مجله علمی و پژوهشی تاریخ ایران - مقالات آماده انتشار

بررسی آلودگی هوای شهر تهران در دهة آخر حکومت پهلوی دوم (چالش‌ها و راهکارها)

محسن پرویش

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 145-168

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.145

چکیده

آلودگی هوای شهر تهران مسئلة تازهای نیست و آغاز آن به اوایل دورة پهلوی دوم برمیگردد. در این دوره، استفادة روزافزون از انرژی حاصل از سوختهای فسیلی و سایر آلایندههای هوا در شهرهای ... بیشتر آلودگی هوای شهر تهران مسئلة تازهای نیست و آغاز آن به اوایل دورة پهلوی دوم برمیگردد. در این دوره، استفادة روزافزون از انرژی حاصل از سوختهای فسیلی و سایر آلایندههای هوا در شهرهای بزرگی همانند تهران مسائل و مشکلات زیادی را ایجاد کرد. از این رو، ضرورت طرح استراتژی درازمدت بیش از گذشته احساس شد. برنامة حفاظت از محیط زیست برای اولین بار در برنامة عمرانی پنجم به صورت یک فصل جداگانه مطرح شد که مبارزه با آلودگی هوا از برنامههای مشخص آن به شمار میرفت. هدف کلی برنامة مبارزه با آلودگی هوا کمک به بهبود بهداشت عمومی، ایجاد شرایط مناسب محیطی و تقلیل زیانهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از آلودگی هوا بود. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی و با استناد به اسناد آرشیوی و منابع تاریخی درصدد بررسی آلودگی هوای شهر تهران در دهة آخر حکومت محمدرضاشاه پهلوی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد بهرغم افزایش درآمدهای نفتی در دورة پهلوی دوم، ساخت مترو و قطارهای شهری آنچنان در دستور کار دولت قرار نگرفت، تا جایی که معضل آلودگی هوای تهران به یک کلاف سردرگم تبدیل شد. از سویی نتایج تحقیقات ایرانی و خارجی در آن زمان نشان میداد آلایندههای خودرویی نقش مهمی در معضل آلودگی هوا دارند. یکی از مهمترین پیشنهادها برای کنترل آلودگی، برنامة کنترل ترافیک بود که مطرح شد و سپس در دستور کار قرار گرفت.

حقوق شهروندی در عریضه‌های زنان عصر مشروطه (دورۀ دوم و سوم مجلس شورای ملی)

سیمین فصیحی

دوره 3، شماره 3 ، شهریور 1389، ، صفحه 147-165

چکیده

این مقاله در صدد است تا نشان دهد که می‌توان شکوائیه‌های زنان دورۀ مشروطه، مبتنی بر اسناد به جامانده از دوره‌های دوم و سوم مجلس شورای ملی را با ارجاع به ارکان چهارگانۀ حقوق شهروندی، یعنی برابری، آزادی، ... بیشتر این مقاله در صدد است تا نشان دهد که می‌توان شکوائیه‌های زنان دورۀ مشروطه، مبتنی بر اسناد به جامانده از دوره‌های دوم و سوم مجلس شورای ملی را با ارجاع به ارکان چهارگانۀ حقوق شهروندی، یعنی برابری، آزادی، امنیت و مالکیت، تحلیل کرد. در جهت اثبات چنین ادعایی و یا روشن ساختن چنین تحلیلی، مقاله در دو بخش سامان داده شده‌است، در بخش نخست بحثی عرضه تاریخی ـ نظری در بارۀ چیستی و تاریخ شهروند و حقوق شهروندی شده است و از آن دو نتیجه اصلی برکشیده شد: نخست این که اهم حقوق شهر وندی مبتنی بر بند دوم اعلامیۀ 1793 حقوق انسان و شهروند در چهار حق اصلی، یعنی حق برابری، حق آزادی، حق امنیت و حق مالکیت قابل تلخیص هستند؛ دوم اینکه حقوق فردی و حقوق شهروندی هم به لحاظ ذاتی و هم همانگونه که از عنوان «اعلامیه حقوق انسان و شهروند» بر می‌آید، حقوقی درهم تنیده هستند. تا حدی که می‌توان گفت هر حقی در این حوزه‌ها هم فردی و خصوصی است و هم در عین حال حقی شهروندی. مبتنی بر چنین نتایجی، به ویژه نکته دوم است که قسمت دوم مقاله سامان یافته است: در این قسمت برجنبه‌هایی از شکوائیه‌های زنان تأکید شده است که در آنها پی‌گیری حقوق خصوصی صراحتاً یا تلویحا در متن بزرگتری یعنی در متن حقوق شهروندی نهاده شده است. آنچه از بخش دوم این مقاله حاصل شده‌است این است که خطاب‌هایی مانند«امنای ملت،» «نمایندگان محترم و حافظین حقوق ملت» و به کار گیری اصطلاحاتی نظیر «حقوق ملت،» «خدمت به عالم انسانیت،» «تجویز قانون،» «عموم ملت،» تابعیت ایرانی،» «تساوی تمام افراد در حقوق،» «ضرورت سلب آزادی از حکام ستمگر،» تاکید بر حق مالکیت و امنیت و اصطلاحاتی مشابه که در متن عریضه‌ها به کار گرفته شده است، که همگی نشانۀ آشنایی زنان با مفاهیم حقوق شهروندی بوده است.

جلوه‌های کودک و کودکی در متون پهلوی و هنر ایران ساسانی

نگین میری؛ مریم جلالی

دوره 9، شماره 2 ، خرداد 1395، ، صفحه 147-174

چکیده

بازشناسی حضور و نقش کودکان از خلال مدارک نوشتاری و مادی به جامانده تاریخی با توجه به پراکندگی و محدودیت این مدارک اغلب کار چندان آسانی نیست. از جمله ارزنده ترین اسناد در این باره، متون و مدارک مادیهستند ... بیشتر بازشناسی حضور و نقش کودکان از خلال مدارک نوشتاری و مادی به جامانده تاریخی با توجه به پراکندگی و محدودیت این مدارک اغلب کار چندان آسانی نیست. از جمله ارزنده ترین اسناد در این باره، متون و مدارک مادیهستند که در آنها کودکان حضور دارند. از دوران ساسانی آثار مادی نسبتا فراوانی به جامانده و منابع نوشتاری قابل ملاحظه ای نیز در قالب متون پهلوی به این دوران منتسب است. در پژوهش حاضر تلاش شده است بر مبنای اطلاعات موجود در این منابع به مساله حضور کودکان و مقوله کودکی در جامعه ایران ساسانی پرداخته شود. پس از بررسی اولیه داده های مستخرج از مدارک نوشتاری و مادی، با تکیه بر یافته های مشترک و مفترق استنباط هایی انجام شده است. یافته ها نشان می دهند حضور کودکان را می توان در قالب سه گروه کودکان خاندان سلطنتی، کودکان شهروندان عادی جامعه و کودکان اساطیری بررسی کرد. آنچه در متون پهلوی آمده است غالبا بر مبانی تعلیم و تربیت و آموزش کودکان تاکید دارد. کودکان خاندان ساسانی از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند تا جایی که نقش آنها در سنگ نگاره های سلطنتی، جاودانه شده است. کودکان عادی جامعه نیز تحت آموزش های دینی و مهارت های شغلی قرار می گرفتند و گاه به خدمت خاندان سلطنتی در می آمدند. در بعضی از آثار هنری ساسانی نیز نقشی نمادین برای کودک و کودکی غالبا در رابطه با اساطیر مربوط به ایزد آناهیتا یا آیین دیونیزوس لحاظ شده است.

تأثیر تمرکزگرایی بر اقتصاد سیاسی عصر پهلوی اول

سهراب یزدانی؛ سید حسن شجاعی دیوکلائی

دوره 2، شماره 2 ، شهریور 1388، ، صفحه 151-179

چکیده

تحولات سیاسی ایران، پس از جنگ‌جهانی‌اول شرایطی را رقم زد که ایجاد تمرکز سیاسی را به مهم‌ترین ضرورت‌ جامعۀ ایران تبدیل کرد. تحقق این امر نیازمند ایجاد نهادها و فراهم‌کردن ابزارهایی چون ارتش، نظام‌های ... بیشتر

واکاوی تاریخی نظریه ی تعدیل قدرت در کشاکشِ مطلقه گرایی و مشروطه خواهی

سید حامد اکبری یاسوج؛ علی اکبر گرجی ازندریانی

دوره 10، شماره 3 ، بهمن 1396، ، صفحه 154-170

چکیده

هدف : دهه ها پیش از نهضت مشروطه، مدرن سازی حیات سیاسی ایران به دغدغهی جدی محافل فکری و حلقه های روشنفکری تبدیل گردید. پیشگامان این عرصه ، در ابتدای امر بیشتر به توصیف حیات سیاسی غربیان و تجویز آن در ... بیشتر هدف : دهه ها پیش از نهضت مشروطه، مدرن سازی حیات سیاسی ایران به دغدغهی جدی محافل فکری و حلقه های روشنفکری تبدیل گردید. پیشگامان این عرصه ، در ابتدای امر بیشتر به توصیف حیات سیاسی غربیان و تجویز آن در ایران می پرداختند ، اما به تدریج ، روشنفکران و متفکران به ارائهی نسخه هایی خاص برای مدرن سازی حیات سیاسی روی آوردند ؛ تاکید بر قانون، استقرار نظم سیاسیِ مشروطه و تفکیک حکومت از سلطنت و همه ی آنچه که در ذیل مفهوم تعدیل قدرت قرار می گرفت ، در جایگاه پر بسامدترین واژگان و مفاهیم این عصر قرار گرفتند. نظریه تعدیل قدرت که بر مبنای تفکیک امر حکومت کردن از سلطنت استوار است ، در پی چاره جویی برای جلوگیری از خودکامگی حاکمان و ایجاد سلطنت مشروطه در اقصی نقاط دنیا بوده است که رژیم سلطنتی ایران در عصر قاجار نیز از این قاعده مستثنی نیست . صورتبندی گفتمان مشروطه خواهی ، محصول این نظریه پردازی های فکری بود که در نهایت منجر به برپایی انقلاب مشروطه و استقرار سلطنت مشروطه گردید ، اما این نظریه پردازی ها به رغم اثرگذاری، مبرا از دوگانگی و تناقض های بی شمار نبودند ، به ویژه آن که مشروطه باوریِ مصرح در گفتمان های روشنفکریِ آن دوران، گاهأ آمیخته با نوعی خواستِ معطوف به مطلقه گرایی بود که این مقاله ، پاسخگوی همین پارادوکس ها یا تناقضات خواهد بود.روش تحقیق : سوال اصلی این مقاله این است که چرا روشنفکران و نظریه پردازانِ قبل و بعد از مشروطه نتوانستند به درستی ایده ی تعدیل قدرت در ساختار سیاسی ایران را نهادینه سازند و چرا این نظریه در نهایت منجر به استقرار مشروطیت به معنای واقعی کلمه نگردیده و مطلقه گرایی به خواست جامعه روشنفکری ایران تبدیل شد؟ در همین راستا سعی شده تا با توسل به روش تحقیق تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل داده ها در قالبی تاریخی- حقوقی است ، پاسخی به این پرسش مهم داده شود.یافته ها و دستاوردها : مشروطه باوری هر چند در به بارنشستن آرمان های سیاسیِ مشروطه خواهان نقشی موثر داشت ، اما مطلقه گراییِ همراه با آن در نهایت آرمان های مدرنیتهی سیاسیِ ایرانی در جهت نیل به دولت قانونمند و نهایتا نهادینه ساختن نظریه تعدیل قدرت ( تفکیک حکومت از سلطنت ) را در مسیری پر مخاطره قرار داد. آنچه این نوشتار در پی آن است ، توصیف و تبیین اجمالیِ کشاکش های این دو گرایشِ سیاسیِ تجدد خواهانِ ایرانی ، با نگاهی حقوقی- تاریخی به این مقوله است.

کاربست سلاح نفت در جنگ‌های اعراب و اسرائیل و پیامدهای آن

میکاییل وحیدی راد

دوره 10، شماره 1 ، فروردین 1396، ، صفحه 155-181

چکیده

جنگ‌های اعراب و اسرائیل در خاورمیانه تاثیرات متفاوت و گوناگون و همچنین آثار منطقه‌ای و جهانی داشته است که در این میان استفاده از نفت بعنوان سلاح از سوی اعراب برای شکست اسرائیل در چندین مرحله به کار گرفته ... بیشتر

سامان بدن و شکل‌گیری مشاغل زنانه در عصر رضاشاه (براساس گزارش مطبوعات یومیه)

سیده مرضیه حسینی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 155-177

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.155

چکیده

ارزشمندی بدن زنانه و چگونگی سامان آن، از آغاز مدرنیزاسیون در ایران عصر رضاشاه تا به اکنون، پیوند نزدیکی با مفاهیم هویت ملی با تکیه بر ارزشهای فرهنگ غربی داشته است. عزم دولت پهلوی برای ساخت جامعهای ... بیشتر

خویشکاری آتش در اساطیر ایرانی

محسن قائم‌مقامی؛ سید اصغر محمودآبادی

دوره 2، شماره 4 ، اسفند 1388، ، صفحه 159-180

چکیده

ایرانیان از کهن‌ترین دوران برای آتش اهمیت، قداست و خویشکاری‌های خاصی را قائل بوده‌اند. به‌طوری که نه فقط امور زندگی دنیوی خویش، بلکه سرنوشت اخروی را نیز به نوعی تحت تأثیر خویشکاری آتش می‌دانسته‌اند. ... بیشتر ایرانیان از کهن‌ترین دوران برای آتش اهمیت، قداست و خویشکاری‌های خاصی را قائل بوده‌اند. به‌طوری که نه فقط امور زندگی دنیوی خویش، بلکه سرنوشت اخروی را نیز به نوعی تحت تأثیر خویشکاری آتش می‌دانسته‌اند. به اعتقاد ایشان آتش به دلیل برخورداری از گونه‌های مختلف، در خویشکاری‌های خود با دو حالت متضاد مادی (مانند حضور در مراسم دینی) و مینوی (حضور در اجزائ جهان) تجلی کرده و موجب سامان‌دهی اوضاع جهان می‌گردد. آنگونه که از آموزه‌های گات‌ها برمی‌آید، به نظر می‌رسد که خویشکاری‌های آتش حاصل عقیدۀ ایرانیان باستان نسبت به ارتباط نزدیک بین آتش و اشه باشد؛ چرا که به اعتقاد ایشان از آنجا که اردیبهشت موکل بر آتش‌ها است، پس می‌توان آتش را نماد مادی و این جهانی اشه دانست و از دیگر سوی نیز چون اشه دارای همۀ صفات نیک اهورائی است، پس می‌توان آن را به‌عنوان نماد صفات درونی اهورمزدا و نیز نظام حاکم بر جهان هستی دانست. در این مقاله سعی شده است به نقش خویشکاری آتش در اساطیر ایرانی پرداخته شود. این مسئله در قالب این فرضیه که خویشکاری آتش بُن مایۀ اساطیر ایرانی را تشکیل می‌دهد، به روش تحلیلی ـ توصیفی در تاریخ اساطیری ایران و به‌ویژه براساس متون دینی ایران باستان مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله مهمترین یافته‌های این پژوهش می‌توان به خویشکاری آتش با دو رویکرد مینوی و مادی اشاره کرد.

واژه‌های دخیل عربی در کهن‌ترین متن‌های فارسی نو بر اساس دست‌نویس‌های مانویِ تورفان

محمد شکری فومشی

دوره 6، شماره 2 ، آبان 1392، ، صفحه 161-210

چکیده

در این مقاله نمونه‌هایی از متغیرات سبکیِ خط مانوی در میان دست‌نویس‌های مانویِ تورفان بررسی شده است. برخی واژه‌ها از زبان عربی در دست‌نویس‌های متون فارسی نو به خط مخصوص مانوی به کار رفته و در این مقاله ... بیشتر

جنس سوم ؛ بررسی پیکرشناختی خواجگان در دربار قاجار(1210 ـ 1313 ه.ق)

یعقوب خزائی

دوره 12، شماره 1 ، خرداد 1398، ، صفحه 167-184

https://doi.org/10.52547/irhj.12.1.167

چکیده

خواجگان از روزگاران کهن در ساختار سیاسی فرمانروایان مشرق زمین ایفاگر نقش های متعدد بودند. ضرورت وجودی آنها در ساختار سیاسی علی الاصول از ضرورت ها و نیازهای بخشی از سیستم سیاسی نشات می گرفت. اندرونی ... بیشتر خواجگان از روزگاران کهن در ساختار سیاسی فرمانروایان مشرق زمین ایفاگر نقش های متعدد بودند. ضرورت وجودی آنها در ساختار سیاسی علی الاصول از ضرورت ها و نیازهای بخشی از سیستم سیاسی نشات می گرفت. اندرونی یا حرمسرا مکانی بود که فقط زنان و کنیزان متعدد پادشاهان در آن می زیستند. حال به منظور سامان دادن روابط داخلی اندرونی و همین طور روابط شاه و هر فرد دیگر با زنان ساکن اندرونی خواجگان را به استخدام درآورده بودند. پرسش بنیادین مقاله کنونی این است که خواجه را از منظر جنسی چگونه می توان تعریف کرد؟ آیا خواجگان هویت خود را به مثابه یک مرد تعریف می کردند یا نه برعکس خود را زنانی می پنداشتند که می توانستند که با زنان اندرونی رابطه ای متناسب برقرار کنند؟ فرضیه پژوهش این است که خواجگان را نمی توان الزما مرد یا زن تلقی کرد بلکه سخن از جنس سومی است که واجد برخی خصائص بیولوژیک مردانه از یک سو و برخی صفات بیولوژیک و جنسی زنانه از سوی دیگر هستند. با توجه به بررسی بعمل آمده روشن گردید برخی از این کودکان مذکر در کودکی اخته شده و بدین ترتیب یکی از مهمترین ویژگی های بیولوژیک جنس مذکر را از دست می دهند و برخی دیگر که به شکل طبیعی و مادرزادی به حالت خواجه درمی آمدند. از نظر پیکرشناختی و فیزیکی برخی اندام های خواجگان چون فرم صورت، فقدان ریش و سیبیل، برجستگی سینه ها حالتی زنانه به آنان می داد. نظریۀ جنس سوم که در مقاله حاضر به شکل مقدماتی ارائه شده است متضمن این ایده است که خواجگان نمونه ای از آندروژنی نه به معنای یونگی کلمه که ناظر به ترکیب حالات روانی مردانه ـ زنان در یک جنس است، بلکه نمونه ای از هیبرید مردانه و زنانه در سطح پیکرشناختی به شمار می روند.

از دموکراسی به تئوکراسی: علل و فرایند چرخش گفتمان سیاسی از دموکراسیخواهی به حکومت دینی

علیرضا ملائی توانی

دوره 11، شماره 2 ، مهر 1397، ، صفحه 171-198

چکیده

چکیدهسیر تحول دولت در جهان جدید نشان داده است که حکومتهای سنتی و خودکامه و حتی حاکمیتهای دینگرای پیشامدرن پس از اصلاحات و جنبشهای اجتماعی به سوی نظم دموکراتیک پیش رفتهاند، اما در ایران این حرکت ... بیشتر

تأملی پیرامون اخوانیه مستوره به رونق سنندجی وتاثیر آن در پرتو افکنی به مسائل برگ‌های پایانی تاریخ او

محمد کلهر

دوره 8، شماره 2 ، مرداد 1394، ، صفحه 173-192

چکیده

جایگاه ماه‌شرف‌ خانم کردستانی متخلص به مستوره (1264– 1220 ق.) در حوزه‌های ادبیات و تاریخ بر ادبا و مورخین ‌پوشیده نیست. دیدگاه‌ مستوره در تاریخ‌ اردلان بسی ‌جای‌تأمل دارد. زیرا وی هم ‌تاریخ‌نگار است ... بیشتر

روابط خارجی ایران با عثمانی و مصر در دورة حکومت یعقوب آق‌قویونلو

هدی سید‌حسین‌زاده

دوره 6، شماره 1 ، فروردین 1392، ، صفحه 175-200

چکیده

یعقوب (896 ـ 883 ق)، در آغاز حکومت خود با دو مسأله عمدة مشکلات داخلی و خارجی مواجه بود. مسألة خارجی که اهمیت بسیاری نیز داشت، قدرت یافتن روز افزون عثمانی‌ها بود که در همسایگی غربی سرزمین‌های تحت فرمان یعقوب ... بیشتر

فتوا و کارکردهای سیاسی آن در ایران عصر سلجوقی

امامعلی شعبانی

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 195-219

چکیده

تاریخ ایران با توجه به بافت مذهبی جامعه خود همواره با مقوله‌ای به نام «فتوا» پیوند خورده است. فتوا در نتیجۀ مجموعه‌ای از عوامل شکل گرفته و با کارکردهای متعدد و در عین حال متنوع، به عنوان یک عامل ... بیشتر تاریخ ایران با توجه به بافت مذهبی جامعه خود همواره با مقوله‌ای به نام «فتوا» پیوند خورده است. فتوا در نتیجۀ مجموعه‌ای از عوامل شکل گرفته و با کارکردهای متعدد و در عین حال متنوع، به عنوان یک عامل مهم در معادلات سیاسی روز مورد استفاده بوده است. فتوا همواره به عنوان عاملی حرکت بخش، پیامدها و نتایج شگرفی را در تاریخ ایران رقم زده است. در این میان تاریخ ایران عصر سلجوقی با توجه به شرایط سیاسی ـ اجتماعی، فتواهای بسیاری را در راستای تحقق اهداف خاص شاهد بود. نوشتار حاضر با رویکردی تحلیلی، ضمن سنخ شناسی فتواهای صادره در ایران این دوره، دریافته است که فتواها در کارکرد سیاسی خود در راستای مشروعیت‌بخشی، سرکوب مخالفان و حذف سیاسی رقباء، توجیه اقدامات سیاسی ـ مذهبی و نیز اغراض فرقه‌ای ـ مذهبی به کار می‌رفته است. متقابلاً دستورالعمل‌ها و سیاست نظارتی حکومت سلجوقی بر نهاد دین به طور اعم و مفتیان به طور اخص از این منظر قابل تفسیر خواهد بود. یافته‌های پژوهش خود الگویی از این مساله و در راستای نظریه پردازی علمی در تاریخ ایران است.چکیده لاتینIranian history—considering its religious structure—has always been linked to a concept called “Fatwa”. Fatwa has been formed as a result of many factors and as a multifunctional issue, and it has been used as an important factor in political discussions and decisions. Fatwa, as a moving social parameter, has created great results in Iranian history. In this regard, the history of Iran in the Saljuqid era, considering the political-social situations, has witnessed many Fatwas in reaching its particular aims. This paper, using an analytic approach while analyzing the issued Fatwas in Iran in this era, claims that Fatwas—in their political function—have been used for removing the opposition groups, as a political removal of other opponents, justification of political-religious actions and also for tribal-religious purposes. On the other side, the Saljuqid’s political control over religion in general and Muftis in particular, will be understandable in this perspective. Among the findings of the present study are patterns of this issue, which are in line with scientific theorization in Iranian history.Key words: Iran, Saljuqid, religion, intellectuals, fatwa, political function

نگاهی به ادبیات مسیحیان ایرانی به پهلوی ساسانی: مطالعة موردی: کتیبة لوح مسی پهلوی ساسانی در کیلون هند

سیروس نصراله زاده

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1395، ، صفحه 215-243

چکیده

مقاله حاضر در خصوص یکی از کتیبه‌های خصوصی به خط و زبان پهلوی ساسانی در هند است. کتیبه‌های دوره ساسانی به دو گروه قابل تقسیم هستند. یکی کتیبه‌های سلطنتی و بزرگان به الفبای کتیبه‌ای یا منفصل که بیشتر مربوط ... بیشتر

میرزا عبدالرحیم طالبوف: مسئله »خود« و »دیگری« و توسعه فرهنگی اجتماعی ایران

فاطمه کواشی؛ احمد خاتمی؛ فرهاد طهماسبی

دوره 12، شماره 2 ، آذر 1398، ، صفحه 129-146

https://doi.org/10.48308/irhj.2019.95897

چکیده

»خود« و »دیگری« دو مفهوم برساخته اجتماعی‌اند. پیشینه فرهنگی و تاریخی ملل مختلف و ایدئولوژیهای حاکم بر جوامع در تغییر ماهیت این دو مفهوم، تعریف آنها و همچنین نوع ارتباطشان با هم تأثیرگذار ... بیشتر »خود« و »دیگری« دو مفهوم برساخته اجتماعی‌اند. پیشینه فرهنگی و تاریخی ملل مختلف و ایدئولوژیهای حاکم بر جوامع در تغییر ماهیت این دو مفهوم، تعریف آنها و همچنین نوع ارتباطشان با هم تأثیرگذار است. مواجهه ایران با تمدن غرب در عصر قاجار، که پس از مواجهه با اسلام مهمترین پدیده فرهنگی تاریخ ایران است، »خود« ایرانی را در برابر »دیگری« اروپایی قرار داد. تأثیر فراگیر این رویارویی موجد تحولاتی گسترده در شاکله فرهنگ و اجتماع ایرانیان گردید و هویت جامعه ایرانی را دستخوش تحولاتی بیسابقه کرد. عبدالرحیم طالبوف یکی از پیشگامانِ تجددخواهی در ایران عصر مشروطه بود که با آثارش زمینه بازنگری به »خود« و »غیر« را فراهم آورد. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و با تمرکز بر آثار مکتوب طالبوف به دو پرسش پاسخ میدهد: »خود« و »دیگری« در آینه مکتوبات طالبوف چگونه انعکاس یافته اند؟ و نقش طالبوف در توسعه فرهنگی اجتماعی جامعه آشوبزده ایران روزگار خویش چه بوده است؟ فرض این پژوهش بر این است که تجربه زیسته در سپهر فرهنگی جامعه ای »غیرخودی«، جسارت »خود« را در پذیرا شدن »غیر« تقویت میکند. همچنین، حفظ هویت متضمن بقای فرهنگ و باورهای اجتماعی است. نتایج این بررسی نشان میدهد طالبوف با به تصویر کشیدن »خود جامعه ایرانی« و نمایاندن تفوق »دیگری غرب« در آثارش، به رغم تلاش برای ایجاد تزلزل در ارکان گفتمان سنتی دوران قاجار و قدرت یافتن گفتمان غربگرایی، به دلیل تأکید بر حفظ هویت ایرانی نقش تحول آفرینی در عرصه های فرهنگی و اجتماعی ایران دارد.

جایگاه باورهای تنجیمی در کیهان‌شناسیِ عجایب‌نامه‌نویسان (قرون چهارم تا هشتم هجری)

فاطمه زرگری

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 143-163

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.143

چکیده

عجایب‌نگاری‌های قرون چهارم تا هشتم هجری با هدف کیهان‌نگاری و نشان دادن عظمت و قدرت خداوند در خلقت موجودات عالم به نگارش درآمدهاند. تلاش برای درک طبیعت و نحوة تعامل با آن در قالب دو گونه ... بیشتر

بررسی عملکرد شریدان آمریکایی، مستشار وزارت خواربار ایران (1322- 1321ش)

محمد بختیاری

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 159-178

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.159

چکیده

یکی از پیامدهای اولیۀ اشغال ایران توسط متفقین در جنگ جهانی دوم، کمبود و گرانی شدید ارزاق عمومی بود. دولت برای تهیه و توزیع مواد غذایی مورد نیاز مردم به قیمت مناسب، وزارتخانۀ مستقلی به نام خواربار تشکیل ... بیشتر یکی از پیامدهای اولیۀ اشغال ایران توسط متفقین در جنگ جهانی دوم، کمبود و گرانی شدید ارزاق عمومی بود. دولت برای تهیه و توزیع مواد غذایی مورد نیاز مردم به قیمت مناسب، وزارتخانۀ مستقلی به نام خواربار تشکیل داد و شریدان امریکایی را بهعنوان مستشار آن استخدام کرد. هدف پژوهش حاضر بررسی عملکرد شریدان در وزارت تازهتأسیس خواربار است و میخواهد به این سؤال پاسخ دهد که شریدان در زمان حضور خود در ایران چه سیاستها و اقداماتی را برای تهیه و توزیع خواربار انجام داد و عملکرد او در این حوزه چگونه ارزیابی میشود. یافتههای پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای و اسنادی انجام گرفته است، نشان میدهد شریدان عملکرد موفقی در وزارت خواربار ایران نداشت. چنانکه این وزارتخانه خیلی سریع منحل و وظایف آن به وزارت دارایی منتقل شد و شریدان مجبور گشت قبل از اتمام مدت سه سالۀ قرارداد استخدامش، بدون آنکه مشکل ارزاق عمومی را حل کرده باشد، ایران را ترک کند. البته باید توجه داشت که شرایط بحرانی سال 1321 که ناشی از قحطی و خشکسالی شدید، شعلهور بودن آتش جنگ در اغلب جبههها، دخالت و کارشکنی نیروهای متفقین و سودجویان داخلی و اختلافات سیاسی میان دولت قوام، دربار و مجلس سیزدهم بود، در عملکرد ضعیف شریدان تأثیر داشت.

مهاجرت بلوچ های ایرانی به شرق آفریقا: پارادایمی موفق از حفظ هویت و تاثیر و تاثر متقابل فرهنگی

امیربهرام عرب احمدی

دوره 16، شماره 2 ، مهر 1402، ، صفحه 159-182

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.232484.1253

چکیده

این مقاله با بررسی چندوجهی دلایل و چگونگی مهاجرت تاریخی بلوچهای ایرانی به شرق آفریقا، درصدد است تصویری کلی از وضعیت گذشته و حال ایرانیان مهاجر به شرق آفریقا و نحوۀ تطبیق آنها با محیط جدید ترسیم ... بیشتر

نقش زن در تاریخ‌نگاری باستانی پاریزی

مریم ابوطالبی پاریزی؛ محمد خداوردی تاج آبادی؛ ابراهیم خراسانی پاریزی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 169-188

https://doi.org/10.52547/irhj.15.1.169

چکیده

باستانی پاریزی در تاریخ‌نگاری، به‌ویژه در حوزۀ تاریخ اجتماعی، صاحب سبکی ویژۀ خود است. در تاریخ‌نگاری او چند زمینۀ مطالعاتی از اهمیت بسیاری برخوردارند، از جمله تاریخ اجتماعی، نقش زن در تاریخ، و تاریخ‌نگاری ... بیشتر

مریضخانة مظفری در استانبول (1279ش/ 1318ق ـ1313ش/ 1353ق)

نظام علی دهنوی؛ هوشنگ خسروبیگی

دوره 14، شماره 2 ، مهر 1400، ، صفحه 179-199

https://doi.org/10.52547/irhj.14.2.179

چکیده

مریضخانة مظفری در سال 1318ق/ 1900م با درخواست تجار و بازرگانان و دیگر بزرگان ایرانی مقیم استانبول و به فرمان مظفرالدین شاه قاجار تأسیس گردید. تأسیس این بیمارستان، با کادر پزشکی و ابزار مدرن، گامی مهم در ... بیشتر

مناسبات دولت باگراتیدی با دولت ایلخانان

جواد عباسی؛ مریم محمدی

دوره 6، شماره 2 ، آبان 1392، ، صفحه 211-240

چکیده

گرجستان از مناطقی بود که به جهت موقعیت حساس جغرافیایی و تا حدودی مذهبی آن در امپراتوری مغول اهمیت ویژه‌ای یافت. با تأسیس حکومت ایلخانی و رویارویی آن با اردوی زرین در دشت قپچاق این اهمیت دوچندان شد. از ... بیشتر گرجستان از مناطقی بود که به جهت موقعیت حساس جغرافیایی و تا حدودی مذهبی آن در امپراتوری مغول اهمیت ویژه‌ای یافت. با تأسیس حکومت ایلخانی و رویارویی آن با اردوی زرین در دشت قپچاق این اهمیت دوچندان شد. از سوی دیگر مجموعه‌ای از عوامل سیاسی، نظامی و اجتماعی در منطقه و در کل قلمرو ایلخانی موجب شد تا این حکومت به تداوم حاکمیت خاندان‌های محلی در این منطقه رضایت داده و از تلاش برای الحاق کامل آن به قلمرو ایلخانی پرهیز کنند. در چنین شرایطی بود که نقش حکومت محلی گرجستان، یعنی پادشاهی باگراتیدی، نوع مناسبات آن با حکومت ایلخانی و تحولات ناشی از این مناسبات نیز از اهمیت تاریخی قابل توجهی برخوردار گردید. از این رهگذر بود که تحولات سیاسی گرجستان، تابعی از وضعیت حکومت ایلخانی و به ویژه مناسبات آن با اردوی زرین شد. بر این اساس، مقاله حاضر به دنبال تبیین و تحلیل تحولات سیاسی گرجستان از منظر مناسبات آن با حکومت ایلخانی و در پی پاسخ به این پرسش است که گرجستان از نظر سیاسی در این دوره چه وضعیتی داشته و این وضعیت، تحت تأثیر چه عواملی بوده است؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که ایلخانان از یک سو برای حفظ سلطه خود بر این منطقه مهم به شاهان تابع باگراتیدی به عنوان قدرت برتر سیاسی منطقه نیاز داشتند و از طرف دیگر می‌کوشیدند به اشکال مختلف از قدرت‌یابی بیش از حد آنان جلوگیری نمایند.

تأملی بر مشروطه‌خواهی وثوق‌الدوله: گذر از حکومت انفعالی به حکومت فعال در ایران دورة مشروطه

دکتر آمنه ابراهیمی

دوره 14، شماره 1 ، شهریور 1400، ، صفحه 165-183

https://doi.org/10.52547/irhj.14.1.165

چکیده

وثوق الدوله در شمار مشروطهخواهان و از جمله چهره هایی بود که در گیرودار عدم تحقق مشروطه، برقراری حکومتی فعال و مقتدر را در سامان بخشیدن به وضعیت پرآشوب ایران آن روزگار مؤثر میدانست. به زعم ... بیشتر وثوق الدوله در شمار مشروطهخواهان و از جمله چهره هایی بود که در گیرودار عدم تحقق مشروطه، برقراری حکومتی فعال و مقتدر را در سامان بخشیدن به وضعیت پرآشوب ایران آن روزگار مؤثر میدانست. به زعم بسیاری تمایل وی به روس و انگلیس و نقش او در انعقاد قرارداد 1919م از جمله نقاط سیاهی است که چهرة مشروطه خواه او را زایل میکند و از او چهرهای خیانتکار برمیسازد. او با نگاهی آسیب شناسانه به نقد حکومت انفعالی و تأثیر آن بر ناکامی اجرای مشروطیت میپردازد و پیشنهادهای اصلاحی خود را دربارة روش و عملکرد مشروطه خواهان برای برقراری دولتی مقتدر و قوی، یا به تعبیر خودش حکومت فعال، بیان میکند. در این مقاله با روش تحلیل تاریخی و مطالعة سندی سعی میشود با توجه به بنیادهای فکری و اصلاحگرانة وثوقالدوله، بر چگونگی عملکرد او در جهت تحقق مشروطه و برقراری حکومتی فعال تأمل شود. براساس یافته های تحقیق، وثوق الدوله با نظر به پیامدهای پرآشوب دوران ابتدایی مشروطه، بر رفع دخالت نیروهای مختلف مردمی و حزبی در کار مشروطه خواهان و گسترش دایرة اختیارات حکومت مشروطه تأکید میکند. او فارغ از الگوهای پیشرفت اروپا به نوع بومی این تحول در ایران توجه دارد و البته در جهت اعادة قدرت حکومت مرکزی و حل مسائل داخلی، تکیه ایران به یکی از قدرتهای پیشرفتة خارجی را مجاز قلمداد میکند.

تحلیل قانونگذاری توسعه در ایران با استفاد از دستور زبان نهادی

مهدی رفعتی پناه مهرآبادی

دوره 15، شماره 2 ، مهر 1401، ، صفحه 179-199

https://doi.org/10.52547/irhj.15.2.179

چکیده

قوانین برنامههای عمرانی سوم، چهارم و پنجم را میتوان مقدمه و مبنای اثرگذارترین پروژههای نوسازی در دولت پهلوی به حساب آورد. این قوانین در حقیقت سنگبنایِ راهکارهایی بودند که دولت پهلوی تحت عنوان ... بیشتر قوانین برنامههای عمرانی سوم، چهارم و پنجم را میتوان مقدمه و مبنای اثرگذارترین پروژههای نوسازی در دولت پهلوی به حساب آورد. این قوانین در حقیقت سنگبنایِ راهکارهایی بودند که دولت پهلوی تحت عنوان برنامههای عمرانی برای پیشبرد پروژۀ نوسازی تدوین کرد و به همین دلیل بررسی آنها میتواند به شناخت ماهیت برنامههای عمرانی و نوع نگاه دولت پهلوی به پروژۀ نوسازی کمک کند. این مقاله با استفاده از «دستور زبان نهادی» درصدد استخراج گزارههای نهادی و تحلیل قوانین برنامههای مزبور است تا نشان دهد ماهیت این برنامهها از حیث اجزای مختلف گزارههای نهادی چون جزء اسنادی، شدت التزام، عمل، شرط و تنبیه چگونه بوده و اصولاً عامل و کنشگر اصلی در این قوانین که بوده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد در تدوین قوانین برنامههای عمرانی، دولت بهعنوان عامل اصلی در مرکز برنامهها قرار داد. در هیچ یک از 111 گزارۀ نهادی موجود از سازمانهای مردمنهاد یا غیردولتی بهعنوان جزء اسنادی نام نرفته است. همچنین در 108 گزاره از شدت التزام بهره گرفته شده است. نکتۀ قابل تأمل اینکه 81 مرتبه از اجبار بهعنوان جزءِ شدت التزام استفاده شده است که این امر نشان از ماهیت دستوری برنامهها دارد. به علاوه، عدم قید هر گونه شرط زمانی و مکانی در جزء شرط دلالت بر «عامبودگی» برنامههای عمرانی بدون توجه به تنوع زیستی، فرهنگی و اجتماعی دارد و آنیترین نتیجۀ چنین نگاهی درگیر کردن دولت در امور مختلف، کنار گذاشتن نیروهای بالقوۀ مردمی و طرد مشارکت عمومی است.

معیشت دهقانی در گیلان از ۱۲۵۰ تا ۱۲۸۵ شمسی

سامان رحمانی؛ احمد خالقی دامغانی

دوره 16، شماره 2 ، مهر 1402، ، صفحه 183-206

https://doi.org/10.48308/irhj.2023.232750.1254

چکیده

هدف این نوشته بررسی وضع معیشت دهقانی و سطح درآمد کشاورزان گیلان از اواخر عصر ناصری تا مشروطه است. دلیل تمرکز بر وضعیت دهقانان گیلانی، ارزیابی احکام عمومی است که در آثار مختلف تاریخ اجتماعی دوران ... بیشتر

دوره 16 (1402)

دوره 15 (1401)

دوره 14 (1400)

دوره 13 (1399)

دوره 12 (1398)

دوره 11 (1397)

دوره 10 (1396)

دوره 9 (1395)

دوره 8 (1394)

دوره 7 (1393)

دوره 6 (1392)

دوره 5 (1391)

دوره 4 (1390)

دوره 3 (1389)

دوره 2 (1388)

دوره 1 (1387)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده