریخی ملل مختلف و ایدئولوژیهای حاکم بر جوامع در تغییر ماهیت این دو مفهوم، تعریف آنها و همچنین نوع ارتباطشان با هم تأثیرگذار ... بیشتر »خود« و »دیگری« دو مفهوم برساخته اجتماعی‌اند. پیشینه فرهنگی و تاریخی ملل مختلف و ایدئولوژیهای حاکم بر جوامع در تغییر ماهیت این دو مفهوم، تعریف آنها و همچنین نوع ارتباطشان با هم تأثیرگذار است. مواجهه ایران با تمدن غرب در عصر قاجار، که پس از مواجهه با اسلام مهمترین پدیده فرهنگی تاریخ ایران است، »خود« ایرانی را در برابر »دیگری« اروپایی قرار داد. تأثیر فراگیر این رویارویی موجد تحولاتی گسترده در شاکله فرهنگ و اجتماع ایرانیان گردید و هویت جامعه ایرانی را دستخوش تحولاتی بیسابقه کرد. عبدالرحیم طالبوف یکی از پیشگامانِ تجددخواهی در ایران عصر مشروطه بود که با آثارش زمینه بازنگری به »خود« و »غیر« را فراهم آورد. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و با تمرکز بر آثار مکتوب طالبوف به دو پرسش پاسخ میدهد: »خود« و »دیگری« در آینه مکتوبات طالبوف چگونه انعکاس یافته اند؟ و نقش طالبوف در توسعه فرهنگی اجتماعی جامعه آشوبزده ایران روزگار خویش چه بوده است؟ فرض این پژوهش بر این است که تجربه زیسته در سپهر فرهنگی جامعه ای »غیرخودی«، جسارت »خود« را در پذیرا شدن »غیر« تقویت میکند. همچنین، حفظ هویت متضمن بقای فرهنگ و باورهای اجتماعی است. نتایج این بررسی نشان میدهد طالبوف با به تصویر کشیدن »خود جامعه ایرانی« و نمایاندن تفوق »دیگری غرب« در آثارش، به رغم تلاش برای ایجاد تزلزل در ارکان گفتمان سنتی دوران قاجار و قدرت یافتن گفتمان غربگرایی، به دلیل تأکید بر حفظ هویت ایرانی نقش تحول آفرینی در عرصه های فرهنگی و اجتماعی ایران دارد.

جایگاه باورهای تنجیمی در کیهان‌شناسیِ عجایب‌نامه‌نویسان (قرون چهارم تا هشتم هجری)

فاطمه زرگری

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 143-163

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.143

چکیده

عجایب‌نگاری‌های قرون چهارم تا هشتم هجری با هدف کیهان‌نگاری و نشان دادن عظمت و قدرت خداوند در خلقت موجودات عالم به نگارش درآمدهاند. تلاش برای درک طبیعت و نحوة تعامل با آن در قالب دو گونه ... بیشتر

بررسی عملکرد شریدان آمریکایی، مستشار وزارت خواربار ایران (1322- 1321ش)

محمد بختیاری

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 159-178

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.159

چکیده

یکی از پیامدهای اولیۀ اشغال ایران توسط متفقین در جنگ جهانی دوم، کمبود و گرانی شدید ارزاق عمومی بود. دولت برای تهیه و توزیع مواد غذایی مورد نیاز مردم به قیمت مناسب، وزارتخانۀ مستقلی به نام خواربار تشکیل ... بیشتر یکی از پیامدهای اولیۀ اشغال ایران توسط متفقین در جنگ جهانی دوم، کمبود و گرانی شدید ارزاق عمومی بود. دولت برای تهیه و توزیع مواد غذایی مورد نیاز مردم به قیمت مناسب، وزارتخانۀ مستقلی به نام خواربار تشکیل داد و شریدان امریکایی را بهعنوان مستشار آن استخدام کرد. هدف پژوهش حاضر بررسی عملکرد شریدان در وزارت تازهتأسیس خواربار است و میخواهد به این سؤال پاسخ دهد که شریدان در زمان حضور خود در ایران چه سیاستها و اقداماتی را برای تهیه و توزیع خواربار انجام داد و عملکرد او در این حوزه چگونه ارزیابی میشود. یافتههای پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای و اسنادی انجام گرفته است، نشان میدهد شریدان عملکرد موفقی در وزارت خواربار ایران نداشت. چنانکه این وزارتخانه خیلی سریع منحل و وظایف آن به وزارت دارایی منتقل شد و شریدان مجبور گشت قبل از اتمام مدت سه سالۀ قرارداد استخدامش، بدون آنکه مشکل ارزاق عمومی را حل کرده باشد، ایران را ترک کند. البته باید توجه داشت که شرایط بحرانی سال 1321 که ناشی از قحطی و خشکسالی شدید، شعلهور بودن آتش جنگ در اغلب جبههها، دخالت و کارشکنی نیروهای متفقین و سودجویان داخلی و اختلافات سیاسی میان دولت قوام، دربار و مجلس سیزدهم بود، در عملکرد ضعیف شریدان تأثیر داشت.

نقش زن در تاریخ‌نگاری باستانی پاریزی

مریم ابوطالبی پاریزی؛ محمد خداوردی تاج آبادی؛ ابراهیم خراسانی پاریزی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 169-188

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.169

چکیده

باستانی پاریزی در تاریخ‌نگاری، به‌ویژه در حوزۀ تاریخ اجتماعی، صاحب سبکی ویژۀ خود است. در تاریخ‌نگاری او چند زمینۀ مطالعاتی از اهمیت بسیاری برخوردارند، از جمله تاریخ اجتماعی، نقش زن در تاریخ، و تاریخ‌نگاری ... بیشتر

مریضخانة مظفری در استانبول (1279ش/ 1318ق ـ1313ش/ 1353ق)

نظام علی دهنوی؛ هوشنگ خسروبیگی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 179-199

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.179

چکیده

مریضخانة مظفری در سال 1318ق/ 1900م با درخواست تجار و بازرگانان و دیگر بزرگان ایرانی مقیم استانبول و به فرمان مظفرالدین شاه قاجار تأسیس گردید. تأسیس این بیمارستان، با کادر پزشکی و ابزار مدرن، گامی مهم در ... بیشتر

مناسبات دولت باگراتیدی با دولت ایلخانان

جواد عباسی؛ مریم محمدی

دوره 6، شماره 2 ، آبان 1392، ، صفحه 211-240

چکیده

گرجستان از مناطقی بود که به جهت موقعیت حساس جغرافیایی و تا حدودی مذهبی آن در امپراتوری مغول اهمیت ویژه‌ای یافت. با تأسیس حکومت ایلخانی و رویارویی آن با اردوی زرین در دشت قپچاق این اهمیت دوچندان شد. از ... بیشتر گرجستان از مناطقی بود که به جهت موقعیت حساس جغرافیایی و تا حدودی مذهبی آن در امپراتوری مغول اهمیت ویژه‌ای یافت. با تأسیس حکومت ایلخانی و رویارویی آن با اردوی زرین در دشت قپچاق این اهمیت دوچندان شد. از سوی دیگر مجموعه‌ای از عوامل سیاسی، نظامی و اجتماعی در منطقه و در کل قلمرو ایلخانی موجب شد تا این حکومت به تداوم حاکمیت خاندان‌های محلی در این منطقه رضایت داده و از تلاش برای الحاق کامل آن به قلمرو ایلخانی پرهیز کنند. در چنین شرایطی بود که نقش حکومت محلی گرجستان، یعنی پادشاهی باگراتیدی، نوع مناسبات آن با حکومت ایلخانی و تحولات ناشی از این مناسبات نیز از اهمیت تاریخی قابل توجهی برخوردار گردید. از این رهگذر بود که تحولات سیاسی گرجستان، تابعی از وضعیت حکومت ایلخانی و به ویژه مناسبات آن با اردوی زرین شد. بر این اساس، مقاله حاضر به دنبال تبیین و تحلیل تحولات سیاسی گرجستان از منظر مناسبات آن با حکومت ایلخانی و در پی پاسخ به این پرسش است که گرجستان از نظر سیاسی در این دوره چه وضعیتی داشته و این وضعیت، تحت تأثیر چه عواملی بوده است؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که ایلخانان از یک سو برای حفظ سلطه خود بر این منطقه مهم به شاهان تابع باگراتیدی به عنوان قدرت برتر سیاسی منطقه نیاز داشتند و از طرف دیگر می‌کوشیدند به اشکال مختلف از قدرت‌یابی بیش از حد آنان جلوگیری نمایند.

تأملی بر مشروطه‌خواهی وثوق‌الدوله: گذر از حکومت انفعالی به حکومت فعال در ایران دورة مشروطه

دکتر آمنه ابراهیمی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 165-183

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.165

چکیده

وثوق الدوله در شمار مشروطهخواهان و از جمله چهره هایی بود که در گیرودار عدم تحقق مشروطه، برقراری حکومتی فعال و مقتدر را در سامان بخشیدن به وضعیت پرآشوب ایران آن روزگار مؤثر میدانست. به زعم ... بیشتر وثوق الدوله در شمار مشروطهخواهان و از جمله چهره هایی بود که در گیرودار عدم تحقق مشروطه، برقراری حکومتی فعال و مقتدر را در سامان بخشیدن به وضعیت پرآشوب ایران آن روزگار مؤثر میدانست. به زعم بسیاری تمایل وی به روس و انگلیس و نقش او در انعقاد قرارداد 1919م از جمله نقاط سیاهی است که چهرة مشروطه خواه او را زایل میکند و از او چهرهای خیانتکار برمیسازد. او با نگاهی آسیب شناسانه به نقد حکومت انفعالی و تأثیر آن بر ناکامی اجرای مشروطیت میپردازد و پیشنهادهای اصلاحی خود را دربارة روش و عملکرد مشروطه خواهان برای برقراری دولتی مقتدر و قوی، یا به تعبیر خودش حکومت فعال، بیان میکند. در این مقاله با روش تحلیل تاریخی و مطالعة سندی سعی میشود با توجه به بنیادهای فکری و اصلاحگرانة وثوقالدوله، بر چگونگی عملکرد او در جهت تحقق مشروطه و برقراری حکومتی فعال تأمل شود. براساس یافته های تحقیق، وثوق الدوله با نظر به پیامدهای پرآشوب دوران ابتدایی مشروطه، بر رفع دخالت نیروهای مختلف مردمی و حزبی در کار مشروطه خواهان و گسترش دایرة اختیارات حکومت مشروطه تأکید میکند. او فارغ از الگوهای پیشرفت اروپا به نوع بومی این تحول در ایران توجه دارد و البته در جهت اعادة قدرت حکومت مرکزی و حل مسائل داخلی، تکیه ایران به یکی از قدرتهای پیشرفتة خارجی را مجاز قلمداد میکند.

تحلیل قانونگذاری توسعه در ایران با استفاد از دستور زبان نهادی

مهدی رفعتی پناه مهرآبادی

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 179-199

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.179

چکیده

قوانین برنامههای عمرانی سوم، چهارم و پنجم را میتوان مقدمه و مبنای اثرگذارترین پروژههای نوسازی در دولت پهلوی به حساب آورد. این قوانین در حقیقت سنگبنایِ راهکارهایی بودند که دولت پهلوی تحت عنوان ... بیشتر قوانین برنامههای عمرانی سوم، چهارم و پنجم را میتوان مقدمه و مبنای اثرگذارترین پروژههای نوسازی در دولت پهلوی به حساب آورد. این قوانین در حقیقت سنگبنایِ راهکارهایی بودند که دولت پهلوی تحت عنوان برنامههای عمرانی برای پیشبرد پروژۀ نوسازی تدوین کرد و به همین دلیل بررسی آنها میتواند به شناخت ماهیت برنامههای عمرانی و نوع نگاه دولت پهلوی به پروژۀ نوسازی کمک کند. این مقاله با استفاده از «دستور زبان نهادی» درصدد استخراج گزارههای نهادی و تحلیل قوانین برنامههای مزبور است تا نشان دهد ماهیت این برنامهها از حیث اجزای مختلف گزارههای نهادی چون جزء اسنادی، شدت التزام، عمل، شرط و تنبیه چگونه بوده و اصولاً عامل و کنشگر اصلی در این قوانین که بوده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد در تدوین قوانین برنامههای عمرانی، دولت بهعنوان عامل اصلی در مرکز برنامهها قرار داد. در هیچ یک از 111 گزارۀ نهادی موجود از سازمانهای مردمنهاد یا غیردولتی بهعنوان جزء اسنادی نام نرفته است. همچنین در 108 گزاره از شدت التزام بهره گرفته شده است. نکتۀ قابل تأمل اینکه 81 مرتبه از اجبار بهعنوان جزءِ شدت التزام استفاده شده است که این امر نشان از ماهیت دستوری برنامهها دارد. به علاوه، عدم قید هر گونه شرط زمانی و مکانی در جزء شرط دلالت بر «عامبودگی» برنامههای عمرانی بدون توجه به تنوع زیستی، فرهنگی و اجتماعی دارد و آنیترین نتیجۀ چنین نگاهی درگیر کردن دولت در امور مختلف، کنار گذاشتن نیروهای بالقوۀ مردمی و طرد مشارکت عمومی است.

تحلیلی بر فعالیت‌ها و رویکردهای انجمن زردشت در تعامل با ایران

حسین رسولی؛ پرستو مظفری

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 189-208

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.189

چکیده

تأسیس کشور عراق در دهۀ سوم قرن بیستم و منضم شدن مناطق کردنشین به این کشور باعث ناامیدی کردها از وعده‌های انگلستان و جامعۀ ملل برای ایجاد کشوری مستقل در مناطق کردنشین امپراتوری عثمانی شد. از این رو، زمینه‌های ... بیشتر

تحولات طریقت دانیالیه در گرمسیرات فارس از قرن هفتم تا دهم هجری قمری

یونس صادقی؛ مجتبی خلیفه

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 201-221

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.201

چکیده

طریقت دانیالیه به رهبری شیخ دانیال از مهم‌ترین طریقت‌های تصوف در نواحی گرمسیرات فارس است. این طریقت متأثر از اندیشه‌های شیخ ابواسحاق کازرونی (352-426ق)، مؤسس طریقت «کازرونیه»، در قرن هفتم هجری تأسیس ... بیشتر

بررسی تحلیلی عوامل مؤثر بر مناسبات سیاسی سلجوقیان عراق و اتابکان آذربایجان (541–590ق/ 1146–1194م)

رضا دریکوندی؛ سید ابوالقاسم فروزانی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 185-207

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.185

چکیده

در بین دودمان های اتابکی عصر سلجوقی، اتابکان ایلدگزی آذربایجان و اران (541-622ق/ 1146-1225م) به دلیل نقش آفرینی در تحولات سیاسی واپسین دهه های حیات سلجوقیان عراق از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. این ... بیشتر در بین دودمان های اتابکی عصر سلجوقی، اتابکان ایلدگزی آذربایجان و اران (541-622ق/ 1146-1225م) به دلیل نقش آفرینی در تحولات سیاسی واپسین دهه های حیات سلجوقیان عراق از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. این خاندان از سال 541 تا 556ق/ 1146 تا1160م در مقام حاکمان دست نشاندة سلجوقیان عراق مناسبات محدودی با این حکومت برقرار کردند. اما در سال 556ق/ 1160م موفق شدند شاهزادة تحت سرپرستی خویش را به مقام سلطنت برسانند. در این دوره که تا فروپاشی حکومت سلجوقیان عراق در سال 590ق/ 1194م تداوم داشت، ایلدگزیان بهعنوان «اتابکان سلطان» در متن قدرت قرار گرفتند و بنابراین بر اهمیت و میزان مناسبات آنها با حکومت مرکزی افزوده شد. پژوهش پیشرو میکوشد ضمن شناسایی عوامل مؤثر بر شکلگیری مناسبات سلجوقیان عراق و اتابکان آذربایجان، شیوة اثرگذاری این عوامل را بر روابط طرفین به روش تاریخی تحلیل کند. یافته ها نشان میدهد عواملی همچون پاسداری اتابکان آذربایجان از کیان سلطنت سلجوقی، خلافت عباسی، راهبرد مداخله جویانه و توسعه طلبانة خوارزمشاهیان، یورش های گرجیان به منطقة اران و آذربایجان، و فزون خواهی اتابکان آذربایجان و تلاش آنها برای قبضة سلطنت سلجوقی تأثیر بسزایی بر شکل گیری و جهت دهی مناسبات آنها داشت. این عوامل متناسب با ماهیت خویش و فضای کلی حاکم بر روابط ایلدگزیان و سلجوقیان عراق، در دو دورة مناسبات آنها، موجب شد روابط آنان از همگرایی به واگرایی تغییر کند.

جنبش دهقانان ماکو در انقلاب مشروطه: علل و پیامدها

جعفر آقازاده

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 201-221

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.201

چکیده

با پیروزی انقلاب مشروطه و تأسیس انجمنهای ایالتی و ولایتی، مشروطه‌خواهان تبلیغات وسیعی با محوریت مبارزه با استبداد و پایان دادن به مناسبات ارباب ـ رعیتی در میان دهقانان ماکو انجام دادند. این اقدامات ... بیشتر با پیروزی انقلاب مشروطه و تأسیس انجمنهای ایالتی و ولایتی، مشروطه‌خواهان تبلیغات وسیعی با محوریت مبارزه با استبداد و پایان دادن به مناسبات ارباب ـ رعیتی در میان دهقانان ماکو انجام دادند. این اقدامات مؤثر واقع شد و جنبش بزرگی علیه مالکان و خوانین در روستاهای ماکو شکل گرفت. مقالۀ پیش رو بر محور این دو سؤال تدوین گردیده است که علل و زمینه‌های شکل‌گیری این جنبش چه بود؟ و چه تبعات و پیامدهایی داشت؟ با استفاده از داده‌های نشریات، اسناد و مدارک آرشیوی و کتب تاریخی، با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی، به این پرسش‌ها پاسخ داده خواهد شد. دستاورد این پژوهش نشان می‌دهد که مناسبات ناعادلانۀ ارباب ـ رعیتی در ماکو و تسلط خوانین بیات بر زندگی دهقانان، در کنار تبلیغات گستردۀ مشروطه‌خواهان در میان روستاییان، از عوامل مهم شکل‌گیری این جنبش بود. مصادرۀ املاک خوانین، تأسیس انجمن‌های روستایی و اخراج اقبال‌السلطنه از ماکو از مهمترین پیامدهای این حرکت بود. همچنین اگرچه مشروطه‌خواهان ایالت آذربایجان محرک این جنبش بودند، در ادامۀ کار هیچ حمایتی از دهقانان ماکو نکردند و اقبال‌السلطنه با حمایت گستردۀ مستبدین جنبش دهقانان ماکو را بهشدت سرکوب و نظام ارباب ـ رعیتی را با شدت بیشتر در روستاها برقرار کرد.

تبارشناسی و خاستگاه تاریخی و جغرافیایی ایل مَمَسنی (با تکیه بر فرضیات جدید)

محمدرضا حافظ نیا؛ سید محمد حسین حسینی؛ وحید صادقی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 209-226

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.209

چکیده

ایل ممسنی بهعنوان یکی از ایلات لُرتبار واقع در شمال غربی استان فارس و دامنههای زاگرس، در تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بسزایی داشته است. دربارۀ مبدأ و منشأ این ایل دیدگاهها و نظرات متفاوتی وجود ... بیشتر ایل ممسنی بهعنوان یکی از ایلات لُرتبار واقع در شمال غربی استان فارس و دامنههای زاگرس، در تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بسزایی داشته است. دربارۀ مبدأ و منشأ این ایل دیدگاهها و نظرات متفاوتی وجود دارد. بنیان پژوهش کنونی بر این پرسش استوار است که تبار و خاستگاه تاریخی و جغرافیایی ایل ممسنی چه بود و ساختار سیاسی این ایل و استقرار طوایف آن در قلمروهای مختلف چگونه شکل گرفت؟ پژوهش حاضر که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و از طریق گردآوری دادهها به روش اسنادی (منابع دست اول، تاریخهای محلی و متون تاریخی معتبر) و میدانی (مصاحبه و مشاهده) انجام شده است، نشان میدهد که ایل ممسنی ضمن برخورداری از تبار و خاستگاه تاریخی ـ جغرافیایی دیرپا و کُهن، در اواخر دورۀ صفویه به سرزمین شولستان مهاجرت کرد. براساس فرضیات هشتگانۀ نویسندگان، طوایف ممسنی (بکش، جاوید، رستم و دشمنزیاری) به صورت تدریجی و مبتنی بر جهت جغرافیایی وارد سرزمین شولستان شدند و پس از همزیستی مسالمتآمیز اولیه در مجاورت شولها، بر آنها چیرگی یافتند و قلمرو جغرافیایی مختص به خود را تحت حکمرانی خوانین مجزا برگزیدند. بنابراین، ساختار جدید ایل ممسنی به صورت چهار طایفۀ لرتبار ممسنی، یک طایفۀ لرتبار شول و سپس یک طایفۀ ترکتبار قشقایی شکل گرفت، ولی به دلیل نبود منصب ایلخانی واحد، رفتهرفته تعارضات درونایلی و برونایلی (با دولت مرکزی و سایر ایلات) شدت یافت و ایل ممسنی از نظر اجتماعی ـ سیاسی دچار ازهمگسیختگی شد.

تعامل و تقابل خاندان‌های ذی‌نفوذ محلی و ایلات و عشایر مناطق کردنشین با دولت مرکزی (1299 تا 1310)

مطلب مطلبی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 223-243

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.223

چکیده

قدرت در مناطق کردنشین از گذشته بین کانون‌های متعددی از جمله خاندان‌های ذی‌نفوذ، ایلات و عشایر، خوانین و... پراکنده بود. در دورة پس از مشروطه و جنگ جهانی اول پراکندگی قدرت و ظهور مدعیان جدید به شکل بی‌سابقه‌ای ... بیشتر قدرت در مناطق کردنشین از گذشته بین کانون‌های متعددی از جمله خاندان‌های ذی‌نفوذ، ایلات و عشایر، خوانین و... پراکنده بود. در دورة پس از مشروطه و جنگ جهانی اول پراکندگی قدرت و ظهور مدعیان جدید به شکل بی‌سابقه‌ای گسترش یافت و نفوذ حکومت مرکزی به حداقل رسید. با ظهور رضاخان و افزایش قدرت و توان نظامی دولت، تلاش برای گسترش حاکمیت مرکزی و سرکوب کانون‌های سنتی قدرت از جمله در مناطق کردنشین در اولویت قرار گرفت. مناسبات بین نیروهای حکومت مرکزی با کانون‌های قدرت در مناطق کردنشین از همراهی و مصالحه تا تقابل و تصادم نظامی را شامل می‌شد. این پژوهش بر آن است با روشی توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از اسناد منتشرنشدة آرشیوی و مطبوعات به این پرسش پاسخ دهد که مواجهة خاندان‌های ذی‌نفوذ و سایر کانون‌های قدرت در مناطق کردنشین با دولت مرکزی در دورة برآمدن رضاخان چگونه بود؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد کانون‌های قدرت محلی در این برهه در نزاع‌های سنتی دست و پا میزدند و با وجودی که برخی از آنها توانستند برای مدتی با دولت مرکزی مقابله کنند، در کل نه‌تنها تهدیدی جدی علیه حکومت تازه‌تأسیس پهلوی ایجاد نکردند، بلکه این حکومت بود که با بهره‌گیری از رقابت‌ها و اختلاف‌های رؤسا و حکام سنتی، آنها را یکی پس از دیگری از میان برداشت.

دولت قاجاری در کشمکش با سیاست‌ توسعه‌طلبانة عثمانی بر سر مالکیت خرمشهر و جزایر ایرانی جنوب‌غرب خوزستان

علی قاسمی؛ ایرج ورفی نژاد

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 209-239

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.209

چکیده

در اسناد و مدارک تاریخی دورة قاجار و پارهای از پژوهش‌های جدید اخبار جسته‌گریخته‌ای دربارة اقدامات تجاوزکارانة دولت عثمانی در بندر خرمشهر و جزایر ایرانی جنوب غرب خوزستان وجود دارد. با ... بیشتر در اسناد و مدارک تاریخی دورة قاجار و پارهای از پژوهش‌های جدید اخبار جسته‌گریخته‌ای دربارة اقدامات تجاوزکارانة دولت عثمانی در بندر خرمشهر و جزایر ایرانی جنوب غرب خوزستان وجود دارد. با این حال، دربارة عوامل و چگونگی این مسئله روایت به‌هم‌پیوسته و منسجمی بیان نشده است. این مقاله با رویکردی تاریخی و با توصیف و تحلیل منابع و اسناد دورة قاجار، در قالب روایتِ «سیاست توسعه‌طلبی استراتژیک» عثمانی، در پی توضیح این مسئله برآمده است. یافته‌های این پژوهش به شرح زیر است: نخست، موقعیت سوقالجیشی خرمشهر و جزایر این منطقه امکان تسلط و نفوذ بر بصره، بین‌النهرین و مسیرهای تجاری و نظامی منتهی به آبراهة مهم خلیج‌فارس را برای رقیبان عثمانی فراهم میساخت. از این رو، این مسئله برای این دولت حساسیتبرانگیز و تهدیدآمیز بود. دوم، تسلط احتمالی بر منطقة زرخیز خرمشهر و آبادان میتوانست ثروت قابل توجهی را از محل فروش محصولات کشاورزی و نیز درآمدهای مالیاتی نصیب دولت عثمانی و پاشای بغداد کند. سوم، درهم‌تنیدگی جغرافیایِ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ناحیة خرمشهر با حوزة بصره و بغداد، حساسیت‌های امنیتی و اهمیت اقتصادی این ناحیة مهم را برای دولت عثمانی افزون کرده بود. بنابراین، دولت عثمانی، براساس سیاستی توسعه طلبانه، با استفاده از عهدنامه های ناشفاف و عدم تعیین قطعی مرزهای فیمابین، تغییراتی که اروندرود در مرزها ایجاد میکرد و جغرافیای درهم‌تنیدة سیاسی، اجتماعی و اقتصادی این نواحی با منطقة بین‌النهرین، در این مناطق مکرر به اقدامات اشغالگرانه دست زد و در جریان مذاکرات با دولت قاجاری نیز بر دعاوی تمامیت‌خواهانة خود اصرار ورزید. با این همه، به دلیل سیاست‌ورزی صحیح دیپلمات‌های دولت قاجاری در رسیدن به اهداف خویش ناکام ماند.

سیاست کشاورزی ایران در دوره اشغال ایران در جنگ جهانی دوم

میکائیل وحیدی راد

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 223-244

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.223

چکیده

ایران در طی دو جنگ جهانی، بهرغم اعلام پیشدستانۀ بیطرفی، آسیبهای فراوانی را متحمل شد. در جنگ جهانی دوم، اشغال ایران از سوی دول انگلیس، شوروی و امریکا در شهریور 1320 (سپتامبر 1941) و استعفای رضا شاه ... بیشتر

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده